تاثیر کیفیت حکمرانی بر مزیت صادراتی محصولات صنعتی
الموضوعات :
هدایت حاتمی
1
,
کاوه درخشانی درآبی
2
,
داریوش حسنوند
3
1 - دانشجوی دکتری اقتصاد، گروه اقتصاد، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران. h.hatami1975@gmail.com
2 - استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه اراک، و استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد الیگودرز (نویسنده مسئول). derakhshani.kaveh@gmail.com
3 - استادیار، گروه اقتصاد، واحدالیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران. hassanvand.d@lu.ac.ir
الکلمات المفتاحية: صادرات صنعتی, کیفیت نهادی, مزیت صادراتی, زیرساخت حملونقل,
ملخص المقالة :
هدف این مقاله شناسایی عوامل موثر بر خلق مزیت رقابتی محصولات صنعتی با تاکید بر کیفیت حکمرانی است. بدین‌منظور، ضمن بررسی ادبیات موضوع و احصاء متغیرهای تاثیرگذار بر مزیت صادراتی مدل پژوهش تدوین گردید. ضرایب میان متغیرها با استفاده از دادههای 82 کشور منتخب در دوره زمانی 2007 - 2018 و بکارگیری الگوهای اقتصادسنجی دادههای تابلویی برآورد گردیده است. نتایج برآورد ضرایب نشان داد که متغیرهای کیفیت حکمرانی و کیفیت زیرساخت‌های مرتبط با حملونقل رابطه مثبت و معناداری با شاخص مزیت صادرات محصولات صنعتی داشته است. همچنین ضرایب مربوط به نرخ ارز واقعی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز مثبت و معنادار به دست آمده‌اند. بر اساس نتایج به دست آمده کیفیت نهادی و حکمرانی مطلوب از طریق ایجاد محیط باثبات و کاهش هزینه‌ها در نهایت منجر به بهبود مزیت رقابتی در تولیدات صنعتی می‌گردد. براساس نتایج، ثبات سیاستگذاری، شفافیت قوانین و قراردادها، توجه به حقوق مالکیت و همچنین قاطعیت و سرعت بررسی دعاوی قراردادها پیشنهاد میشود.
احمدی، علی اکبر و رستمی نیا، محمد اسماعیل و غیبی، علیرضا (1395). اثر توسعه مالی بر توزیع درآمد در کشورهای منتخب در حال توسعه و کشورهای توسعه‌یافته با روش گشتاورهای تعمیم‌یافته GMM. اقتصاد مالی، 10(36)، 32-15.
آقامحمدی، سیده نرگس و حاجی، غلامعلی و غفاری، هادی و غفاری آشتیانی، پیمان (1400). تأثیر مزیت نسبی فعالیت‌های اقتصادی بر تولید ناخالص داخلی استان‌ها. فصلنامه علمی مدلسازی اقتصادی، 15(54)، 104-87.
حاتمی، هدایت و درخشانی درآبی، کاوه و حسنوند، داریوش (1400). تحلیل نظری و تجربی تأثیر حاکمیت قانون و اجرای قراردادها بر خلق مزیّت صادراتی. دانشنامه حقوق اقتصادی، 28(19)، 186-213.
حسینی ، میرعبداله و عاقلی، لطفعلی (1400). توسعه درونزای صنعتی در ایران و کشورهای منتخب. فصلنامه علمی مدلسازی اقتصادی، 15 (53)، 49-72.
راسخی، سعید (1397). عوامل تعیین کننده مزیت رقابتی صنایع کارخانه‌ای در ایران. اقتصاد و تجارت نوین، 13(1)، 66-45.
شاه آبادی، ابوالفضل و خوش طینت، بهناز و پیری، محمدامین (1399). تاثیر جهانی‌شدن و توسعه فضای کارآفرینی بر مزیت رقابتی صنعت پتروشیمی در کشورهای منتخب. فصلنامه علمی پژوهش‌های اقتصاد صنعتی، 4(11)، 11-24.
شاه حسینی، سمیه (1401). اثر واردات کالاهای سرمایهای بر صادرات صنعتی ایران: رویکرد GMM تفاضلی و سیستمی. فصلنامه علمی پژوهش‌های اقتصاد صنعتی، 6(19)، 45-61.
