تأثیر نفوذ وهابیت در پاکستان بر روابط این کشور با جمهوری اسلامی ایران

الموضوعات :

حسین رفیع ¹

1 - استادیار علوم سیاسی دانشگاه مازندران

تاريخ الإرسال : 29 الخميس , جمادى الثانية, 1437 تاريخ التأكيد : 29 الخميس , جمادى الثانية, 1437 تاريخ الإصدار : 11 الأحد , جمادى الثانية, 1437

الکلمات المفتاحية: روابط ایران و پاکستان, سلفی‌گری, سیاست خارجی عربستان, وهابیت,

ملخص المقالة :

اتحاد شیخ وهابی و امیر سعودی در قرن هجدهم و تداوم تاریخی آن سبب شکل‌گیری دولت عربستان سعودی در قرن بیستم با مذهب رسمی وهابیت در این کشور شد. دولت سعودی از این مسلک هم برای جلب نظر روحانیون وهابی و هم به‌عنوان ابزار نفوذ و دیپلماسی خود در کشورهای اسلامی بهره‌برداری می‌کند. کشور پاکستان نیز، به‌دلیل برخی زمینه‌ها آمادگی نفوذپذیری وهابیت سعودی را دارد؛ نفوذی که می‌تواند برای تحدید نفوذ ایران رقیب و اختلال در روابط جمهوری اسلامی ایران و پاکستان، مورد بهره‌برداری قرار گیرد. این مقاله می‌کوشد تا زمینه‌های نفوذ وهابیت سعودی را در پاکستان بررسی کند و تأثیر این نفوذ را بر روابط پاکستان و جمهوری اسلامی ایران مورد واکاوی قرار دهد. در این زمینه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از منابع معتبر کتابخانه‌ای، این فرض به آزمون گذاشته می‌شود که اشتراکات مذهبی و فقر اقتصادی و فرهنگی در پاکستان، در کنار قدرت مالی و مراکز آموزشی-تبلیغی در اختیار و نفوذ عربستان، زمینه‌ساز پیدایش و گسترش سلفی‌گری وهابی در پاکستان بوده‌اند. از سوی دیگر با توجه به تعارض شدید این مسلک با مذهب شیعه، سلفی‌گری وهابی برای مقابله با شیعیان و ایجاد چالش در روابط پاکستان با جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند.

المصادر:

منابع:

ابراهیمی، دکتر نبی اله(۱۳۹۲)، نوسلفی گری و جهانی‌شدن امنیت خاورمیانه، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

ابوزهره، محمد(۱۳۸۴)، تاریخ مذاهب اسلامی، ترجمه علی رضا ایمانی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

احمد، ظهورالدین(۱۳۷۸)، آغاز و ارتقای زبان فارسی در شبه قاره، اسلام‌آباد.

احمدی، عباس(۱۳۹۰)، ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه، تهران، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.

احمدیان، حسن(۱۳۹۱)، دین و دولت در عربستان سعودی: از دولت وهابی تا وهابیت دولتی(کتاب خاورمیانه ۹: ویژه مسائل داخلی عربستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

اسپوزیتو، جان و وال، جان(۱۳۹۱)، جنبش‌های اسلامی معاصر(اسلام و دمکراسی)، ترجمه شجاع احمدوند، چاپ سوم، تهران، نشر نی.

اسعدی،مرتضی(۱۳۶۹)، جهان اسلام، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

آشتی، نصرت الله(۱۳۶۶)، ساختار حکومت عربستان سعودی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

باقری دولت‌آبادی، علی و شفیعی،محسن (1393)، بررسی سیاست خارجی ایران در پرتو نظریه سازه‌انگاری، تهران، انتشارات تیسا

بایی سعید(۱۳۷۹)، هراس بنیادین، اروپامداری و ظهور اسلام­گرایی، مترجمان دکتر غلامرضا جمشیدها وموسی عنبری، چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

البوطی ،رمضان و محمد، سعید(۱۳۸۳)، سلفیه بدعت یا مذهب، ترجمه حسین صابری، چ ۲، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

جاهه، عمر(۱۳۸۸)، بحثی نظری در باب سازگاری اسلام و دموکراسی، ترجمه حجت، مهدی آیین.

جمالی، جواد(۱۳۹۰)، افراط‌گرایی در پاکستان(مبانی، عملکرد و چشم‌انداز)، تهران، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.

حافظ نیا، محمدرضا(۱۳۷۹)، وضعیت ژئوپلیتیک پنجاب در پاکستان، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.

حشمت زاده، محمدباقر(۱۳۸۷)، تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، تهران، سازمان انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.

حلبی، علی‌اصغر(۱۳۸۲)، تاریخ نهضت‌های دینی- سیاسی معاصر، تهران، انتشارات زوار.

