تاثیر جایگزینی پودر گاماروس به جای گرده‌ی گل در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل بر عملکرد و شاخص‌های رفتاری آن ها

الموضوعات : فصلنامه زیست شناسی جانوری

کاوه جعفری خورشیدی ¹ , اسماعیل گنجی جامه شوران ² , منیرالسادات صلواتیان ³

1 - گروه علوم دامی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران
2 - گروه علوم دامی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
3 - گروه علوم دامی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

تاريخ الإرسال : 14 الأربعاء , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 22 الإثنين , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , ذو القعدة, 1446

الکلمات المفتاحية: زنبور عسل, تغذیه جایگزین, گرده گل, گاماروس, رفتارهای حیاتی,

ملخص المقالة :

زنبور عسل به­طور طبیعی کربوهیدرات‌ها را از طریق شهد گل، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی را از طریق گرده دریافت می‌نماید. پژوهش حاضر با استفاده از گاماروس به­عنوان منبع پروتئینی جهت جایگزینی گرده در شرایط صحرا و بر روی زنبور عسل معمولی (Apis mellifera) انجام شد. آزمایش به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 4 تیمار و 4 تکرار، جمعاً 16 کندو در طی مدت 6 ماه اجرا شد. تیمارها شامل: 1-گرده (خالص)، 2- گاماروس (3/33) درصد + گرده (6/66) درصد ، 3- گاماروس (6/66) درصد + گرده (3/33) درصد و 4- پودر گاماروس (خالص) بودند. بین تیمارهای مختلف از نظر مصرف غذا در دوره‌های مختلف اختلاف معنی­داری در پایان آزمایش مشاهده گردید (01/0>p ). به­عبارت دیگر بیش­ترین مصرف غذا مربوط به تیمار شاهد (گرده­ گل) با 4/195 گرم و کم­ترین مصرف مربوط به تیمار 3 با 99/91 گرم در هر دوره بود. هم­چنین در بین تیمارهای مختلف در دوره‌های مختلف آزمایش از نظر ذخیره عسل در کلونی­های مورد آزمایش اختلاف معنی‌داری مشاهده گردید (01/0>p ). میانگین ذخیره عسل در دوره‌های مختلف در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب برابر 49/2، 34/3، 33/2 و 1/4 برحسب کیلوگرم بود. میانگین هزینه خوراک برای تولید هر کیلوگرم غذا در تیمار گاماروس حدود 2 برابر اقتصادی‌تر بود از تیمار شاهد بود. و در سایر صفات مورد مطالعه با توجه به نتایج به­دست آمده تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید. استفاده از ترکیب غذائی گاماروس به­جای گرده در کلونی‌های زنبور عسل کاملاٌ با رژیم غذائی زنبوران عسل سازگار بوده و از نظر صفات اقتصادی به­عنوان یک محصول جدید (گاماروس) به­جای گرده­ گل که حدود 2 برابر اقتصادی‌تر بود، قابل توصیه است.

المصادر:

1. Alavi Yeganeh, M., Abedian Kanari, A., Rezaei, M., 2008. The effect of using sea and river gammarus flour as a food supplement on the growth and survival of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) larvae. Journal of Research and Construction, Livestock and Aquatic Affairs, 77:113-123. [In Persian]
2. Al-Ghamdi, A.A., Abou-Shaara, H.F., Ansari M.J., 2021. Effects of sugar feeding supplemented with three plant extracts on some parameters of honey bee colonies. Saudi Journal of Biological Sciences, 28(4):2076-2082.
3. Almeida-Muradian, L.B., Pamplona, L.C., Coimbra, S., Barth, O.M., 2005. Chemical composition and botanical evaluation of dried bee pollen pellets. Journal of Food Composition and Analysis, 18:105-111.
4. Al-Zarog, A.A., El-Bassiouny, A.M., 2013. Influence of some plant extracts on Varroa mite and performance of honey bee Apis mellifera colonies. Egyptian Academic Journal of Biological Sciences, Toxicology and Pest Control. 5(2):15-20.
5. Asadi-Dizji, A., Iraqi, M., Moini-Alisha, H., 2007. The effect of different carbohydrates on the queen's spawning behavior and the amount of honey stored in the bee colony. Ecology of Agricultural Plants, 2(2):15-23.
6. Basiri, M.R. 2008. Principles of honey bee breeding, Jihad Agricultural Higher Education Institute, 37. Department of Animal Science, 7. (In Persian)
7. Chang, H., Ding, G., Jia, G., Feng, M., Huang, J., 2022. Hemolymph Metabolism Analysis of Honey Bee (Apis mellifera L.) Response to Different Bee Pollens. Insects, 14(1):37.
8. Ebadi, R., Ahmadi, A.A., 2011. Bee breeding. Arkan Danesh Publications. [In Persian]
9. Edris, M.F., Salehi, M., Mustajran, M., 2001. Phenotypic correlation winterization, short-term weight gain and pollen collection with honey production, Meza Honey bee brood and colony population in Isfahan region. A collection of articles of the fifth country bee seminar, 1-2. [In Persian]
10. Haydak, M.H., 1965. Brood rearing by honeybees confined to a pure carbohydrate diet. Journal of Economic Entomology, 28:657-660.
11. Irandoust, H., Ebadi, R., 2013. Nutritional effects of high protein feeds on growth, development, performance and overwintering of honey bee (Apis mellifera L). International Journal of Advanced Biological and Biomedical Research, 1:601-613. [In Persian]
12. Jaber, L., 1998. A preliminary study of the biology of amphipods of the Caspian Sea (Noor region and neighboring beaches) Master's thesis - Marine Biology, Tarbiat Modares University, 132. [In Persian]
13. Jafari-Ahangari, Y., 2016. Bee Breeding, Publications of Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, p: 128. [In Persian]
14. Javaheri, S.D., 1996. Investigating the stimulating feeding of honey bees with pollen protein supplements and substitutes and their effect on the growth and resistance of colonies and honey production. Master's thesis in animal science. Faculty of Agriculture, University of Tehran of adult life in the honey bee. Journal Apic Research, 1:49-52. [In Persian]
15. Javaheri, S.D., 2002. Honey bee feeding and wintering. Publications of the Shagaig Village Cultural Institute. [In Persian]
16. Jovanovic, N.M., Glavinic, U., Delic, B., Vejnovic, B., Aleksic, N., Mladjan, V., Stanimirovic, Z., 2021. Plant-based supplement containing B-complex vitamins can improve bee health and increase colony performance. Preventive Veterinary Medicine. 190:105322.
17. Khoury, D.S., Myerscough, M.R., Barron, A.B., 2011. A quantitative model of honey bee colony population dynamics. PLoS ONE, 6:e18491.
18. Lazar, R.N., Mot, D., Alexa, E., Boldea, M., Ștef, L., Patruica, S., 2021. Influence of essential oils on bioprodyctive indices and health of bee colonies. Scientific Papers: Series D, Animal Science-The International Session of Scientific Communications of the Faculty of Animal Science, 64(2):247-253.
19. Melo, I.L.P., Almeida-Muradian, L.B., 2010. Stability of antioxidants vitamins in bee pollen samples. Quim. Nova, 33(3):514-518. 20.
20. Mohebodini, H., Tahmasbi, Gh.H., Dastar, B., Jafari Ahangari, Y., Zerehdaran, S., 2013. Effect of dietary thiamin on growth of the Iranian honey bee colonies COLONIES (Apis mellifera meda) in different seasons. Agriculture and Forestry, 59:119-126.
21. Patruica, S., Dunea, I.B., Jivan, A., Jivan, A., Stroe, A., 2011. Research on the influence of a piary biostimulators on bee families development in spring. Animal Science and Biotechnologies, 44(2):267-270.
22. Patruica, S., Mot D., Popovici D., 2017. The effect of using medicinal plant extracts upon the health of bee colonies. Romanian Biotechnological Letters, 6(22):13182-13185.
23. Rashid, B., Khani, A., Ghasemi, V., Ghadamyari, M., Sahebzadeh, N., Moharramipour, S. 2020. Evaluation of a new plant-based formulation for the treatment of varroosis in the honey bee colonies: efficacy and safety. Apidologie, 51:1074-1090.
24. Razzaghi, S.H., 2000. identification of plants used by honey bees in Noor River watershed, Mazandaran province, Master's thesis, Imam Khomeini Education Center (RA). [In Persian]
25. Saadatmand, S.J., 1993. Comparison of different diets in honey bee nutrition. Scientific and Industrial Research Organization of Iran. [In Persian]
26. Sedraj, H., Shafiei-Shahraki, H., 2018. Investigating the effect of different methods and levels of sugar syrup feeding on baby rearing, general behavior and the level of varroa mite contamination in honey bees. Proceedings of the National Conference of Bee Products from the Point of View of Biology, Health and Economy. [In Persian]
27. Seifabadi, S.J., Negarestan, H., Moghadasi, B., 2004. Chemical composition of the gammarus, Pontogammarus maeoticus. along the southern coast of the Caspian Sea. Journal of Marine Sciences, 3(1):51-55. [In Persian]
28. Somerville, D., 2001. Nutritional value of honeybee collected pollens. RIRDC publication No, 01:047.

