بررسی شیوع انگل های خارجی در سگ های ولگرد و خانگی شهرکرد
الموضوعات :
سیدرضا حسینی
1
,
میلاد حمزه علی طهرانی
2
1 - دانشکده ی دامپزشکی دانشگاه ازاد شهرکرد
2 - گروه انگل شناسی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: انگل های خارجی, سگ های خانگی, سگ های ولگرد, شهرکرد,
ملخص المقالة :
زمینه مطالعه: انگلهای خارجی نقش بسیارمهمی در انتقال بسیاری از انواع عوامل بیماری زا مانند ویروس ها، باکتری ها ، تکیاخته ها وغیره... بر عهده دارند و به همین علت آلودگی به انگل های خارجی می تواند سلامت انسان و حیوانات را تحت تاثیر قرار دهد. هدف: بررسی انگل های خارجی در سگ های ولگرد و خانگی ارجاع شده به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد بود. روش کار: 460 قلاده سگ از فروردین تا شهریور ماه سال 1401 از لحاظ آلودگی به انگل های خارجی و به منظور بررسی ارتباط آلودگی به این انگل ها و فاکتورهای مختلف مربوط به سن ( 1>، 1-3، >3 سال)، جنس (نر یا ماده)، فصل، نژاد (بومی یا نژاد خالص) محل زندگی (داخل یا خارج منزل)، نوع موی بدن (بلند یا کوتاه)، رنگ موی بدن (تیره یا روشن)، خارش، کچلی و الگوی انتشار آلودگی بررسی شد. نتایج: مجموع 460 قلاده سگ مورد مطالعه، 99 قلاده (54/21%) به 9 گونه انگل خارجی آلوده بودند. تعداد 48 قلاده (43/10%) به ککهای کتنوسفالیدس کنیس و پولکس ایریتانس آلوده بودند. ریپی سفالوس تورانیکوس، سارکوپتس اسکابئی، هایپوبوسکا لانگیپنیس و ریپی سفالوس سنگوینئوس به ترتیب از 14 (04/3%)، 10 (17/2%)، 10 (17/2%) و 9 (95/1%) قلاده سگ جدا شدند. آلودگی به ولفارسیا مگنیفیکا، دمودکس کنیس، اتودکتس سینوتیس، همافیزالیس اریناسئی و لینوگناتوس ستوزوس به ترتیب در 9 (95/1%) ، 9 (95/1%)، 3 (65/0%)، 2 (43/0%) و 1 (21/0%) قلاده سگ مورد بررسی دیده شد. نتیجه گیری نهایی: فراوانی آلودگی به انگل های خارجی با محل نگهداری، جنسیت و داشتن خارش رابطه آماری معناداری نشان داد (P<0.05) و ارتباط آماری معناداری بین آلودگی به انگلهای خارجی و فاکتورهای سن، رنگ مو، طول پوشش موی بدن، فصل و ریزش مو مشاهده نشد. فراوانی آلودگی در مقایسه با مطالعات مشابه نسبتا" کم بود ولی تنوع گونهای بالایی در انگل های آلوده کننده دیده شد.
چکیده:
زمینه مطالعه: انگلهای خارجی نقش بسیارمهمی در انتقال بسیاری از انواع عوامل بیماری زا مانند ویروس ها، باکتری ها ، تکیاخته ها وغیره... بر عهده دارند و به همین علت آلودگی به انگل های خارجی می تواند سلامت انسان و حیوانات را تحت تاثیر قرار دهد.
هدف: بررسی انگل های خارجی در سگ های ولگرد و خانگی ارجاع شده به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد بود.
روش کار: 460 قلاده سگ از فروردین تا شهریور ماه سال 1401 از لحاظ آلودگی به انگل های خارجی و به منظور بررسی ارتباط آلودگی به این انگل ها و فاکتورهای مختلف مربوط به سن ( 1>، 1-3، >3 سال)، جنس (نر یا ماده)، فصل، نژاد (بومی یا نژاد خالص) محل زندگی (داخل یا خارج منزل)، نوع موی بدن (بلند یا کوتاه)، رنگ موی بدن (تیره یا روشن)، خارش، کچلی و الگوی انتشار آلودگی بررسی شد.
نتایج: مجموع 460 قلاده سگ مورد مطالعه، 99 قلاده (54/21%) به 9 گونه انگل خارجی آلوده بودند. تعداد 48 قلاده (43/10%) به ککهای کتنوسفالیدس کنیس و پولکس ایریتانس آلوده بودند. ریپی سفالوس تورانیکوس، سارکوپتس اسکابئی، هایپوبوسکا لانگیپنیس و ریپی سفالوس سنگوینئوس به ترتیب از 14 (04/3%)، 10 (17/2%)، 10 (17/2%) و 9 (95/1%) قلاده سگ جدا شدند. آلودگی به ولفارسیا مگنیفیکا، دمودکس کنیس، اتودکتس سینوتیس، همافیزالیس اریناسئی و لینوگناتوس ستوزوس به ترتیب در 9 (95/1%) ، 9 (95/1%)، 3 (65/0%)، 2 (43/0%) و 1 (21/0%) قلاده سگ مورد بررسی دیده شد.
