بازتاب فرهنگ عامه در غزلیات شمس

الموضوعات : مطالعات نقد ادبی

لطیفه سلامت باویل ¹

1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , محرم, 1439 تاريخ التأكيد : 25 الأربعاء , ربيع الأول, 1439 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , جمادى الأولى, 1440

الکلمات المفتاحية: فرهنگ عامه, دیوان کبیر, عناصر مادی, عناصر معنوی,

ملخص المقالة :

فرهنگ عامه شاخه ای از فرهنگ هر ملت و از اجزاء سازندة آن است. تمام فرهنگ‌ها و جوامع شناخته شده در جهان دارای فرهنگ عامه اند. ابعاد وسیع و گستردة آن شامل آداب و رسوم، جشن ها و آیین ها، سنت ها، باورها، اعتقادات و... در آثار بسیاری از شاعران و نویسندگان انعکاس داشته است. غزلیات شمس یا دیوان کبیر به عنوان یکی از غنی ترین گنجینه های فرهنگی زبان فارسی، به لحاظ وجود اجزای گوناگون فرهنگ عامه در آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.این اثر ریشه های عمیقی در فرهنگ مردم داشته و در آن عناصر مادی و معنوی فرهنگ عامه در خدمت اندیشه‌های عارفانه مولانا درآمده است. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی عناصر مادی و معنوی فرهنگ عامه را در غزلیات شمس مورد بررسی قرار می دهد. از آن جا که بررسی تمام مؤلفه ها و شاخص های فرهنگ عامه در این مقاله امکان‌پذیر نیست لذا از میان عناصر معنوی به آداب و رسوم، باورها و زبان عامه و از عناصر مادی به مشاغل و پیشه ها، خوراک و پوشاک می پردازد. مولانا از این عناصر برای بیان پیوند شعر با زندگی مردم و مضمون سازی استفاده کرده است که آشنایی با آنها می تواند بسیاری از رموز اشعار او بگشاید و درک درستی از آنها به ما بدهد.

المصادر:

1ـ انوری،حسن و احمدی گیوی ، حسن.(1388). دستورزبان فارسی، دورة دو جلدی، تهران: موسسه فرهنگی فاطمی

2ـ آشوری، داریوش.(1393). تعریف­ها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگه.

3ـ بلوک­باشی، علی.(1377). نقد و نظر (معرفی و نقد آثاری در ادبیات مردم­شناسی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی).

4ـ بیهقی، حسینعلی.(1365). پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران. مشهد: آستان قدس رضوی.

5ـ تمیم‌داری، احمد.(1393). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.

6ـ ثروت، منصور و انزابی­نژاد، رضا.(1377). فرهنگ معاصر. تهران: سخن.

7ـ خلعت­بری، مصطفی.(1385). گسترة فرهنگ عامه. فصل­نامه نجوای فرهنگ، شماره 1، ص17ـ33

8ـ داد، سیما.(1395). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

9ـ دهخدا، علی­اکبر.(1360ـ1325). لغت­نامه. زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: سازمان لغت‌نامه.

10ـ ذبیحی، رحمان.(1396). باورها و آیین­های عامیانة نباتی در نزهت­نامة علایی. دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه.ص 29-46

11ـ ذوالفقاری، حسن.(1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.

12ـ  همو.(1395). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.

13ـ  همو. (1368). هویت ایرانی و دینی در ضرب­المثل­های فارسی. مجله مطالعات ملی، شماره 30 تابستان 1386. صص

14ـ روح­الامینی، محمود.(1383). زمینه فرهنگ­شناسی، تهران: عطار.

15ـ ستاری، جلال.(1381). زمینة فرهنگ مردم. تهران: ویراستار.

16ـ ستوده، هدایت­اله و شهبازی، مظفرالدین.(1388). جامعه­شناسی در ادبیات. تهران: ندای آریانا.

17ـ شمیسا، سیروس.(1387). فرهنگ اشارات. تهران: میترا.

18ـ صاحبی، محمدجواد.(1384). مناسبات در دین و فرهنگ در جامعه ایران. مجموعه مقالات، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد.

19ـ صرفی، محمدرضا.(1383). بازتاب باورهای خرافی در مثنوی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 15 (پیاپی 12). صص 104ـ128.

20ـ فکوهی، ناصر.(1391). مبانی انسان­شناسی. تهران: نی.

21ـ قرایی­مقدم، امان­اله.(1382). انسان­شناسی فرهنگی. تهران: ابجد.

22ـ کزازی، میرجلال­الدین.(1368). زیباشناسی سخن فارسی. تهران: ماد.

23ـ کتیرایی، محمود.(1378). از خشت تا خشت. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی.

24ـ معدن­کن، معصومه.(1375). نگاهی به دنیای خاقانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

25- مولوی، جلال الدین محمد بلخی.(1378). کلیات شمس تبریزی، با کوشش و توضیحات توفیق سبحانی بر اساس نسخة فروزانفر، تهران: قطره

26ـ ویسکرمی، امید و همکاران.(1396). باورهای عامیانه دربارة اختلاج وبازتاب آن در ادبیات فارسی، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه. ص47-65

27ـ نجفی، ابوالحسن.(1378). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.

28ـ هدایت، صادق.(1356). نیرنگستان. تهران: جاویدان.

29ـ یاحقی، محمدجعفر.(1379). فرهنگ اساطیر، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.