تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان

الموضوعات :

محمدرضا پورعلی لاکلایه ¹ , فائزه مؤذن نماز ² , مهدی مران جوری ³ , رضیه علی خانی ⁴

1 - گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.
2 - دانشجوی دکتری حسابداری، گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران
4 - گروه حسابداری،واحدچالوس،دانشگاه آزاداسلامی،چالوس،ایران.

تاريخ الإرسال : 04 السبت , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 14 السبت , ربيع الأول, 1447

الکلمات المفتاحية: ایدئولوژی سیاسی, جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان, ایده آل گرایی, نسبی‌گرایی اخلاقی,

ملخص المقالة :

جهت‌گیری اخلاقی برای قضاوت حسابرسان یکی از موضوعات مهم و موثر در حسابرسی و تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی است. مطالعات گوناگونی در خصوص عوامل اثر گذار بر این مهم صورت گرفته است که اکثر آنها اثر ویژگیهای فردی و اخلاقی حسابرسان را مورد بررسی قرار داده اند. در این پژوهش به بررسی تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان پرداخته شده است. نمونه آماری این تحقیق شامل 201 نفر از مدیران و شرکا در مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابرسان رسمی مستقر در تهران در سال 1400 است. مبانی نظری تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و داده‌های تحقیق بر اساس پرسشنامه جمع‌آوری شده و با استفاده از نرم‌افزار SmartPLS مورد تحلیل قرار گرفته است. فرضیه‌های تحقیق بر اساس روش همبستگی و با استفاده از معادلات ساختاری مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ایدئولوژی سیاسی بر شاخص‌های جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان (شامل ایده آل گرایی و نسبی‌گرایی اخلاقی) تأثیر مثبت و معناداری دارد. به طور کلی نتایج پژوهش نشان می‌دهد ویژگی‌های محافظه کارانه حسابرسان با منشاء سیاسی، در رعایت اخلاق حرفه‌ای از جمله عوامل تأثیرگذار محسوب می‌شود. همچنین این تحقیق می‌تواند اطلاعات سودمندی را برای سیاست‌گذاران حرفه حسابرسی فراهم آورده و موجب بسط نتایج تحقیقات رفتاری در حوزه حسابرسی می‌شود.

نص كامل:



تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان

 

 

چکیده

جهت‌گیری اخلاقی برای قضاوت حسابرسان یکی از موضوعات مهم و موثر در حسابرسی و تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی است. مطالعات گوناگونی در خصوص عوامل اثر گذار بر این مهم صورت گرفته است که اکثر آنها اثر ویژگیهای فردی و اخلاقی حسابرسان را مورد بررسی قرار داده اند. در این پژوهش به بررسی تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان پرداخته شده است. نمونه آماری این تحقیق شامل 201 نفر از مدیران و شرکا در مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابرسان رسمی مستقر در تهران در سال 1400 است. مبانی نظری تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و داده‌های تحقیق بر اساس پرسشنامه جمع‌آوری شده و با استفاده از نرم‌افزار اسمارت پی ال اس مورد تحلیل قرار گرفته است. فرضیه‌های تحقیق بر اساس روش همبستگی و با استفاده از معادلات ساختاری مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ایدئولوژی سیاسی بر شاخص‌های جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان (شامل ایده آل گرایی و نسبی‌گرایی اخلاقی) تأثیر مثبت و معناداری دارد. به طور کلی نتایج پژوهش نشان می‌دهد ویژگی‌های محافظه کارانه حسابرسان با منشاء سیاسی، در رعایت اخلاق حرفه‌ای از جمله عوامل تأثیرگذار محسوب می‌شود. همچنین این تحقیق می‌تواند اطلاعات سودمندی را برای سیاست‌گذاران حرفه حسابرسی فراهم آورده و موجب بسط نتایج تحقیقات رفتاری در حوزه حسابرسی می‌شود.

واژگان کلیدی: ایدئولوژی ­سیاسی، جهت‌گیری ­اخلاقی حسابرسان، ایده­آل­گرایی، نسبی‌گرایی ­اخلاقی

طبقه بندی JEL: M42 ، A13، B41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

امروزه اخلاق نقش مهمی در جنبه های زندگی روزمره هم در جامعه و هم در دنیای تجارت دارد. با افزایش مسائل کسب و کار مرتبط با اخلاق، اکنون توجه شاغلان به اخلاق در محیط کار به یک دغدغه تبدیل شده است. حفظ نیروی کار اخلاقی کار ساده ای نیست، بلکه یک چالش و یک وظیفه برای همه آژانس ها است (ماهانتا و گوسوامی¹، 2020). حرفه های حسابداری و حسابرسی برای اطمینان از اینکه اکوسیستم مالی به طور موثر اجرا می شود، باید صادق و مسئولیت پذیر باشند (اسماعیل و رشید²، 2019). به ویژه حسابرسان با توجه به نقش مهمی که در حفظ منافع جامعه ایفا می کنند، ملزم به رعایت اخلاق در انجام کار روزانه خود هستند. تردیدی نیست که حسابرسان به عنوان یک انسان از شخصیت و ویژگی های شخصیتی منحصر به فرد خود در ارتباط با مراجعان، از تاثیر باورها و اعتقادات، ارزش ها و آرمان ها و گاه راز و رمزهای درونی خود رها نیستند، از این رو ویژگی های شخصیتی حسابرسان می تواند نقش مهمی در قضاوت اخلاقی آنان داشته باشد (علیزاده گان و همکاران، 1401). علاوه بر این، حسابرسان ملزم به رعایت اصول اخلاقی حرفه ای هستند که منجر به استانداردهای حسابرسی می شود. با این حال، هنوز هم حسابرسانی هستند که صادق نیستند و اصول منشور اخلاقی را زیر پا می گذارند که بر قضاوت اخلاقی تأثیر می گذارد. ارزیابی اخلاقی فرآیندی است که در آن افراد مشکلات اخلاقی را تشخیص می‌دهند و در نظر می‌گیرند و تعیین می‌کنند که کدام گزینه‌ها برای حل مشکلات اخلاقی‌ترین گزینه‌ها در مواجهه با یک موقعیت معضل در نظر گرفته می‌شوند (هلمی³، 2018). امروزه رعایت اخلاق در حسابداری، بحثی در خور مطالعه بوده، چراکه حرفه حسابداری با بحران های اخلاقی بیگانه نیست (خلیل پور و همکاران، 1398). به عنوان مثال، رسوایی‌های دستکاری مالی مربوط به پرونده‌های انرون⁴، ورلدکام⁵ و آرتور اندرسون⁶ رسوایی‌های جهانی هستند که به وجهه حرفه حسابداری آسیب رسانده‌اند. مورد اخیر یک شرکت بزرگ چندملیتی، بریتیش تلکام⁷، از اوایل سال 2017 شاهد کلاهبرداری بوده است (سولاستری و کاساناه⁸، 2021؛ پوتری و همکاران، 2023).

جهت‌گیری ­اخلاقی این امکان را به حسابرس می‌دهد که در جریان رسیدگی‌های خود به شیوه‌ای محتاط و محافظه‌کارانه شواهد حسابرسی را جمع‌آوری، رسیدگی و قضاوت نماید. برخی ناکارآمدی ‌های مؤسسات ­حسابرسی را می‌توان ناشی از فقدان آرمان‌گرایی و ایده­آل­گرایی در جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان دانست. بنابراین جهت ‌گیری ­اخلاقی یکی از مفاهیم اساسی در حوزه قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابرسی است و فقدان آن موجب تنزل کیفیت حسابرسی خواهد شد (چانگ و همکاران، 2015). در همین ارتباط، نظریه موقعیت اخلاقی واکنش به موقعیت چالش‌برانگیز اخلاقی را در دو بعد طبقه‌بندی می‌کند که بر توجه به اصول (نسبی‌گرایی) و نتایج (ایده‌ آل گرایی) تأکید می‌کند (فورسایث، 1980؛ فورسیث و اوبویل⁹، 2011؛ فورسیث و اوبویل، 2013). ایده آل گرایی به تأکید فرد بر پیامدها به‌عنوان راهنمایی برای تعیین نادرست و درست اشاره دارد. افراد بسیار ایده آل گرا تصور می کنند که نتایج مطلوب را می توان با اقدام صحیح همیشه به دست آورد (فورسایث، 1980). کسانی که کمتر ایده آل گرا هستند تصور می کنند که در برخی موارد آسیب اجتناب ناپذیر است و در چنین مواردی، باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنند (وروی و آساری، 2020).

