مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران
الموضوعات :شهربانو ربیعیرودسری 1 , پریوش جعفری 2 , نادرقلی قورچیان 3 , محمدعلی حسینی 4
1 - گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
4 - گروه مدیریت توانبخشی، دانشکدۀ علومبهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: مدل تبیین, انگیزۀ خدمت عمومی, اعضای هیأتعلمی, دانشگاه آزاداسلامی, نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین.,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر باهدف ارائۀ مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران صورتگرفته است. روشتحقیق ازنظر پارادایم؛ تفسیری، ازنظر رویکرد؛ کیفی، ازنظر استراتژی؛ نسخۀ نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین و بهلحاظ هدف، کاربردی است. مشارکتکنندگان، اعضاي هيأتعلمي واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران بودند که براساس روش نمونهگیری هدفمند و نظری با رعایت حداکثر تنوع انتخاب شدند. مصاحبۀ نیمهساختمند با ۱۱نفر براساس اصل اشباحنظری انجام شد. برای تحلیل دادهها، از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. برای ارزیابی قابلیت اعتماد و اعتبار پژوهش از کنترل مشارکتکننده، کنترل توسط همکار، حضور طولانیمدت در بافت پژوهش، توضیح مفصل، و ممیزی استفاده شد. تحلیل دادهها ۱۶مفهوم ۴۰ویژگی و ۳۳۱بُعد استخراج گردید. اجزای مدل فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی بااستفادهاز ۱۱6نمودار، ۵فرایند فرعی و ۱۵تاکتیک راهبردی شکل گرفت. درنهایت، مدلی مشتمل بر انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه بهعنوان پدیدۀ مرکزی، شرایط فردی (ابعاد روانشناختی)، شرایط اجتماعی فرهنگی (اعتبار و هویت فردی خانوادگی)، و شرایط دانشگاهی (پاسخگویی اجتماعی سازمان، امنیت شغلی)، بهعنوان عوامل تأثیرگذار، راهبردها (شرکت در سیاستگذاری درون و برون دانشگاهی)، و پیامدهای فردی (ارتقاء ابعاد روانشناختی عضو هیأتعلمی)، پیامدهای اجتماعی فرهنگی (ارتقاء سلامتجامعه)، و پیامدهای دانشگاهی (نتایج ادراکی در پاسخگویی، معضلات و آسیبها در بخش پژوهش)، همراه با خط سیر داستان ارائه گردید.
اشتراوس، انسلم ال. کوربین، جولیت. (1395). مبانی پژوهش کیفی فنون و مراحل تولید نظریه زمینهای. ترجمۀ: ابراهیم افشار، چاپپنجم، تهران: انتشارات نشر نی.
بازرگان، عباس. (1400). مقدمهای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری. چاپدوازدهم، تهران: انتشارات کتاب دیدآور (دیدار).
ثابتی، مریم. محمدهمایون، سپهر. احمدی، فخرالدین. (1393). نقش آموزش عالی در توسعۀ ملی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، دورۀ 6، شمارۀ 4، 69-59
عربشاهی کریزی، احمد؛ حسینی، و حسینی، مرضیه. (1401). نقش مربیگری سازمانی در انگیزۀ خدمت عمومی با نقش میانجی رفتارسازمانی مثبت گرا (موردمطالعه: کارکنان ستاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد). فصلنامۀ علمیپژوهشی-مدیریت بر آموزش سازمانها، دورۀ 11، شمارۀ 2، 39-13.
علایی، علی. (1391). تحلیلی در محتوای بیانیۀ چشمانداز دانشگاههای جهان آرمانها ارزشها و اهداف. فصلنامۀ علمیپژوهشی-آموزش عالی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 1، 91-63.
كيخا، عالمه. (1400). نقش رهبري حكمتمحور بر انگيزۀ خدمت عمومي كاركنان با ميانجيگري متغيرهاي مبادله رهبر-پيرو و هويتيابي سازمان. فصلنامه علمیپژوهشی-پژوهشهاي مديريت عمومي، دورۀ 14، شمارۀ 51، 252-225.
کاوند، ندا. دانشور عامری، الناز. (1400). انگیزۀ خدمت عمومی انگیزهای پویا در سازمانهای دولتی: بررسی موانع و چالشها. فصلنامۀ علمیپژوهشی- مطالعات رفتاری در مدیریت، دورۀ 12، شمارۀ 27، 62-45.
منظری توکلی و همکاران. (1399). انگیزۀ خدمت عمومی و عوامل سازمانی و غیرسازمانی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، دورۀ 29، شمارۀ 97، 39-9.
Corbin, Juliet. Straus, Anselm.(2015). Basics Of Qualitative Research: Techniques And Procedures For Developing Grounded Theory. SAGE.
Hassan, Sobia. Ansari, Nighat.Rehman, Ali. (2022). An Exploratory Study Of Workplace Spirituality And Employee Well-Being Affecting Public Service Motivation: An Institutional Perspective. Qualitative Research Journal, 22(2): 209-235.
Ho, Tran Thi Ngan. Hoa, Nguyen Thi Thu. Huong, Le Thu. Ha, Nguyen Thi Thu. (2023). Impact Of Public Service Motivation On Job Satisfaction And Performance Of University Lecturers In Vietnam. International Journal Of Multidisciplinary Research And Analysis, 6(1): 144-154.
Kim, Sangmook. (2020). Education And Public Service Motivation: A longitudinal Study Of High School Graduates. Journal Of Public Administration Review, 81(2): 260-272.
Mcbeath, Bowen. Hopkins, Karen. (2023). Needs Assessment On The Changing Role Of The University Professor. Human Service Organizations. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 47(3): 149-156.
Nguyen, Phuong V. Nguyen, Ngan Thi Thanh. Nguyen, Quyen Thi Thuy. (2020). Public Service Motivation, Organizational Social Capital, Workplace Environment, And Knowledge Sharing Behavior within The Public Sector. Journal of Southwest Jiaotong University, 55(3): 1-14.
Pautz, Michelle C. Vogel, Morgan D. (2020). Investigating Faculty Motivation And Its Connection To Faculty Work-Life Balance: Engaging Public Service Motivation To Explore Faculty Motivation. Journal Of Public Affairs Education, 26(2): 1-21.
Perry, James L. (2000). Bringing Society In: Toward A Theory Of Public Service Motivation. Journal Of Public Administration Research And Theory, 10(2): 471-488.
Perry, James L. (2011). The Growth Of Public Service Motivation Research. The Korean Journal Of Policy Studies, 26(3): 1-12.
Perry, James L. (2014). The Motivational Bases Of Public Service: Foundations For A Third Wave Of Research. Sia Pacific Journal Of Public Administration, 36(1): 34-47.
Sułkowski, Łukasz. Przytuła, Sylwia. Borg, Colin. Kulikowski, Konrad. (2020). Performance Appraisal In Universities—Assessing The Tension In Public Service Motivation (PSM). Journal Of Education Sciences, 10(7): 1-19.
Journal of Socio-Cultural Changes
Spring 2025. Volume 22. Issue 1; (Ser. 84) ISSN: 2008-1480 https: https://journal.khalkhal.iau.ir/
|
|
Type of Article (Review Article)
A Model For Explaining The Public Service Motivation Process Among Faculty Members Of Islamic Azad University Branches In Tehran Province
Shahrbanoo Rabiei Rudsary: Department of Educational Management, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran.
1Parivash Jafari: Department of Educational Management, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Nadergholi Ghourchian: Department of Educational Management, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Mohammadali Hosseini: Department of Rehabilitation Management, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran.
Abstract | Article Einfo |
This study aimed to provide an explanatory model for the process of public service motivation among faculty members of Islamic Azad University branches in Tehran Province. In terms of paradigm, the research method was interpretative; in terms of approach, it was qualitative; in terms of strategy, it employed the Strauss and Corbin version of grounded theory; and in terms of purpose, it was applied. The participants were faculty members of Islamic Azad University branches in Tehran Province, who were selected through purposive and theoretical sampling with maximum diversity. Semi-structured interviews were conducted with 11 participants, based on the principle of theoretical saturation. Open, axial, and selective coding were used for data analysis. To assess the trustworthiness and credibility of the study, participant checks, peer checks, prolonged engagement, detailed description, and auditing were employed. Data analysis led to the extraction of 16 concepts, 40 characteristics, and 331 dimensions. The components of the process model of public service motivation for faculty members were shaped using 116 diagrams, 5 sub-processes, and 15 strategic tactics. Ultimately, the model encompassed the public service motivation of university faculty members as the central phenomenon; individual conditions (psychological dimensions), sociocultural conditions (credibility and individual/family identity), and academic conditions (organizational social accountability, job security) as the influencing factors; strategies (participation in internal and external university policymaking); and individual consequences (enhancement of psychological dimensions of faculty members), sociocultural consequences (improvement of community health), and academic consequences (perceptual outcomes in accountability and challenges in research), presented through a narrative storyline. | Received: 2024/02/02 Accepted: 2025/01/26 PP: 27-39.