نتیجه گیری نهایی: فراوانی آلودگی به انگل های خارجی با محل نگهداری، جنسیت و داشتن خارش رابطه آماری معناداری نشان داد (P<0.05) و ارتباط آماری معناداری بین آلودگی به انگلهای خارجی و فاکتورهای سن، رنگ مو، طول پوشش موی بدن، فصل و ریزش مو مشاهده نشد. فراوانی آلودگی در مقایسه با مطالعات مشابه نسبتا" کم بود ولی تنوع گونهای بالایی در انگل های آلوده کننده دیده شد.
واژه‌های کلیدی: انگل های خارجی، سگ های خانگی، سگ های ولگرد، شهرکرد
مقدمه:
بند پایان نقش مهمی در انتقال و ایجاد بیماریهای بالینی در پزشکی و دامپزشکی دارند و آلودگی با انگلهای خارجی معمولا باعث خارش، بیقراری، ریزش مو، قرمز شدن پوست و ایجاد ضایعه در نواحی مختلف بدن مثل گوش، آرنج و پاها شده و همچنین این انگلها میتوانند باعث ایجاد حساسیت، درماتیتهای آلرژیک، کم خونی و عفونتهای ثانویه شوند. بندپایان خارجی شامل کک، کنه، جرب و مگسها بوده و این بندپایان می توانند از حیوان یا فرد آلوده به حیوان یا فرد سالم انتقال یابند و همچنین دراثر تضعیف سیستم ایمنی، تغذیه و بهداشت نامناسب، عوامل هورمونی و داروهای شیمیایی انگلهایی که به صورت طبیعی روی پوست زندگی کرده تکثیر یافته و باعث ایجاد بیماری شوند (20).
علت نزدیکی سگ به انسان به ویژه سگ های خانگی، آلودگی به انگل های خارجی می تواند سلامت و آسایش انسان را نیز متأثر سازد. بسیاری از انگل های خارجی مثل کک، کنه و مگس ها میزبان اختصاصی ندارند و می توانند به انسان نیز حمله کنند. با توجه به نگهداری حیوانات دسـت آمـوز خـصوصاً سـگ در منازل و نزدیکی این حیوان با انسان و نیز اهمیت بیماری های مشترک بین انسان و دام و ضرورت حفظ سالمت این حیوانات، توجه و آگاهی دادن در مورد بیماری های انگلی و مشترک، یکی از وظایف مهم دامپزشکی می باشد (1).
مواد و روش ها:
جمع آوری نمونه:
تعداد460 قلاده سگ خانگی و ولگرد مراجعه کننده به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد، از فروردین تا شهریور ماه 1401 از لحاظ آلودگی به انگل های خارجی مورد بررسی قرار گرفتند و بهمنظور بررسی ارتباط آلودگی به انگلهای خارجی و فاکتورهای مختلف اطلاعات مربوط به سن( 1>، 1-3، >3 سال)، جنس (نر یا ماده)، فصل، نژاد (بومی یا نژاد خالص)، محل زندگی (داخل و یا خارج منزل)، نوع پوشش موی بدن (بلند یا کوتاه)، رنگ پوشش موی بدن (تیره یا روشن)، خارش، کچلی و الگوی انتشار انگل در سطح بدن در پرسش نامه مخصوص ثبت گردید. سن سگها طبق اطلاعات صاحب سگ و فرمول دندانی تخمین زده شد و تمامی سگهای ارجاع شده در سه مرحله مورد بررسی قرار گرفتند:
در مرحله اول پوست سگهای ارجاعی از لحاظ آلودگی به انگلهای خارجی قابل رویت با چشم غیر مسلح، شامل: کنه ها، کک ها، مگس ها، لارو های مولد میاز و شپش ها بهطور کامل مورد بررسی قرار گرفت. در صورت وجود کنه پس از اسپری الکل بر روی آن به منظور باقی نماندن ضمایم دهانی، کنه با پنس برداشته و در لوله حاوی الکل 70 درجه قرار داده شد. کک ها، مگس ها و لارو های مولد میاز نیز در صورت مشاهده با پنس برداشته شده و در الکل 70 درجه قرار گرفتند. در مورد شپش ها با توجه به اندازه کوچک آنها، با استفاده از نوار چسب یا اسپری آب و الکل آنها را از سطح بدن جدا کرده و در لوله حاوی الکل 70 درجه قرار داده شد.
