تحول در مفهوم اصل عدم مداخله در حقوق بین‌الملل

الموضوعات :

دیدخت صادقی حقیقی ¹ (عضو هیئت علمی دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران)

تاريخ الإرسال : 28 الإثنين , ربيع الأول, 1433 تاريخ التأكيد : 23 السبت , ذو الحجة, 1432 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , صفر, 1433

الکلمات المفتاحية: حاکمیت, مداخله بشر دوستانه, ‌واژگان کلیدی: اصل عدم مداخله, دفاع مشروع پیشگیرانه, اصل عدم توسل به زور,

ملخص المقالة :

چکیده "اصل عدم مداخله" در امور داخلی کشورها یکی از اصول بنیادین حقوق بین‌الملل است که به موجب این اصل عام کشورها از دخالت در امور یکدیگر منع شده‌‌اند. رعایت اصل مذکور موجب حفظ حاکمیت و استقلال کشورها و نتیجتاً صلح و امنیت بین‌المللی خواهد بود. واضغان منشور ملل متحد سعی نمودند که با تکیه بر اصل "عدم توسل به زور" دولتها را از مداخله در امور یکدیگر بازدارند. واگذاری مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی به اعضای دائم شورای امنیت موجباتی را برای مداخله این سازمان در امور داخلی کشورها در مواردی خاص فراهم آورد. جامعه بین‌المللی در خلال جنگ سرد تلاش نمود که اصل "منع مداخله" را تا حدودی رعایت نماید. بعد از فروپاشی شوروی، شورای امنیت با تفسیر گسترده از مفهوم صلح و امنیت بین‌المللی، صلح داخلی را با صلح بین‌المللی مرتبط دانست و بدین ترتیب نسبت به رخدادهایی چون نقض حقوق بشر و فجایع انسانی در قلمرو دولتها احساس تکلیف و مسئولیت نموده و اقدام به مداخله نظامی در کشور ناقض حقوق انسانی نمود. به این ترتیب اصل "عدم مداخله" تا حدودی تضعیف گردید. بعد از وقایع 11 سپتامبر 2001 شورای امنیت خود را در قبال مسائلی چون مبارزه با "تروریسم بین‌المللی" و ممانعت از تکثیر سلاحهای کشتار جمعی مسئول دانست و در مقام یک مرجع قانون‌گذاری بین‌المللی و با تصویب دستورالعمل‌‌های عام برای کشورها وارد قلمرو و داخلی آنها گردید. همچنین ایالات متحده آمریکا با اتخاذ دکترین دفاع مشروع پیشگیرانه ‌اعلام نمود که خود را ملتزم به رعایت ضوابط ناظر بر عدم کاربرد زور در منشور ندانسته و در صورت به خطر افتادن منافع آمریکا خود رأساً اقدام می‌‌نماید. نتیجه رویکرد جدید آمریکا، مداخله نظامی در کشورهایی مثل عراق و افغانستان از اعتبار تنها مرجع حفظ صلح و امنیت بین‌المللی کاست و اصل "عدم مداخله" را نیز خدشه‌دار نمود. در حال حاضر با معرفی اصول حقوق بشر به عنوان قاعده آمره، از نظر حقوقی نه تنها حکومتها بایستی آن را رعایت نمایند بلکه در خاتمه دادن به نقض آن نیز مکلف شده‌اند. مسئولیت اولیه حمایت از مردم به عهده دولت است. چنانچه دولتی نتواند و یا نخواهد از اتباع خود و یا جمعیت قربانی در قلمرو خود حمایت نماید. نظریه "مسئولیت بین‌المللی حمایت" جایگزین اصل "عدم مداخله" می‌گردد بر اساس این نظریه همه دولتها مسئولیت حمایت از افراد تحت ستم را در چارچوب مقررات منشور بر عهده خواهند گرفت.

المصادر:

منابع

1– ابراهیمی، شهروز. (1382)، تحدید حاکمیت ملی دولتها با مداخله‌گرایی سازمان ملل بعد از جنگ سرد، فصلنامه سیاست خارجی، سال هیجدهم، شماره 1.

2– احمدی، کوروش. (1377)، شکل‌گیری و تکوین عملیات حفظ صلح، مجله سیاست خارجی، سال دوازدهم شماره 10.

3– آسایش طلب طوسی، محمد کاظم، (1381)، سیاست خارجی آمریکا در قبال عراق پس از 11 سپتامبر، فصلنامه سیاست خارجی، سال شانزدهم، شماره 3.

4– افتخار جهرمی، گودرز، (1375)، حاکمیت دولتها و محدودیت منشور ملل متحد، مجله تحقیقات حقوقی شماره 18

5– آقایی، ‌سید داود، (1375)، عملکرد شورای امنیت در قبال بحران سومالی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 106 – 105.

6– آقایی، قاسم. (1383)، مداخله بشر دوستانه از ممنوعیت تا ضرورت، نشریه پژوهش حقوق و سیاست، سال ششم، شماره 11.

7– آلن آکنل، لاری. (1382)، مشروعیت توسل به زور علیه عراق، بررسی نظریه پیش‌دستی دفاع از خود، ترجمه سید حسین سادات میدانی، فصلنامه سیاست خارجی، سال هفدهم، شماره 1.