Keywords: Explanatory Model Public Service Motivation (PSM) Faculty Members Islamic Azad University Strauss And Corbin Grounded Theory |
Citation: Rabiei Rudsary, Shahrbanoo. Jafari, Parivash. Ghourchian, Nadergholi. Hosseini, Mohammadali. (2025). A Model For Explaining The Public Service Motivation Process Among Faculty Members Of Islamic Azad University Branches In Tehran Province. Journal Of Socio-Cultural Changes, 22(1; Ser. 84): 27-39.
DOI: |
[1] This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Shahrbanoo Rabiei Rudsary’, Titled "Presenting A Model For Promoting Public Service Motivation Among Faculty Members Of Islamic Azad University Branches In Tehran Province", Under The Supervision Of ‘Dr. Parivash Jafari’, & Advisory ‘Dr. Nadergholi Ghourchian’, & ‘Dr. Mohammadali Hosseini’.
Corresponding Author: Parivash Jafari
E-mail Address: pjaafari@srbiau.ac.ir
Tel: +989121833294
Extended Abstract
Introduction
Universities in many countries are recognized as hubs for development and for responding to societal needs, with faculty members playing a pivotal role in this context. Research shows that the motivation for public service, influenced by individual, organizational, and environmental factors, plays a crucial role in fostering interest in teaching, engaging with students, and committing to community service. Although the concept of public service motivation has been widely discussed in academic literature, it has often been applied without attention to its historical and social context, and its contextual dimensions have not been adequately explored. Despite existing studies in this area, only a few have examined public service motivation within the context of the Islamic Azad University. Therefore, this qualitative research, using grounded theory, aims to explain the process of the formation of public service motivation among faculty members of Islamic Azad University branches in Tehran Province. It is anticipated that the findings of this study will contribute to better planning and efforts by faculty members to enhance their motivation to serve the community.
Methodology
This study was conducted based on the interpretive paradigm, as the interpretive approach posits that reality is contingent upon individuals’ experiences and interpretations. The research employed a qualitative method using the grounded theory approach of Strauss and Corbin (2018 version). Data were collected through semi-structured interviews with faculty members of the Islamic Azad University branches in Tehran Province. Purposeful and theoretical sampling with maximum diversity was utilized for participant selection, and interviews continued until theoretical saturation was achieved. In addition to the data obtained from the interviews, organizational documents, regulations, and second-hand interviews were used as supplementary data. Data analysis was carried out using open, axial, and selective coding within the framework of grounded theory and with the aid of ATLAS.ti software version 8.3. To ensure the validity and reliability of the data and analyses, strategies such as member checking, peer debriefing for code verification, prolonged engagement in the research field, detailed descriptions, and auditing were employed. Participants in this study included 11 faculty members, 6 organizational documents, and 2 second-hand interviews. Overall, 16 concepts, 40 characteristics, and 331 dimensions were extracted. The final conceptual model encompassed the core phenomenon (the motivation for public service among faculty members), causal conditions (psychological, socio-cultural, and academic), strategies (internal and external policy-making), and consequences (individual, socio-cultural, and academic). This model was accompanied by 116 diagrams, 5 sub-processes, and 15 strategic tactics.
Results and Discussion
The findings of this study revealed that the process of developing public service motivation among faculty members at Islamic Azad University branches in Tehran Province involves a range of internal and external factors. These factors include strong internal motivation, spiritual and social commitment, organizational and managerial support, and alignment between personal traits and professional roles. Data analysis, supported by interviews and documentary evidence, identified five main strategic approaches with fifteen specific tactics, addressing aspects such as participation in decision-making, problem-solving within the community, professional ethics in research and teaching, and administrative roles. The grounded theory analysis extracted 16 concepts, 40 characteristics, and 331 dimensions, which formed a comprehensive process model. This model included the core phenomenon (public service motivation), causal conditions (individual, social-cultural, and organizational contexts), strategies, and personal, social-cultural, and institutional outcomes. The model shows that public service motivation among faculty members is reinforced through dynamic social and professional interactions, collaboration with community and academic networks, and organizational efforts to create supportive environments. However, challenges such as weak leadership, low organizational trust, financial constraints, and limited participation in research activities can hinder this motivation. The study emphasizes the need for targeted interventions and organizational strategies to strengthen public service motivation, foster positive relations within the academic community, and align individual and institutional objectives. Ultimately, this can enhance community development, promote social well-being, and ensure the sustained growth of the university..
نوعمقاله (علمیمروری)
مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی
واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران
شهربانو ربیعی رودسری: گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
1پریوش جعفری: گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
نادرقلی قورچیان: گروه مدیریت آموزشی، واحد علوموتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
محمدعلی حسینی: گروه مدیریت توانبخشی، دانشکدۀ علومبهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
[1] این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «شهربانو ربیعی رودسری»، باعنوان «ارائۀ مدلی برای ارتقاء انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران»، استکه به راهنمایی «دکتر پریوش جعفری»، و مشاورۀ «دکتر نادرقلی قورچیان»، و «دکتر محمدعلی حسینی »، استخراج شده است.
نویسندۀ مسئول: پریوش جعفری
آدرس پستالکترونیک: pjaafari@srbiau.ac.ir
تلفن: 09121833294
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت: 13/11/1402 تاریخ پذیرش: 07/11/1403 شمارۀ صفحات: 39-27
واژگان کلیدی: مدل تبیین انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه آزاداسلامی نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین | پژوهش حاضر باهدف ارائۀ مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران صورتگرفته است. روشتحقیق ازنظر پارادایم؛ تفسیری، ازنظر رویکرد؛ کیفی، ازنظر استراتژی؛ نسخۀ نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین و بهلحاظ هدف، کاربردی است. مشارکتکنندگان، اعضاي هيأتعلمي واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران بودند که براساس روش نمونهگیری هدفمند و نظری با رعایت حداکثر تنوع انتخاب شدند. مصاحبۀ نیمهساختمند با ۱۱نفر براساس اصل اشباحنظری انجام شد. برای تحلیل دادهها، از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. برای ارزیابی قابلیت اعتماد و اعتبار پژوهش از کنترل مشارکتکننده، کنترل توسط همکار، حضور طولانیمدت در بافت پژوهش، توضیح مفصل، و ممیزی استفاده شد. تحلیل دادهها ۱۶مفهوم ۴۰ویژگی و ۳۳۱بُعد استخراج گردید. اجزای مدل فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی بااستفادهاز ۱۱6نمودار، ۵فرایند فرعی و ۱۵تاکتیک راهبردی شکل گرفت. درنهایت، مدلی مشتمل بر انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه بهعنوان پدیدۀ مرکزی، شرایط فردی (ابعاد روانشناختی)، شرایط اجتماعی فرهنگی (اعتبار و هویت فردی خانوادگی)، و شرایط دانشگاهی (پاسخگویی اجتماعی سازمان، امنیت شغلی)، بهعنوان عوامل تأثیرگذار، راهبردها (شرکت در سیاستگذاری درون و برون دانشگاهی)، و پیامدهای فردی (ارتقاء ابعاد روانشناختی عضو هیأتعلمی)، پیامدهای اجتماعی فرهنگی (ارتقاء سلامتجامعه)، و پیامدهای دانشگاهی (نتایج ادراکی در پاسخگویی، معضلات و آسیبها در بخش پژوهش)، همراه با خط سیر داستان ارائه گردید. |
استناد: ربیعی رودسری، شهربانو. جعفری، پریوش. قورچیان، نادرقلی. حسینی، محمدعلی. (1404). مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران. فصلنامۀ تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 1؛ (پیاپی 85)، 39-27.