خسروی، غلامرضا(۱۳۹۰)، شیعیان پاکستان، (مناسبات راهبردی ایران و پاکستان)، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

دکمجیان، هرایر(۱۳۸۳)، جنبش‌های اسلامی در جهان عرب، مترجم دکتر حمید احمدی، چاپ چهارم، تهران، شرکت انتشارات کیهان.

رشید، احمد(۱۳۸۲)، طالبان. اسلام. نفت و بازی بزرگ جدید، ترجمه اسدالله شفایی و صادق باقری، تهران، انتشارات دانش هستی.

رفعت، سیداحمد، الشکویی، عمرو، آینده جنبش‌های اسلامی پس از ۱۱ سپتامبر، مترجم میثم شیروانی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع.

صاحبی، محمدجواد(۱۳۶۷)، اندیشه اصلاحی در نهضت‌های اسلامی، تهران، انتشارات کیهان.

الطویل، کمیل(۱۳۹۱)، القاعده و خواهرانش، ترجمه محمدعلی پوشی و محمدرضا بلوردی، تهران، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.

عنایت، حمید(۱۳۷۰)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیرکبیر.

عنایتی، علیرضا(۱۳۹۱)، پایه های مشروعیت سیاسی در عربستان و نقاط قوت و ضعف آن،(کتاب خاورمیانه ۹: ویژه مسائل داخلی عربستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

فراهانی، احمد(۱۳۸۹)، تبارشناسی تروریسم در پاکستان: واقعیت‌ها و راهبردها(کتاب آسیا ۵: ویژه مسائل پاکستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

فرزین نیا، زیبا(۱۳۷۶)، پاکستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

فرزین نیا، زیبا(۱۳۸۳)، سیاست خارجی پاکستان، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

قطب، سید(۱۳۶۹)، آینده در قلمرو اسلام، ترجمه علی خامنه‌ای، چاپ دوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

قطب، سید(بی‌تا)، ویژگی‌های ایدئولوژی اسلامی، ترجمه سید محمد خامنه‌ای، تهران بعثت.

قنبرلو، عبدالله(۱۳۹۰)، اقتصاد سیاسی پروژه انتقال گاز طبیعی به پاکستان، (مناسبات راهبردی ایران و پاکستان)، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

کامران مقدم، شهین دخت(۱۳۵۸)، نگاهی به پاکستان، بی‌جا ، چاپ افستت گلشن.

ماه‌پیشانیان، مهسا(۱۳۸۹)، مقدمه‌ای بر الگوهای بی‌ثباتی و درگیری در پاکستان(کتاب آسیا ۵: ویژه مسائل پاکستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

محمدی،محمدکاظم(۱۳۶۸)، سیمای پاکستان، تهران، نشر فرهنگ اسلامی.

محمدی آشنایی، علی(۱۳۸۲)، شناخت عربستان، چاپ دوم، تهران، نشر مشعر.

محمدی، علی(۱۳۸۹)، افراط‌گرایی در پاکستان: علل و پیامدها(کتاب آسیا ۵: ویژه مسائل پاکستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

مسجدجامعی، زهرا(۱۳۸۰)، نظری بر تاریخ وهابیت، تهران، صریر دانش.

مسجدجامعی، محمد(۱۳۶۷)، هند و پاکستان، تهران، بی‌نا.

مشیرزاده، حمیرا(۱۳۹۲)، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: انتشارات سمت.

مکارم شیرازی(۱۳۸۷)، وهابیت بر سر دوراهی، قم، انتشارات امام علی بن ابی‌طالب(ع).

موثقی، سید احمد(۱۳۸۳)، جنبش‌های اسلامی معاصر، چاپ ششم،  تهران، سمت.

ناظمی قره باغ، سید مهدی(۱۳۹۱)، پدیدارشناسی گرایش های کنونی وهابیت در عربستان(کتاب خاورمیانه ۹: ویژه مسائل داخلی عربستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

نظیف کار، غزاله و نوروزی حسین(۱۳۸۲)، برآورد استراتژیک پاکستان، تهران، موسسه فرهنکی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.

همتی، همایون(۱۳۶۷)، نقد و تحلیلی پیرامون وهابیگری، تهران: مرکز نشر تبلیغات اسلامی.

واعظی، طیبه(۱۳۹۰)، مناسبات راهبردی ایران و پاکستان، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

ونت، الکساندر(۱۳۸۶)، نظریه اجتماعی سیاست بین‌الملل، چاپ دوم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

اسدی علی، غلامی طهمورث(۱۳۹۰)، "واکاوی بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه"، مجله سیاسی اقتصادی، شماره۲۸۳، بهار، ۵۹-۴۰.

جعفری، عباس (فروردین ۱۳۸۱)، "فرقه وهابیت و عملکرد آن در تاریخ معاصر"، مجله معرفت، شماره ۵۲.