نص كامل:



 

 

 

 

The Effect of Replacing Gammarus Powder Instead of Flower Pollen in Feeding Bee Colonies on Their Performance and Behavioral Indicators 

 

Kaveh Jafari Khorshidi1*, Esmaeil Ganji Jamehshooran2*, Monirolsadat Salavatian1

 

1- Department of Animal Sciences, Ghaemshahr Branch, Islamic Azad University, Ghaemshahr, Iran

2- Department of Animal Sciences, Azadshahr Branch, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran
*Corresponding author: [e-mail]

Received: 27 December 2024                                 Accepted: 26 August 2024

DOI: 10.60833/ascij.2025.1091221 

 

Abstract

Bees naturally receive carbohydrates through flower nectar, proteins, fats, vitamins and minerals through pollen. In this regard, the present research was carried out using Gammarus as a protein source to replace pollen in desert conditions and on the common honey bee Apis mellifera. The factorial experiment was conducted in the form of a randomized complete block design with 4 treatments and 4 replications, a total of 16 hives during a period of 6 months. The treatments included: 1- pollen (pure), 2- gammarus (33.3) percent + pollen (66.6) percent, 3- gammarus (66.6) percent + pollen (33.3) percent and 4- gammarus powder (pure). A significant difference was observed between different treatments in terms of food consumption in different periods at the end of the experiment (p < 0.05). In other words, the highest food consumption was related to control treatment (pollen) with 195.4 grams and the lowest consumption was related to treatment 3 with 91.99 grams in each period. Also, a significant difference was observed among the different treatments in the different periods of the experiment in terms of honey storage in the tested colonies (p < 0.05). The average honey reserve in different periods in treatments 1 to 4 was 2.49, 3.34, 2.33 and 4.1 kg respectively. The average cost of feed to produce each kilogram of food in the Gammaros treatment was about 2 times more economical than the control treatment. And in other studied traits, according to the obtained results, no significant difference was observed. The use of Gamarus food composition instead of pollen in honey bee colonies is perfectly compatible with the diet of honey bees, and in terms of economic characteristics, it can be used as a new product instead of flower pollen, which was about 2 times more economical. It is recommended

 

Keywords: Honey Bee, Replacement Feed, Pollen, Gamarous, Biological Behaviors.

 

 

 

 

 

 

تاثیر جایگزینی پودر گاماروس به­جای گرده‌ی­ گل در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل

 

بر عملکرد و شاخص‌های رفتاری آن­ها

کاوه جعفری خورشیدی1، اسماعیل گنجی جامه­ شوران2*، منیرالسادات صلواتیان1

1- گروه علوم دامی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

2- گروه علوم دامی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران

*مسئول مکاتبات: [e-mail]

تاریخ دریافت: 06/10/1402                          تاریخ پذیرش: 05/06/1403

DOI: 10.60833/ascij.2025.1091221

چکیده

زنبور عسل به­طور طبیعی کربوهیدرات‌ها را از طریق شهد گل، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی را از طریق گرده دریافت می‌نماید. پژوهش حاضر با استفاده از گاماروس به­عنوان منبع پروتئینی جهت جایگزینی گرده در شرایط صحرا و بر روی زنبور عسل معمولی (Apis mellifera) انجام شد. آزمایش به­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 4 تیمار و 4 تکرار، جمعاً 16 کندو در طی مدت 6 ماه اجرا شد. تیمارها شامل: 1-گرده (خالص)، 2- گاماروس (3/33) درصد + گرده (6/66) درصد، 3- گاماروس (6/66) درصد + گرده (3/33) درصد و 4- پودر گاماروس (خالص) بودند. بین تیمارهای مختلف از نظر مصرف غذا در دوره‌های مختلف اختلاف معنی­داری در پایان آزمایش مشاهده گردید (01/0>p ). به­عبارت دیگر بیشترین مصرف غذا مربوط به تیمار شاهد (گرده­ گل) با 4/195 گرم و کم­ترین مصرف مربوط به تیمار 3 با 99/91 گرم در هر دوره بود. هم­چنین در بین تیمارهای مختلف در دوره‌های مختلف آزمایش از نظر ذخیره عسل در کلونی­های مورد آزمایش اختلاف معنی‌داری مشاهده گردید (01/0 >p ). میانگین ذخیره عسل در دوره‌های مختلف در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب برابر 49/2، 34/3، 33/2 و 1/4 برحسب کیلوگرم بود. میانگین هزینه خوراک برای تولید هر کیلوگرم غذا در تیمار گاماروس حدود 2 برابر اقتصادی‌تر بود از تیمار شاهد بود. و در سایر صفات مورد مطالعه با توجه به نتایج به­دست آمده تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید. استفاده از ترکیب غذایی گاماروس به­جای گرده در کلونی‌های زنبور عسل کاملاً با رژیم غذایی زنبوران عسل سازگار بوده و از نظر صفات اقتصادی به­عنوان یک محصول جدید (گاماروس) به­جای گرده­ گل که حدود 2 برابر اقتصادی‌تر بود، قابل توصیه است.

کلمات کلیدی: زنبور عسل، تغذیه جایگزین، گرده­ گل، گاماروس، رفتارهای حیاتی.

 

مقدمه

 

