تاریخ گذاری سوره طه با تکیه بر مفهوم هجرت در قصه حضرت موسی(ع)

الموضوعات :

فاطمه صانعی ¹ , داود اسماعیلی ² , امیر احمدنژاد ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الثلاثاء , شعبان, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الإثنين , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 13 الأربعاء , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: سوره طه, تاریخ گذاری, فهرست های ترتیب نزول, حضرت موسی(ع), هجرت به حبشه.,

ملخص المقالة :

سوره طه مطابق اجماع مفسران و قرآن پژوهان در مکه نازل شده است. طبق فهرست های ترتیب نزول سوره طه پس از سوره مریم نازل شده؛ در حالی که سایر روایات تاریخی و فهرست های اجتهادی و برخی قرائن تاریخی تقدم نزول سوره طه نسبت به سوره مریم را بیان می کنند. در این نوشتار پس از بررسی دیدگاه های مختلف در این حوزه و با رویکرد نقادانه نسبت به فهرست های ترتیب نزول روایی، آیات سوره طه خصوصاً قصه حضرت موسی(ع) به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی منابع تاریخی و رجوع به محتوای سوره به عنوان دقیق ترین ابزار در تاریخ گذاری نشان می دهد که قصه حضرت موسی(ع) و بخش مربوط به هجرت ایشان به همراه بنی اسرائیل، با هجرت مسلمانان به حبشه مرتبط بوده و خبر از نزول این سوره پیش از هجرت به حبشه می دهد. علاوه بر این، کشف ارتباط میان سوره طه و هجرت مسلمانان به حبشه در ارزیابی فهرست های ترتیب نزول نقش مؤثری داشته و از دستاوردهای مهم این پژوهش به شمار می رود.

المصادر:

- قرآن کریم - آلوسی، محمود بن عبدالله(1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
- آیتی، عبدالمحمد(1374ش)، ترجمه قرآن، تهران، انتشارات سروش.
- ابن سعد، محمد بن سعد( 1374ش)، طبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه.
- ابن عاشور، محمد الطاهر(1984م)، تفسیر التحریر و التنویر، تونس، دارالتونسیه للنشر.
- ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر(2010م)، البدایه و النهایه، تحقیق علی ابوزید و دیگران، بیروت، دار ابن کثیر.
- __________(1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
- البخاری الجعفی، محمد بن اسماعیل(1407ق)، صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل.
- بنی اسدی و نکونام، مرضیه و جعفر(1392ش)، تبیین فضای نزول آیات مربوط به حضرت موسی در قرآن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
- دروزه، محمد عزه(1421ق)، التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
- ذهبی، محمد بن احمد(1989م)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دارالکتاب العربی.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر(1404ق)، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، بی¬نا.
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم(1368ش)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، تهران، مرکز انتشار نسخ خطی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- طبرانی، سلیمان بن احمد(2008م)، تفسیرالکبیر: تفسیرالقرآن العظیم، اردن، دارالکتاب الثقافی.
- طبرسی، فضل بن حسن(1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو.
- طبری، ابن جریر(1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
- طوسی، محمد بن حسن(بی¬تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عابدالجابری، محمد؛(1400ش)، فهم قرآن حکیم، مترجم: محسن آرمین، تهران، نشر نی.
- قطب، سید(1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق.
- قمی، علی بن ابراهیم(1363ش)، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب.
- محمدزاده و احمدنژاد، عاطفه و امیر(1394ش)؛ بررسی دوره دعوت پنهانی پیامبر (ص) با تکیه بر مفهوم شناسی عبارت « فاصدع بما تؤمر»، پژوهش¬های قرآنی، ش 3.
- معافری مصری(بی¬تا)، عبدالملک بن هشام؛ السیره النبویه، بیروت، دارالمعرفه.
- مونتگمری وات و بل، ویلیام و ریچارد(1382ش)، درآمدی بر تاریخ قرآن، مترجم: بهاء¬الدین خرمشاهی، قم، مرکز ترجمه قرآن مجید به زبان¬های خارجی.
- واحدی، علی بن احمد(1383ش)، اسباب النزول، تهران، نشر نی.