DOI: |
مقدمه
دانشگاهها آرمانهایی در حوزههای اعتلای مؤسسه، جامعه و بشریت دارند و خدمت به جامعه از وظائف آموزش عالی است (علایی، 1391: 64). در اغلب کشورهای پیشرفته و کشورهای درحالتوسعه، حل مسائل و رفع نیازمندیها و اهداف توسعۀ ملی را دانشگاه و دانشگاهیان تحقق بخشیدهاند (ثابتی، محمد همایون، احمدی، 1393: 69). دانشگاه و اعضای هیأتعلمی دانشگاه بهطور مستمر با چالشهایی در زمینۀ خواستههای جدید اجتماعی و نیازهای جامعه روبهرو هستند (بهرامزاده و دیگران، 1399: 10). طوریکه لازم است با افزایش این انتظارات، انطباق یابند (McBeath, Hopkins, 2023: 149). آنچه در اعضای هیأتعلمی دانشگاهها تمایل زیادی به خدمت عمومی و کمک به جامعه و مشارکت در جامعه، علاقه به کار با دانشجویان و رضایتمندی حاصل از تدریس ایجاد میکند ارتقاء یافتن انگیزۀ خدمت عمومی است (Pautz, Vogel, 2020: 14). در بررسیهای صورتگرفته در زمینۀ انگیزۀ خدمت عمومی، مشخص شده استکه این پدیده از سه دسته عامل تأثیر میپذیرد. بهمثابۀ: (عوامل فردی؛ بهمانند خصیصههای شخصیتی، سرمایۀ روانشناختی نقش مهمی در شکلگیری انگیزۀ خدمت عمومی دارند. ازسوی (عوامل سازمانی؛ نیز اهمیت بسیاری دارند و شامل مواردی همچون تناسب فرد-سازمان، شایستگی و توانمندیها، هویت حرفهای، رفتار سازمانی مثبتگرا، سبک رهبری تحولگرا، ارتباط رهبر-کارمند، حقوق و مزایا، تعهد سازمانی، حمایتهای درون و برونسازمانی و عملکرد شغلی میشوند). و (عوامل محیطی؛ نیز بر انگیزۀ خدمت عمومی تأثیرگذارند که ازجمله میتوان به جامعهپذیری خانواده و جامعهپذیری مذهبی و همچنین سرمایۀ اجتماعی اشاره کرد) (Ho et al., 2023: 145). شایان ذکر استکه انگیزۀ خدمت عمومی، بهعنوان یکیاز آموزههای مهم و نظریههای پرطرفدار در سالهای اخیر، در بسیاری از پژوهشهای دانشگاهی و علمی کشور مطرح شده است. بااینحال، در اغلب موارد بدون درنظرگرفتن بستر تاریخی و اجتماعی بهکار گرفته شده و به ابعاد زمینهای آن توجۀ کافی نشده است (Perry, James, 2000: 472).
اگرچه پژوهشهای متعددی در زمینۀ انگیزۀ خدمت عمومی انجام شده است، اما این مطالعات محدود و عمدتاً در بافتهای متفاوت از دانشگاه، بهویژه در بافت دانشگاه آزاداسلامی، صورت گرفتهاند. ازاینرو، باتوجهبه اهمیت انگیزۀ خدمت عمومی و نقش بیبدیل اعضای هیأتعلمی در ارتقای کیفیت فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و خدماتی، انجام پژوهشی بهمنظور تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی و ارائۀ مدلی دراین زمینه ضروری بهنظر میرسد. براین اساس، پژوهشگر با بررسیهای پیشین، به خلأ پژوهشی در مطالعه و ارائۀ مدلی بومی در آموزش عالی برای تبیین فرایند انگیزۀهای متفاوت اعضای هیأتعلمی در خدمتگزاری به عموم پی برده است. برای درک عمیق این فرایند و ردیابی شرایط، تعاملات و پیامدهای آن، انجام پژوهشی کیفی ضروری بهنظر میرسد. بنابراین، پژوهش حاضر با بهرهگیری از پارادایم تفسیری، رویکرد کیفی و استراتژی نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین (نسخۀ 2018)، درصدد است چگونگی فرایند شکلگیری انگیزۀ خدمت به عموم در میان اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران را تبیین نماید. انتظار میرود با انجام این پژوهش، مسئؤلان دانشگاه با سرمایهگذاری و مداخله در برنامهریزیهای لازم گام بردارند و اعضای هیأتعلمی دانشگاه آزاداسلامی نیز با آگاهی از وضعیت خود، برای بهسازی و بالندگی در زمینۀ انگیزۀ خدمت عمومی تلاش نمایند.
پیشینۀ تحقیق
- احمد عربشاهی کریزی و مرضیه حسینی (1401)، باعنوان «نقش مربیگری سازمانی در انگیزۀ خدمت عمومی با نقش میانجی رفتارسازمانی مثبت گرا (موردمطالعه: کارکنان ستاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد)»؛ باهدف تأثیر مربیگری سازمانی بر انگیزۀ خدمت عمومی با نقش میانجیگری رفتار سازمانی مثبتگرا در بین 209نفر از کارکنان ستاد دانشگاه علومپزشکی مشهد با روشتحقیق توصیفی پیمایشی، انجام دادند. یافتهها بیانگر آن است تمامی ابعاد مربیگری سازمانی بر انگیزۀ خدمت عمومی تأثیرگذار است و از بین ابعاد رفتار سازمانی مثبتگرا، ابعاد خودکارآمدی، تابآوری و مثبت اندیشی تأثیر مربیگری سازمانی بر انگیزۀ خدمت عمومی را میانجیگری میکند و انگیزۀ خدمت عمومی تأثیر مثبتی بر عملکرد افراد و خدمترسانی به جامعه دارد (عربشاهی کریزی، حسینی، 1401: 39-13).
- عالمه كيخا (۱۴۰۰)، پژوهشی باعنوان «نقش رهبري حكمتمحور بر انگيزۀ خدمت عمومي كاركنان با ميانجيگري متغيرهاي مبادله رهبر-پيرو و هويتيابي سازمان»؛ در بين ۲۱۴نفر از كاركنان دانشگاه زابل انجام دادند. یافتهها بيانگر آن استكه از بين مؤلفههای رهبري حكمتمحور (توانمندسازي، سرمايۀ اجتماعي و رهبري اخلاقي)، تنها مؤلفۀ سرمايۀ اجتماعي اثر مستقيم بر متغير انگيزۀ خدمت عمومي دارد. متغير رهبري حكمتمحور در حد متوسط و با كمك متغيرهاي ميانجي مبادله رهبر–پيرو و هویتیابی سازماني توان تبيين واريانس متغير انگيزۀ خدمت عمومي كاركنان را دارا است و میانجیگری متغير مبادله رهبر-پيرو از نوع میانجیگری ضعيف و میانجیگری متغير هویتیابی سازماني از نوع میانجیگری قویتر برآورد شد (كيخا، 1400: 252-225).
- ندا کاوند و الناز دانشور عامری (۱۴۰۰)، باعنوان «انگیزۀ خدمت عمومی انگیزهای پویا در سازمانهای دولتی: بررسی موانع و چالشها»؛ پرداختهاند یافتههای این تبیین نشان داد كه انگيزۀ خدمت عمومي با دو دسته از موانع سازماني ازجمله: موانع ساختاري (فرهنگسازمانی، تفويض اختيار نامناسب سازماني، عدم استقرار نظام شایستهسالاری، ابهام سازماني و عدم پويايي سازماني)، و موانع شغلي (فرسودگي شغلي، نگرشهای منفي شغلي، عدم هويت حرفهای، عدم امنيت شغلي، عدم استقلال شغلي، ايستايي و روزمرگي، انزواي شغلي و عدم تناسب شغل و شاغل)؛ و از موانع غيرسازماني ازجمله موانع رفتاري (بدبيني سبك رهبري و فساد اداري)، موانع محيطي-اجتماعي (عدم جامعهپذیری سياسي، عدم جامعهپذیری مذهبي، عوامل اجتماعي و فرهنگي و خانواده)، و عوامل فردي (ادراک فردي، نگرشهای فردي، شخصيت و هويت فردي، ارزشهای فردي و منافع فردي)، سازماني مواجه استكه موجب عدم شکلگیری و تضعيف اين نوع از انگيزه میگردد (کاوند الناز،دانشور عامری، 1400: 62-45).
- صوبیا حسن1، نگت انصاری2 و علی رحمان3 (2022)، باعنوان “An Exploratory Study Of Workplace Spirituality And Employee Well-Being Affecting Public Service Motivation: An Institutional Perspective”؛ با ۲۳مصاحبهگر با کارکنانی که در پستهای رهبری در دانشگاههای بخش دولتی قرار داشتند صورت گرفته، یافتههای این مطالعه نشان میدهد که اگرچه انگیزش خدمات عمومی یک ویژگی شخصی فرد است، اما بسیاری از عوامل سازمانی دیگر وجود دارند که تأثیر قابلتوجهی در ترویج انگیزش خدمات عمومی دارند. نتایج حاصل از دادهها نیز رابطۀ معناداری بین انگیزش خدمات عمومی و معنویت محیط کار (نوعی فرهنگسازمانی)، و تأثیر رفاه کارکنان در بهبود انگیزۀ کارکنان عمومی نسبت به ارائه خدمات را تأیید کرد (Hassan, Ansari, Rehman, 2022: 209-235).