تغذيه زنبور عسل مبناي زنبورداري موفق را تشكيل مي‌دهد (12). زنبور عسل برای تامین احتیاجات غذایی خود به انواع مختلفی از مواد مغذی شامل پروتئین­ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، لیپیدها، عناصر معدنی، ویتامین‌ها و آب برای رشد و نمو طبیعی نیاز دارد. زنبور عسل سه گروه از ترکیبات شامل آب، شهد و گرده­ گل را برای تامین نیازهای غذایی خود جمع­آوری می­کند که شهد مهم­ترین منبع تامین انرژی که به ­شکل کربوهیدرات بوده و گرده به­عنوان منبع پروتئینی با ترکیبات شیمیایی متنوع به­ عنوان تامین ­کننده پروتئین مورد نیاز زنبور عسل می­باشد. كمبود هركدام از اين مواد مغذي سبب افت شديد جمعیت زنبور عسل، كاهش طول عمر آن­ها، افزايش ميزان حساسيت در برابر بيماري و نهايتاً تلف شدن كلوني مي‌شود (1). مهم‌ترين تركيب پروتئين است، گرچه تركيب اسيد آمينه‌های تشكيل­­دهنده آن نيز مورد توجه مي‌باشد. حداقل پروتئين خام مورد نياز زنبور عسل 20 تا 25 درصد تعيين شده است. 10 اسيد آمينه براي تأمين نياز غذايي زنبورهاي عسل ضروري تشخيص داده‌ شده‌اند و عبارتند از: ترئونين، والين، متيونين، ايزولوسين، لوسين، فنيل‌آلانين، هيستيدين، ليزين، آرژنين و تريپتوفان. اسيد آمينه­های گلایسين، پرولين و سرين براي رشد ضروري نيستند ولي براي تحريك رشد مطلوب، مؤثر مي‌باشند. مهم‌ترين اسيد آمينه محدود كننده در گرده جمع­ شده توسط زنبور عسل، ايزولوسين مي‌باشد. در سالیان اخیر محققین با توجه به اهمیت گرده در نغذیه کلونی­های زنبور عسل و تاثیر آن بر فعالیت­های بیولوژیکی، تلاش گسترده­ای را نموده تا با استفاده از مواد جایگزین یا مکمل گرده در تغذیه زنبوران عسل به­ویژه در زمان عدم­ دسترسی زنبوران عسل به منابع گرده در طبیعت، مانع از کاهش جمعیت، رشد کلونی­ها و سایر فعالیت­های حیاتی کلونی­ها گردند. لذا دست­یابی به منابع مناسب پروتئینی و قابل ­استفاده برای کلونی­ها لازم و ضروری می­باشد. گرده ­گل جدا از نقش آن در تغذیه زنبورها و نوزادان آن­ها در سالیان اخیر در تغذیه انسان بسیار رایج شده است. از خواص گرده می­توان به­ عنوان غذای کامل برای سلامتی انسان و تقویت ­کننده کودکان و بزرگسالان و هم­چنین مکمل غذایی انرژی­زا برای ورزش­کاران و هم برای درمان بسیاری از بیمارﻯها مانند درمان پروستات، ناتوانی جنسی، بیماری­های عصبی، دیابت و افزایش طول عمر مورد استفاده قرار می­گیرد. مسائل مدیریتی ممکن است در پی کمبود گرده یا کیفیت پایین گرده­های جمع­آوری شده به­وسیله زنبورهای مزرعه به­وجود آید. بنا بر عقیده هیداک (1965) کلونی­هایی که دانه گرده کافی نداشته باشند در زمستان عسل کم­تری مصرف می­کنند، گرچه زنبور کم­تری می­میرد، ولی مقدار لارو و نوزاد در بهار سال بعد کم­تر می­شود. اگر گرده کافی یا خوراک مکمل مناسب در دسترس نباشد کلونی­ها سریعاً ضعیف می­شوند. مدیریت جمعیت به­طور قابل توجهی به کمیت و کیفیت گرده بستگی دارد. کاهش حجم گرده، منطقه تخم­ریزی توسط کلونی پرورش را کاهش می­دهد. با کاهش کیفیت گرده کلونی نیازمند میزان جذب مواد مغذی ضروری بیش­تری برای توسعه می­باشد. طبق نظریه هیداک (1965) تولید نوزاد همیشه به رشد غده بالا حلقی زنبورهای پرستار وابسته است. با تامین به­موقع احتیاجات پروتئین و چربی کلونی­ها از طریق خوراندن کیک­های جانشین یا مکمل گرده به­صورت خمیرهای شیرین به آن­ها، تخم­گذاری ملکه بیش­تر شده و جمعیت به­طور تدریجی ولی به­سرعت افزایش می­یابد، بدیهی است که کلونی‌های قوی و پرجمعیت کم­تر مورد حمله آفات و عوامل بیماری‌زا قرار گرفته و زمستان­های سرد و طولانی را به­­راحتی پشت­­سر خواهند گذاشت (13). عدم وجود گرده و یا کمبود آن در تغذیه زنبور عسل باعث کاهش یا عدم تولید ژله رویال، کاهش طول عمر، کاهش تولید موم و شان­سازي، کاهش میزان تخم­گذاري ملکه، عدم تولید زهر و عدم رشد مناسب تخمدان­ها می­شود. این عوارض به­تدریج باعث کاهش جمعیت کلونی شده و بازده فعالیت کندوها را کاهش می­دهد که در نهایت باعث از بین فتن کلونی می­شود (8). بنابراين درمواقعي از سال كه گرده ­گل در طبيعت كمياب است استفاده از جانشين شونده­هاي آن ضرورت دارد، درجيره­هاي غذايي زنبور عسل اگر مكمل­هاي پروتئيني همراه با گرده (5 تا 25 درصد) باشد اصطلاحاً به آن مكمل گرده مي­گويند ولي اگر جيره غذايي فقط از مكمل پروتئيني و بدون گرده باشد آن را جانشين گرده مي­نامند (12). گرده­ای که توسط زنبوران در سلول­های شان ذخیره می­شود نان گرده یا نان زنبور نامیده می‌شود. کلونی­هایی که با مکمل گرده و یا جانشین گرده تغذیه می­شوند در بهار پرورش نوزاد را زودتر از سایر کلونی‌ها شروع می‌کنند و کارگران بیش­تري در فصل افزایش جمعیت پرورش می‌دهند )6 و 24). گاماروس‌ها می­توانند یک جایگزین مناسب به­عنوان مكمل گرده یا جانشين گرده مورد استفاده قرار گیرند که در تحقیق حاضر از آن استفاده شده است. گاماروس‌ها از نظر رده­بندی متعلق به شاخه بندپایان، رده سخت­پوستان، زیررده سخت­پوستان عالی راسته ناجورپایان و زیرراسته گاماریده می‌باشند (25). اندازه متوسط گاماروس‌ها حدود یک سانتی‌متر و بدن آن­ها بند بند می­باشد. قسمت سینه­ا­ی دارای هفت بند و شکم واجد شش بند و دارای اسکلت خارجی آهکی می‌باشند (27). پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر جایگزینی پودر گاماروس به­جای گرده‌ی­ گل در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل بر عملکرد و شاخص‌های رفتاری آن­ها انجام شد. 

مواد و روش­ها

این تحقیق در زنبورستان مرکز آموزش پرورش زنبور عسل شهید حسن­پور واقع در استان مازندران شهرستان بابلسر در پاییز 1400 تا بهار 1401 در شرایط صحرا و بر روی زنبور عسل معمولی Apis mellifera اجرا گردید. میانگین ترکیبات گرده­ گل با ترکیبات گاماروس براساس صددرصد ماده خشک جهت استفاده زنبور عسل در جدول 1 نشان داده شده است. برای انجام دقیق آزمایش و جلوگیری از اختلاف سن و نژاد ملکه لازم بود که تمام کندوهای مورد آزمایش دارای ملکه‌هایی بودند که از یک ملکه مادر به­وجود آمده بودند (خواهرهای تنی) به همین دلیل در این تحقیق از کلونی­های با ملکه خواهرهای تنی به تعداد 16 کلونی استفاده گردید. کلیه کندوهای انتخابی از نظر میزان جمعیت و تعداد قاب همسان و همگی دارای 5 قاب جمعیت بودند. در این آزمایش از پودر گاماروس دریای خزر، گرده­ گل درختان جنگلی خرمالو و کرات (جنگل­های مازندران) که طی انجام آنالیز، پروتئین آن به­ترتیب 21 و 29/44 درصد، هم­چنین عسل با کیفیت متوسط و آب برای تهیه کیک استفاده گردید. در ابتدا قبل از انجام هر کاری کلیه اقلام جامد و دانه­ای تهیه شده جهت امکان استفاده شدن توسط زنبور عسل به حالت پودر درآمد، به ­­همین علت ابتدا بعد از صید گاماروس‌ها، مرحله اول خشک شدن با پخش آن­ها در مجاورت نور خورشید به­مدت 3-2 روز به­طول انجامید. در این مرحله جداسازی گاماروس­ها از صدف و سایر موجودات صورت گرفت. مرحله بعدی خشک کردن گاماروس­ها در گرم­خانه بود که این‌کار هم 3-2 روز طول کشید. خشک شدن تا از بین رفتن نهایی رطوبت در گاماروس ادامه یافت، در این مرحله نیز جداسازی گاماروس از صدف و سایر موجودات صورت گرفت. سپس توسط دستگاه پودرکن (مش) یا الک 500 میکرون خرد و پودر شدند. سپس تمامی مواد اولیه توسط ترازوی دیجیتال آزمایشگاهی با دقت یک­ صدم توزین شدند. پس از توزین مواد اولیه پودری یعنی پودر گاماروس، گرده، و عسل مربوط به هر تیمار به­طور جداگانه بر روی روزنامه کاملاً با هم مخلوط گردید. آب نیز توزین گردید البته برای تیمارهای حاوی گرده، آب توزین شده هر فرمول 2 ساعت قبل از تهیه کیک برای تهیه کیک بهتر بر روی گرده­ گل آن ریخته شد تا دانه­های گرده­ گل نرم و له گردد. عسل توزین شده را در ظرف مناسب دوجداره ریخته و روی اجاق حرارت داده شد تا کاملاً شل و روان گردد و در طی تهیه کیک نیز شعله گاز ملایم و روشن بود. بعد از این­که عسل حالت آبکی پیدا کرد، مخلوط مواد پودری تهیه شده از قبل را به­تدریج با عسل مخلوط و به­طور ممتد به­هم و ورز داده شد. هم­چنین در ادامه پس از اتمام مخلوط مواد پودری، آب اضافه تا کیک کاملاً مخلوط و به­صورت خمیر مثل خمیر نانوایی درآمد. کیک تهیه شده برای هر تیمار را که به­طور جداگانه آماده شده بود با ترازوی دیجیتال برای هر کلونی آزمایشی به میزان 180 گرم با نسبت‌های پیش­بینی شده در طرح توزین، سپس در صورت نیاز با آب به­عنوان ماده روان­ کننده وزن و با ترکیب غذایی مخلوط و در نهایت در کاغذ مخصوص بسته‌بندی شد، و جهت استفاده زنبور بر روی هر کلونی قرار داده ‌شد. در صورت مصرف کیک توسط هر کلونی مجدداٌ کیک تهیه و در اختیار کلونی­ها قرار داده شد. در این آزمایش خصوصیات ذیل اندازه‌گیری شد.

