موتیف شخصیت‌های قرآنی در شعر پایداری سمیح القاسم

الموضوعات : مطالعات نقد ادبی

مسعود باوان‌پوری ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
مریم دریانورد ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
حدیثه متولی ³ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار)
پروین خلیلی ⁴ (کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه ایلام)

تاريخ الإرسال : 05 الإثنين , محرم, 1439 تاريخ التأكيد : 17 الإثنين , صفر, 1439 تاريخ الإصدار : 05 السبت , ربيع الثاني, 1439

الکلمات المفتاحية: قرآن کریم, رمز, شعر فلسطین, سمیح القاسم, موتیف,

ملخص المقالة :

موتیف یکی از پدیده‌هایی است که جهت فهم متن ادبی به کار گرفته شده و در خدمت زیباسازی موضوع شعری است و نیز بیانگر تلاش شاعر در جهت کمک بیشتر به خوانندگان در جهت فهم شعر است. یکی از مهمترین موتیف‌ها که دارای دلالت‌های قوی و زیبا متناسب با زبان و روحیۀ شاعر است، بازخوانی شخصیت‌های مختلف در شعر است؛ در واقع موتیفِ شخصیت‌ها وسیله‌ای برای تعبیر احساسات شاعر است. شعر پایداری سرشار از رموز دینی و اسطوره‌ای و تاریخی و .... است؛ رموز دینی، دارای اهمیت ویژه‌ای در شعر پایداری فلسطین می‌باشد. شاعران فلسطینی در بسیاری از اشعار خود از شخصیت‌های قرآنی برای تعبیر احساسات خویش به بهترین صورت بهره گرفته‌اند. سمیح القاسم از شاعران بزرگ معاصر عرب بود. وی گاهی این رموز و شخصیت‌ها را مطابق خوانش قرآنی آنها به کار گرفته و در پاره‌ای دیگر از اشعار خود این رموز را مطابق میل خویش بکار گرفته‌است. اشعار وی سرشار از روح حماسه و مقاومت در برابر اسرائیل و ظلم آن است؛ شاعر به طرز زیرکانه‌ای در اشعار خود از شخصیت‌های قرآنی کمک گرفته و باعث غنا بخشیدن و عمیق‌تر ساختن مضامین شعری خود گردیده‌اند. از مهم‌ترین این شخصیت‌ها می‌توان به قابیل، آدم، نوح، موسی (علیهم‌السلام) و ... نام برد که هریک نمادی برای مبارزه با ظلم و ... در شعر آنها هستند. نویسندگان این مقاله برآنند که با بررسی اشعار سمیح القاسم و با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی شخصیت‌های قرآنیِ نمادینِ شعر وی و دلالت‌های هریک را بیان کنند.

المصادر:

قرآن کریم.

آذرشب، محمدعلی.(1379).الأدب العربی و تاریخه حتی نهایة العصر الاموی، چاپ سوم، تهران: سمت.

آیینه‌وند، صادق.(1373). پژوهش‌هایی در تاریخ ادبیات، تهران: نشر اطلاعات.

ابراهیم حسن، حسن.(1416). تاریخ الإسلام، چاپ چهاردهم، بیروت: دارالجیل.

ابوحاقه، احمد.(1979). الإلتزام فی الشعر العربی، بیروت: دارالعلم للملایین.

پورنامداریان، تقی.(1375). رمز و داستان‌های رمزی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

الجیوسی، سلمی خضراء.(1997). موسوعة الأدب الفلسطینی المعاصر، عمان: دارالفارس.

حسین، قصی.(1972). الموت و الحیاة فی الشعر المقاومة، بیروت: دارالرائد.

حماده، محمد عمر.(2000). موسوعة أعلام فلسطین، چاپ دوم، دمشق: دارالوثائق.

داد، سیما.(1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

درویش، محمود.(1971). شیء عن الوطن، بیروت: دارالعودة.

رستم‌پور، رقیه.(1384). التناص القرآنی فی شعر محمود درویش، مجله الجمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة و آدابها، شماره 3.

سیدحسینی، رضا.(1384). مکتب­های ادبی، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات نگاه.

شهرتاش، سعید.(1377). حدیث دیگران در قلمرو فرهنگ و هنر، تهران: رها.

شوالیه، ژان و دیگران.(1388). فرهنگ نمادها و اساطیر، ترجمه سودابه فضایلی، چاپ سوم، تهران: انتشارات جیحون.

صدوق، راضی.(2000). شعراء الفلسطین فی القرن العشرین، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.

ضیف، شوقی.(1427). تاریخ الأدب العربی، چاپ دوم، قم: ذوی القربی.

طباطبایی، سید محمد حسن.(1417). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: نشر مؤسسه نشر اسلامی.

فاخوری، حنا.(1383). تاریخ الأدب العربی، چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.

فرحان صالح، کامل.(2006). الشعر و الدین: فاعلیة الرمز الدینی المقدس فی الشعر العربی، چ 2، بیروت: دارالحداثة.

فرزاد، عبدالحسین.(1392). رؤیا و کابوس (شعر پویای معاصر عرب)، تهران: مروارید.

القاسم، سمیح.(1987). دیوان، بیروت: دارالعودة.

القاسم، سمیح.(1991). المجموعة الکاملة، کفرقرع: دارالهدی.

الکیالی، عبدالرحمان.(1975). الشعر الفلسطینی فی نکبة فلسطین، بیروت: المؤسسه العربیه للدراسات و النشر.

گریس، ویلیام جی.(1367). ترجمه بهروز عزب دفتری، تهران: انتشارات نیما.

محسنی‌نیا، ناصر. (1388). مبانی ادبیات مقاومت معاصر ایران و عرب، نشریهٔ ادبیات پایداری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، شماره اول.

معلوف، لویس.(1380). المنجد فی اللغه، قم: انتشارات ذوی القربی.

میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی.(1377). واژه‌نامهٔ هنر داستان‌نویسی، تهران: کتاب مهناز.

هاوکس، ترنس.(1380). استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

الیاسین، ابراهیم منصور.(2006). استیحاء التراث فی الشعر الاندلسی عصرالطوائف والمرابطین، اربد: عالم الکتب الحدیث.