- فونگ وی. نگوین4، انگان تی تان نگوین5 و کوین تی توی نگوین6 (2020)، با عنوان “Public Service Motivation, Organizational Social Capital, Workplace Environment, And Knowledge Sharing Behavior within The Public Sector”؛ برروی ۲۰۰نفر از اساتید دانشگاه موردپژوهی انجام یافته طوریکه یافتهها رابطۀ مثبت و معناداری را بین رضایت از کار، انگیزۀ خدمت به عموم و اثربخشی تدریس در دانشگاه موردتبیین را نشان میدهد و انگیزۀ خدمات عمومی رابطۀ بین رضایت شغلی و عملکرد تدریس اساتید دانشگاه در این کشور را تعدیل میکند (Nguyen, Nguyen, Nguyen, 2020: 1-14).
ادبیات و مبانینظری
انگیزش نیرویی است که به رفتار انرژی میبخشد، به آن جهت میدهد و بقای آن را تأمین میکند انگیزۀ برای انجام کاری میتواند یک ویژگی شخصیتی یا علاقه پایدار در انجام کاری باشد. موفقیت سازمانی بستگی به این دارد که اعضا برای استفاده از استعدادها و تواناییهای کامل خود انگیزۀ داشته باشند و جهت عملکرد خوب درزمینهای مناسب هدایت شوند انگیزه معمولاً عقلانی، بر مبنای قاعده و هنجار و احساسی عاطفی قابل تقسیم است (Sułkowski et al. 2020: 1-19). یکیاز چهرههای مهم در حوزۀ انگیزش، آبراهام مزلو7، است. او با نظریۀ سلسلهمراتب نیازها شناخته میشود. براساس این نظریه، انگیزش انسانها در پنج سطح سلسلهمراتبی از نیازهای ابتدایی تا نیازهای متعالی قرار دارد: نیازهای فیزیولوژیکی (مانند غذا، آب، خواب)-نیاز به امنیت (مانند امنیت مالی و جانی)-نیاز به تعلق و عشق (مانند روابط اجتماعی)-نیاز به احترام (مانند عزت نفس و احترام دیگران)-خودشکوفایی (تحقق تمام پتانسیلهای فردی).
خدمت عمومی اغلب مترادف خدمت دولتی استفاده میشود اما خدمت عمومی فراتر از مکان کار کارمند دلالت دارد. دانشمندان مدیریت عمومی مدتهای مدیدی ادعا داشتند که خدمت عمومی یک احساس نیرومند ویژه است (Perry, 2014: 35-38). انگیزۀ خدمت عمومی در حوزۀ خدمت به مردم است تمایل و نیت به انجام خوب کار برای دیگران و شکل دادن به رفاه جامعه است. انگیزۀ خدمت عمومی دارای چهار بُعد بهمثابۀ جذابیت سیاستگذاری، تعهد به منافع عمومی، همدردی و ازخودگذشتگی است. جذابیت سیاستگذاری آمادگی کار در بخش عمومی و سهیم شدن در فرایند سیاستگذاری و جدیت در رشد اجتماع و جامعه است تعهد به منافع عمومی تمایل خدمت بهنفع عموم فقط یک ارزش جداییناپذیر ساختار انگیزۀ خدمت عمومی است و یکیاز پایههای هنجاری خدمت عمومی است و همدردی یک عشق گسترده بر طبق اصول در درون همۀ مردم و مرزهای سیاسی ما است و ازخودگذشتگی مشتاق بودن خدمت به دیگران بهجای پاداشهای مادی فردی است؛ همدردی یک عشق وسیع به همۀ مردم و درک یک حالت عاطفی استکه تمام حقوق اولیه باید حفظ شوداز خودگذشتگی مشتاق بودن فرد برای خدمت به دیگران بهجای پاداشهای مادی است (Kim, 2020: 261). بهطورخاص، جیمز ال. پری8، از برجستهترین پژوهشگران در زمینه انگیزۀ خدمت عمومی است. مدل چهارعنصری او برای انگیزۀ خدمت عمومی شامل: علاقه به سیاستگذاری عمومی-نوعدوستی-همدلی-تعهد به منافع عمومی، میتوان مبنای اصلی در ارائۀ نظرات باشد. وینسنت لئوی9، در مفهومپردازی نظری و بینالمللیسازی انگیزۀ خدمت عمومی نقش داشته و مدلها و دیدگاههای او کمک کرده این حوزه در کشورهای مختلف کاربرد پیدا کند.
تئوری فرایندی انگیزش خدمات عمومی به شکلگیری احتمالات برای یک نظریه انگیزۀ کاری کمک میکند. رفتار کاری منشأ زیادی دارد، ازجمله: انتخاب منطقی، مطابقت هنجاری و پیوند عاطفی علاوهبراین، خودپنداره یک فرد (یعنی هویت و ارزشهای او)، عامل مهمی استکه ازطریق آن این فرایندهای انگیزشی عمل میکنند. خودپنداره فرد بهطور کامل در خلأ شکل نمیگیرد. افراد آفریدههای اجتماعی هستند که ارزشها و هویتهای خودرا بهطرق مختلف ازجمله قرار گرفتن در معرض نهادها و مکانیسمهای اجتماعی بهدست میآورند (Perry, 2011: 2-5). این نظریه متغیرهای مهم را به چهار حوزۀ تقسیم میکند: زمینۀ اجتماعی-تاریخی، زمینۀ انگیزشی، ویژگیهای فردی و رفتار. پیوندی که این نظریه بین پدیدههای اجتماعی-تاریخی و رفتار سازمانی برقرار میکند، نشان میدهد که روش کیفی-تحقیقات مشاهدهای، مستقیم، قومنگاری و انسانشناسی-میتواند کمک زیادی به کشف چگونگی ترکیب متغیرها داشته باشد.
مواد و روشتحقیق
پژوهش حاضر ازنظر پارادایم تفسیری است؛ زیرا «براساس دیدگاه تفسیری، واقعیت مشروط به تجربۀ انسان و تفسیر اوست» (بازرگان، 1400: 18). پژوهشگر میکوشد معنا یا ماهیت تجربۀ اعضای هیأتعلمی دانشگاه را از انگیزۀ خدمت عمومیشان دريابد. پژوهش حاضر بهلحاظ رویکرد یک مطالعه کیفی است. در مطالعآ حاضر، استراتژی نظریآ داده بنیاد اشتراوس و کوربین (نسخۀ 2018)، مورداستفاده قرارگرفته است (اشتراوس، کوربین، 1395: 89-63). از این روشها میتوان برای کشف باورها و معانی زیربنای عمل، بررسی جنبههای منطقی و غیرعقلانی رفتار و نشان دادن نحوۀ ترکیب منطق و احساسات و تأثیر آن بر نحوۀ واکنش افراد به رویدادها یا رسیدگی به مشکلات از طریق عمل و تعامل استفاده کرد (Corbin, Straus, 2015: 210). ازآنجاییکه نتایج این پژوهش میتواند برای حل مسائل مربوطبه کاهش انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی استفاده شود ازنظر هدف کاربردی است. مشارکتکنندههای پژوهش كليۀ اعضاي هيأت علمي واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي استان تهران بودند که به روش نمونهگیری هدفمند نظری با رعایت حداکثر تنوع انتخاب شدند. معیار انتخاب شرکتکنندگان حداقل 5سال سابقۀ کار پژوهشی و آموزشی بود و باتوجهبه بهرهمندی دانشجویان از خدمت، دو نفر از دانشجویان نیز که یکی از آنها عضو هیأتعلمی بود نیز موردمصاحبه قرار گرفتند. طوریکه مشخصات مشارکتکنندگان برپایۀ (جدول 1)، موردبررسی قرار داشته است.