برآورد نسل (تخم، لارو و شفیره): برای اندازه­گیری میزان تخم­گذاری ملکه زنبور عسل یک قاب (کادر) خالی را به­وسیله سیم به مربع­های 5×5 سانتی­متر تقسیم و در داخل هر مربع حدوداً صد سلول شان قرار داده شد، لذا از این کادر جهت اندازه­گیری میزان مساحت تخم، لارو و شفیره استفاده شد. برای اندازه­گیری میزان تخم­گذاری ملکه اولاً در ابتدای شروع طرح مساحت اولیه تخم­گذاری اندازه­گیری و سپس 3 مرحله با فاصله 14 روز در دوره پایانی طرح انجام گردید که رکوردهای به­دست آمده جهت تجزیه و تحلیل ثبت گردید.

اندازه­گیری میزان جمعیت کلونی: به­روش بصیری انجام گردید (6). روش کار به­صورت قابی بود. یعنی وجود زنبور به­طور کامل در دو طرف قاب را یک قاب کامل و کم­تر از آن را کسری از عدد یک در نظر گرفته شد. برای اندازه­گیری میزان جمعیت کلونی نیز اولاً در ابتدای شروع طرح مساحت اولیه جمعیت اندازه­گیری و سپس 3 مرحله با فاصله 14 روز در دوره پایانی طرح انجام گردید و رکوردهای به­دست آمده جهت تجزیه و تحلیل ثبت گردید.

تمایل کلونی به بچه دادن: سنجش به­روش بصیری انجام گردید (6). معمولا زمانی که کلونی آماده بچه دادن شد، زنبورهای کارگر در قسمت پایین و کناره شان‌ها شروع به ساختن شاخون کردند. تعداد شاخون به تمایل کلونی برای بچه دادن بستگی داشت که در طرح مذکور هیچ گونه شاخونی در کلونی‌ها مشاهده نشد.

روش اندازه­گیری رفتار دفاعی: به­روش بصیری انجام گردید (6). روش کار بدین ­صورت بود که یک گلوله چرمی سیاه رنگ به ­قطر 3 سانتی­متر به یک طناب سفید رنگ به­­طول یک متر آویزان شده و این گلوله را به ترکیبات معطر آروماتیک (ان استات بوتیل) که محرک برای رفتار نیش زدن و دفاعی بود در اطراف دریچه پرواز کندو به­­مدت 60 ثانیه حرکت داده شد، سپس گلوله در یک پاکت نایلونی گذاشته شد و به آزمایشگاه منتقل و تعداد نیش‌های موجود در گلوله شمارش شد. آزمایش در روزهای آفتابی و آرام بین ساعات 11 تا 15 و در فصل برقراری جریان شهد طبیعی انجام شد (25).

روش اندازه­گیری فعالیت صحراگردی: به­روش بصیری انجام گردید (6). برای سنجش کلونی، در فصل برقراری جریان شهد (گرده) در یک روز آفتابی مناسب در بین ساعات 5/11 تا 13، دریچه پرواز کلونی را 60 ثانیه مسدود، و پس از این­ مدت، با دوربین مجهز به ماکرولنز (55 میلی­متری) و در فاصله مناسب و یکسان برای تمام کلونی‌ها، از دریچه پرواز هر کلونی عکس­برداری گردید. پس از ظهور عکس‌ها، زنبورهای در حال برگشت از صحراگردی شمارش گردید.

برآورد جمع­آوری گرده: با توجه به شروع فصل بهار و گل­دهی گیاهان، زنبور عسل برای افزایش جمعیت، گسترش و تغذیه تخم و نوزادان مبادرت به جمع­آوری گرده ­گل هم­زمان با گرده­افشانی نمودند که پس از گذشت مدتی از گل­دهی گیاهان، جمع­آوری گرده از طریق قرار دادن تله گرده­گیر در جلوی دریچه پرواز کندو اقدام شد. لذا در این طرح هم­زمان با گل­دهی گیاهان طی سه روز به­مدت 5-4 ساعت تله گرده­گیر بر روی کلونی­ها قرار داده شد و گرده­ گل جمع­آوری شده هر کندو را به­طور جداگانه با ترازوی دیجیتال با دقت یک­ صدم گرم توزین و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

رشد بهاره کلونی‌ها: به­روش بصیری انجام گردید (6). با آغاز فصل بهار و اندازه‌گیری جمعیت و نسل که با موفقیت زمستان‌گذرانی را طی نمودند اندازه­گیری و ثبت گردید.

میزان رغبت به مصرف غذا: برای اندازه‌گیری این صفت پس از هر بار تغذیه میزان غذای مصرفی کلونی‌ها قبل و بعد از تغذیه (درصورت باقی­ماندن از تغذیه قبلی) اندازه­گیری و ثبت گردید. در این تحقیق تاثیر استفاده از سطوح مختلف پودر گاماروس و گرده در تغذیه زمستانه زنبور عسل در شرایط صحرا مورد ارزیابی قرار گرفت. اجزاء تشکیل­ دهنده هر تیمار به­شرح جدول 3 بود. تیمارها شامل: 1-گرده (خالص)، 2-گاماروس (3/33) درصد + گرده (6/66) درصد، 3-گاماروس (6/66) درصد + گرده (3/33) درصد و 4-پودر گاماروس (خالص) بود.

تجزیه و تحلیل آماری: طرح آماری مورد استفاده در این تحقیق از نوع آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با 4 تیمار و 4 تکرار، جمعاً 16 کندو در طی مدت حدود 9 ماه اجرا شد. روش آنالیز آماری از نوع تجزیه واریانس (ANOVA) و از نرم­افزار ­آماری SAS برای آنالیز داده‌ها استفاده شد. برای نرمال بودن باقی­مانده‌های مدل، تجزیه و تحلیل صفت جمعیت از کوتانژانت استفاده گردید. برای صفات تبدیل شده از میانگین خام تیمارها استفاده شد. برای نرمال بودن باقی­مانده مدل تجزیه و تحلیل صفت رشد و نسل از تبدیل سینوسی استفاده گردید. 