حسینی کرانی، سید رسول، "تعامل ایران و عربستان با فرآیند جهانی‌شدن اقتصاد"، اطلاعات سیاسی– اقتصادی، شماره ۲۶۸-۲۶۷.

حیدری، محمد شریف (بهار ۱۳۸۸)، "سلفی گری نوین در تقابل با راهبرد وحدت اسلامی" ، نور حکمت، شماره ۲۷.

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(۱۳۸۶)، "امنیت هستی شناختی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، سال اول، شماره ۱، بهار.

شفیعی، نوذر (مرداد ۱۳۸۴)، "جایگاه پاکستان در رشد اسلام‌گرایی"، همشهری دیپلماتیک، شماره ۶۱.

شفیعی، نوذر(دی ۱۳۸۰)، «مقدمه بر بنیادگرایی اسلامی»، اندیشه جامعه، شماره ۲۱.

شفیعی، نوذر(۹/۸/۱۳۸۳)، "شکل‌گیری بنیادگرایی اسلامی"، روزنامه همشهری.

صالحی نجف‌آبادی، عباس(۱۳۸۸)، "مبانی جنبش­های اسلام گرایان نظریه‌های و دیدگاه‌ها"، فصل‌نامه سیاسی، سال دوم، شماره ۵.

عارفی، محمد اکرم (زمستان ۱۳۸۰)، "پاکستان و بنیادگرایی اسلامی"، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۱۶.

عارفی،محمداکرم (پاییز ۱۳۷۸)، "پاکستان: بی‌ثباتی سیاسی و کودتای نظامی ۱۲ اکتبر ۱۹۹۹ ژنرال مشرف"، فصلنامه علوم سیاسی ، سال ۲، ش ۶

عراقچی، سید عباس (پاییز ۱۳۷۸)، "اندیشه­های سیاسی مودودی"، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره ۱۶.

علیخانی یوسف(۲۲ اسفند ۱۳۷۸)، "مسلمانان تروریست هستند"، روزنامه انتخاب.

ملازهی، پیرمحمد (زمستان ۱۳۸۴)، "بررسی مکاتب اسلامی در پاکستان"، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال ششم، شماره ۲۴.

ملازهی، پیرمحمد (تابستان و پاییز ۱۳۸۶)، "سلفی گری در پاکستان"، فصلنامه مطالعات منطقه‌ای جهان اسلام، سال هشتم؛ شماره‌های ۳۰ و ۳۱.

منفرد، سیدقاسم(۱۳۸۵)، "جایگاه عربستان سعودی در طرح خاورمیانه بزرگ"(نامه دفاع ۱۱، شماره ۲)، تهران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی. 

میلانی، جمیل و اسماعیلی، محمدتقی (پاییز ۱۳۹۳)، "نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی بر پاکستان"، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، (۳۸)۱۱.

نصری، قدیر(۱۳۸۳)، "نامه دفاع، ایران، چالش­ها و بایسته­های راهبردی در حوزه خلیج فارس"، تهران، فصلنامه تحقیقات استراتژیک دفاعی، شماره سوم.

نعیمیان، ذبیح الله (بهمن ۱۳۸۴)، "انقلاب اسلامی و بازتاب آن بر پاکستان"، مجله معرفت، شماره ۹۸.

 

Dollard, John & Doob, Leonard W. (1939), Frustration and Aggression, New Haven, Yale University Press.

Gilpin, Robert(1981), War and Change in World Politics, Cambridge, Cambridge University Press.

Goldberg, Jacob (1986), The Foreign Policy of Saudi Arabia: The Formative Years 1902-1918, Harvard University Press.

Howenstein, Nicolas (2008), The Jihadi Terrain in Pakistan, London, Pakistan, Research unit-University of Bradford U.K.

Lewis, Bernard (1988), The Political Language of Islam, Chicago: University of Chicago Press.

Peters, R. (1996), Jihad in Classical and Modern Islam, Princeton, NJ Mavcus Wiener Publishers.

Atran, Scott (Spring 2006), “The Moral Logic and Growth of Suicide Terrorism”, The Washington Quarterly.

Dale, Copeland (2000), “The Constructivism Challenge to Structural Realism”, International Security, Vol. 25, No. 2.

Kepel, Gilles(2008), “The Brotherhood in the Salafist Universe, Current Trends in Islamise Ideology”, Vol 6, Washington, Hudson Institute.

Kfir, Isace(September  2007), “The Crisis of Pakistan: A Dangerously Weak State”, Middle East Review of international Affairs, Vol. 11, No. 3.

Sagemon, Marc (April 2005), “Understanding Jihadi Networks”, Strategic Insights, Vol. 4, No. 4.