از این ­رو مقاله حاضر، در نظر دارد با بررسی اثرات ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان به این پرسش پاسخ دهد که تا چه اندازه ایدئولوژی سیاسی می‌تواند بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان اثرگذار باشد؟ نظر به اینکه ایدئولوژی سیاسی مثبت می‌تواند بر اخلاقیات و در نتیجه بر قضاوت و تصمیم‌گیری وی تأثیر داشته باشد یافته‌های پژوهش حاضر برای حسابرسان و قانون‌گذاران حرفه حسابرسی مفید و سودمند خواهد بود. از دیدگاه متون روانشناسی، ایدئولوژی سیاسی با کاهش سوگیری و اشتباهات در تصمیم‌گیری، می‌تواند تردید حرفه‌ای حسابرس و در نتیجه قضاوت او را بهبود بخشد و ریسک حسابرسی نیز کاهش یابد (گریفیس و همکاران¹⁰، 2015). هم چنین ایدئولوژی سیاسی منفی، سوگیری و اشتباهات قضاوت و تصمیم‌گیری حسابرس را افزایش می‌دهد و این موجب افزایش ریسک حسابرسی می‌شود (گلاور و پراویت¹¹، 2014). با توجه به مباحث مذکور نتایج این پژوهش می‌تواند موجب معرفی حوزه جدیدی در حیطه‌ی تحقیقات حسابرسی رفتاری شده و پژوهشگران را به انجام پژوهش‌های رفتاری دیگری ترغیب نماید. هم ­چنین شواهد این پژوهش نشان خواهد داد ویژگی­ها و مشخصه­های ­ایدئولوژی­ سیاسی نظیر رویکرد محافظه­کارانه حسابرسان تا چه اندازه می‌تواند بی‌طرفی آن‌ها را تحت ‌الشعاع خود قرار دهد و در نتیجه بر جهت‌گیری اخلاقی و قضاوت حسابرس اثرگذار باشند. این موضوع می­تواند اطلاعات سودمندی را در اختیار سیاست­گذاران در حوزه­ی حسابرسی برای تدوین خط­مشی‌های حسابرسی قرار دهد.

2- چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

توسعه ­اخلاقیات در سطح حرفه به بررسی میزان به‌کارگیری ملاحظات ­اخلاقی به‌ وسیله شاغلین در حرفه اشاره دارد که از تحقیقات انجام ‌شده در این حوزه می‌توان به تحقیقات (فورسایت¹²، 1984؛ کوهلبرگ¹³، ۱۹۸۴؛ کلایکمن و هنینگ¹⁴، ۲۰۰۰) اشاره کرد. وجود استانداردهای ­مالی و قوانین، فی­نفسه، صحت گزارشگری­ مالی را تضمین نمی­کند. از اینرو ترکیبی از اخلاق حرفه ای و ویژگی­های کیفی گزارشگری باید استفاده شود زیرا توسعه اخلاق ­حرفه­ای در حوزه ­مالی منجر به ارتقای کیفیت کار آنان می­شود (سامانی پور و همکاران، 1399). جفری¹⁵ (۲۰۰۶) ساختار تصمیم‌گیری­اخلاقی در پژوهش­­های مربوط به اخلاقیات را به‌ صورت شناخت مباحث اخلاقی، تجزیه ‌­و تحلیل مباحث ­اخلاقی، شکل‌گیری نیات اخلاقی و پایبندی در مباحث اخلاقی دانست. در همین­راستا اساس بسیاری از تحقیقات در زمینه تصمیم­گیری ­های ­اخلاقی در حسابداری مبتنی بر دیدگاه ادراکی بوده است که تاکید این دیدگاه بر تصمیم­­گیری­ های فردی از مواردی است که در ساختار مراتب ادراک بر انتخاب فرد و اعمالی که او در برابر مسائل اخلاقی انجام می­دهد، تاثیر می­گذارد. محققان با پیروی از تئوری­ های مطرح شده در حوزه اخلاقیات فردی عنوان می­کنند که توسعه ادارکی و جهت­گیری ­اخلاقی پیش­شرط لازم در جهت استدلال اخلاقی است (شجاع و همکاران، 1400). فورسایت (۱۹۸۰) جهت‌گیری‌های ­اخلاقی افراد را به ایده­آل و نسبی‌گرایی تفکیک می‌کند. ایده­آل یا آرمان­گرایی به اهمیت آثار تصمیمات فرد بر روی رفاه دیگران اشاره دارد. افراد با آرمان‌گرایی ­بالا معتقدند که اعمالشان بایستی عواقب مثبتی برای دیگران به همراه داشته باشد و افراد با آرمان‌گرایی ­پایین به این‌که همیشه اعمالشان بایستی عواقب­ مثبتی برای دیگران داشته باشد، معتقد نیستند اما نسبی‌گرایی به میزانی که افراد قواعد اخلاقی کلی را نادیده می‌گیرند، اشاره دارد. افراد با نسبی‌گرایی بالا اعتقاد به حقایق اخلاقی مطلق ندارند و بر این باورند که اعمال اخلاقی­فرد به ماهیت شرایط و افراد درگیر در آن بستگی دارد. افراد با نسبی‌گرایی ­پایین، اعمال مطابق با اصول و قوانین کلی را ترجیح می‌دهند.

ایده­آل­گرایی به اهمیت تصمیم ‌های فردی برای رفاه و شادی دیگران اشاره می‌کند. افرادی که بسیار ایده­آل­گرا هستند عقیده دارند که رفتار و تصمیمات آن‌ها باید پیامد های مثبتی داشته باشد و حرکت در مسیری که اثرات نامطلوب و منفی بر زندگی دیگران دارد، همیشه غلط است. از سویی ­دیگر، افرادی که آرمان‌گرایی کم­تری دارند؛ عقیده‌ای به مطلوب ­بودن و مثبت ­بودن همیشگی کارها و تصمیمات خود ندارند، بنابراین، آن‌ها به ­‌راحتی پیامد نامطلوب تصمیمات خود را می‌پذیرند (زارعی و همکاران¹⁶، 2016).  نسبی‌گرایی یکی از مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی و فلسفی است که از دوران گذشته تاکنون اندیشمندان مغرب زمین و اسلامی را به خود مشغول ساخته است. ارزش‌های فرهنگی و ایدئولوژی ‌های اخلاقی از طریق ایجاد یک نظام شناختی، اخلاقی و فرهنگی مرجع برای افراد، تصمیم‌گیری‌های رفتاری فردی و جمعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این تأثیر از طریق ایجاد تمایل به هم‌خوانی بین یک ارزش یا ایدئولوژی خاص با رفتار وارد عمل می‌شود. در محیط‌ های کار افراد با تمایل به یک یا چند ارزش فرهنگی یا ایدئولوژی اخلاقی، ممکن است غیراخلاقی رفتار کنند (گل پرور، 1394). ایدئولوژی سیاسی نوعی تفکر سیاسی است که بر مبنای برخی اصول اولیه از پیش پذیرفته­ شده شکل می‌گیرد، اصولی که از نوعی جزمیت و قطعیت برخوردار بوده و از هر گونه انتقادی مصون است. این گرایش فکری بیشتر به دنبال ایجاد تعهد و ایمان در بین پیروان خود بوده و به‌طور کلی، پیروان خود را از هر گونه تفکر و تعقل منع کرده و در نهایت، خواهان اطاعت محض آن­ها از نظام و دولت ایدئولوژیک است. به­ همین­ دلیل تبلیغات و مبلغین سیاسی در این رویکرد از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. مهم­ترین کارکرد ایدئولوژی سیاسی، توانایی مشروعیت ‌سازی آن است. ایدئولوژی سیاسی این توانایی را دارد تا نظام­ سیاسی حاکم را در میان توده مردم مشروع جلوه داده و آن­ها را با میل و رغبت کامل به اطاعت وادارد. ایدئولوژی ­های سیاسی برای مسائل و مشکلات موجود در جامعه راه‌ حل‌ های بسیار ساده ارائه می‌دهند. نکته جالب توجه این است که پیروان نظام‌های مبتنی بر ایدئولوژی های سیاسی بدون هیچ ‌گونه تامل و دقت خاص، این راه‌ حل ‌ها را پذیرفته و به آن­ها عمل می­کنند. ایدئولوژی­های­ سیاسی بسیار جزم‌گرا بوده و در اعمال دیدگاه­ها و نظریات خود معمولاً به خشونت متوسل می‌شوند. برنامه حزب‌های سیاسی اغلب بر پایه ایدئولوژی‌ سیاسی پایه‌ریزی می‌شود(ایندریاسیه و ویویت¹⁷، 2023). 