 

 

 

 

جدول 1- مقایسه میانگین ترکیب مواد گرده خشک در100 گرم ماده خشک گرد­ه گل گاماروس (14، 25)

Table 1- Comparison Average composition of Materials in 100 g of dry matter gammarus and flower pollen (14, 25)

Composition	Flower Pollen	Gammarus
Water	11	6
Crude Protein	21	44.29
Ash	3	33.63
Crude Fat	5	16.9
Revival Sugars	26	--
Nonrevival Sugars	3	--
Starch	3	--
Crude Energy(Calories Per 100g)	115	356
Unknown Material	29	--

 

 

 

جدول 2- میانگین محتوای اسیدهای آمینه در گرده گیاهان در مقایسه با میانگین ترکیبات گاماروس (18)

Table 2- The average content of amino acids in plant pollen compared to the average of gammarus compounds (20)

Amino Acid	Average Pollen	Average Gammarus
Arginine	3.2	5.3
Histidine	1.3	2.5
Isoleucine	1.9	5.1
Leucine	3.4	7.1
Lysine	3	6.4
Metaionine	1.1	1.9
Phenylalanine	2.3	4.1
Thareonine	1.2	4.1
Tryptophan	1.1	1.4
Valin	2.3	5.8

 

 

جدول 3- ترکیب جیره غذایی هر یک از تیمارهای آزمایشی (بر اساس درصد)

Table 3- Dietary composition of each of the experimental treatments (based on percentage)

Feed Components	Treatment
	1	2	3	4
Honey	60	60	60	60
Gammarus Powder	0	40	80	120
Flower Pollen	120	80	40	0
Water	26	75	55	70

 

 

نتایج

 

میانگین رفتار تهاجمی کلونی­ها، جمعیت کلونی­ها، فعالیت صحراگردی کلونی­ها، برآورد نسل، وزن کلونی، وزن 20 عدد زنبور، جمع­آوری گرده ­گل، رشد بهاره کلونی­ها و تمایل کلونی به بچه دادن در شروع و پایان آزمایش در جداول 4 و 5 آمده است. رفتار تهاجمی کلونی­ها بین تیمارهای مختلف در پایان آزمایش اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. میانگین اولیه رفتار تهاجمی در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب 1، 75/0، 2 و 25/1 و در پایان آزمایش به­ترتیب 33/0، 38/0، 25/0 و 33/0 بود. این نتایج نشان داد که استفاده از گاماروس تا 100 درصد کل جیره نسبت به جیره شاهد تفاوت قابل ملاحظه­ای را ایجاد ننمود. جمعیت کلونی­ها در بین تیمارهای مختلف در شروع و پایان آزمایش اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. میانگین اولیه جمعیت کلونی‌ها در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب 3، 3، 3 و 25/3 و در پایان آزمایش به­ترتیب 3، 25/3، 75/2 و 3 بود. با توجه به زمان انجام آزمایش در فصل پائیز که به­طور طبیعی با کاهش جریان گرده شاهد کاهش جمعیت کلونی‌ها می‌باشیم، اما در این پژوهش با استفاده از گرده به­عنوان تیمار شاهد و گاماروس به­عنوان جایگزین گرده در سطوح 3/33، 6/66 و 100 درصد کل جیره نه تنها جمعیت کلونی‌ها در تیمارهای مختلف کاهش نیافته بلکه جمعیت در تیمارهای مختلف نیز از نظر آماری معنی‌دار نگردیده است (01/0 >p ). نسل (تخم، لارو، شفیره) در بین تیمارهای مختلف در شروع و پایان آزمایش اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. میانگین اولیه در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب 350، 51/214، 87/283 و 26/332 سانتی­متر مربع و میانگین در پایان آزمایش به­ترتیب 67/352، 75/1162، 25/227 و 67/901 سانتی­متر مربع بود. به­عبارت دیگر استفاده از گاماروس به­عنوان جایگزین گرده در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل نسبت به جیره شاهد (بدون گاماروس) تفاوت قابل ملاحظه‌ای را در تولید نسل در تیمار جایگزین ایجاد ننمود. نتایج این تحقیق با نتایج اعلام شده توسط سعادتمند (1993) مطابقت دارد (25). وزن کلونی در بین تیمارهای مختلف در شروع و پایان آزمایش اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. میانگین اولیه در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب 21، 7/20، 07/17 و 45/18 و میانگین در پایان آزمایش به­ترتیب 97/15، 4/17، 7/14 و 8/16 بود. وزن 20 عدد زنبور در بین تیمارهای مختلف در شروع و پایان آزمایش اختلاف معنی­داری وجود نداشت. میانگین اولیه در تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب، 66/1، 8/1، 91/1 و 83/1 گرم و میانگین در پایان آزمایش به­ترتیب 79/1، 67/1، 71/1 و 74/1 گرم بود. به­عبارت دیگر استفاده از گاماروس در مقایسه با تیمار شاهد و وزن کلونی‌ها در شروع آزمایش منجر به کاهش وزن زنبوران عسل که نشان­ دهنده‌ی کمبود پروتئین در کلونی‌های مورد آزمایش می‌باشد مشاهده نگردید. بنابراین استفاده از 100 درصد جایگزینی گاماروس با گرده در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل تفاوت قابل ملاحظه‌ای را در وزن زنبوران کارگر کلونی ایجاد ننمود. جمع­آوری گرده­ گل بین تیمارهای مختلف اختلاف معنی­داری در پایان آزمایش مشاهده نگردید. میانگین در تیمارهای 1 تا 4 در پایان آزمایش به­ترتیب 01/31، 32/36، 31/25 و 23/41 گرم بود. رشد بهاره کلونی­ها بین تیمارهای مختلف در پایان آزمایش اختلاف معنی­داری وجود نداشت. میانگین رشد بهاره کلونی­ها در تیمارهای 1 تا 4 در پایان آزمایش به­ترتیب 67/5، 25/6، 25/5 و 67/5 بود. بنابراین با توجه به صفت رشد بهاره در کلونی­های زنبور عسل، نتایج نشان می‌دهد که استفاده از گاماروس به­عنوان جایگزین گرده در تغذیه کلونی­ها تفاوت قابل ملاحظه­ای را با تیمار شاهد نداشته و به­­راحتی قابل مصرف برای کلونی‌های زنبور عسل می‌باشد. بچه­دهی کلونی­ها در پایان آزمایش در همه تیمارهای آزمایشی صفر بود. صفات چند بار اندازه­گیری شده در آزمایش: برخی از صفات مورد مطالعه با توجه به نحوه اندازه­گیری صفات نیاز به اندازه­گیری صفات در فواصل زمانی معین بوده که در این پژوهش تحت عنوان صفات چند بار اندازه­گیری شده مورد ارزیابی قرار گرفت و میانگین نسل، مصرف غذا و ذخیره در دوره­های مختلف به فواصل 21 روز یک­بار در جدول 6 آمده است. نسل (تخم، لارو و شفیره) در بین تیمارهای مختلف در دوره­های مختلف اندازه­گیری اختلاف معنی­داری را نشان داد (01/0 >p ). تفاوت قابل ملاحظه‌ای بین تیمار شاهد (گرده) با تیمار جایگزین (گاماروس) مشاهده نگردید. بنابراین می­توان اظهار کرد استفاده از گاماروس برای تغذیه کلونی‌های زنبور عسل به­جای گرده­ گل به­راحتی قابل جایگزینی در تغذیه می‌باشد. مصرف غذا در دوره‌های مختلف بین تیمارهای مختلف در پایان آزمایش اختلاف معنی­داری را نشان داد (01/0 >p ). میانگین در دوره‌های مختلف آزمایش به­ترتیب 4/195، 7/103، 99/91 و 32/111 گرم بود. به­عبارت دیگر بیش­ترین مصرف غذا مربوط به تیمار شاهد (گرده­ گل) با 4/195 گرم و کم­ترین مصرف مربوط به تیمار 3 با 99/91 گرم در هر دوره بود. نتایج نشان داد تیمار شاهد اختلاف معنی­داری با تیمارهای 2، 3 و 4 داشت. ولی در بین تیمارهای 2، 3 و 4 اختلاف معنی‌داری مشاهد نگردید (01/0 <p ). با توجه به سایر فاکتورهای مورد مطالعه می‌توان اظهار نمود در شرایط یکسان استفاده از میزان گاماروس کم­تر در شرایط مساوی با گرده بازده یکسانی را در رفتارهای بیولوژیک داشت. لذا استفاده از گاماروس به­ تنهائی با وزن کم­تر بازده یکسانی را نسبت به تیمار شاهد داشت. ذخیره عسل در بین تیمارهای مختلف در دوره‌های مختلف آزمایش اختلاف معنی‌داری را نشان داد (01/0 > p). میانگین ذخیره عسل در دوره‌های مختلف تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب برابر 49/2، 34/3، 33/2 و 1/4 بر حسب کیلوگرم بود. با توجه به نتایج آزمایشات مشاهده گردید که استفاده از گاماروس در تیمار صددرصد جایگزین میزان مصرف غذای زمستانه نزدیک به دو برابر کاهش را نسبت به تیمار شاهد نشان داد.