در مرحله دوم از سگهایی که علایمی چون خارش، کچلی یا هرگونه علایم دال بر آلودگی با مایت داشتند نمونه گیری صورت گرفت. برای نمونه گیری از 5-4 ناحیه درگیر با تیغ اسکالپل آغشته به روغن، تراشه پوستی عمقی تهیه شد و پوستههای حاصل به آزمایشگاه انگل شناسی ارسال گردید. در مرحله سوم از هر دو گوش سگهایی که به علت مشکلات مرتبط با گوش مراجعه کرده بودند سوآپ عمقی گوش تهیه و روی لام غلطانده شد و به منظور تشخیص به آزمایشگاه انگل شناسی ارسال گردید. انگلهای خارجی قابل رویت با چشم غیر مسلح شامل کک ها، کنه ها، مگس ها، لارو های مولد میاز و شپش ها در لوله پلاستیکی دربدار حاوی الکل70 درجه قرار داده شده و اطلاعات مربوط به هر لوله روی برچسب مربوطه ثبت شد. تراشههای پوستی اخذ شده به منظور بررسی آلودگی به مایت در ظروف پلاستیکی درب دار قرار داده شده، اطلاعات مربوط به هر بیمار روی پلیت ثبت گردیده و به آزمایشگاه انگل شناسی ارسال میگردید. تمامی اطلاعات اخذ شده در مورد هر سگ نیز در پرسشنامه مخصوص ثبت شد. برخی انگلهای خارجی شامل کنه ها، مگس ها و لارو های مولد میاز بدون شفاف سازی و به صورت مستقیم توسط استریومیکروسکوپ تا سطح جنس و گونه شناسایی شدند. پوسته های مشکوك به آلودگی با مایت در آزمایشگاه در هیدروکسید پتاسیم 10 درصد قرار داده شده و حدود 30 دقیقه در بشر حاوی آب به روش غیر مستقیم گرم شدند، سپس محلول حرارت داده شده با آب سرد خنک گردیده و به مدت 2 دقیقه سانتریفیوژ و رسوب حاصله به منظور بررسی حضور مایت زیر میکروسکوپ بررسی شد. در مورد کک ها و شپش ها، نمونه ها ابتدا در لوله شیشهای حاوی هیدروکسید پتاسیم 10درصد قرار داده شده و در بشرحاوی آب به مدت 30 دقیقه حرارت دیدند و پس از شفاف شدن به منظور شست و شو نمونه ها در آب مقطر قرار داده شدند، سپس کک ها و شپش ها به ترتیب در الکل 40، 70 و 100 درجه آب گیری شدند. پس از انتقال نمونهها روی لام و چکاندن محلول هویر روی آنها و قرار دادن لامل مورد مشاهده و تشخیص قرار گرفتند. به منظور تشخیص مایت گوش پس از غلطاندن سوآپ اخذ شده از عمق گوش روی لام، نمونه با هیدروکسید پتاسیم 10 درصد شفاف و از لحاظ میکروسکوپی برای حضور اتودکتس سینوتیس مورد بررسی قرار گرفت.
آنالیز آماری:
برای تجزیه وتحلیل نمونه ها و تعیین رابطه بین متغییرهای کیفی مورد مطالعه با آلودگی به انگلهای خارجی به کمک نرمافزار SPSS نسخه 23 و با کمک تست آزمون مربع کای استفاده شد.
نتایج:
از460 قلاده سگ خانگی و ولگرد مراجعه کننده به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد، از فروردین تا شهریور ماه 1401، تعداد 99 قلاده سگ (52/21%) به انگلهای خارجی آلوده بودند، 48 قلاده سگ (43/10%) به دو گونه کک شامل: کتنوسفالیدس کنیس و پولکس ایریتانس مبتلا بودند. بیشترین و کمترین فراوانی آلودگی به ککها به ترتیب در فصول بهار و تابستان دیده شد. 7 قلاده از سگها همزمان با بیش از یک انگل خارجی آلوده بودند، که از این تعداد 2 قلاده سگ با کک+کنه و 2 قلاده سگ با کنه+لارو مولد میاز و 2 قلاده سگ با کک+مگس و 1 قلاده سگ همزمان با کک، مایت و مگس آلوده بودند.
از 460 قلاده سگ ارجاعی 25 سگ (43/5%) علایم خارش و 30 سگ (52/6%) علایم کچلی داشتند که 17 مورد (68%) از سگهای با علایم خارش و 14 مورد (66/46%) از سگهای با علایم کچلی به انگلهای خارجی آلوده بودند (جدول1، جدول2). از لحاظ آماری، رابطه معنیداری بین خارش و آلودگی به انگلهای خارجی مشاهده شد(P<0.05) ولی رابطه بین کچلی و آلودگی به انگلهای خارجی معنیدار نبود (P>0.05).
جدول 1- فراوانی خارش ناشی از انگلهای خارجی و ساير عوامل در سگهای ارجاعی خارش دار به بیمارستان
جمع | خارش ناشی از سایر عوامل | خارش ناشی از انگل های خارجی | خارش
|
25 | 8 | 17 |
جدول 2- فراوانی کچلی ناشی از انگلهای خارجی و ساير عوامل در سگهای ارجاعی دارای کچلی به بیمارستان
جمع | کچلی ناشی از سایر عوامل | کچلی ناشی از انگل های خارجی | کچلی
|
30 | 16 | 14 |
بیشترین آلودگی به انگلهای خارجی در سگهای نژاد بزرگ (مانند:ژرمنشپرد) ( 12 سگ آلوده از 26 سگ ارجاعی) و سپس در سگهای بومی ( 50 سگ آلوده از 147 سگ ارجاعی) مشاهده گردید. از مجموع 460 سگ مورد آزمایش، 228 قلاده نر بودند که از 73 قلاده آنها (25/26%) انگلهای بندپا جدا گردید. آلودگی به انگلهای خارجی در سگهای نر از سگهای ماده بیشتر بود (جدول3)، مطالعات آماری نشان داد رابطه معنیداری بین جنسیت و آلودگی به انگلهای خارجی وجود داشت (P<0.05).