8– امین‌زاده، الهام، (1378)، مناطق پرواز ممنوعه و عملکرد شورای امنیت سازمان ملل متحد، فصلنامه سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره 4.

9– امینی‌نیا، عاطفه. (1386)، نقش نوین شورای امنیت در پرتو حوادث تروریستی 11 سپتامبر، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و یکم، شماره 1.

10– ترک‌‌نژاد، بهروز. (1382)، جنگ عراق، نقض حقوق بین‌الملل، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، 192 – 191.

11– جلنان،‌ مایکل، (1382)، علل ناکامی شورای امنیت، ترجمه: علی فهیم دانش، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، 190 – 189.

12 – ذوالعین، نادر. (1389)، تأثیر وقایع عراق در توسعه حقوق بین‌الملل، فصلنامه سیاست خارجی، سال چهاردهم، شماره 4.

13 – سجادپور، سید محمد کاظم، (1380)، ایران و یازده سپتامبر، چارچوبی مفهومی برای درک سیاست خارجی، فصلنامه سیاست خارجی، سال یازدهم، شماره 4.

14 – شریفی، محسن، (1382)، تحول مفهوم دفاع مشروع در حقوق بین‌الملل، با تأکید بر تحولات بعد از 11 سپتامبر 2001، سیاست خارجی، سال هفدهم، شماره 1.

15 – شفیعی، محمد، (1375)، بررسی مشروعیت دخالتهای نظامی بشر دوستانه از دیدگاه حقوق بین‌الملل، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌الملل، شماره 20.

16 – صادقی حقیقی، دیدخت، (1381)، مروری اجمالی بر اقدامات مجمع عمومی و شورای امنیت در مقابله با تروریسم بین‌المللی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، سال هفدهم، شماره سوم و چهارم.

17 – صادقی حقیقی، دیدخت، (1383)، هجمه نظامی آمریکا به عراق و اشغال آن از منظر حقوق بین‌الملل، مجله ندای صادق، سال نهم، شماره 36.

18 – صفایی، حسین، (1367)، مداخله در امور کشورهای دیگر از دیدگاه حقوق بین‌الملل، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌الملل، شماره نهم.

19 – ضیایی بیگدلی، محمدرضا. (1380)، نگرشی نو به مفهوم مداخله بشر دوستانه، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال سوم، شماره 5.

20 – عباسی اشلقی، مجید، (1380)، مداخله بشر دوستانه و اصل عدم مداخله، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 170 – 169.

21 – فرهادی‌نیا، حمید، (1374)، مداخله بشر دوستانه، بیم و امیدها، مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 92 – 91.

22 – کاسسه، آنتونی، (1380)، مشروعیت بین‌المللی اقدامات بشر دوستانه قهرآمیز در جامعه جهانی، ترجمه جعفر سروری، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 170 – 169.

23 – کلارک، دبلیو، (1382)، دلایل واقعی جنگ با عراق: تحلیل کلان اقتصادی و ژنو استراتژیک از حقایق ناگفته، ترجمه: غلامعلی پاشازاده، ماهنامه خلیج فارس، سال چهارم، شماره 36.

24 – ممتاز، جمشید، (1379)، مداخله بشر دوستانه ناتو در کوزوو و اصل عدم توسل به زور، ترجمه: مرتضی مختاری امین، فصلنامه سیاست خارجی، سال چهاردهم – شماره 1.

25 – میرزایی ینگجه، سعید، (1373)، نظام امنیت دسته جمعی در میدان آزمایش، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 86 – 85.

26 – موژن، ژاک، (1377)، مداخله بشر دوستانه، ترجمه: محمد صور اسرافیل، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، شماره 32.

28 – کاسسه، آنتونی، (1370)، حقوق بین‌الملل در جهانی نامتحد، ترجمه: مرتضی کلانتریان، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، چاپ اول.

29 – ضیایی بیگدلی، محمدرضا، (1380)، حقوق جنگ، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ دوم.

30 – قاضی،‌ ابوالفضل، (1368)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

31- Brawnlie, yan. (1998), Princeiples of public International lwa, 5^th edn, oxford university press.

32- Encyclopedia of public International lwa, North Holland Company. Vol.3 (A – m)

33- Ghali, Boutros,(1992), An agenda for peace, 1992, United nations, 1922, U.N. Doc. A/47/277.S/24111.

34- I.C.J Reports 1949

35- I.C.J Reports 1949, Corfu channel case, Judgment of April 9^th, 1949.

36- I.C.J Reports, 1978.

37- I.C.J yearbook, 1988.

38- I.L.C Reports 1966 II Commentary.

G.A.Res

G.A. Res 2131 (xx). 1965

G.A. Res 2625 (xxv). 1970

G.A. Res 3281 (xxIx). 1974

G.A. Res 39/3314 1974.

S.C. Res. 217. 1965

S.C. Res. 232. 1966

S.C. Res. 418. 1977

S.C. Res. 487. 1981

S.C. Res. 688. 1991 to 2011

U.N. Doc/S/24888/1992