بررسی اقتصادی: قیمت یک کیلوگرم مواد غذایی بر اساس نگهداری در فضای آزاد و قیمت یک کیلوگرم ترکیبات جیره غذایی در زمان آزمایش به­ترتیب در جداول 7 و 8 آمده است. ارزش جیره­های غذایی با توجه به قیمت مواد خوراکی در زمان آزمایش برای تیمارهای 1 تا 4 به­ترتیب برابر3793680، 3282620، 2771560 و 2260500 ریال بود (بر اساس شرایط نگهداری در فضای آزاد قبل از آماده سازی). میانگین هزینه خوراک برای تیمار شاهد برابر 3793680 ریال و برای تیمار گاماروس 2260500 ریال و در نتیجه تولید هر کیلوگرم غذا برای تیمار گاماروس 1533180 ریال ارزان‌تر از تیمار شاهد شد. بنابراین استفاده از جیره غذایی حاوی 100 درصد گاماروس به­جای گرده‌ گل، حدود 2 برابر اقتصادی‌تر بود.

 

 

جدول 4- میانگین صفات مطالعه شده کلونی­های زنبور عسل قبل از انجام آزمایش

Table 4- The average studied characteristics of bee colonies before the experiment

Characteristics	Treatment				Coefficient of changes	p
	1	2	3	4
Aggressive Behavior	1.41 ± 1	0.95±  0.75	2.30 ±  2	0.5 ± 1.25	0.45	0.10 ns
Colony Population	3 ± 0	3 ± 0	3 ± 0	0.5 ± 3.25	1.1	0.42 ns
Desert Tour	13.75 ± 5.05	9.87±  6.25	5 ± 7.5	5.96 ±12.75	6.735	0.34 ns
Generation	350 ± 236.89	214.51 ± 61.51	112.73 ± 283.87	332.26 ± 216.58	58.56	0.69 ns
Colony Weight	21 ± 1.47	20.7 ± 3.67	1.55 ± 17.07	18.45 ± 2.05	12.24	0.10 ns
The Weight of 20 Bees	1.66  ± 0.07	1.8 ± 0.31	0.38 ± 1.91	1.83 ± 0.13	0.26	0.6 ns

تیمارها شامل: 1-گرده (خالص)، 2-گاماروس (3/33) درصد + گرده (6/66) درصد، 3-گاماروس (6/66) درصد + گرده (3/33) درصد و 4-پودر گاماروس (خالص)، ns: تفاوت معنی­داری وجود ندارد.

The treatments include: 1- Pollen (pure), 2- Gammaros (33.3) % + Pollen (66.6) %, 3- Gammaros (66.6) % + Pollen (33.3) % and 4- Gammaros Powder (Pure), ns: There is no significant difference.

 

جدول 5- میانگین صفات مطالعه شده کلونی­های زنبور عسل پس از انجام آزمایش

Table 5- The average studied characteristics of bee colonies after the experiment

Characteristics	Treatment				p
	1	2	3	4
Aggressive Behavior	0.57± 0.33	0.54± 0.38	0.5 ± 0.25	0.57 ± 0.33	0.99 ns
Colony Population	0± 3	0±3.25	0.5 ± 2.75	0±3	0.14 ns
Desert Tour	3.51± 13.33	7.276± 41	4.35 ± 10.5	6.42±19.33	0.6 ns
Generation	294.38  ±  352.67	182.57 ± 1162.75	138.9 ± 227.25	89.49 ± 901.67	0.2 ns
Colony Weight	2.53 ± 15.97	2.04± 17.4	1.24 ±14.7	0.41 ± 16.8	0.18 ns
The Weight of 20 Bees	0.07 ± 1.79	0.15 ± 1.67	0.16 ± 1.71	0.2 ± 1.74	0.76 ns
Collect Pollen	29.70 ± 31.01	29.85± 36.32	13.24 ± 25.31	8.81 ±41.23	0.8 ns
Colony Spring Growth	0.57 ±5.67	1.89± 6.25	0.5 ± 5.25	0.57 ± 5.67	0.7 ns
Giving Birth	0	0	0	0	0

 

جدول 6- میانگین صفات چند بار تکرار شده در کلونی­های زنبور عسل پس از انجام آزمایش

Table 6- Average traits repeated several times in bee colonies after the experiment

Characteristics	Treatment				Coefficient of changes	p
	1	2	3	4
Honey	411.5	440.3	263.3	423.5	0.6384 ns	93
Flower Pollen	195.4a	103.7b	91.99b	111.32b	0.0001**	24.8
Gammarus	2.49b	3.34a	2.33b	4.1a	0.0005**	32

جدول 7- قیمت مواد غذایی برحسب یک کیلوگرم

Table 7- Food prices per 1 kg

Food Material	Price in Rials
Honey	1800000
Flower Pollen	4800000
Gammarus	2500000

 

جدول 8- قیمت مواد خوراکی بر اساس نگهداری در فضای آزاد در تیمارهای آزمایشی

Table 8- Price of edible ingredients (Rials) based on storage in open space in experimental treatments

Characteristics	Treatment
	1	2	3	4
Honey	594000	594000	594000	594000
Flower Pollen	3199680	2133120	1066560	0
Gammarus	0	555500	1111000	1666500

 

 

بحث

 