یکی از گرایش­های مطرح و مهم سیاسی، محافظه­کاری است محافظه­کاری یک واژه کلی برای جهان ­بینی ­سیاسی و اجتماعی و مذهبی است که هدف آن نگهداری جامعه و ارزش­های سودجو بوده و درصدد توصیف منسجمی از مقام انسان در جامعه و تحت حکومت است. محافظه کاری به منزله ایدئولوژی سیاسی، دارای اصول و مبانی فکری و فلسفی می­باشد محافظه­کاران خود را اهل تمیز و هوادار عقل سلیم و واقع بین می­دانند با هرگونه طرح و اندیشه خیالی و انتزاعی برای ایجاد دگرگونی­ های عمیق در جامعه و سیاست مخالف هستند و اجرای چنین طرح­هایی را ناممکن می­دانند(سوئینی و همکاران¹⁸، ۲۰۱۵). در این پژوهش گرایش محافظه ­کاری مبنای ایدئولوژی سیاسی در نظر گرفته شده است. محافظه­کاران به ویژه آراء و استدلال­های خود را بر تجارب ملموس تاریخی استوار می­سازند و از همین رو ضد عقل­گرایی ­انتزاعی و غیر تاریخی هستند، محافظه­کاری آنچه را محصول تاریخ و سنت است می­پذیرد به­ عبارتی محافظه ­کاری یعنی ترجیح امر معلوم بر امر مجهول، امر آزموده بر امر نیازموده، امر موجود بر امر مطلوب و امر محدود بر امر نامحدود. بنابراین پای­بندی به امر مأنوس و ترس از آنچه تجربه­ نشده و بدبینی به آن جوهر محافظه­کاری است و اصول محافظه­کاری شامل بدبینی به عقل انسان، پیوند نزدیک محافظه­کاری با مذهب، وجود تفاوت میان انسان­ها از نظر توانایی و استعداد پذیرش مالکیت، نگرش پدرسالارانه به جامعه و لزوم هدایت جامعه است (بشریه، 1382). ایدئولوژی سیاسی یک متغیر مهم اجتماعی در حرفه حسابرسی است اجتماعی بودن اشخاص آن­ها را تشویق می­کند تا با حرفه­ای که در آن هستند همسو و همسان شوند و این نه تنها شامل هر آنچه که اعضای حرفه ترسیم می­کنند بلکه شامل آرمان­های حرفه می­باشد (فوگرتی¹⁹، 1992). این فرآیند اجتماعی بودن بر وجود الگویی از حسابرسی دلالت دارد که دارای ویژگی­ها و صفت­های مطلوبی است و با اثر­ بخشی بیشتر این فرآیند باید منتظر نتایج بیشتری از روابط میان فرد و حرفه باشیم که در این حال برخی از ارزش­ها و صفت­ها مانند تعهد و شناخت ممکن است تحت تاثیر بیشتر قرار گیرند (سوئینی و همکاران، ۲۰۱۵).

فورسایت (1984) توضیح می‌دهد که جهت‌گیری اخلاقی دو بعد دارد، یعنی ایده‌آلیسم و ​​نسبی‌گرایی. ایده‌آلیسم مفهومی است که به چیزهایی اطلاق می‌شود که افراد معتقدند کار درست را برای تولید واقعیت خوب انجام می‌دهند و بالعکس اعمال نادرست منجر به اعمال بد می‌شود. افرادی که این مفهوم را دارند، اعتقاد راسخی به قوانین اخلاقی جهانی غالب دارند. حسابرسی که دارای مفهوم ایده‌آلیستی است، تمایل به ارائه قضاوت اخلاقی دارد، با رفتار غیراخلاقی انجام‌ شده توسط حسابرسان یا حسابداران مخالف است. به عبارت دیگر، هر چه سطح آرمان‌گرایی حسابرس بالاتر باشد، قضاوت اخلاقی نیز بالاتر است. بعد دوم جهت‌گیری اخلاقی، نسبیت‌ گرایی است. نسبی‌گرایی مفهومی از باور فردی است که قواعد اخلاقی قابل ‌اجرا جهانی را رد می‌کند و بیشتر از رویکرد اخلاقی مربوط به یک فرد و موقعیت خاص حمایت می‌کند (استرومبک و همکاران²⁰، 2017). در همین راستا، ایدئولوژی اخلاقی باید هدایتگر رفتارها باشد و با اولویت دادن به اخلاقیات، زمینه را برای ایجاد و ارتقای اثر بخشی فردی فراهم کند. به طوری که از ایدئولوژی اخلاقی به­عنوان یکی از شاخص های اساسی رفتاری و اخلاقی به ­منظور اصلاح رفتار افراد در تصمیم­گیری ­ها استفاده می­گردد. از دیدگاه پایه­گذاران جنبش شناختی و رفتاری، ایدئولوژی اخلاقی (از جمله بعد اجتماعی) با توانایی افراد در حل مناسب مسائل و تصمیم­گیری­های صحیح رابطه مستقیم دارد و می­تواند بر قضاوت اخلاقی حسابرسان تأثیرگذار باشد (جوهری و همکاران²¹، 2019).

حسابرسان در تکالیف حسابرسی معمولاً هنگام مواجهه با پیشنهاد مشتریان برای اتخاذ تصمیمات حسابرسی که به نفع مشتری و خود شخص حسابرس است و قوانین اخلاقی حسابرس حرفه‌ای را نادیده می‌گیرند، با دوراهی مواجه می‌شوند. حسابرسانی که ذهنیت نسبی‌گرایی دارند با رفتار غیر اخلاقی به وضعیت معضل پاسخ می‌دهند. به­عبارت ­دیگر، هر چه سطح نسبیت بالاتر باشد، قضاوت اخلاقی پایین‌تر است. در همین راستا یکی از منشأهای مرتبط با قضاوت‌ های اخلاقی افراد را می‌توان ایدئولوژی­ سیاسی دانست به گفته سوئینی و همکاران (2015) با توجه به اینکه ایدئولوژی ­سیاسی یک متغیر مهم اجتماعی در حسابرسی است پس حسابرسان محافظه­کار باید تمایل بیشتری به حفظ ارزش­های محافظه­کاری حرفه داشته باشند. بنابراین این احتمال وجود دارد که حسابرسان محافظه­کار سیاسی، آمادگی بیشتری برای اجتماعی شدن داشته باشند و در نتیجه بیش­تر به حرفه متعهد باشند. به عقیده پژوهشگران، ایدئولوژی­ سیاسی بر چگونگی تصمیم‌گیری تفکر و کارایی افراد در محیط کار تأثیرگذار هستند (فورگاس و جورج²²، ۲۰۰۱). بر پایه عقیده کلور و همکاران²³ (۱۹۹۴) رویکرد محافطه کارانه افراد می‌تواند بر پردازش اطلاعات، از انتخاب اطلاعات گرفته تا رمزگذاری اطلاعات و بازیابی آتی آن از حافظه اثر بگذارد. نتایج پژوهش‌های گذشته نشان می‌دهد ایدئولوژی ­سیاسی بر عملکرد و تصمیم‌گیری افراد اثرگذار است (هارت²⁴، 2010). بر اساس متون علم سیاست ایدئولوژی ­سیاسی مثبت می‌توانند سوگیری در قضاوت‌ها را کاهش دهد و بر عکس ایدئولوژی ­سیاسی منفی موجب افزایش اشتباهات و سو گیری ‌های مرتبط با قضاوت و تصمیم‌گیری می‌شود (فورگاس²⁵، ۱۹۹۵). از آنجایی که ایدئولوژی سیستمی از ایده­ها و قضاوت­های روشن سازمان یافته است که موقعیت یک گروه یا جامعه را توجیه، تفسیر و تشریح می­کند، باید گفت که ایدئولوژی سیاسی در جهت دهی تصمیم­گیری ­ها نقش تعیین­کننده­ ای دارد. لذا این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر ایدئولوژی ­سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان می‌باشد.

 

در ادامه پیشینه تحقیقات خارجی و داخلی به شرح زیر ارائه می‌گردد:

ایندریاسیه و ویویت (2023)، در تحقیقی با عنوان نقش جهت‌گیری ­اخلاقی و شدت ­اخلاقی در بهبود تصمیم‌گیری ­اخلاقی حسابرس، به این نتیجه رسیدند که جهت‌گیری اخلاقی و شدت اخلاقی بر تصمیمات ­اخلاقی ­حسابرسان تأثیر می‌گذارد. آرامی و چینگ شیانگ²⁶(2022)، در تحقیقی با عنوان تأثیر آموزش اخلاقی بر تصمیم‌گیری ­اخلاقی­حسابرسان در مراکش، به این نتیجه رسیدند که هویت اخلاقی حسابرسان بر قضاوت اخلاقی آن‌ها تأثیر مثبت و معناداری می‌گذارد و این تأثیر برای گروهی از حسابرسان که قبلاً یک دوره اخلاقی را گذرانده‌اند، قابل‌توجه‌تر است. علاوه بر این، به­نظر می‌رسد که گذراندن یک درس اخلاق، رابطه مثبت و معنادار بین قضاوت اخلاقی حسابرسان و قصد اخلاقی آن‌ها را تعدیل می‌کند. آندولو و پسودو²⁷(2021)، در تحقیقی با عنوان تأثیر شایستگی و انگیزه بر کیفیت حسابرسی با نقش تعدیل­گر جهت‌گیری اخلاقی، به این نتیجه رسیدند که شایستگی و انگیزه بر کیفیت­ حسابرسی اثر مثبت معناداری دارد، صلاحیت جهت‌گیری ­اخلاقی به ‌عنوان متغیر تعدیل‌کننده تأثیر مثبت معناداری بر کیفیت حسابرسی دارد و انگیزه با جهت‌گیری اخلاقی به­عنوان متغیر تعدیل‌کننده تأثیر مثبت و معناداری دارد. پائو و خابیباه²⁸(2020)، در تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر جهت‌گیری ­اخلاقی (آرمان‌گرا و نسبی‌گرا) و حساسیت­ اخلاقی گرایش به افشاگری، به این نتیجه رسیدند که حساسیت اخلاقی تأثیر مثبتی بر افشاگری دارد، در حالی ‌که جهت‌گیری نسبی‌گرایی اخلاقی تأثیر منفی بر افشاگری دارد  (ایندریاسیه و ویویت، 2023). جوهری و همکاران²⁹ (2019)، در تحقیقی با عنوان بررسی مسائل اخلاقی و چگونگی تأثیر آن‌ها بر قضاوت ‌های اخلاقی حسابرسان همراه با تأثیر جهت‌گیری­ اخلاقی فرد و اهمیت مشتری، به این نتیجه رسیدند که تأثیر ساختار شدت اخلاقی و اهمیت مشتری بر قضاوت‌های ­اخلاقی حسابرسان بر اساس سطح شدت مسائل سناریوها متفاوت است. درحالی‌که هر دو بعد جهت‌گیری اخلاقی ­فردی (ایده گرایی و نسبی‌گرایی) در هر دو سناریو مورد آزمایش معنادار یافت می‌شود. اسماعیل و یوهانیس³⁰(2018)، در تحقیقی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر رفتار کاری اخلاقی در میان حسابرسان بخش عمومی، به این نتیجه رسیدند که رفتار کاری اخلاقی در بین حسابرسان بخش دولتی در مالزی تحت تأثیر جو اخلاقی قانون و استقلال، تعهد حرفه‌ای، ارزش‌های اخلاقی شرکت و ایدئولوژی ­اخلاقی ایده­آل­گرایی و نسبی‌گرایی قرار دارد. سوئینی و همکاران (۲۰۱۵) تاثیر ایدئولوژی سیاسی بر تعهد ­حرفه­ای حسابرسان را مورد مطالعه قرار دادند آن­ها ایدئولوژی سیاسی را به­ عنوان یک تغییر از فرآیند اجتماعی ­شدن در نظر گرفته و حسابرسان را به دو گروه محافظه­کار و لیبرال از نظر گرایش سیاسی طبقه­بندی نمودند. یافته ­های تحقیق آن­ها نشان داد که یک ارتباط قوی بین ایدئولوژی ­سیاسی­ حسابرس و تعهد­ حرفه­ای وجود دارد و حسابرسان محافظه­کار دارای تعهد حرفه­ای بیشتری نسبت به حسابرسان با گرایش­ سیاسی لیبرال هستند. پیازا و سوسا³¹ (۲۰۱۳) در تحقیقی در خصوص تاثیر گرایشات سیاسی و مذهبی بر قضاوت­های ­اخلاقی به این نتیجه دست یافتند که گرایشات سیاسی محافظه­کارانه و گزارشات مذهبی بر نتیجه­گیری و قضاوت های­ا خلاقی افراد تاثیر دارند (بمانی محمد آبادی و رویایی، 1400). سوئینی و فیشر (۱۹۹۹) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که ایدئولوژی­ سیاسی محافظه­کارانه یک مجموعه از ارزش­های ­مشترک را در حرفه­حسابرسی ارائه می­دهد و ایدئولوژی ­سیاسی یک عامل مهم از اجتماعی ­شدن می­باشد. بورنز (۱۹۹۲) در پژوهشی اثر طبقه اجتماعی بر گرایش سیاسی را تحلیل و چندین جنبه از عوامل پیش­بینی ­کننده ایدئولوژی محافظه­کاری را شناسایی کرد و به این نتیجه دست یافت که در نظر داشتن عواملی همچون درگیری ­ذهنی، کار، استخدام، منافع شخصی، جنسیت و نژاد، جنبه­هایی تعیین کننده از گرایش سیاسی هستند که این جنبه­ها بطور کلی الگوی شریک موسسه حسابرسی را توصیف می­کند.

کریم آبادی و همکاران (1401)، در مطالعه ای تحت عنوان ارزیابی معیارهای آیین رفتار حرفه ای در کیفیت حرفه حسابرسی مستقل گزارش کردند که معیارهای عینیت (بی طرفی)، صداقت (درستی)، ناکارآمدی حسابرسی و فرهنگ اخلاقی از معیارهای تاثیرگذار در آیین رفتار حرفه ای در راستای کیفیت حسابرسی مستقل است. یعقوبی صالح‌آبادی و پورزمانی (1401)، در تحقیقی با عنوان تحلیل رابطه هویت حرفه‌ای و جهت‌گیری اخلاقی با قضاوت اخلاقی حسابرسان مستقل، به این نتیجه رسیدند که هویت حرفه­ای علاوه ­بر اینکه رابطه مستقیم با قضاوت اخلاقی دارد، به صورت غیرمستقیم از طریق ایده­آل­گرایی و نسبی­گرایی با قضاوت ­اخلاقی­حسابرسان در ارتباط است. هم­ چنین هویت حرفه­ای با ایده­آل­گرایی رابطه مثبت و با نسبی­گرایی رابطه منفی دارد. ایده آل گرایی و نسبی­گرایی به ترتیب رابطه مثبت و منفی با قضاوت اخلاقی دارند. بمانی محمد آبادی و رویایی (1400) در پژوهشی به بررسی تاثیر ایدئولوژی ­سیاسی و تعهد­ حرفه­ای بر قضاوت حرفه­ای حسابرسان پرداختند. اطلاعات لازم برای این پژوهش از طریق پرسشنامه و نظرخواهی از حسابرسان شاغل در موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران ­رسمی ­ایران و سازمان حسابرسی بدست آمده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که ایدئولوژی ­سیاسی حسابرسان بر قضاوت­ حرفه­ای و تعهد حرفه­ای آن­ها تاثیر دارد همچنین تعهد ­حرفه­ای بر قضاوت­ حرفه­ای حسابرس موثر است. شایسته شجاعی و همکاران (1399)، در تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر معیارهای رفتار اخلاقی، تعهد حرفه‌ای، ارزش‌های اخلاقی و ایده‌آل­گرایی و نسبی‌گرایی بر عملکرد حسابرسان، به این نتیجه رسیدند تمام متغیرهای زیرمجموعه محیط اخلاقی بر عملکرد­ حسابرس تأثیر مثبت و معناد‌اری دارد، اما متغیر ایده‌آل­گرایی بر عملکرد حسابرسان تأثیر مثبت و معنی‌دار داشته و نسبی‌گرایی بر عملکرد حسابرسان دارای تأثیر منفی و معنا‌دار است. یوسفی شارمی و بنی مهد (1398)، در تحقیقی با عنوان "بررسی تأثیر عواطف فردی بر بی‌طرفی حسابرس" به این نتیجه رسیدند که عواطف مثبت تاثیری مثبت و معنادار بر بی‌طرفی دارد و عواطف منفی تأثیری منفی بر بی‌طرفی داشته، اما این رابطه معنادار نیست. اسدیان و همکاران (1398)، در تحقیقی با عنوان"بررسی رابطه بين جهت‌گیری ‌های اخلاقي با شدت و حساسيت اخلاقي حسابرسان" به این نتیجه رسیدند که بين جهت‌گیری اخلاقي آرمان‌گرا با شدت و حساسيت اخلاقي رابطه مثبت و معنادار و بين جهت‌گیری اخلاقي نسبی‌گرا با شدت و حساسيت اخلاقي رابطه منفي و معنادار وجود دارد. حسینی و همکاران (1393)، در تحقیقی با عنوان بررسی مقایسه جهت‌گیری اخلاقی در جامعه پزشکان و حسابرسان، به این نتیجه رسیدند که جهت‌گیری‌های ايده­آل­گرايي، نسبی‌گرایی و تعهد­ حرفه‌ای يکسان است و تفاوت معنی‌داری ندارند. همچنين شغل (حسابرسي و پزشکي) بر رفتار و اخلاق افراد تأثیرگذار نيست.

3- فرضیه‌های پژوهش

فرضیه اول: ایدئولوژی سیاسی بر ایده آل گرایی اخلاقی حسابرسان تأثیر دارد.

فرضیه دوم: ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرایی اخلاقی حسابرسان تأثیر دارد.

روش تحقیق

هدف پژوهش حاضر، تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان می باشد. از این رو، پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است. هم چنین از آن جایی که به بررسی روابط متغیرهای پژوهش می پردازد، روش پژوهش از نظر نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع پیمایشی است. از آن جایی که در پژوهش حاضر از پرسشنامه جهت جمع آوری داده استفاده می شود، پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای استفاده شده است. برای نگارش و جمع آوری اطلاعات مورد نیاز مرتبط با مبانی نظری پژوهش، از مقالات تخصصی داخلی و خارجی معتبر استفاده گردید.

4- متغیرهای تحقیق

متغیر مستقل در این پژوهش ایدئولوژی­ سیاسی و متغیر وابسته جهت‌گیری ­اخلاقی­ حسابرسان (شامل ایده­آل­گرایی و نسبی‌گرایی اخلاقی) می‌باشد. همچنین متغیرهای جمعیت شناختی در این پژوهش شامل جنسیت، وضعیت تأهل، سن، سابقه حرفه­ایی، عنوان شغلی، تحصیلات و محل اشتغال می‌باشد.