جدول 3- فراوانی انگلهای خارجی در سگهای ارجاعی به بیمارستان
فراوانی آلودگی (%) | عدم آلودگی | آلودگی | تعداد نمونه | جنس |
25/26 % | 205 | 73 | 279 | نر |
28/14 % | 156 | 26 | 182 | ماده |
52/21 % | 361 | 99 | 460 | جمع |
263 قلاده سگ از مجموع 460 سگ بررسی شده، در فضایی خارج از منزل نگهداری میشدند. 88 قلاده از این 263 قلاده سگ به انگلهای خارجی آلوده بودند که در مقایسه با سگهای نگهداری شده در منزل بسیار بیشتر بود (جدول4) و رابطه آماری معنیداری بین آلودگی به انگلهای خارجی و محل نگهداری سگها دیده شد (P<0.05).
جدول 4- فراوانی انگلهای خارجی در سگهای ارجاعی به بیمارستان دامپزشکی بر مبنای محل نگهداری
فراوانی آلودگی (%) | عدم آلودگی | آلودگی | تعداد نمونه | محل نگهداری |
46/33 % | 175 | 88 | 263 | سگهای خارج منزل |
55/5 % | 186 | 11 | 198 | سگهای داخل منزل |
52/21 % | 361 | 99 | 460 | جمع |
اگر چه فراوانی آلودگی در گروههای با سن بین 1-3 سال (جدول8)، موی تیره (جدول5)، موی بلند (جدول6) و در فصل بهار (جدول7) بیشتر بود ولی مطالعات آماری رابطه معنیداری بین این فاکتورها و فراوانی آلودگی نشان نداد (P>0.05).
جدول 5- فراوانی انگلهای خارجی در سگهای ارجاعی به بیمارستان بر مبنای رنگ مو
فراوانی آلودگی(%) | عدم آلودگی | آلودگی | تعداد نمونه | رنگ مو |
76/22 % | 207 | 61 | 268 | تیره |
79/19 % | 154 | 38 | 192 | روشن |
52/21 % | 361 | 99 | 460 | جمع |
جدول 6- فراوانی انگلهای خارجی در سگهای ارجاعی به بیمارستان دامپزشکی بر مبنای پوشش مويی
فراوانی آلودگی(%) | عدم آلودگی | آلودگی | تعداد نمونه | پوشش مویی |
75/23 % | 199 | 62 | 261 | بلند |
59/18 % | 162 | 37 | 199 | کوتاه |
52/21 % | 361 | 99 | 460 | جمع |
از 55 قلاده سگی که در فصل بهار مراجعه کرده بودند 20 قلاده به انواع انگلهای خارجی آلوده بودند، بر اساس نتایج جدول فوق به ترتیب کنه ریپی سفالوس تورانیکوس و ککها فراوانترین انگلهای خارجی در فصل بهار هستند (جدول4-7).
42 قلاده از 202 قلاده سگی که به علل مختلف در فصل تابستان مراجعه کرده بودند به انگلهای خارجی آلوده بودند. ککها گونه غالب در میان انگلهای خارجی در فصل بهار هستند و پس از آنها کنهها بیشترین فراوانی را دارند، ریپی سفالوس تورانیکوس گونه غالب در میان کنهها در فصل تابستان است. از 9 قلاده سگی که با مایت سارکوپتس اسکابئی آلوده بودند در 6 مورد آلودگی در فصل تابستان گزارش شده است (جدول7).
جدول7- فراوانی انگل های خارجی در سگ های ارجاعی به بیمارستان دامپزشکی بر مبنای فصل
کل | لینوگناتوس ستوزوس | ولفارسیا مگنیفیکا | هایپوبوسکا لانگیپنیس | اوتودکتس سینوتیس | دمودکس کنیس | سارکوپتس اسکابئی | همافیزالیس اریناسی | ریپی سفالوس سنگوینئوس | ریپی سفالوس تورانیکوس | کک ها | فصل |
20 | - | 2 | 1 | 1 | 1 | 3 | - | 1 | 6 | 5 | بهار |
42 | - | 5 | 5 | 1 | - | 4 | - | 6 | 7 | 14 | تابستان |
از لحاظ سنی، میزان فراوانی آلودگی به کک در سگ های زیر یک سال نسبت به دو گروه سنی دیگر بیشتر بود و در بررسی الگوی انتشار کک ها بر روی بدن سگ ها نشان داد که کک ها غالبا در قسمت پشت و پهلو ها (72/52%) مستقر بودند. سایر نواحی استقرار کک ها به ترتیب فراوانی، شکم (36/16%)، کل بدن (55/14%)، سینه (45/5%)، اندامهای حرکتی (45/5%)، گردن (81/1%)، اطراف سر و گوش (81/1%) و ناحیه مقعد ( 81/1%) بودند، 24 قلاده سگ (21/5%) آلودگی به سه گونه کنه شامل: ریپی سفالوس تورانیکوس (04/3%)، ریپی سفالوس سنگوینئوس (95/1%) و همافیزالیس اریناسی (21/0%) را نشان دادند. ریپی سفالوس تورانیکوس (33/58%) گونه غالب در میان کنه ها بود و کنه ها فراوانترین انگل خارجی در فصل بهار بودند. الگوی انتشار کنه ها نشان داد که کنه ها غالبا در اطراف سر و گوش (28/39%) مستقر بودند. سایر نواحی استقرار به ترتیب فراوانی پشت و پهلو ها (71/35%)، گردن (28/14%)، اندام های حرکتی ( 14/7%) و کل بدن (57/3%) بودند. آلودگی به سارکوپتس اسکابئی، دمودکس کنیس و اوتودکتس سینوتیس به ترتیب در 10 (17/2%)، 3 (65/0%) و 2 (43/0%) قلاده سگ مشاهد شد.