شهد و گرده مورد استفاده زنبور عسل حاوی پروتئین، کربوهیدرات، لیپید، مواد معدنی و ویتامین­های آنتی­اکسیدانی (ویتامینC ،E  و بتاکاروتن و هم­چنین پرو ویتامین A) است (19). در تغذیه زنبورعسل تأمین این مواد مغذی ضروری بوده، طبق بررسی­های انجام شده در زمینه تأثیر پودر گاماروس بر روی کلنی­های زنبور عسل، در طی اجرای آزمایش انتظار بر این بود که پودر گاماروس تأثیر قابل توجهی بر پارامترهای رفتار تهاجمی، جمعیت کلونی، صحرا گردی، نسل (تخم، لارو و شفیره)، وزن کلونی، وزن 20 عدد زنبور، جمع­آوری گرده ­گل، رشد بهاره کلونی و بچه­­­دهی بگذارد، اما نتایج آزمایش طبق انتظار نبود. نتایج آزمایش حاضر نشان داد که غلظت­های مختلف پودر گاماروس بر روی پارامترهای اشاره شده تأثیر معنی­دار نداشته است. ولی در صفات چند بار اندازه­گیری شده نظیر میانگین نسل، مصرف غذا و ذخیره عسل در دوره­های مختلف به فواصل 21 روز یک­بار نتایج کاملا معنی­دار شده است. بررسی­ها نشان داده است که تعداد تخم­ها در یک کلونی با جمعیت زنبورهای بالغ در کلونی ارتباط دارد. علاوه بر این میزان تخم­گذاری ملکه با فصول سال، وفور یا کمبود شهد و گرده در طبیعت و کیفیت و نژاد ملکه نیز تحت تاثیر قرار می­گیرد (17). عدم معنی­داری در صفات اشاره شده موافق با نتایج تحقیقات رشید و همکاران (2020) بوده، ولی با نتایج پاتریسیا و همکاران (2011 و 2017)، لازار و همکاران (2021) مغایرت داشت. در تحقیقات  پاتریسیا  و همکاران (2011)، لازار و همکاران (2021) تغذیه کلونی­های زنبور عسل با عصاره­های گیاهی موجب تحریک فعالیت تخم­گذاری ملکه شده است. تعداد شان­های پوشیده شده با زنبورهای بالغ نشان­دهنده قدرت کلونی و در نتیجه تراکم جمعیت زنبورهای کارگر بالغ در کلونی است. نتایج مربوط به میزان جمعیت نشان داد که گروه­های تیماری از نظر آماری اختلاف معنی­داری با یکدیگر نداشتند. نتایج اخیر در مورد میزان جمعیت با نتایج تحقیقات  القمدی و همکاران (2021)، الزاروگ و الباسیونی (2013) هم­خوانی ندارد. الزاروگ و الباسیونی (2013) گزارش کردند که عصاره­های آویشن، شنبلیله و افسنتین باعث افزایش تعداد نوزادان در نهایت افزایش جمعیت زنبورها شده است (4). القمدی و همکاران (2021) گزارش کرده­اند که عصاره بابونه و نعناع موجب افزایش رشد کلونی­های زنبور عسل شده است (2). علت اصلی تطبیق پذیری گاماروس با گرده در صفت رفتار تهاجمی برابری ارزش پروتئینی گاماروس با گرده بوده که از نظر آزمایشگاهی گاماروس دارای ارزش نسبتا بالاتری می­باشد درنتیجه کمبود پروتئین در کلونی­های مورد آزمایش که منجر به افزایش صفت رفتار تهاجمی می­گردد مشاهده نگردیده که این نتایج با نتایج ایراندوست و عبادی، (2013) مطابقت دارد (11). ضمنا صفت رفتار تهاجمی کلونی­ها ضریب وراثت­پذیری بسیار بالایی دارد. به طوری­که ضریب وراثت پذیری رفتار تهاجمی کلونی­های زنبور عسل در صربستان (کارنیکا) 359/0در اتریش (کارنیکا) 38/0 و در سوریه 28/0 گزارش شد (6، 23). در تحقیق سراج و شهرکی (2018) نتایج به­دست آمده در مورد صفت رفتار عمومي بيانگر اين نكته بود كه روش تغذيه شاهد با آرام­ترين رفتار عمومي و روش تغذيه آهسته با ظروف تغذيه پلاستيكي حاوي 30 سوراخ به­عنوان ناآرام­ترين كندوها اختلاف معني­داري داشتند (26) كه دليل اين موضوع مي­تواند كمتر بودن سطح تماس زنبوران عسل با شربت شكر باشد. و زنبوران گروه شاهد نيز به­علت عدم تغذيه (استرس و تحريك كمتر زنبوران عسل به­علت باز نكردن درب كندوها) آرام­ترين گروه بودند. گاماروس به لحاظ دارا بودن مواد مغذی بسیار نزدیک به گرده بوده حتی در بعضی از موارد نسبت به گرده برتری دارد. و همین مسئله باعث حفظ جمعیت کلونی­ها شده است. این تحقیق با نتایج تحقیقات ایراندوست و عابدی، (2013)، سعادتمند، (1993) تطابق دارد (11، 25). تغذیه کلونی­های زنبور عسل در فصول کمبود گرده گل (پاییز، زمستان، اوایل بهار یا ایام خشک­سالی و فقدان پوشش گیاهی) با مواد جانشین گرده مناسب بدون شک باعث قوی­تر شدن کلونی­ها خواهد شد. با گزارش­هایی که در ارتباط با تأثیر مثبت ریز مغذی­ها بر روی عملکرد کلونی­های زنبور عسل صورت گرفته است انتظار بر این بود که ریز مغذی­های موجود در گاماروس نیز تأثیر معنی­داری بر وزن کلونی، جمعیت کلونی و بچه­دهی بگذارد. این تفاوت در نتایج احتمالاً ناشی از نوع ریز مغذی موجود در گاماروس، روش تهیه و آماده­سازی، مقدار استفاده شده از گاماروس باشد. مرادیان و همکاران (2005)، در ارزیابی محتویات گرده تازه و پس از فرآیند دهیدراسیون، به این نتیجه رسیدند که ویتامین­های آنتی­اکسیدانی پس از فرآیند دهیدراسیون گرده­ها از بین می­رود (3) لازم به­ذکر است با توجه به رطوبت بالای ترکیب گرده، فرآیند دهیدراسیون برای جلوگیری از تخمیر سریع و خراب شدن ترکیبات ضروری است (19)، پس دلیل دیگر برای تفاوت در نتایج این­­است که طبق گزارش­های المیدامرادیان و همکاران (2005) احتمال داده می­شود که در روند تهیه و تولید، برخی از ریزمغذی­ها و ویتامین­های موجود در مواد غذایی از بین رفته باشد. با جمع­بندی مطالب فوق به این نتیجه می­توان رسید که ترکیبات و ریزمغذی­های گرده و گاماروس تا حدودی مشابه بوده و در صورت عدم دسترسی به شهد و گرده می­توان از پودر گاماروس به­عنوان مکمل تغذیه برای حفظ عملکرد و رشد کلونی استفاده کرد. به­عبارت دیگر استفاده از گاماروس در سطوح مختلف تغذیه کلونی‌های مورد آزمایش تاثیر نامطلوبی در تیمارهای مختلف مشاهده نگردید. در تضاد با نتایج تحقیق حاضر در پژوهشی با بررسی تاثیر اسیدهای آمینه ایزولوسین، والین و لوسین نتایج نشان داد در کلونی­های زنبور عسل استفاده از مکمل­های اسیدهای آمینه باعث افزایش پرورش نوزاد، افزایش جمعیت و تولید عسل نسبت به گروه شاهد به­خاطر بهبود در صفات موثر بر رشد و توسعه کلونی مثل پروتئین همولنف است. در نتیجه استفاده از اسیدهای آمینه محدود کننده موجب افزایش میزان پروتئین نوزاد و میزان جمعیت در اوایل فصل می­شود (7).  استفاده از تغذیه مکمل و جایگزین در صورت تطبیق با گرده جمعیت کلونی‌ها را افزایش می‌دهد. طبق اظهارات سومرویله (2001) خوش­خوراكي و ميزان مصرف غذا، از عوامل مهم در جيره­هاي تكميلي در زنبور عسل است، يعني با افزايش مصرف، معمولاً رشد كلوني­ها نيز افزايش مي­يابد ميزان مصرف غذا را به دلايل بيولوژيكي (نوع جيره غذايي، اندازه كلوني، پرورش نوزاد، زمان مورد استفاده و حضور منابع غذايي ديگر در داخل يا خارج كندو) دستخوش تغييرات زياد دانسته­اند و ميزان مصرف در شرايط متفاوت، فرق مي­كند (28). استفاده از گاماروس در سطوح مختلف و به­ویژه جایگزینی کامل با گرده موفقیت رشد بهاره کلونی را به­همراه داشته و می­تواند کاملا مطابق با گرده مورد استفاده زنبور عسل قرار گیرد. ﺩﺭ ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ، رشد بهاره کلونی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﺩﺭ ﺻﻔﺎﺕ ﺗﻮﻟﻴﺪﻱ ﻛﻠﻨﻲﻫﺎﻱ ﺯﻧﺒﻮﺭ ﻋﺴﻞ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ (9). جواهری (2002) نشان داد که تغذیه مناسب مواد پروتئینی در بالا بردن جمعیت و هم­چنین اثر مستقیمی در بهبود رشد بهاره کلونی کلونی­ها خواهد گذاشت. در صورت بالا بودن جمعیت قبل از زمستان بهترین میزان تولید نیز در این کلونی­ها مشاهده می­گردد. تمایل به بچه‌­دهی در کلونی‌های زنبور عسل یکی از صفات مهم و اقتصادی می‌باشد. عمل بچه­دهی در طبیعت زنبوران عسل قرار داده شده تا در مواقعی که با برخی از مشکلات نظیر کمبودهای غذایی مواجه شد با اقدام به این کار مشکل خود را رفع کند برای کنترل بچه­دهی باید طوری عمل کرد تا حتی­الامکان زنبوران با این مشکلات مواجه نشوند. لذا در تحقیق حاضر با توجه به ارزش بالای گاماروس مخصوصاً از نظر اسیدهای آمینه، زنبوران عسل دچار کمبودهای غذایی نشده­اند، در نتیجه اقدامی برای بچه­دهی نکردند. نتایج این پژوهش در خصوص نسل (تخم، لارو و شفیره) با توجه به منبع تامین گاماروس که دریا می‌باشد با نتایج ایراندوست و عابدی، (2013) مطابقت ندارد، بنابراین مهم­ترین دلیل آن تفاوت ترکیبات پودر ماهی با گاماروس می­تواند باشد. لذا احتمالاٌ گاماروس نسبت به پودر ماهی دارای قابلیت مصرف و جذب بیش­تری در کلونی‌های زنبور عسل می­باشد. مقایسه ترکیبات گاماروس با گرده نشان داد که بیش از دو برابر پروتئین و سه برابر انرژی در 100 گرم ماده خشک دارد. بنابراین مصرف به­عنوان جایگزین گرده در فصول سرد با توجه به عدم پر شدن سریع رکتوم زنبوران کارگر و نتایج مثبت بر روی سایر صفات بیولوژیک توصیه می‌گردد. از آنجایی که عسل از نظر سایر مواد مغذی غنی بوده و می­تواند همه نیازهای نوزادان را تامین کند باعث افزایش میزان زاد و ولد و افزایش نسل می­گردد. در تحقیقی بین میزان تولید عسل و رشد و نمو افراد جمعیت (نسل) همبستگی منفی و معنی­داری (414/0-r = ) وجود دارد. به­عبارتی در فصل افزایش رشد و نمو نوزادان و تخم­ریزی ملکه میزان جمع­آوری عسل و در فصل جمع­آوری عسل نیز میزان تخم­ریزی ملکه و رشد و نمو جمعیت کاهش یافت (5). این نتایج موافق با تحقیقات محب­الدینی  و همکاران (2013) و جووانوویچ و همکاران (2021) می­باشد (16، 20). در یک زنبورستان علاوه بر نژاد و سن ملکه، تولید عسل در هر کندو به مقدار زیادی تابع جمعیت کندو می­باشد.

