هندسه معرفت دینی فخرالدین رازی

الموضوعات :  پژوهشهای معرفت شناختی

ابراهیم نوری ¹ (استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان)
مرتضی عرفانی ² (استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان)
محمود صیدی ³ (استادیار دانشگاه شاهد)

تاريخ الإرسال : 09 الخميس , شوال, 1437 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , ذو الحجة, 1437 تاريخ الإصدار : 21 الخميس , ذو الحجة, 1437

الکلمات المفتاحية: قرآن, عرفان, فخر رازی, معرفت دینی, برهان,

ملخص المقالة :

فخر رازی در اوایل حیات علمی خود سخت از نقش عقل در حوزه دین دفاع می‌کرد اما در دوران متأخر، بُرد عقل در حوزه الهیات را محدود دانسته و نقل و شهود را کارآمدترین ابزار می داند. او برهان، قرآن و عرفان و به‌تعبیری دینداری و خردورزی را با هم قابل جمع می‌بیند و به جایگاه برتر نقل و شهود اذعان می کند، فهم دین را به‌وسیله عقل لازم و یکی از مهم‌ترین کارکردهای عقل را فهم باورهای دینی و رفع تعارض و تناقض از مدعیات دینی می داند. تمام تعریف و تمجیدی که رازی از جایگاه خِرَد و خردورزی به‌عمل می آورد، به همین کارکرد عقل برمی‌گردد. در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی به ترسیم هندسه معرفت دینی رازی پرداخته و دیدگاه وی در باب جایگاه هر یک از اضلاع این شکل هندسی و چگونگی ترتّب آنها بر یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می‌رسد که هندسه معرفت دینی وی مثلثی است که اضلاع آن را قرآن، عرفان و برهان تشکیل می‌دهد. عقل نقش مقدماتی و مبنایی برای حصول معرفت متعالی قرآنی و عرفانی دارد و کنار نهادن آن در هیچ مرحله‌ای موجّه نیست.

المصادر:

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376)  ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.

اکبریان، رضا (1386) مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

جوادپور، غلامحسین (1389) «سنجش و سازش عقل و ایمان از منظر فخرالدین رازی»، اندیشه نوین دینی، ش20، ص138-121.

حنبلی، ابن العماد (1979م) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دار الکتب العلمیه.

رازی، فخرالدین (1323ق) لوامع البینات فی شرح الاسماءالله الحسنی والصفات، قاهره: المطبعۀ الشرقیه.

همو. (1341) البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1381) شرح الاشارات، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1390) «فخر رازی و کتابٌ فی الحبّ». تحقیق قاسم انصاری، فصلنامهتخصصی عرفان اسلامی، شماره 30، 58-51.

همو. (1401ق) التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار الفکر.

همو. (1428ق) المباحث المشرقیه، قم: ذوی القربی.

همو. (1987م). المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.

رازی، فخرالدین و دیگران (1383) چهارده رساله، ترجمه، تصحیح، مقدمه و تراجم احوال از سید محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

زرکان، محمدصالح (1963م) فخرالدین رازی و آراؤه الکلامیة و الفلسفیة، بیروت: دارالفکر.

شریف، میان محمد (‌1365) تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شاله، فلیسین (1378) فلسفه علمی (شناخت روش علمی)، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.

کلینی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب (1365) الاصول من الکافی، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

گولپینارلی، عبدالباقی (1381) نثر و شرح مثنوی شریف، ترجمه وتوضیح توفیق هـ. سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ملاصدرا (1383) شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مهدوی‌نژاد، محمدحسین (1387الف) ایمان­گرایی خردپیشه در اندیشه فخررازی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

همو. (1387ب) «فخر رازی، از عقل­گرایی اعتدالی تا ایمان‌گرایی خردپیشه»، نقد و نظر، ش49 و50، ص74-46.

Shihaheh, Ayman (2006) The Teleological Ethics of Fakhr Al-Dina Al-Razi, edited by H. Daiber and D. Pingree, volume LXIV, Boston: Bill Leiden.