هایپوبوسکا لانجیپنیس از 10 سگ (17/2%)، و لفارسیا مگنیفیکا از 9 سگ ( 95/1%) و لینوگناتوس ستوزوس از 1 سگ (21/0%) جدا گردید. مگسها و لارو های مولد میاز در فصل تابستان فراوانی بیشتری از سایر فصول داشتند. هایپوبوسکا لانگیپنیس غالبا" از قسمت گردن سگ ها جمع آوری گردید، 7 قلاده از سگ ها هم زمان با بیش از یک انگل خارجی آلوده بودند، که از این تعداد 2 قلاده سگ با کک و کنه و 2 قلاده سگ با کنه و لارو مولد میاز و 2 قلاده سگ با کک و مگس و 1 قلاده سگ هم زمان با کک، مایت و مگس آلوده بودند.
کک ها گونه غالب در میان انگلهای خارجی در فصل بهار هستند و پس از آنها کنه ها بیشترین فراوانی را دارند، ریپی سفالوس تورانیکوس گونه غالب در میان کنهها در فصل تابستان است. از 9 قلاده سگی که با مایت سارکوپتس اسکابئی آلوده بودند در 6 مورد آلودگی در فصل تابستان گزارش شده است. از 460 قلاده سگی که به علل مختلف به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد مراجعه کرده بودند 209 قلاده سنی کمتر از یک سال ،143 قلاده بین یک تا سه سال و 108 قلاده بیش از سه سال سن داشتند که از این تعداد به ترتیب 51 قلاده (40/24 %)، 38 قلاده (57/26%) و 18 قلاده (66/16%) به انواع انگل های خارجی آلوده بودند. سگهای 3-1 سال بیشترین حساسیت را برای آلودگی به انگل های خارجی دارند، پس از این رده سنی به ترتیب سگ های کمتر از 1 سال و بالای 3 سال در رده بعدی سگ های حساس قرار دارند. کک ها، کنه ها و مایت ها غالبا سگ های کمتر از یک سال و مگس ها و لاروهای مولد میاز غالبا سگ های یک تا سه سال را آلوده کرده بودند و مطالعه الگوی انتشار انگلها در سطح بدن نشان داد که شایعترین محل استقرار انگلهای خارجی، قسمت پشت و پهلو ها بود و کمترین آلودگی در دم مشاهده شد (جدول شماره 8).
جدول8 – فراوانی انگل های خارجی در سگ های ارجاعی به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد
گونه | سن حیوان | |||
کمتر از 1 سال N=209 | 1 تا 3 سال N=143 | بیش از 3 سال N=108 | کل N=460 | |
کک ها | 27 | 13 | 8 | 48 (43/10 %) |
ریپی سفالوس تورانیکوس | 7 | 3 | 4 | 14 (04/3 %) |
ریپی سفالوس سنگوئینوس | 4 | 4 | 1 | 9 (95/1 %) |
همافیزالیس اریناسی | 0 | 1 | 0 | 1 (21/0 %) |
سارکوپتس اسکابئی | 8 | 2 | 0 | 10 (17/2 %) |
دمودکس کنیس | 1 | 2 | 0 | 3 (65/0 %) |
اوتودکتس سینوتیس | 1 | 1 | 0 | 2 (43/0 %) |
هایپوبوسکا لانگیپنیس | 3 | 6 | 1 | 10 (17/2 %) |
ولفارسیا مگنیفیکا | 0 | 5 | 4 | 9 (95/1 %) |
لینوگناتوس ستوزوس | 0 | 1 | 0 | 1 (21/0 %) |
مجموع | 51 (40/24 %) | 38 (57/26 %) | 18 (66/16 %) | 107 |
بحث:
انگل های خارجی از سگ ها به عنوان محلی برای تغذیه و تکثیر استفاده میکنند. کک ها، کنه ها، شپش ها و مایت ها برای ادامه حیات و کامل کردن چرخه زندگی به تغذیه از میزبان وابسته هستند (20). کک ها در انتقال طاعون از سگ به انسان نقش دارند و فقط به عنوان میزبان واسط سستودها عمل نمیکنند (3). کنه ریپی سفالوس سنگوینئوس ناقل بابزیا کنیس و هپاتوزون کنیس میباشد (5). شپش تریکودکتس کنیس علاوه بر آثار مخرب خود روی سلامت پوست و موی میزبان میتواند میزبان واسط دیپلیدیوم کنینوم واقع شود (11). مایتهای سارکوپتس اسکابئی و اوتودکتس سینوتیس میتوانند باعث زخم های پوستی خارشدار در انسان شوند (20). لذا با توجه به نگهداری حیوانات دستآموز خصوصاً سگ در منازل و نزدیکی این حیوان با انسان و این که سگها میتوانند مخزنی برای انگلهای خارجی، کرمی و تک یاختهای باشند. در مطالعه حاضر 52/21% سگهای ارجاعی به درمانگاه های دام کوچک شهرکرد دارای انگلهای خارجی بودند که در مقایسه با تحقیقات انجام شده در بسیاری از نقاط ایران و جهان کمتر است. بر اساس مطالعه انجام شده توسط Bahrami و همکاران در سال 1389 در شهر ایلام 3/44% از سگ های مورد بررسی با انگل های خارجی آلوده بودند (2). مطالعات بسیاری در سایر نقاط جهان به منظور بررسی فراوانی آلودگی به انگل های خارجی صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به مطالعه Xhaxhiu و همکاران در سال 2009 در آلبانی اشاره کرد، میزان