جدول 1. مشخصات شرکتکنندگان در فرایند مصاحبه (مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
ردیف | سمت | مرتبۀ علمی | رشتۀ تحصیلی | رتبۀ واحد دانشگاهی | مدت زمان مصاحبه |
۱ | عضو هیأتعلمی–عضویت در نشریات علمی | استاد | روانشناسی بالینی | بسیار بزرگ | 60دقیقه |
۲ | عضو هیأتعلمی–سابقۀ اجرایی | دانشیار | شیمی | بسیار بزرگ | 85دقیقه |
۳ | عضو هیأتعلمی و مدیر گروه | دانشیار | جغرافیای شهری | بسیار بزرگ | ۷۲دقیقه |
۴ | عضو هیأتعلمی–سابقۀ اجرایی | دانشیار | زمینشناسی | بسیار بزرگ | 105دقیقه |
۵ | عضو هیأتعلمی–سابقۀ اجرایی | دانشیار | فیزیولوژی ورزش | بسیار بزرگ | ۱۱۳دقیقه |
۶ | عضو هیأت علمی | استاد | مدیریت فرهنگی | جامع | ۳۰دقیقه |
۷ | عضو هیأت علمی | استادیار | مدیریت آموزشی | جامع | ۷۲دقیقه |
۸ | عضو هیأتعلمی–سابقۀ اجرایی | دانشیار | فلسفه | بسیار بزرگ | 100دقیقه |
۹ | عضو هیأت علمی-سابقۀ اجرایی | مربی | مدیریت آموزشی | بسیار بزرگ | ۵۰دقیقه |
۱۰ | عضو هیأتعلمی و دانشجوی دکتری | مربی | کامپیوتر | کوچک | 30دقیقه |
۱۱ | دانشجوی دکتری | - | معماری | جامع | ۳۰دقیقه |
جمع زمان مصاحبه: 747دقیقه 12:45ساعت/دقیقه |
علاوهبر دادههایی که از مشارکتکنندگان استخراج شد از بخشنامه، آییننامه و مصاحبۀ دستدوم نیز برای مطالعه و تحقیق استفاده گردید. روش نمونهگیری برمبنای نظری و هدفمند بود. برای گردآوری دادهها از مصاحبۀ نیمهساختمند استفاده شد. برای سریع رسیدن به اشباع نظری از پرسشهای تحلیلی در قالب اجزای پارادایم، یادداشتهای تحلیلی، ماتریس شرطی/پیامدی، استفاده شد. قبلاز مصاحبه فرم قرارداد رضایت شرکت در پژوهش و اطمینان از محرمانه ماندن متن مصاحبه در اختیار مشارکتکنندگان قرار گرفت. سؤالات مصاحبه با اعضای هیأتعلمی دانشگاه بهشرح زير بود:
ادراك يا برداشت شما از انگيزۀ خدمت عمومي چيست؟ - در زمینۀ انگيزۀ اعضاي هیأت علمي دانشگاه آزاداسلامی براي خدمت به عموم در دانشگاه و جامعه چه تجربيات مثبت و منفي داريد؟ - فكر میکنید چه كساني روي انگيزۀ خدمت عمومي شما در دانشگاه نقش دارند؟ - شرايطي بود كه كمكتان كند تا انگيزۀ خدمت به عموم در شما ارتقاء پيدا كند و كارتان را بهتر انجام دهيد؟ - دغدغههای شما درخصوص انگيزۀ اعضاي هیأت علمي دانشگاه براي خدمت به عموم الان چه میتواند باشد؟ - در شرايط انگيزۀ اعضاي هیأت علمي دانشگاه و فرايند ناشي از آن براي خدمت به عموم چه پيامدي حاصلشده است؟
در پژوهش حاضر از بخشنامۀ قرارداد با اساتید بازنشسته، آییننامه تشویق و رکود علمی اعضای هیأتعلمی دانشگاه آزاداسلامی، کرسیهای نظریهپردازی، فرصت مطالعاتی، رسیدگی به تخلفات اعضای هیأت علمی، فرم ارتقاء مرتبۀ علمی (امتیاز فعالیت آموزشی)، مصاحبۀ دستدوم از رئیس کانون استادان دانشگاه آزاداسلامی درخصوص مشکلات اعضای هیأتعلمی و مصاحبه دستدوم استاد نمونۀ سال نیز بهعنوان اطلاعات تکمیلی استفاده شد. مصاحبهها تا اشباع نظري بهطوریکه داده تازه مهمي بهدست نيايد و مقولهها بهخوبی ازلحاظ ويژگي و ابعاد پرورده شده باشند و گوناگونی آن را بهنمایش بگذارد و مناسبات میان مقولهها بهخوبی مشخص و اعتبارشان ثابتشده باشد؛ ادامه داشت. بنابراین پژوهش حاضر از ۱۹سند که حاوی ۱۱مصاحبه حضوری، 6مدرک سازمانی و ۲مصاحبۀ دستدوم برای اطلاعات تکمیلی استفادهشده است. مصاحبه با هر مشارکتکننده یکبار انجام شد. درخصوص اعتماد مطالعه برای قابلقبول بودن، از شیوۀ «کنترل مشارکتکننده10»، و برای قابلیت اطمینان، از شیوۀ «بررسی و کنترل کدگذاری توسط همکار11»، و برای تعیین اعتبار یا صحت طرح نظری از تحلیل سطح بالا و قابلقبول بودن استفاده شد. روش تحلیل دادهها طبق نظریۀ زمینهای اشتراوس و کوربین از کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی و از نرمافزار اطلس تی آی12 ورژن 3/8، استفاده شد.
بحث و یافتههای تحقیق
دادهها از ۷۸۱ نقلوقول از مصاحبهشوندگان استخراج و تحلیل شد. با رفت و برگشت از کدگذاری باز به محوری، در مجموع ۳۸۷کد باز ( ۱۶مفهوم، ۴۰ویژگی و ۳۳۱بعد)، کشف شد. برای تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه از کدهای باز استفاده و ازطریق کدگذاری محوری به چگونگی شکلگیری و تحول راهبردها پرداخته شد. دراین مرحله شبکههای ارتباطی مدل که بیانگر رابطه بین هریک از راهبردها با شرایط اثرگذار و پیامدها است؛ بااستفادهاز ۱۱۶نمودار برجسته شد. با تجمیع نمودارهای مذکور ۵راهبرد و ۱۵تاکتیک راهبردی شکل گرفت که برپایۀ (جداول 2 تا 6)، براساس اهمیت آمده است.
جدول 2. تاکتیکهای راهبرد شرکت اعضای هیأتعلمی در سیاستگذاری درون و برونسازمانی دانشگاه-(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
شرایط (عوامل اثرگذار) | تاکتیکهای راهبردی | پیامد |
¬ انگیزۀ درونی قوی، انگیزۀ پیشرفت، عزتنفس بالا، سرمایۀ روانشناختی، استعدادی خاص برای خدمت از جانب خداوند، اعتبار و هویت فردی و خانوادگی، هویت دینی اعضای هیأت علمی، سرمایۀ اجتماعی، اعتقادبه خدمت بیمنت، توجهبه نیازهای جامعه، ارتباطبا صنعت، تفکر پویا، اخلاق اجتماعی در پاسخگویی، تمایل به مشارکت در حل مشکل جامعه، حمایت مسئولین درونسازمانی، اعتقاد به توان آموزش در ایجاد تغییر، تعلق و تعهد سازمانی بالای عضو هیأتعلمی، شایستگی مدیران دانشگاه، عدمشایستگی درون فردی مدیران دانشگاه، اطلاعات تخصصی بهروز، منضبط بودن، احترام، ارتباط و تعامل قوی، اعتقادبه انتقال اطلاعات، حمایت برون دانشگاهی، تأمین نیازهای مالی، همکاری مسئولین دانشگاه و اساتید، هدفمندی سیاستهای پژوهشی درون و برون دانشگاهی، یادگیرنده مادامالعمر | − تاکتیک راهبردی اول: ارائۀ خدمات پایدار به شهروندان باتأکیدبر حمایت مسئولین درونسازمانی − تاکتیک راهبردی دوم: مشارکت در شوراهای درون و برونسازمانی دانشگاه − تاکتیک راهبردی سوم: بروز ظرفیت در سیاستگذاری و اجرای سیاستهای دانشگاه در حل مسائل جامعه − تاکتیک راهبردی چهارم: حل مسائل جامعه با خدمات آموزشی و پژوهشی و فرهنگی در شرایط استعداد خاص عضو هیأتعلمی دانشگاه − تاکتیک راهبردی پنجم: طرح ایده و تصمیمگیری شورایی دانشکده علیرغم حمایت ضعیف مسئولین | ¿ انگیزۀ درونی قوی، احساس خوب از راه انداختن کار دیگران، احساس ارزشمندی، احساس رضایت درونی، تأمین تمایلات ذهنی، عزتنفس بالا، رضایت از بازخورد، احساس مؤثر بودن در مجموعه، انگیزۀ خدمت عمومی بالا، زکات دانستهها، دوری دانشجو از آسیبها، ادراک دانشجویان از کیفیت خدمات، ارزشمندی افراد متخصص و دانا در جامعه، رشد و توسعۀ دانشگاه، رشد و توسعۀ پایدار، ضعف مدیریت منابع انسانی، نتایج ادراکی در پاسخگویی، حفظ ارتقاء سالانه و مرتبۀ علمی، خوشحال از افزایش حقوق و دستمزد |
جدول 3. تاکتیکهای راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه با فعالیت پژوهشی-(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
شرایط (عوامل اثرگذار) | تاکتیکهای راهبردی | پیامد |
¬ انگیزۀ درونی قوی، سرمایۀ روانشناختی، اعتبار و هویت فردی و خانوادگی، هویت دینی اعضای هیأتعلمی، اعتقاد به تعمق در مسائل، دلسوز مسائل جامعه، اعتقادبه ارزشهای انسانی، مسئولیتپذیری اجتماعی، اعتقاد و علاقه به پژوهش دریک زمینه، ارتباطبا صنعت، تعلق و تعهد سازمانی بالای اساتید، معنا داشتن زندگی کاری، اعتقاد به اصیل بودن کار پژوهشی، پویایی متقابل استاد دانشجو در پژوهش، اعتقاد به اخلاق پژوهشگری، حمایت مسئولین درون و برونسازمانی دانشگاه، امنیت شغلی | − تاکتیک راهبردی ششم: پویایی پژوهشی با رعایت اخلاق پژوهشگری | ¿ عزتنفس بالا، احساس رضایت درونی، دستاورد معنوی از انجام کار، شادکامی بالا در اساتید، احساس خدمت بیشتر به جامعه، احساس خوب از راه انداختن کار دیگران، احساس مؤثر بودن در مجموعه، ارتقاء اخلاق پژوهشگری، نتایج قوی ادراکی، ارتقاء شأن و منزلت واحد دانشگاهی، شادی اجتماعی، ارتقاء سلامت جامعه |