ایدئولوژی سیاسی: برای اندازه‌گیری متغیر مستقل از پرسش‌نامه سوئیتی و همکاران (۲۰۱۵) که مورد کاربرد ایلماز و آدیل ساریبای³²(2017) هم بوده، استفاده می­شود، این پرسش‌نامه شامل 12 گویه است. گویه­های پرسشنامه شامل آزادی، مزایای رفاهی، ارزش­های­سنتی، پاسخگویی مالی، کسب­و­کار و فعالیت­های ­اقتصادی، تشکیل خانواده، میهن پرستی، امنیت، مالکیت به اجبار، شرایط سنتی، قوانین خاص و عقیده­های دینی می ­باشد که بر اساس مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت (۱- خیلی مخالفم تا ۵- خیلی موافقم) رتبه‌بندی می‌شود.

جهت‌گیری اخلاقی: برای اندازه‌گیری متغیر جهت‌گیری اخلاقی از پرسشنامه 20 سؤالی با پیروی از تحقیق آندولو و پسودو (2021) و پائو و خابیباه (2020) استفاده شده است لازم به ذکر است 10 سؤال این پرسشنامه مربوط به ایده­آل­گرایی و 10 سؤال دیگر مربوط به نسبی‌ گرایی ­اخلاقی است.

 

 

5-­ جامعه آماری و نمونه‌گیری  

نظر به اینکه حسابرسان و شاغلین مرتبط با این حرفه با موضوع تحقیق در ارتباط بوده و موارد مطرح ‌شده در ادبیات تحقیق را بهتر و بیشتر درک می‌نمایند، جامعه مورد بررسي در اين پژوهش شامل مدیران و شرکا در مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابرسان رسمی مستقر در تهران می‌باشد. قلمرو زمانی پژوهش سال 1400 بوده و از آنجا که پژوهش پيرامون تمامي اعضا جامعه زمان بر بوده و از نظر هزينه مقرون به صرفه نيست، پژوهشگر ناچار است اقدام به نمونه‌گیری نمايد. اعضای نمونه در این پژوهش از فرمول کوکران به­دست آمده که به شرح زیر است:

رابطه 1)                                                                                                          

 

که در آن:

 Pاحتمال اعتماد یا موفقیت

 qمقدار احتمال عدم اعتماد یا عدم­ موفقیت )معمولاً برابر 5/0 در نظر گرفته می‌شوند( 

 Zزمانی که سطح ­خطای ­آلفا برابر 05/0 باشد، برابر 96/1 است

 eنشان‌دهنده خطا )معمولاً 05/0 در نظر گرفته می‌شود(

با مقادیر فوق و محاسبات انجام ‌شده حداقل نمونه لازم برای جامعه‌ای 450 نفره 207 نفر می‌باشد. بر این اساس در نهایت 201 پرسشنامه جمع‌آوری شد که در بخش تجزیه و تحلیل استفاده گردید.

 

6-­ روش پژوهش

این تحقیق با توجه به ماهیت از نوع تحقیقات کاربردی است. زیرا هدف آن توسعه دانش و آگاهی در حوزه رفتاری­ حسابرسی است. هم­ چنین از نظر روش توصیفی پیمایشی است. چارچوب نظری و پیشینه تحقیق نیز از راه مطالعات کتابخانه‌ای و جمع‌آوری داده‌ها و نتیجه نهایی برای آزمون رد یا پذیرش فرضیه‌ها از طریق پرسشنامه انجام می‌شود. برای اندازه‌گیری ایدئولوژی سیاسی از پرسش‌نامه ایلماز و آدیل ساریبای (2017) استفاده شده است، این پرسش‌نامه شامل 12 گویه است. همچنین برای اندازه‌گیری جهت‌گیری اخلاقی از پرسش­نامه 20 سؤالی با پیروی از تحقیق آندولو و پسودو (2021) و پائو و خابیباه (2020) استفاده شده است که 10 سؤال این پرسش­نامه مربوط به ایده آل گرایی و 10 سؤال دیگر مربوط به نسبی‌گرایی ­اخلاقی است. گویه­ها روی مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت (۱- خیلی­مخالفم تا ۵- خیلی­موافقم) رتبه‌بندی می‌شود. برای تجزیه­ تحلیل­ نتایج پژوهش از نرم ‌افزار پی­ال­اس و روش تحلیل عاملی استفاده‌ شده و معناداري متغیرها و گویه­ها مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته است.

7- یافته‌ها

7-1- آمار توصیفی

در جداول 1 و 2 نتایج فراوانی یا همان ویژگی­های پاسخ­ دهندگان براساس سوالات بخش اول پرسش­نامه تشریح می­گردد.

 

 

 

جدول 1- آمار ­توصیفی متغیرهای جمعیت ­شناختی

جنسیت	فراوانی	وضعیت تاهل	فراوانی	تحصیلات	فراوانی	محل اشتغال	فراوانی
زن	46	مجرد	71	کارشناسی	64	موسسات حسابرسی	145
مرد	155	متاهل	130	کارشناسی ارشد	111	سازمان حسابرسی	45
				دکترا	26	دانشگاه	11

(منبع: یافته های پژوهشگر)

جدول 2- ادامه آمار ­توصیفی متغیرهای جمعیت ­شناختی

سن	فراوانی	سابقه حرفه ایی	فراوانی	عنوان شغلی	فراوانی
کمتر از 30 سال	12	کمتر از 10 سال	71	شرکای حسابرسی	28
بین 30 تا 40 سال	102	بین 11 تا 15 سال	46	سرپرستان و سرپرستان ارشد	91
بین 40 تا 50 سال	35	بین 16 تا 20 سال	23	مدیران فنی حسابرسی	82
بیشتر از 50 سال	52	بیشتر از 20 سال	61

(منبع: یافته های پژوهشگر)

در مرحله بعد آمار توصیفی متغیرهای ­تحقیق با توجه به اطلاعات به ­دست آمده در جدول 3 ارائه می‌شود:

جدول 3- آمار­توصیفی متغیرهای تحقیق

کمترین	بیش‌ترین	میانگین	انحراف معیار	چولگي	کشيدگي	متغیر
750/2	550/4	590/3	399/0	143/0	291/0-	جهت‌گیری اخلاقی
250/2	420/4	587/3	462/0	634/0-	168/0	ایدئولوژی سیاسی

(منبع: یافته های پژوهشگر)

به عنوان نمونه میانگین امتیاز متغیر ایدئولوژی سیاسی از نظر نمونه مورد بررسی 587/3 و انحراف معیار 462/0 می‌باشد هم­چنین کم­ترین امتیاز مربوط به متغیر ایدئولوژی ­سیاسی معادل 250/2 و بیش‌ترین امتیاز معادل 420/4 است. از سوی دیگر مقدار چولگي مشاهده ‌شده برابر 634/0- است و در بازه (2، 2-) قرار دارد؛ يعني از لحاظ کجي متغير نرمال بوده و توزيع آن متقارن است. هم­چنین مقدار کشيدگي 168/0 است و در بازه (2، 2-) قرار دارد که نشان مي‌دهد توزيع متغير از کشيدگي نرمال برخوردار است. در حالت کلي چنانچه چولگي و کشيدگي در بازه (2، 2-) نباشند داده‌ها از توزيع نرمال برخوردار نيستند. 

7-2- نتایج روایی همگرا و پایایی ابزار اندازه‌گیری  

با عنایت به جدول 4 و مقدار ضریب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب نشان داده‌شده برای هر معیار (گویه) که بیشتر از عدد 70/0 است می‌توان دریافت که ابزار اندازه‌گیری گویه­ها از پایایی مناسبی برخوردار است. در این پژوهش به ­منظور بررسی روایی همگرا از میانگین واریانس استخراج‌ شده استفاده شده است. این مقدار برای همه‌ی معیارهای پژوهش بالاتر از عدد 50/0 است که نشان‌دهنده برخورداری روایی همگرا برای ابزار اندازه‌گیری است.

جدول 4- نتایج روایی همگرا و پایایی ابزار اندازه‌گیری  

متغیرهای پژوهش	ضریب آلفای کرونباخ	پایایی مرکب	میانگین واریانس استخراج‌شده
جهت‌گیری اخلاقی	834/0	89/0	401/0
ایدئولوژی سیاسی	724/0	92/0	327/0

(منبع: یافته های پژوهشگر)

7-3- نتایج آزمون فرضیات

در ادامه نتایج آزمون فرضیات به شرح زیر می‌باشد:

7-3-1- نتایج آزمون فرضیه اول

نتایج مدل‌سازی معادلات ساختاری برای تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر ایده­آل­گرایی ­اخلاقی حسابرسان در جدول 5 و شکل‌های 1 و 2 ارائه شده است. ضریب مسیر اثر مستقیم ایدئولوژی ­سیاسی بر ایده­آل­گرایی ­اخلاقی حسابرسان برابر با 496/0 و مقدار t برابر با 770/2 است. چون مقدار t بزرگ‌تر از 96/1 است فرض صفر رد می‌شود. بنابراین نتیجه گرفته می‌شود که مؤلفه‌ های مرتبط با ایدئولوژی ­سیاسی منجر به (تأثیر مثبت) ایده آل گرایی اخلاقی حسابرسان می‌شود.