فراوانی آلودگی به انگل های خارجی در این مطالعات به ترتیب 79% بوده است (21). Omudu و همکاران در سال 2008 فراوانی انگلهای خارجی در سگ های اهلی در جنوب غرب نیجریه را 5/98% اعلام کردند (16). همچنین طبق تحقیقات Özer در سال 2007 در ترکیه 7/43% سگها با انگلهای خارجی آلوده بودند (17). فراوانی انگلهای خارجی در جمعیت سگ های یک منطقه به عوامل مختلف جغرافیایی، دما و رطوبت متفاوت هر فصل و شرایط محیطی موثر بر رشد، بقاء و تولید مثل انگل های خارجی بستگی دارد. براساس نتایج مطالعه حاضر، کک ها فراوانترین انگل خارجی بودند که این یافته با نتایج مطالعات انجام شده در ایلام (2)، مازندران، قزوین و گیلان (7)، یونان (10)، آلبانی (21) و نیجریه (16) همخوانی داشت. کتنوسفالیدس کنیس گونه غالب در میان کک ها بود که با نتایج حاصل از مطالعات انجام شده در ایلام (2)، مازندران، قزوین و گیلان (7)، تهران (8)، آلبانی (21)، جمهوری کره (4) مطابقت دارد. کتنوسفالیدس فلیس روی هیچ یک از سگ های مورد بررسی شناسایی نشد، اما در مطالعاتی که توسط Omudu و همکاران در نیجریه انجام شد کتنوسفالیدس فلیس به عنوان فراوان ترین گونه کک آلودهکننده گزارش شده است (16). بر اساس نتایج مطالعه حاضر، پس از کک ها، ترتیب فراوانی انگلهای خارجی شامل: کنه ها، مایت ها، مگس ها، لارو های مولد میاز و شپش ها بود. در مطالعهای که توسط Minabaji و همکاران در سالهای 1396-1397 به منظور بررسی فراوانی بیماریهای جلدی در سگهای مشهد صورت گرفت کک ها، کنه ها و سارکوپتس معمول ترین انگلهای خارجی بودند که با نتایج مطالعه اخیر هم خوانی داشته است (12). هترودکسوس اسپینیژه دراهواز (14)، کنه ها در تهران (8)، تایلند (15)، نیجریه (16) و آلبانی (21) و اوتودکتس سینوتیس در جمهوری کره (4) فراوان ترین انگلهای خارجی بودند. شپش لینگناتوس ستوزوس (21/0%) کمترین فراوانی را در بین انگل های خارجی داشت، در مطالعه انجام شده در تهران (8) نیز لینوگناتوس ستوزوس (2/1%) کمترین فراوانی را روی سگ های نر داشت. در مطالعه انجام شده توسط Dantas-Torres و همکاران بین سالهای 2013-2012 در برزیل (6) بر روی فراوانی کنه ها، همچنین مطالعات انجام شده در جاکارتا (19) و یونان (10) کنه ریپی سفالوس سنگوینئوس گونه غالب در میان کنه ها بود، درحالیکه بر اساس نتایج مطالعه حاضر ریپی سفالوس تورانیکوس گونه غالب در میان کنه ها در شهرکرد است. در بسیاری از مطالعات مشابه انجام شده در ایران و بسیاری از نقاط دیگر این کنه شناسایی نشده است. در مطالعه ای که توسط Mirani و همکاران بین سالهای 1392-1391 در گیلان غرب (13) انجام شد 06/3% سگ ها به کنه ریپی سفالوس تورانیکوس آلوده بودند. در مطالعات انجام شده توسط Razmi و همکاران بین سالهای 2011-2009 همچنین Rashtibaf و همکاران بین سالهای 2011-2010 بر روی کنه های جدا شده از گوسفند درنواحی مختلف خراسان رضوی، ریپی سفالوس تورانیکوس بیشترین فراوانی را در میان کنه ها داشت (18) که با نتایج این مطالعه مبنی بر غالبیت کنه ریپی سفالوس تورانیکوس در منطقه خراسان رضوی هم خوانی دارد. آلودگی به انگل های خارجی در سگ های نر بیشتر از ماده ها بود که با نتایج مطالعات اهواز (14)، تهران (8)، قزوین، مازندران و گیلان (7) و جمهوری کره (4) همسان بود اما در مطالعه Xhaxhiu و همکاران بین سالهای 2009-2005 در آلبانی (21) همچنین Omudu و همکاران بین سالهای 2017-2016 در نیجریه (16) فراوانی بیشتری در ماده ها گزارش شده است. سگ های خارج از منزل به طور معنا داری بیشتر مستعد آلودگی با انگلهای خارجی بودند، که با نتایج مطالعه ایلام (2) و پاکستان (9) مطابقت داشت، در تهران (8) فراوانی کک ها و کنه ها در سگ های خارج از منزل بیشتر بود اما مایت ها در سگ های داخل منزل بیشتر بودند. در مطالعات انجام شده در ایلام (2) و قزوین، مازندران و گیلان (7) ناحیه گردن و در مطالعه انجام شده در سال2017 در پاکستان (9) ناحیه سر و گردن متداول ترین نواحی بودند که توسط انگل های خارجی آلوده شده بودند، اما در مطالعه اخیر غالبا" قسمت پشت و پهلوها آلوده بودند. در مطالعه دیگری که توسط Omudu و همکاران در نیجریه (16) انجام شد غالبا کنهها ناحیه شکم، کک ها ناحیه سر و گردن و مایت سارکوپتس اسکابئی ناحیه سر و گردن را آلوده کرده بود اما در مطالعه حاضر کنهها سر و گوش، ککها پشت و پهلوها و مایت سارکوپتس اسکابئی اندام های حرکتی را آلوده کرده بودند. در بررسی که توسط Bahrami و همکاران روی 802 سگ به صورت اتفاقی صورت گرفت بیش از نیمی از سگ های با پوشش مویی تیره، بیش از یک چهارم سگ های رنگارنگ و بیش از یک پنجم سگ های سفید حداقل با یک انگل خارجی آلوده بودند. از 43 سگی که همزمان با چند انگل خارجی آلوده بودند 29 قلاده (5/67%) پوشش مویی تیره و 14 قلاده ( 6/32%) پوشش مویی سفید یا روشن داشتند، طبق نتایج این مطالعه و مطالعه حاضر سگ هایی با پوشش مویی تیره بیشتر در معرض آلودگی به انگل های خارجی هستند (2). بررسی سن درگیری سگ ها در شهرکرد نشان داد که بیشترین آلودگی به انگلهای خارجی در سگ های 3-1 سال رخ میدهد اما در مطالعه انجام شده توسط Mosalla nejad و همکاران در اهواز بر روی 126 سگ ارجاعی (14) غالبا" سگ های بالای 3 سال (81/31%) و بیشترین فراوانی انگل های خارجی در فصل زمستان (95/30%) گزارش شده است، اما در مطالعه حاضر بیشترین فراوانی در فصل بهار بود که این تفاوت به شرایط متفاوت دو منطقه از نظر دما و رطوبت در فصول مختلف مربوط است.
نتیجه گیری کلی و پیشنهاد ها:
تفاوتهای موجود در نتایج حاصل از مطالعات مختلف را میتوان به فاکتورهای مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، تعداد نمونه، نحوه انتخاب نمونه و طول دوره آزمایش نسبت داد. درکل باتوجه به توضیحات فوق کک ها، کنه ها، مایت ها، مگس ها، لارو های مولد میاز و شپش ها به ترتیب فراوان ترین انگل های خارجی در سگ های منطقه شهرکرد بودند و گونه غالب در کک ها کتنوسفالیدس کنیس، کنه ها ریپی سفالوس تورانیکوس و مایت ها سارکوپتس اسکابئی بوده است.
تعارض منافع:
هیچ گونه تضاد منافعی بین نویسندگان وجود ندارد و این مقاله با اطلاع و هماهنگی آنها ارسال شده است.
فهرست منابع:
1. Arlian, L.G., Morgan, M.S. (2017) A review of Sarcoptes scabiei: past, present and future. Parasites & vectors 10(1) 1-22.
doi: https://doi.org/10.1186%2Fs13071-017-2234-1
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28633664/
2. Bahrami, A., Delpisheh, A. (2010) Common ectoparasite species of domestic dogs in western Iran. World Applied Sciences Journal 8(10) 1277-1281.
3. Bitam, I., Dittmar, K., Parola, P., Whiting, M.F., Raoult, D. (2010) Fleas and flea-borne diseases. International journal of infectious diseases 14(8) 667-676.
doi: https://doi.org/10.1016/j.ijid.2009.11.011
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20189862/
4. Chee, J-H., Kwon, J-K., Cho, H-S., Cho, K-O., Lee, Y-J., Abd El-Aty, A. (2008) A survey of ectoparasite infestations in stray dogs of Gwangju City, Republic of Korea. The Korean Journal of Parasitology 46(1) 23.
doi: https://doi.org/10.3347%2Fkjp.2008.46.1.23
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18344673/
5. Dantas-Torres, F. (2010) Biology and ecology of the brown dog tick, Rhipicephalus sanguineous. Parasites & vectors 3(1) 1-11.
doi: https://doi.org/10.1186/1756-3305-3-26
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20377860/
6. Dantas-Torres, F., Melo, M.F., Figueredo, L.A., Brandão-Filho, S.P. (2009) Ectoparasite infestation on rural dogs in the municipality of São Vicente Férrer, Pernambuco, Northeastern Brazil. Revista Brasileira de parasitologia veterinaria 18 75-77.
doi: https://doi.org/10.4322/rbpv.01803014
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19772781/
7. Ebrahimzade, E., Fattahi, R., Ahoo, MB. (2016) Ectoparasites of stray dogs in Mazandaran, Gilan, and Qazvin Provinces, north and center of Iran. Journal of Arthropod-Borne Diseases 10(3) 364.