¬ انگیزۀ درونی ضعیف، روحیۀ پایین مشارکتی، عدم آگاهی از توانمندی، پیگیری دستمزد بالا، عدمتوجه به نیازهای جامعه، ضعف تخصصی و تجربۀ اساتید، عدم تمایل به مشارکت در مسائل جامعه، تعلق سازمانی پایین اعضای هیأتعلمی، عدم اعتقاد به رعایت اخلاق پژوهشگری، ضعف معیارهای کیفی پژوهشی در ارتقاء، کارگاه آموزشی صرفاً برای ارتقاء، گرایش به کمیت پژوهش، گرایش به مادیات و معیارهای کمی در ارتقاء مرتبۀ علمی | − تاکتیک راهبردی هفتم: فعالیت غیرحرفهای در حوزۀ پژوهش 1. اصیل نبودن کار پژوهشی 2. دیتاسازی در پژوهش 3. ترجیح پایاننامه، نه پژوهش مسائل روز | ¿ محدودبودن مقالۀ اورجینال و کاربردی استاد، محدودبودن پژوهشهای استاد در یک زمینه، عدم رعایت اخلاق پژوهشگری، کیفیت پایین راهنمایی پژوهشی استاد در حوزۀ پژوهش، مقالۀ استاد استخراجی از پایاننامه غیراصیل دانشجو، استاد کسب اعتبار با مقالۀ خود ننوشته و غیراصیل، نزول کیفیت پژوهش بهدلیل اهمیت کمیت، کیفیت فدای درآمد دانشگاه، معضلات و آسیبها در بخش پژوهش |
جدول 4. تاکتیکهای راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه به دانشجو و جامعه در فعالیت آموزشی-(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
شرایط (عوامل اثرگذار) | تاکتیکهای راهبردی | پیامد |
¬ عزتنفس بالا، انگیزۀ درونی قوی، سرمایۀ روانشناختی استاد بالا، اعتبار و هویت فردی و خانوادگی، هویت دینی اعضای هیأتعلمی دانشگاه، سرمایۀ اجتماعی بالا، تفکر سیستمی، اخلاق حرفهای تدریس اساتید، داشتن انگیزۀ کافی برای تدریس، تعلق و تعهد بالای سازمانی اساتید، اخلاق حرفهای در پاسخگویی، مسئولیتپذیری نسبتبه دانشجویان، حفظ و مراقبت از دانشجو، عدمشایستگی درون فردی مدیران، بیتوجهی به خدمات اساتید، دیده نشدن کیفیت وظائف آموزشی، ضعف تفکر سیستمی گروه آموزشی، اخلاق اجتماعی در پاسخگویی، اعتقاد به توان آموزش در تغییر، توجهبه نیازهای جامعه، مدیریت روابط با دانشجو، استاندارد دانشگاهی، شایستگی مدیران دانشگاه | − تاکتیک راهبردی هشتم: اخلاق حرفهای در تدریس علیرغم ضعف شایستگی مدیر − تاکتیک راهبردی نهم: اخلاق حرفهای در تدریس و آموزش به جامعه | ¿ احساس رضایت درونی، انگیزۀ درونی قوی، عزتنفس بالا، نارضایتی از رویهها، رضایت دانشجو و فارغالتحصیلان فرهیخته، ارتقاء تفکر سیستمی، ارتقاء سطح مهارت کاری، کاریزما شدن استاد برای دانشجو، مدیریت قوی روابط با دانشجو، بار آوردن ذهن پژوهشگری در دانشجو، نتایج قوی ادراکی دانشجویان و جامعه |
¬ سرمایۀ روانشناختی استاد بالا، اخلاق حرفهای تدریس اساتید، ورود دانشجوی غیراستاندارد، پیشینۀ تربیتی دانشجو، دانشجوی بیانگیزۀ، دانشجو با سطح علمی پایین، بینظمی دانشجو، مهارت اجتماعی ضعیف دانشجو، مدرکگرا بودن دانشجو، دانشجو با انگیزۀ درآمدزایی، محدودیتهای مالی دانشگاه، سیاستگذاری منفی در جامعه، وضعیت نامناسب اشتغال در جامعه | − تاکتیک راهبردی دهم: تدریس و آموزش به دانشجویان غیراستاندارد | ¿ تدریس غیرحرفهای، ارزشیابی غیراستاندارد، محرومیت نسبی ادراکی و احساسی، کاهش انگیزۀ خدمتگزاری استاد، نگرانی از سیکل پذیرش دانشجوی ضعیف، نگرانی از آینده دانشگاه، به خطر افتادن موجودیت دانشگاه، تولیدات ( فارغالتحصیل)، نامطلوب برای جامعه |
جدول 5. تاکتیکهای راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه در مدیریت روابط با دانشجو-(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
شرایط (عوامل اثرگذار) | تاکتیکهای راهبردی | پیامد |
¬ سرمایه روانشناختی بالای اساتید، اخلاق اجتماعی در پاسخگویی، هویت دینی اعضای هیأت علمی، سرمایه اجتماعی، تفکر سیستمی، اخلاق حرفهای بالا در پاسخگویی، اخلاق حرفهای تدریس اساتید، تعلق و تعهد سازمانی بالای عضو هیأتعلمی دانشگاه، مدیریت قوی روابط با دانشجو، حمایت مسئولین درونسازمانی | − تاکتیک راهبردی یازدهم: حفظ و مراقبت از دانشجو با ارائۀ خدمات تیمی 1. رسیدگی به مسائل درسی دانشجویان 2. ارائۀ خدمات تیمی به دانشجویان 3. مشاوره به دانشجو برای جلوگیری از آسیب 4. ارائۀ طرح اشتغال برای دانشجویان | ¿ عزتنفس بالا، انگیزۀ درونی قوی، مدیریت قوی روابط با دانشجو، مشتری مداری، تربیت انسان فرهیخته، نتایج قوی ادراکی دانشجویان و جامعه، ارتقاء سلامتجامعه |
¬ عدم رعایت شاخصهای کنترل ورود حقالتدریسها، بیتوجهی به ارزیابی دقیق عملکرد استاد، اساتید بدون صلاحیت مدرسی، اساتید فاقد اتاق کار، خدمت در حد رفع تکلیف و اجبار، اخلاق غیرحرفهای در پاسخگویی، دانشجو با سطح علمی پایین، عدم تناسب استاندارد استاد- دانشجو، تجهیزات آموزشی غیراستاندارد، تعلق سازمانی پایین اساتید، نارضایتی از مدیریت کلان | − تاکتیک راهبردی دوازدهم: عدم حفظ و مراقبت از دانشجو | ¿ گلهمندی دانشجو، نتایج ضعیف عملکردی، استرس در دانشجو، ناخشنودی در دانشجو، فشار کار به مدیران، بیاحترامی به دانشجو، نارضایتی از رویهها، کاهش دانشجو، ناخشنودی در مشتری |
جدول 6. تاکتیکهای راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی به دانشگاه در پست اجرایی دانشگاه -(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
شرایط (عوامل اثرگذار) | تاکتیکهای راهبردی | پیامد |
¬ سرمایۀ روانشناختی بالای اساتید، انگیزۀ درونی قوی، عزتنفس بالا، اعتبار و هویت فردی خانوادگی اساتید، استقلال فکری و عملی، مسئولیتپذیری اجتماعی، توجهبه نیازهای جامعه، دنبال منافع جمع، سرمایۀ اجتماعی، اخلاق حرفهای تدریس اساتید، حمایت مسئولین درونسازمانی، محدودیتهای مالی دانشگاه، پاسخگو نبودن استاد به خواستههای خانواده، اهمیت حقوق و دستمزد، نارضایتی از حقوق و دستمزد، رعایت اخلاق پژوهشگری، شایستگی درون فردی مدیران، حمایت مسئولین درون و برونسازمانی، آشنا به وظائف آموزشی و پژوهشی، تعهد و تعلق سازمانی بالای اساتید، مسائل اقتصادی جامعه، | − تاکتیک راهبردی سیزدهم: انجام صحیح وظائف در پست اجرایی در شرایط اهمیت حقوق و دستمزد و عدم رضایت از پرداخت − تاکتیک راهبردی چهاردهم: انجام صحیح وظائف در پست اجرایی بدون زد و بند | ¿ احساس ارزشمندی، احساس رضایت درونی، تأمین مالی در بخش صنعت، پیگیری دستمزد بالا، تلاش در جبران کمبود مالی، نارضایتی از رویهها، دستاورد معنوی از انجام کار، ارتقاء سلامت جامعه، رشد و توسعۀ دانشگاه |
¬ ناآشنا به انتظارات محیط کار، تعلق و تعهد سازمانی پایین، دنبال منافع فردی و قدرت، نارضایتی از حقوق و دستمزد، غیبت و عدم دسترسی، تلاش در جبران کمبود مالی، عدم مسئولیت دربرابر سازمان، انگیزۀ درآمدزایی، مدیریت اداری و بروکراسی، ضعف مدیریت منابع انسانی، مدیران خودرأی، انتخاب مدیرانی با انگیزۀ ریاست، ضعف نظارتی سیستم پاسخگویی | − تاکتیک راهبردی پانزدهم: انجام ناقص وظائف در پست اجرای | ¿ کاهش انگیزۀ خدمتگزاری استاد، بیعدالتی در ارائۀ خدمات |
با تجمیع 116نمودار مذکور براساس راهبردها، مدل فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه با 11زنجیره بههم پیوسته شکلدهندۀ فرایند استخراج شد. این زنجیرهها عبارتانداز: شرایط فردی، شرایط اجتماعی فرهنگی، شرایط دانشگاهی، راهبرد شرکت اعضای هیأتعلمی در سیاستگذاری درون و برونسازمانی دانشگاه، راهبرد مدیریت روابط با دانشجو، راهبرد انگیزۀ خدمت اعضای هیأتعلمی دانشگاه به عموم در فعالیت پژوهشی، راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه به دانشجو و جامعه با فعالیت آموزشی، راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی در پست اجرایی دانشگاه، پیامد فردی، پیامد اجتماعی فرهنگی و پیامد دانشگاهی. شرایط، راهبردها و پیامد های مذکور از 43بُعد تشکیل شده استکه برپایۀ (نمودار 1)، مشخص است.