جدول 5- نتایج مدل‌سازی معادلات ­ساختاری برای فرضیه اول

مسیر	ضریب مسیر	خطای استاندارد	مقدار T	سطح معناداری p
اثر مستقیم ایدئولوژی سیاسی بر ایده آل گرایی اخلاقی	496/0	050/0	770/2	05/0> p

(منبع: یافته های پژوهشگر)

7-3-2- نتایج آزمون فرضیه دوم

نتایج مدل‌سازی معادلات ساختاری برای تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرایی ­اخلاقی حسابرسان در جدول 6 و شکل‌های 3 و 4 ارائه شده است. ضریب مسیر اثر مستقیم ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرایی ­اخلاقی حسابرسان برابر با 660/0 و مقدار t برابر با 490/13 است. چون مقدار t بزرگ‌تر از 96/1 است فرض صفر رد می‌شود. بنابراین نتیجه گرفته می‌شود که مؤلفه‌های مرتبط با ایدئولوژی سیاسی منجر به (تأثیر مثبت) نسبی‌گرایی خلاقی حسابرسان می‌شود.

جدول 6- نتایج مدل‌سازی معادلات ساختاری برای فرضیه دوم

مسیر	ضریب مسیر	خطای استاندارد	مقدار T	سطح معناداری p
اثر مستقیم ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرایی اخلاقی	660/0	050/0	490/13	05/0> p

(منبع: یافته های پژوهشگر)

 

شکل 1- ضریب تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر ایده آل گرایی اخلاقی حسابرسان (منبع: یافته های پژوهشگر)

 

شکل2- آماره تی ایدئولوژی سیاسی بر ایده آل گرایی اخلاقی حسابرسان (منبع: یافته های پژوهشگر)

 

 

شکل3-  ضریب تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرایی اخلاقی حسابرسان (منبع: یافته های پژوهشگر)

 

شکل 4- آماره تی ایدئولوژی سیاسی بر نسبی‌گرای اخلاقی حسابرسان (منبع: یافته های پژوهشگر)

8- بحث و نتیجه‌گیری 

هدف اصلی مطالعه حاضر بررسی تأثیر ایدئولوژی سیاسی بر جهت‌گیری اخلاقی حسابرسان می باشد. تردیدی نیست که تمایلات اخلاقی و شکاکانه یک فرد بر عملکرد برنامه ریزی برای تقلب او تأثیر می گذارد. ایده آل گرایی اخلاقی از این جهت مهم است که میزان تحمل حسابرس را برای اجازه دادن به مشتری برای فرار از یک عمل مشکوک اخلاقی تعیین می کند، در حالی که تمایل شکاکانه در تعیین نحوه جستجو و ارزیابی کلی شواهد مهم است. به عنوان مثال، کنترل شک و تردید ممکن است تحت تأثیر نگرانی آنها برای رفاه دیگران باشد (یعنی ایده آل گرایی اخلاقی). حسابرسی با ایده آل گرایی اخلاقی نسبتاً بالا ممکن است شواهد بیشتری برای ارزیابی پیامد یک اقدام بخواهد در حالی که یک حسابرس با ایده آل گرایی اخلاقی پایین تر ممکن است شواهد نسبتاً کمتری تصمیم بگیرد. به طور مشابه، با کنترل ایده آل گرایی اخلاقی، شواهد حسابرسان ممکن است تحت تأثیر شک ذاتی آنها قرار گیرد. در واقع، ایده آل گرایی اخلاقی و تردیدگرایی در صفات ممکن است به طور مستقل منجر به تقاضا برای شواهد بیشتر شود. بنابراین، این دو صفت می‌توانند از طریق مکانیسم‌های مختلف بر کسب و ارزیابی شواهد تأثیر بگذارند و زمینه‌های بیشتری را برای بررسی تأثیر مشترک آنها فراهم کنند. اعتقاد بر این است که تفاوت های فردی در موقعیت های اخلاقی نقش کلیدی در قضاوت اخلاقی رویه های تجاری ایفا می کند. به هر ترتیب، جهت‌گیری­اخلاقی برای قضاوت­حسابرسان یکی از موضوعات مهم و موثر در حسابرسی و تصمیم­گیری استفاده­کنندگان اطلاعات­ مالی است. مطالعات گوناگونی در خصوص عوامل اثر گذار بر این مهم صورت­گرفته است که اکثر آن­ها اثر ویژگی­های­ فردی و اخلاقی­حسابرسان را مورد بررسی قرار داده­اند اما در این پژوهش به بررسی تأثیر ایدئولوژی ­سیاسی بر جهت‌گیری ­اخلاقی حسابرسان پرداخته شده است. شواهد این پژوهش نشان می‌دهد که ایدئولوژی سیاسی بر ایده­آل ­گرایی و نسبی‌گرایی­ اخلاقی حسابرسان تأثیر مثبت و معنادار دارد. در رابطه با تاثیر ایدئولوژی­ سیاسی بر دو متغیر اخلاقی­ حسابرسان می­توان گفت که نتیجه این فرضیه ها با مبانی نظری و نتایج اشاره شده در تحقیقات ایندریاسیه و ویویت (2023)، سوئیتی و همکاران (۲۰۱۵)، پیازا و سوسا (۲۰۱۳) و بمانی محمد آبادی و رویایی (1400) مطابقت دارد. در رابطه با تحلیل نتایج می­توان گفت که طبق تحقیقات پیشین (فوگرتی، 1992 و سوئینی و همکاران، ۲۰۱۵)، ایدئولوژی ­سیاسی ارزش‌هایی که افراد دارند اغلب در ایدئولوژی‌های سیاسی شخصی آنها منعکس می‌شود، که به نوبه خود می‌تواند بر اقدامات آنها تأثیر بگذارد. در حقیقت، ایدئولوژی به سیستم اعتقادی یک فرد اشاره دارد که معمولاً با گروهی قابل شناسایی مشترک است که رفتار را سازماندهی، برانگیخته و معنا می بخشد. هم چنین به نگرش ها نسبت به جنبه های مختلف جامعه، از سیاست و اقتصاد گرفته تا دین اشاره دارد و از این رو، ایدئولوژی یک مفهوم چند بعدی است.یک متغیر مهم اجتماعی در حرفه­ حسابرسی است اجتماعی­ بودن اشخاص آن­ها را تشویق می­کند تا با حرفه­ای که در آن هستند همسو و همسان شوند و این نه تنها شامل هر آنچه که اعضای حرفه ترسیم می­کنند بلکه شامل آرمان­های حرفه می­باشد. این فرآیند اجتماعی بودن بر وجود الگویی از حسابرسی دلالت دارد که دارای ویژگی­ها و صفت­های مطلوبی است بر همین اساس در این فرآیند، نتایج اثر بخشی، میان فرد و حرفه به­وجود می­آید که می­تواند منجر به بهبود در تعهد و شناخت حسابرسان شود. از طرفی ایدئولوژی­ سیاسی به­عنوان محرک عواطف فردی در پردازش افراد موثر است. افراد محافظه­کار در مقایسه با افراد معاشرتی­تر و مردمی­تر واکنش تندتری به ­کلمات­ منفی دارند. این نشان می­دهد که اطلاعات منفی به­صورت خودکار توجه افراد محافظه کار را جلب می­کند. از سوی دیگر، افراد محافظه کار به ضرر و زیان حساس هستند، موقعیت های آشنا را به موقعیت های ناآشنا ترجیح می دهند و کمتر برای پذیرش شرایط غیر متعارف آماده هستند. در آزمایشات محققان (ایندریاسیه و ویویت، 2023، پیازا و سوسا، ۲۰۱۳) مشخص شد که افراد محافظه­کار توجه خود را به سمت مکان­های خاصی که اطلاعات منفی در آن قرار دارد هدایت می­کنند. این نشان­دهنده این امر است که احتمال به خاطر سپاری صحنه­ی منفی به­صورت مثبت با محافظه­کاری مرتبط است. بر همین­اساس زمانی که ایدئولوژی­ سیاسی با رویکرد محافظه­کارانه در حسابرسان افزایش یابد کیفیت قضاوت و تصمیم‌گیری­ حسابرس در حوزه اخلاق ­­حرفه‌ای به ویژه ایده­آل­ گرایی و نسبی‌گرایی اخلاقی افزایش یافته و منجر به بی­طرفی و واقع گری در فرآیند ارزیابی و پردازش شواهد می­شود. 