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27308294/
8. Jamshidi, S., Maazi, N., Ranjbar-Bahadori, S., Rezaei, M., Morakabsaz, P., Hosseininejad, M. (2012) A survey of ectoparasite infestation in dogs in Tehran, Iran. Revista Brasileira de Parasitologia Veterinária 21 326-329.
doi: http://dx.doi.org/10.1590/S1984-29612012000300030
9. Khatoon, N., Noureen, S., Khan, Z., Gul, S.U., Ur, H. (2018) Domestic animals ectoparasite fauna of district Karak, KP, Pakistan. Int J Biosci 13 384-388.
doi: http://dx.doi.org/10.12692/ijb/13.5.384-388
10. Lefkaditis, M., Athanasiou, L., Ionicã, A., Koukeri, S., Panorias, A., Eleftheriadis, T. (2016) Ectoparasite infestations of urban stray dogs in Greece and their zoonotic potential. Tropical Biomedicine 33(2) 226-30.
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33579088/
11. Martins, D.B., de Oliveira, E.Z., Valandro, M.A., Franco, M., de Souza, J. (2014) Trichodectes canis in puppy and adult dogs. Comparative Clinical Pathology 23(5) 1485-1489.
doi: http://dx.doi.org/10.1007/s00580-013-1810-9
12. Minabaji, A., Moshaverinia, A., Khoshnegah, J. (2020) Frequency of Ectoparasite Infestation in Dogs in Mashhad, Northeast Iran. Journal of Veterinary Research 75(3) 280-287.
doi: https://doi.org/10.22059/jvr.2019.274542.2894
13. Mirani, F., Yakhchali, M., Naem, S. (2017) A study on ectoparasites fauna of dogs in suburbs of Ghilanegharb, Kermanshah province, Iran. Journal of Veterinary Research 72(1) 7-14.
doi: https://doi.org/10.22059/jvr.2017.61285
14. Mosallanejad, B., Alborzi, A., Katvandi, N. (2012) A survey on ectoparasite infestations in companion dogs of Ahvaz district, southwest of Iran. Journal of arthropod-borne diseases 6(1) 70.
doi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23293781/
15. Nuchjangreed, C., Somprasong, W. (2007) Ectoparasite species found on domestic dogs from Pattaya district, Chon Buri province, Thailand. Southeast Asian Journal of tropical medicine and public health 38(1) 203.
16. Omudu, E., Okpe, G., Adelusi, S. (2010) Studies on dog population in Makurdi, Nigeria (II): A survey of Ectoparasite infestation and its Public Health implications. Journal of Research in forestry, wildlife, and Environment 2(1) 94-106.
17. Özer, A., Erdem, O. (1998) Ectoparasitic protozoa fauna of the common carp (Cyprinus carpio L., 1758) caught in the Sinop region of Turkey. Journal of Natural History 32(3) 441-454.
doi: http://dx.doi.org/10.1080/00222939800770231
18. Rashtibaf, M., Najarnejad, V., Razmi, G.R. (2011) Determination of the frequency of Ixodid ticks on the sheep in Khorasan Razavi province, Iran. Archives of Razi Institute. 66(2) 129-132.
doi: https://doi.org/10.22092/ari.2016.103876
doi: https://doi.org/10.12688%2Ff1000research.47068.1
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34925765/
20. Wall, RL., Shearer, D.(2008) Veterinary ectoparasites, John Wiley & Sons, 1-22.
21. Xhaxhiu, D., Kusi, I., Rapti, D., Visser, M., Knaus, M., Lindner, T. (2009) Ectoparasites of dogs and cats in Albania. Parasitology Research 105(6) 1577-1587.
doi: https://doi.org/10.1007/s00436-009-1591-x
PMID: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19690887/
Investigation prevalence of Ectoparasites in stray and household dogs in Shahrekord
Abstract
Background: Ectoparasites play a very important role in the transmission of many types of pathogenic agents such as viruses, bacteria, protozoa, etc., and for this reason, infestation with Ectoparasites can affect human and animal health.
Objectives: Investigation prevalence of Ectoparasites in stray and household dogs in Shahrekord.
Methods: 460 dog collars from April to September 2022 in terms of infestation with Ectoparasites and to investigate the relationship between infestation with these parasites and various factors related to age (<1, 1-3, >3 years). Sex (male or female), season, breed (indigenous or pure breed), place of residence (indoor or outdoor), body hair type (long or short), body hair color (dark or light), itching, ringworm, and the pattern of infestation It was checked.
Results: a total of 460 dog collars were studied, 99 collars (21.54%) were infected with 9 types of ectoparasites. 48 collars (10.43%) were infected with Ctenocephalides canis and Pulex irritans fleas. Rhipicephalus turanicus, Sarcoptes scabiei, hippobosca longipennis, and Rhipicephalus sanguineus isolated from 14 (3.04%), 10 (2.17%), 10 (2.17%) and 9 (1.95%) dog collars, respectively became Infestation with Wohlphartia magnifica, Demodex canis, Otodectes cynotis, Haemaphysalis erinacei
, and linognathus setosus in 9 (1.95%), 9 (1.95%), 3 (0.65%), 2 (0.43%). And 1 (0.21%) dog collar was observed.
Conclusions: The frequency of infestation was relatively low compared to similar studies, but a high species diversity was seen in the infestation parasites.
Keywords: Ectoparasites, Household dogs, Stray dogs, Shahrekord