v شرایط فردی: سرمایۀ روانشناختی، تناسب بین استعداد و علاقه، عزتنفس و انگیزۀ درونی.
v شرایط اجتماعی فرهنگی: اعتبار و هویت فردی و خانوادگی، هویت دینی اعضای هیأت علمی، سرمایۀ اجتماعی، حمایت برونسازمانی، سیاستگذاری منفی در جامعه.
v شرایط دانشگاهی: فرهنگ پاسخگویی، تفکر پویا، هوش هیجانی، مهارتهای ارتباط و تعامل، یادگیری مادامالعمر، استقلال فکری و عملی، احساستعلق و تعهد سازمانی، اخلاقمداری حرفهای آموزشی و پژوهشی، سیاستگذاری درون و برونسازمانی دانشگاه، مدیریت روابط با دانشجو، معیارهای ارتقای مرتبۀ علمی، استاندارد دانشگاهی، شایستگی مدیران دانشگاه، محرومیت نسبی و امنیت شغلی.
v راهبردها: مدل از 5راهبرد با 15تاکتیک راهبردی تشکیل شده است. اولین راهبرد شرکت اعضای هیأتعلمی در سیاستگذاری درون و برونسازمانی دانشگاه استکه شامل تاکتیکهای راهبردی (۱- ارائۀ خدمات پایدار به شهروندان باتأکیدبر حمایت مسئولین درونسازمانی، ۲- مشارکت در شوراهای درون و برونسازمانی دانشگاه، ۳- بروز ظرفیت در سیاستگذاری و اجرای سیاستهای دانشگاه در حل مسائل جامعه، ۴- حل مسائل جامعه با خدمات آموزشی و پژوهشی و فرهنگی در شرایط استعداد خاص عضو هیأتعلمی دانشگاه و ۵- طرح ایده و تصمیمگیری شورایی دانشکده علیرغم حمایت ضعیف مسئولین)، است. دومین راهبرد مدیریت روابط با دانشجو استکه شامل تاکتیکهای راهبردی (۱- حفظ و مراقبت از دانشجو با ارائۀ خدمات تیمی، ۲ - عدم حفظ و مراقبت از دانشجو)، است. سومین راهبرد انگیزۀ خدمت اعضای هیأتعلمی دانشگاه به عموم در فعالیت پژوهشی استکه شامل تاکتیکهای راهبردی (۱- پویایی پژوهشی با رعایت اخلاق پژوهشگری، ۲ - فعالیت غیرحرفهای در حوزه پژوهش)، است. چهارمین راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه به دانشجو و جامعه با فعالیت آموزشی استکه شامل تاکتیک راهبردی (۱- اخلاق حرفهای در تدریس و آموزش جامعه، ۲- اخلاق حرفهای در تدریس علیرغم ضعف شایستگی مدیر، ۳- آموزش و تدریس به دانشجویان غیراستاندارد،) است. پنجمین راهبرد انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی در پست اجرایی دانشگاه استکه شامل تاکتیکهای راهبردی (۱- انجام صحیح وظائف در پست اجرایی علیرغم اهمیت حقوق و دستمزد، ۲-انجام صحیح وظائف اعضای هیأتعلمی در پست اجرایی بدون زدوبند، ۳- انجام ناقص وظائف در پست اجرایی)، است.
v پیامدهای فردی: ارتقاء ابعاد روانشناختی عضو هیأتعلمی دانشگاه.
v پیامدهای اجتماعی فرهنگی: ارتقاء هویت دینی اعضای هیأتعلمی دانشگاه، ارتقاء سرمایۀ اجتماعی اعضای هیأتعلمی دانشگاه، ارتقاء سلامت جامعه، رشد و توسعۀ پایدار.
v پیامدهای دانشگاهی: نتایج ادراکی در پاسخگویی، رضایت و قدردانی مسئولین دانشگاه، انگیزۀ خدمت عمومی بالا، رشد و توسعۀ دانشگاه، کیفیت پایین پاسخگویی، معضلات و آسیبها در بخش پژوهش، نارضایتی از رویهها، ناخشنودی در مشتری، کاهش انگیزۀ خدمتگزاری استاد.
درنهایت برای ارائۀ مدل تبیین فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران، یکپارچهسازی و تعیین مقولۀ مرکزی مطرح است. مقولۀ مرکزی یا مقولۀ هسته، نمایانگر مضمون اصلی پژوهش است. شرط اساسی که رفتارها و راهبردهای متفاوت اعضای هیأتعلمی را در خدمتگزاری به دانشگاه و جامعه تعیین کرد تجربیات زندگی اجتماعی و زندگی شغلی آنان بود که به آن میتوان مفهوم انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی دانشگاه داد. هریک از ابعاد مدل دارای مؤلفه و زیرمؤلفه استکه چگونگی ارتباط آنها در نقش شرایط اثرگذار و راهبردها و پیامدها در قسمت بحث به آنها پرداخته شده است.