نتیجه­گیری

با توجه به نتایج به­دست آمده از تجزیه واریانس داده‌ها در تمامی صفات مورد مطالعه که از نظر بیولوژیکی (رفتار، صحرا گردی، نسل، جمعیت و وزن 20 عدد زنبور) برای پرورش ­دهندگان زنبور عسل و کلونی‌های زنبور عسل حائز اهمیت می­باشد، تفاوت معنی‌داری مشاهده نگردید. به­عبارت دیگر استفاده از ترکیب غذایی گاماروس به­جای گرده در کلونی­های زنبور عسل نه تنها هیچ‌گونه عارضه منفی ایجاد ننمود، بلکه کاملاً با رژیم غذایی زنبوران عسل سازگار بود. ولی از نظر صفات اقتصادی (میزان ذخیره عسل و مصرف غذا) در دوره‌های مختلف تفاوت معنی‌داری مشاهده گردید که با توجه به جایگزینی یک محصول جدید (گاماروس) به­جای گرده­ گل در تغذیه کلونی‌های زنبور عسل و کاهش هزینه تمام شده‌ی خوراک در تیمار جایگزین بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

منابع

1.       Alavi Yeganeh, M., Abedian Kanari, A., Rezaei, M., 2008. The effect of using sea and river gammarus flour as a food supplement on the growth and survival of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) larvae. Journal of Research and Construction, Livestock and Aquatic Affairs, 77:113-123. [In Persian]

2.       Al-Ghamdi, A.A., Abou-Shaara, H.F., Ansari M.J., 2021. Effects of sugar feeding supplemented with three plant extracts on some parameters of honey bee colonies. Saudi Journal of Biological Sciences, 28(4):2076-2082.

3.       Almeida-Muradian, L.B., Pamplona, L.C., Coimbra, S., Barth, O.M., 2005. Chemical composition and botanical evaluation of dried bee pollen pellets. Journal of Food Composition and Analysis, 18:105-111.

4.       Al-Zarog, A.A., El-Bassiouny, A.M., 2013. Influence of some plant extracts on Varroa mite and performance of honey bee Apis mellifera colonies. Egyptian Academic Journal of Biological Sciences, Toxicology and Pest Control. 5(2):15-20.

5.       Asadi-Dizji, A., Iraqi, M., Moini-Alisha, H., 2007. The effect of different carbohydrates on the queen's spawning behavior and the amount of honey stored in the bee colony. Ecology of Agricultural Plants, 2(2):15-23.

6.       Basiri, M.R. 2008. Principles of honey bee breeding, Jihad Agricultural Higher Education Institute, 37. Department of Animal Science, 7. (In Persian)

7.       Chang, H., Ding, G., Jia, G., Feng, M., Huang, J., 2022. Hemolymph Metabolism Analysis of Honey Bee (Apis mellifera L.) Response to Different Bee Pollens. Insects, 14(1):37.

8.       Ebadi, R., Ahmadi, A.A., 2011. Bee breeding. Arkan Danesh Publications. [In Persian]

9.       Edris, M.F., Salehi, M., Mustajran, M., 2001. Phenotypic correlation winterization, short-term weight gain and pollen collection with honey production, Meza Honey bee brood and colony population in Isfahan region. A collection of articles of the fifth country bee seminar, 1-2. [In Persian]

10.        Haydak, M.H., 1965. Brood rearing by honeybees confined to a pure carbohydrate diet. Journal of Economic Entomology, 28:657-660.  

11.        Irandoust, H., Ebadi, R., 2013. Nutritional effects of high protein feeds on growth, development, performance and overwintering of honey bee (Apis mellifera L). International Journal of Advanced Biological and Biomedical Research, 1:601-613. [In Persian]

12.        Jaber, L., 1998. A preliminary study of the biology of amphipods of the Caspian Sea (Noor region and neighboring beaches) Master's thesis - Marine Biology, Tarbiat Modares University, 132. [In Persian]

13.        Jafari-Ahangari, Y., 2016. Bee Breeding, Publications of Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, p: 128. [In Persian]

14.        Javaheri, S.D., 1996. Investigating the stimulating feeding of honey bees with pollen protein supplements and substitutes and their effect on the growth and resistance of colonies and honey production. Master's thesis in animal science. Faculty of Agriculture, University of Tehran of adult life in the honey bee. Journal Apic Research, 1:49-52. [In Persian]

15.        Javaheri, S.D., 2002. Honey bee feeding and wintering. Publications of the Shagaig Village Cultural Institute. [In Persian]

16.        Jovanovic, N.M., Glavinic, U., Delic, B., Vejnovic, B., Aleksic, N., Mladjan, V., Stanimirovic, Z., 2021. Plant-based supplement containing B-complex vitamins can improve bee health and increase colony performance. Preventive Veterinary Medicine. 190:105322.

17.        Khoury, D.S., Myerscough, M.R., Barron, A.B., 2011. A quantitative model of honey bee colony population dynamics. PLoS ONE, 6:e18491.

18.        Lazar, R.N., Mot, D., Alexa, E., Boldea, M., Ștef, L., Patruica, S., 2021. Influence of essential oils on bioprodyctive indices and health of bee colonies. Scientific Papers: Series D, Animal Science-The International Session of Scientific Communications of the Faculty of Animal Science, 64(2):247-253.

19.        Melo, I.L.P., Almeida-Muradian, L.B., 2010. Stability of antioxidants vitamins in bee pollen samples. Quim. Nova, 33(3):514-518. 20.

20.        Mohebodini, H., Tahmasbi, Gh.H., Dastar, B., Jafari Ahangari, Y., Zerehdaran, S., 2013. Effect of dietary thiamin on growth of the Iranian honey bee colonies COLONIES (Apis mellifera meda) in different seasons. Agriculture and Forestry, 59:119-126.

21.        Patruica, S., Dunea, I.B., Jivan, A., Jivan, A., Stroe, A., 2011. Research on the influence of a piary biostimulators on bee families development in spring. Animal Science and Biotechnologies, 44(2):267-270.

22.        Patruica, S., Mot D., Popovici D., 2017. The effect of using medicinal plant extracts upon the health of bee colonies. Romanian Biotechnological Letters, 6(22):13182-13185.

23.        Rashid, B., Khani, A., Ghasemi, V., Ghadamyari, M., Sahebzadeh, N., Moharramipour, S. 2020. Evaluation of a new plant-based formulation for the treatment of varroosis in the honey bee colonies: efficacy and safety. Apidologie, 51:1074-1090.

24.        Razzaghi, S.H., 2000. identification of plants used by honey bees in Noor River watershed, Mazandaran province, Master's thesis, Imam Khomeini Education Center (RA). [In Persian]

25.        Saadatmand, S.J., 1993. Comparison of different diets in honey bee nutrition. Scientific and Industrial Research Organization of Iran. [In Persian]

26.        Sedraj, H., Shafiei-Shahraki, H., 2018. Investigating the effect of different methods and levels of sugar syrup feeding on baby rearing, general behavior and the level of varroa mite contamination in honey bees. Proceedings of the National Conference of Bee Products from the Point of View of Biology, Health and Economy. [In Persian]

27.        Seifabadi, S.J., Negarestan, H., Moghadasi, B., 2004. Chemical composition of the gammarus, Pontogammarus maeoticus. along the southern coast of the Caspian Sea. Journal of Marine Sciences, 3(1):51-55. [In Persian]

28.        Somerville, D., 2001. Nutritional value of honeybee collected pollens. RIRDC publication No, 01:047.

 

 

77

 

---