شواهد این تحقیق اهمیت مطالعات رفتاری در حرفه­حسابرسی را روشن و برجسته می‌نماید. این نتایج می‌تواند، اطلاعات سودمندی به قانون‌گذاران، سرمایه‌گذاران، اعضای کمیته­ حسابرسی و حسابرسان درباره رابطه میان ایدئولوژی، قضاوت‌ها و تصمیم‌گیری ‌های حسابرس در راستای ارتقای کیفیت ­حسابرسی ارائه نماید. وجود رویکرد محافظه­کارانه می‌تواند تردید حرفه‌ای ­حسابرسان را بهبود بخشد و این خود موجب ارتقا کیفیت ­حسابرسی می‌شود که این موضوع کم­تر مورد توجه مؤسسات ­حسابرسی قرار گرفته است. این در حالی است که بازار حسابرسی در کشور، بازاری نوپا و نوظهور است و نیروهای جوان زیادی در آن اشتغال دارند. ایدئولوژی سیاسی مثبت می‌تواند هم به نفع جامعه و هم به نفع حرفه حسابرسی باشد از این­رو به مؤسسات حسابرسی پیشنهاد می‌شود که در جذب حسابرسان به موضوع محافظه­کاری (به عنوان یکی از مهم ترین شاخصه­های ایدئولوژی سیاسی) توجه داشته باشند. هم­ چنین با گنجاندن فعالیت‌هایی که منجر ­به فرآیند اجتماعی شدن آن­ها می­شود مشارکتشان، تصمیم‌گیری‌ها و حالت‌های مثبت حسابرسان را ارتقا دهند تا جهت‌گیری اخلاقی آن‌ها بهبود یابد. نهایتا بابت پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود سایر جنبه‌های روان­شناختی نظیر بیش­اعتمادی حسابرس و هوش ­هیجانی با موضوعات مطرح در قضاوت و تصمیم ‌گیری حسابرس مثلاً تردید حرفه‌ای مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

اسدیان اوغانی، اصغر، حاجی‌ها، زهره، رویایی، رمضان علی و وکیلی فرد، حمیدرضا، 1398. تحلیل رابطۀ جهت‌گیری‌های اخلاقی با شدت و حساسیت اخلاقی. اخلاق در علوم و فناوری. ۱۴ (۳)، صص ۱۴۱-۱۳۷.

بشریه، حسین. 1382. دانش سیاسی. چاپ سوم. تهران. موسسه نگاه معاصر.

بمانی محمد آبادی، مجید، رویایی، رمضانعلی.  1400. تاثیر ایدئولوژی سیاسی و تعهد حرفه ای بر قضاوت حرفه ای حسابرسان. فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت. 10 (39). صص 67-57.

پورعلی، محمدرضا، آزره، فاطمه، صمدی لرگانی، محمود و دیانتی دیلمی، زهرا، 1400. تاثیر ویژگی تاریک شخصیت بر رفتار شهروندی سازمانی حسابرسان: آزمونی از نظریه خود تعیین کنندگی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. 10 (38). صص 396-381.

پورعلی، محمدرضا، شهیر، امید، صمدی لرگانی، محمود و محفوظی، غلامرضا، 1401. بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و رفاه مالی و رفتار مالی جامعه حسابدران رسمی ایران. فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت. 11 (4). صص 74-61.

حسینی، سیده محبوبه، سلیمانی، مجید و اوحدی، فریدون، 1393. مقایسه جهت‌گیری‌های اخلاقی در جامعه پزشکان و حسابرسان. مدیریت فرهنگی. 8 (26). صص 127-117.

خلیلی پور، مهدی، کامیابی، یحیی و نبوی چاشمی، سیدعلی، 1398. تاثیر رویکردهای اخلاقی حسابداران بر کیفیت اطلاعات حسابداری با نقش تعدیل کنندگی اندازه و اهرم مالی. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 11، شماره 43، صص 91-117.

رحمانی نیا، احسان، یعقوب نژاد، احمد، 1396. عوامل موثر بر تصمیم گیری اخلاقی حسابرسان داخلی. فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. 6 (24). صص 145-166.

سامانی پور، حسن،  محمدی، تیمور، شاکری، عباس و تقوی، مهدی، ۱۳۹۹. الزامات نظارت احتیاطی کلان و تأثیر آن بر ثبات نظام بانکی ایران. فصلنامه اقتصاد مالی، ۱۴ (۵۲). صص 26-1.

شایسته شجاعی، پرویز، پور زمانی، زهرا و یعقوب نژاد، احمد ، ۱۳۹۹. تأثیر معیارهای رفتار اخلاقی (محیط اخلاقی، تعهد حرفه‌ای، ارزش‌های اخلاقی و ایدئولوژی اخلاقی) بر عملکرد حسابرسان. دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری. ۵ (۱۰). صص ۳۱۸-۲۸۱.

شجاع، حسین، مهربان پور، محمدرضا، جهانگیرنیا، حسین و غلامی جمکرانی، رضا، 1400. ارائه مدل تاثیر سرمایه های فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی بر استقلال مدیران مالی و کیفیت گزارشگری. فصلنامه اقتصاد مالی، 3 (56). صص 195-171.

علیزاده گان، لیلا، صمدی لرگانی، محمود و ایمنی، محسن ، 1401. تاثیر تیپ شخصیتی و اخلاق حرفه ای بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری برنامه ریزی شده با نقش تردید حرفه ای. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 2، صص 49-77.

کریم آبادی، محمد، جهانگیرنیا، حسین، حاجیها، زهره و غلامی جمکرانی، رضا ،1401. ارزیابی معیارهای آیین رفتار حرفه ای در کیفیت حرفه حسابرسی مستقل، پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 3، صص 79-101.

گل پرور، محسن ،1394. رابطه ایده آل گرایی، نسبیت‌گرایی، ماکیاولیسم و ارزش‌های فرهنگی با رفتارهای غیراخلاقی (مطالعه موردی یک سازمان دولتی). جامعه پژوهشی فرهنگی. 6 (2). صص 169-139.

یعقوبی صالح آبادی، رسول، پور زمانی، زهرا ،1401. تحلیل رابطه هویت حرفه‌ای و جهت‌گیری اخلاقی با قضاوت اخلاقی حسابرسان مستقل.فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری. 17 (3). صص 138-131.

یوسفی شارمی، میرامید، بنی مهد، بهمن،1398. تأثیر عواطف فردی بر بی‌طرفی حسابرس. دانش حسابداری مالی. 6 (1). صص 185-163.

Andolo, J.B., David, A. A. and Pesudo, 2021. The Effects of Competence and Motivation on Audit Quality with Ethical Orientation as a Moderating Variable. International Journal of Science and Business, IJSAB International. 5(4). 59-79.

Arrami, N., QingXiang Y., 2022. Impact of Ethical Training on Auditors’ Ethical Decision Making in Morocco. Studia Universitatis , Vasile Goldis” Arad – Economics Series. 32 (2).41-64.

Burns,T.J. , 1992. Class dimensions, individualism and political orientation. social spectrum. 12(3). 349-362

Chung, J., J. R. Cohen, and G. S Monroe., 2015. The Influence of a Self- Interest Threat to Auditor Independence and Emotion on Auditors Inventory Valuation Judgments. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2557630

Clikeman, P. and Henning, S., 2000. The Socialization of Undergraduate Accounting Students. Issues in Accounting Education. 15(2). 1–17.

Clore, G. L., Schwarz, N., & Conway, M., 1994. Affective causes and consequences of social information processing. In R. S.Jr., & T. K. (Eds).

Fogetry, T.J. ,1992. Organizational socialization in accounting firms: a theoretical framework and agenda for future research. accounting, organization and society. 17(2). 129-149

Forgas, J. P., 1995. Mood and judgment: The affect infusion model (AIM). Psychological Bulletin. 117 (1). 39−66.

Forgas, J. P. and J. M. George., 2001. Affective Influences on Judgments and Behavior in Organizations: An Information Processing Perspective, Organizational Behavior and Human Decision Processes 86 (1): 3-34.

Forsyth, D., 1984. A Taxonomy of Ethical Ideologies. Journal of Personality and Social Psychology. 39(4). 175–184.

Glover, S. M and D.F. Prawitt., 2014. Practitioner summary: Enhancing auditor professional skepticism: The professional skepticism continuum. Current Issues in Auditing. 8(2). 1-10.

Griffith, E. E., J. S.Hammersley, K.Kadous, and D.Young., 2015. Auditor mindsets and audits of complex estimates. Journal of Accounting Research. 53(1). 49-77.

Helmy, H., 2018. The Influence of Ethical Orientation, Gender, and Religiosity onEthical Judgment Accounting Students. Advances in Economics, Business and Management Research, 57, 50-56.

Hurtt, R. K., 2010. Development of a Scale to Measure Professional Skepticism. Auditing: A Journal of Practice & Theory. 29(1). 149-171

Indriasih D, A S Wiwit., 2023. The Role of Ethical Orientation and Moral Intensity in Improving Ethical Decision of An Auditor. Jurnal Aset. 13 (2). 185-196

Ismail, S. and Yuhanis, N., 2018. Determinants of ethical work behaviour of Malaysian public sector auditors. Asia-Pacific Journal of Business Administration. 10(1). 21-34.

Ismail, Z. R., 2019. Influence of ethical ideology and emotional intelligence on theethical judgement of future accountants in malaysia. Meditiari accountancy research, 805- 821.

Jefferey, C., 2006. The Applicability of a Contingent Factors Model to Accounting Ethics Research. Journal of business ethics. 68(1). 1-18.

Johari, Razana & Mohd-Sanusi, Zuraidah & Zarefar, Arumega., 2019. Auditor’s Ethical Judgments: The Influence of Moral Intensity, Ethical Orientation and Client Importance. International Journal of Financial Research. 10(6). 20- 77.