نمودار 1. مدل فرایند انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران خروجی از نرمافزار اطلس تیای 2/8
(مأخذ: یافتههای پژوهشی، 1403)
نتیجهگیری و ارائۀ پیشنهادها
این پژوهش با ارائۀ مدلی جامع، فرایند شکلگیری انگیزۀ خدمت عمومی اعضای هیأتعلمی واحدهای دانشگاه آزاداسلامی استان تهران را تبیین کرده است. یافتهها نشان میدهد که این پدیده تحتتأثیر تعامل پیچیدهای از شرایط فردی، اجتماعی-فرهنگی و دانشگاهی شکل میگیرد و به راهبردهای متفاوتی در خدمترسانی منجر میشود. مدل ارائهشده نهتنها روابط بین این عوامل را آشکار میکند، بلکه چگونگی تأثیرگذاری آنها بر پیامدهای فردی، سازمانی و اجتماعی را نیز مشخص میسازد. یکیاز یافتههای کلیدی این پژوهش، نقش محوری سرمایۀ روانشناختی و هویت دینی در شکلگیری انگیزۀ خدمت عمومی است. اعضای هیأتعلمی با عزتنفس بالا، انگیزۀ درونی قوی و تعلقخاطر به ارزشهای معنوی، تمایل بیشتری به ارائۀ خدمات بیمنت به جامعه دارند. این یافته با پژوهشهای پیشین موردمطالعه پژوهش در حوزۀ انگیزۀ خدمت عمومی همسو است و بر اهمیت پرورش ویژگیهای روانشناختی و اخلاقی در فرایند جذب و تربیت اعضای هیأتعلمی تأکید میکند. شرایط سازمانی نیز بهعنوان عاملی تعیینکننده در انگیزۀ خدمت عمومی شناسایی شد. حمایت مدیران، استقلال فکری، فرهنگ پاسخگویی و شایستگی مدیریتی، ازجمله عواملی هستند که بستری مساعد برای خدمترسانی اثربخش فراهم میکنند. در مقابل، ضعف در مدیریت، بوروکراسی اداری و بیتوجهی به بازخوردهای مثبت میتواند به کاهش انگیزۀ خدمتگزاری منجر شود. این نتایج، لزوم بازنگری در سیاستهای مدیریت منابع انسانی دانشگاهها را برجسته میسازد. طوریکه انگیزۀ خدمت عمومی تنها به عوامل درونی محدود نمیشود، بلکه تعاملات اجتماعی و حمایت نهادهای فراسازمانی نیز در تقویت یا تضعیف آن نقش دارند. مشارکت در سیاستگذاریهای کلان، همکاری با انجمنهای علمی و تعامل با جامعه، ازجمله راهبردهایی هستند که اعضای هیأتعلمی برای تحقق رسالت اجتماعی خود بهکار میگیرند. این یافتهها بر ضرورت توسعۀ شبکههای اجتماعی و تعامل دانشگاه با نهادهای مدنی تأکید دارد. شناسایی راهبردهای متفاوت اعضای هیأتعلمی درمواجههبا شرایط نامساعد سازمانی است. درحالیکه برخی از اساتید، باوجود موانع ساختاری، به ارائۀ خدمات خود ادامه میدهند، عدهای دیگر دچار کاهش انگیزه یا رویآوردن به فعالیتهای غیرحرفهای میشوند. این نتایج نشان میدهد که سیاستگذاران دانشگاهی باید بهدنبال ایجاد محیطی حمایتی باشند تا از تضعیف انگیزۀ خدمت عمومی جلوگیری شود. پیامدهای انگیزۀ خدمت عمومی در سطوح مختلفی مشاهده شد. در سطح فردی، احساس ارزشمندی و رضایت درونی؛ در سطح سازمانی، رشد دانشگاه و بهبود کیفیت آموزشی؛ و در سطح اجتماعی، ارتقای سلامت جامعه و توسعۀ پایدار ازجمله دستاوردهای این پدیده هستند. این یافتهها بر نقش کلیدی دانشگاهها در پیشبرد اهداف اجتماعی تأکید دارند و لزوم توجهبه مسئولیتپذیری اجتماعی نهادهای علمی را برجسته میسازند. درنتیجه میتوان اذعان داشتکه پژوهش حاضر ازنظر روششناختی نیز حائزاهمیت است، زیرا با بهکارگیری رویکرد کیفی، توانسته است لایههای پنهان فرایند شکلگیری انگیزۀ خدمت عمومی را آشکار سازد. برخلاف پژوهشهای کمّی پیشین که عمدتاً بهبررسی روابط خطی بین متغیرها پرداختهاند، این مطالعه با نگاهی فرایندی و زمینهمحور، درک عمیقتری از این پدیده ارائه داده است. بدینترتیب، این پژوهش مسیرهایی را برای تحقیقات آینده گشوده است. بررسی تطبیقی این مدل در سایر دانشگاهها، سنجش تأثیر سیاستگذاریهای کلان بر انگیزۀ خدمت عمومی و طراحی مداخلات سازمانی برای تقویت این پدیده، ازجمله پیشنهادات پژوهشی هستند. همچنین، تلفیق یافتههای کیفی با مطالعات کمّی گستردهتر میتواند به تعمیمپذیری بیشتر نتایج بینجامد.این پژوهش بهعنوان گامی مهم در درک پویاییهای انگیزۀ خدمت عمومی در محیطهای دانشگاهی، هم ازنظر نظری و هم ازنظر کاربردی، مشارکتهای قابلتوجهی به ادبیات موجود ارائه میدهد.
منابع
− اشتراوس، انسلم ال. کوربین، جولیت. (1395). مبانی پژوهش کیفی فنون و مراحل تولید نظریه زمینهای. ترجمۀ: ابراهیم افشار، چاپپنجم، تهران: انتشارات نشر نی.
− بازرگان، عباس. (1400). مقدمهای بر روشهای تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری. چاپدوازدهم، تهران: انتشارات کتاب دیدآور (دیدار).
− ثابتی، مریم. محمدهمایون، سپهر. احمدی، فخرالدین. (1393). نقش آموزش عالی در توسعۀ ملی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، دورۀ 6، شمارۀ 4، 69-59
− عربشاهی کریزی، احمد؛ حسینی، و حسینی، مرضیه. (1401). نقش مربیگری سازمانی در انگیزۀ خدمت عمومی با نقش میانجی رفتارسازمانی مثبت گرا (موردمطالعه: کارکنان ستاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد). فصلنامۀ علمیپژوهشی-مدیریت بر آموزش سازمانها، دورۀ 11، شمارۀ 2، 39-13.
− علایی، علی. (1391). تحلیلی در محتوای بیانیۀ چشمانداز دانشگاههای جهان آرمانها ارزشها و اهداف. فصلنامۀ علمیپژوهشی-آموزش عالی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 1، 91-63.
− كيخا، عالمه. (1400). نقش رهبري حكمتمحور بر انگيزۀ خدمت عمومي كاركنان با ميانجيگري متغيرهاي مبادله رهبر-پيرو و هويتيابي سازمان. فصلنامه علمیپژوهشی-پژوهشهاي مديريت عمومي، دورۀ 14، شمارۀ 51، 252-225.
− کاوند، ندا. دانشور عامری، الناز. (1400). انگیزۀ خدمت عمومی انگیزهای پویا در سازمانهای دولتی: بررسی موانع و چالشها. فصلنامۀ علمیپژوهشی- مطالعات رفتاری در مدیریت، دورۀ 12، شمارۀ 27، 62-45.
− منظری توکلی و همکاران. (1399). انگیزۀ خدمت عمومی و عوامل سازمانی و غیرسازمانی. فصلنامۀ علمیپژوهشی-مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، دورۀ 29، شمارۀ 97، 39-9.
− Corbin, Juliet. Straus, Anselm.(2015). Basics Of Qualitative Research: Techniques And Procedures For Developing Grounded Theory. SAGE.
− Hassan, Sobia. Ansari, Nighat.Rehman, Ali. (2022). An Exploratory Study Of Workplace Spirituality And Employee Well-Being Affecting Public Service Motivation: An Institutional Perspective. Qualitative Research Journal, 22(2): 209-235.
− Ho, Tran Thi Ngan. Hoa, Nguyen Thi Thu. Huong, Le Thu. Ha, Nguyen Thi Thu. (2023). Impact Of Public Service Motivation On Job Satisfaction And Performance Of University Lecturers In Vietnam. International Journal Of Multidisciplinary Research And Analysis, 6(1): 144-154.
− Kim, Sangmook. (2020). Education And Public Service Motivation: A longitudinal Study Of High School Graduates. Journal Of Public Administration Review, 81(2): 260-272.
− Mcbeath, Bowen. Hopkins, Karen. (2023). Needs Assessment On The Changing Role Of The University Professor. Human Service Organizations. Human Service Organizations: Management, Leadership & Governance, 47(3): 149-156.
− Nguyen, Phuong V. Nguyen, Ngan Thi Thanh. Nguyen, Quyen Thi Thuy. (2020). Public Service Motivation, Organizational Social Capital, Workplace Environment, And Knowledge Sharing Behavior within The Public Sector. Journal of Southwest Jiaotong University, 55(3): 1-14.
− Pautz, Michelle C. Vogel, Morgan D. (2020). Investigating Faculty Motivation And Its Connection To Faculty Work-Life Balance: Engaging Public Service Motivation To Explore Faculty Motivation. Journal Of Public Affairs Education, 26(2): 1-21.
− Perry, James L. (2000). Bringing Society In: Toward A Theory Of Public Service Motivation. Journal Of Public Administration Research And Theory, 10(2): 471-488.
− Perry, James L. (2011). The Growth Of Public Service Motivation Research. The Korean Journal Of Policy Studies, 26(3): 1-12.
− Perry, James L. (2014). The Motivational Bases Of Public Service: Foundations For A Third Wave Of Research. Sia Pacific Journal Of Public Administration, 36(1): 34-47.
− Sułkowski, Łukasz. Przytuła, Sylwia. Borg, Colin. Kulikowski, Konrad. (2020). Performance Appraisal In Universities—Assessing The Tension In Public Service Motivation (PSM). Journal Of Education Sciences, 10(7): 1-19.
[1] Sobia Hassan
[2] Nighat Ansari
[3] Ali Rehman
[4] Phuong V. Nguyen
[5] Ngan Thi Thanh Nguyen
[6] Quyen Thi Thuy Nguyen
[7] Abraham Maslow
[8] James L. Perry
[9] Wouter Vandenabeele
[10] Number Check
[11] Peer Check
[12] Atlas.ti