Kohlberg L., 1984. The philosophy of moral development: the nature and validity of moral stages essays on moral development. San Francisco: Harper & Row. 2(1). 123-137.

Mahanta, K. G., 2020. Exploring the role of ethics in the emotional intelligenceorganizational commitment relationship. Asian Journal of Business Ethics, 276- 303.

Piazza, J.and Sousa., 2013. P.Religiosity, political orientation, and consequentialmalist moral, Thinking. social psychological and personality science. 55(2).1-90

Puteri, l., Restuningdiah, N., Makaryanawati., 2023. The Influence of Ethical Ideology on Ethical Judgment with Professional Commitment as Mediator (Study on Public Accountant Firm Auditors in Malang, Journal of Applied Business, Taxation and Economics Research, 2(4), 418-433

Stromback Camilla, Therese Lind, Kenny Skagerlund, Gustav Tinghog., 2017. Does self-control predict financial behavior and financial wellbeing? accepted for Journal of Behavioral and Experimental Finance. 14(3). 30-38.

Sulastri, I. U., 2021. Does Emotional Intelligence and Religiosity Affect the Ethical Judgment of Accountign students? Journal Of Accounting And Business Education, 21-30. 

Sweeney, J. T., & Fisher, D. G., 1999. Politics, faking, and self-presentation: How valid is the P score of the Defining Issues Test? Research on Accounting Ethics. 5(2). 51–75.

Sweeny, J.T., Quirin, J.J. and Fisher , G., 2015. A structural equation model of auditors’ professional commitment: The influence of firm size and political ideology. Advances in accounting behavioral research. 6(2). 3–25

Zarei Reza, Azadeh Esmaeeli and Safa Zarei., 2016, Studying the Influential Factors on Ethics in Accounting and Auditing Regarding Personal Dimensions, International Business Management. 10 (7). 1141-1150.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The effect of political ideology on auditors' ethical orientation

 

Faezeh Moazen ³³

Mohammad Reza Pourali ³⁴

Mahdi Maranjory ³⁵

Razia Alikhani ³⁶

 

 

Abstract

Ethical orientation for auditors' judgment is one of the most important and effective issues in auditing and decision-making by users of financial information. Various studies have been conducted regarding the factors affecting this issue, most of which have examined the effect of auditors' personal and moral characteristics. In this research, the effect of political ideology on auditors' ethical orientation has been investigated. The statistical sample of this research includes 201 managers and partners in auditing firms, members of the official auditors community based in Tehran in 2021. The theoretical basis of research has been collected through library studies and research data based on questionnaires and analyzed using Smart PLS software. Research hypotheses have been investigated based on correlation method and using structural equations. The findings of the research show that Political ideology significant effect on auditors' moral orientation indicators (including moral idealism and relativism). In general, the results of the research show that the conservative characteristics of auditors with political origins are among the influential factors in observing professional ethics. Also, this research can provide useful information for the policy makers of the auditing profession and expand the results of behavioral research in the auditing field.

Keywords: political ideology, Auditors' ethical orientation Idealism, Moral relativism

JEL classification: M42 ، A13، B41

 

 

 

 

 

 

پرسشنامه 

بخش اول: مشخصات فردی

جنسیت: زن مرد

وضعیت تاهل: مجرد متاهل

سن: کمتر از 30 سال     بین  30 تا 40 سال    بین 40 تا 50 سال     بیشتر از 50 سال

سابقه حرفه ای: کمتر از 10 سال بین 11 تا 15 سال بین 16 تا 20 سال بیش از 20 سال    

عنوان شغلی: شرکای حسابرسی سرپرستان و سرپرستان ارشد مدیران فنی حسابرسی

تحصیلات: کارشناسی کارشناسی ارشد دکتری

محل اشتغال: موسسات حسابرسی سازمان حسابرسی دانشگاه

بخش دوم: سوالات اصلی تحقیق

 

ایدئولوژی سیاسی	خیلی موافقم	موافقم	نظری ندارم	مخالفم	خیلی مخالفم
آزادی در مالکیت خصوصی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
مزایای رفاهی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
ارزش های سنتی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
پاسخگویی مالی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
کسب و کار و فعالیت های اقتصادی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
تشکیل خانواده از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
میهن پرستی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
امنیت از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
مالکیت به اجبار از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
شرایط سنتی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
قوانین خاص از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.
عقیده های دینی از ایدئولوژی های من بعنوان حسابرس است.

 

 

 

 

 

 

جهت گیری اخلاقی	خیلی موافقم	موافقم	نظری ندارم	مخالفم	خیلی مخالفم
ایده آل گرایی اخلاقی
هرشخص باید مطمئن شودکه عملکرد او باعث آسیب رساندن به دیگری نمی شود. حتی اگر میزان آن آسیب کم باشد.
هرگز نباید خطری به دیگران تحمیل شود، هرچند این خطر ناچیز باشد.
آسیب رساندن به دیگران همیشه اشتباه است، هرچند منافعی برای ما داشته باشد.
یک شخص هرگز نباید آسیب فیزیکی یا روانی به شخص دیگر برساند.
یک شخص نباید عملی را انجام دهد که شأن و رفاه شخص دیگری را تهدید کند.
اگرعملی بتواند به شخص دیگری آسیب برساند، آن عمل نبایستی انجام شود.
مقایسه نتایج مثبت و منفی یک عمل و درنتیجه تصمیم گیری درمورد انجام دادن یا ندادن آن، رفتاری غیراخلاقی است.
در هرجامعه ای حفظ شأن و رفاه مردم بایستی مهمترین مسئله باشد.
درهیچ شرایطی نباید رفاه و آسایش دیگران را قربانی کرد.
اعمال اخلاقی، اعمالی هستند که به ایده آل ترین و کامل ترین اعمال نزدیک باشند.
نسبی‌گرایی اخلاقی
هیچ اصول اخلاقی وجود ندارد که، آنقدر مهم باشد و در آئین رفتار حرفه ای گنجانده نشده باشند.
ممکن است عملی در یک موقعیت یا یک اجتماع، اخلاقی تلقی؛ و در موقعیت و جامعه ای دیگر اخلاقی تلقی نشود.
مشخصه های اخلاقی هر فرد باید به عنوان بخشی از مشخصات فردی او دیده شود. به بیان دیگر، عملی که از نظر یک فرد اخلاقی است، ممکن است از نظر دیگری اخلاقی نباشد.
رفتارهای اخلاقی هر شخص را نمی توان از حیث درست بودن با بقیه اشخاص مقایسه نمود.
ازآنجائیکه اخلاقی یا غیراخلاقی بودن هرچیز به تشخیص اشخاص وابسته است، لذا پاسخ به سؤالاتی نظیر« چه چیزی برای هرکس اخلاقی است»، هرگز قابل حل نیست.
معیارهای اخلاقی فردی، آن دسته از قوانین شخصی بوده که هر فرد مطابق آنها رفتار می نماید. این معیارها را نمی توان در تصمیم گیری و قضاوت درمورد دیگران بکار گرفت.
ملاحظات اخلاقی در روابط بین افراد آنقدر پیچیده هستند که باید به افراد اجازه داده شود خود، اصول اخلاقی آن ها را مشخص کنند.
تدوین اصول محکم وسخت برای یک وضعیت اخلاقی، بطوریکه از اعمال خاصی ممانعت نماید، باعث ایجاد مزاحمت برای روابط انسانی بهتر و سازگارتر می شود.
نمی توان هیچ قانونی در مورد دروغ گویی وضع کرد. بسته به شرایط و موقعیت ها می توان دروغ گفت.
قضاوت در مورد اینکه دروغ یک عمل اخلاقی است یا غیر اخلاقی، به اوضاع و شرایطی بستگی دارد که، دروغ در آن شرایط و اوضاع گفته شده است.

 

15

 

---

[1]  Mahanta & Goswami

[2]  Ismail & Rasheed

[3]  Helmy

[4]  Enron

[5]  WorldCom

[6]  Arthur Anderson

[7]  British Telecom

[8]  Sulastri & Kasanah

[9]  Forsyth and O’Boyle

[10]  Griffith and et al

[11]  Glover and Prawitt

[12]  Forsayt

[13]  Kohlberg

[14]  Cleikman and Henning

[15]  Jeffrey

[16]  Zarei and et al

[17]  Indriasih and Wiwit

[18]  Sweeny and et al

[19]  Fogetry

[20]  Stromback and et al

[21]  Johari and et al

[22]  Forgas and George

[23]  Clore and et al

[24]  Hurtt

[25]  Forgas

[26]  Arrami and Qing Xiang

[27]  Andolo and Pesudo

[28]  Pau and Khabibah

[29]  Johari

[30]  Ismail and Yuhanis

[31]  Piazza and sousa

[32]  Yilmaz and Adil Saribay

[33]  Accounting Department, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran [e-mail]

[34]  Associate Professor of Accounting, Department of Accounting, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran (Corresponding Author) [e-mail]

[35]  Assistant Professor of Accounting, Department of Accounting, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran [e-mail]

[36]  Assistant Professor of Accounting, Department of Accounting, Chalous Branch, Islamic Azad University, Chalous, Iran [e-mail]

---