صادقی، سیدکمال و خداوردیزاده، صابر و خداوردیزاده، محمد (1390). تعیین مزیت نسبی صادراتی و ساختار بازار صادرات و واردات جهانی زعفران. فصلنامه علمی -پژوهشی تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 3 (3)، 76-59.
صبحی، ثمین و سامتی، مرتضی و قبادی، سارا و صامتی، مجید (1399). بررسی اثر شوک‌های موثر بر رشد اقتصادی ایران در فضای نهادی. مدلسازی اقتصادی، 14 (52)، 78-53.
قاسم‌خانی، اکبر و قویدل دوستکوئی، صالح و غلام‌ابری، امیر و موسوی، میرحسین (1401). پیچیدگی اقتصادی، ناکارایی و مزیت نسبی. مدلسازی اقتصادسنجی، 7(3)، 9-37.
ناقلی، شکوفه و مداح، مجید (1396). اثر نهادهای سیاسی بر صادرات ایران به شرکای مهم تجاری در الگوهای مختلف کالایی. فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 4 (3)، 90-59.
ندیری، محمد و محمدی، تیمور (1390). بررسی تأثیر ساختارهای نهادی بر رشد اقتصادی با روش GMM دادههای تابلویی پویا. مدلسازی اقتصادی، 5 (15)، 24-1.
Aghamohammadi, S. N., Haji, G., ghafari, H., & ghafari ashtiani, P. (2021). The effect of the comparative Advantage of economic activities on the GDP of the provinces. Economic Modeling, 15(54), 87-104. (in Persian)
Ahmadi, A., Rostaminia, M., & Gheibi, A. (2016). The esffect of financial development on income distribution in developing countries and developed countries: GMM method. Financial Economics, 10(36), 15-32. (in Persian)
Anderson, J. E., & Young, L. (1999). Trade and contract enforcement. (Boston College, mimeo).
Anderson, J., & Marcouiller, D. (2002). Insecurity and the pattern of trade: an empirical investigation. The Review of Economics and Statistics, 84(2), 342-352.
Arellano, M., & Bond, S. (1991). Some tests of specification for panel data: monte carlo evidence and an application to employment equations. Review of Economic Studies, 58(12), 277-297.
Arellano, M., & Bover, O. (1995). Another look at the instrumental variable estimation of error component models. Journal of Econometrics, 68(12), 29-51.
Balassa, B. (1965). Trade liberalization and revealed comparative advantage. School of Economics and Social Studies, Manchester, 33, 99-123.
Baltagi, H.B. (2009). Econometric analaysis of panel data. Published by Wiley Press.vol1. PP 28-35.
Blundell, R., & Bond, S. (1998). Initial conditions and moment restrictions in dynamic panel data models. Journal of Econometrics, 87, 115-143.
Caporale, G. M., Sova, A. D., & Sova, R. (2022). The direct and indirect effects of financial development on international trade: evidence from the CEEC-6. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 78, 1-16.
Cass, D. (1965). Optimum growth in an aggregate model of capital accumulation. Review of Economic Studies, 32(3), 233-240.
Costinout, A. (2009). On the origin of comparative advantage. Journal of International Economics, 77, 255-264.
D’Agostino, L. M., Laursen, K., & Santangelo, G. D. (2013). The impact of R&D offshoring on the home knowledge production of OECD investing regions. Journal of Economic Geography, 13, 145–175.
Ghasemkhani, A., Ghavidel Doostkouei, S., Gholamabri, A., & Mousavi, M. H. (2022). Economic complexity, inefficiency, and comparative advantage. Journal of Econometric Modelling, 7(3), 9-37. (in Persian)
Hatami, H., Derakhshani Darabi, K., & Hasanvand, D. (2021). Theoretical and empirical analysis of the impact of the rule of law and the contracts enforcement on the creation of export advantage. Encyclopedia of Economic Law Journal, 28(19), 186-213. (in Persian)
Heriqbaldi, U., Esquivias, M.A., Samudro, B.R., & Widodo, W. (2023). Do national export promotion programs in indonesia support export competitiveness? Heliyon, 9(6), 1-21.
Hillman, A. L. (1980). Observations on the relation between revealed comparative advantage and comparative advantage as indicated by pre-trade relative prices. Weltwirlschaftliches Archiv, 116(2). 315-321.
Hosseini, M., & Agheli, L. (2021). Industrial endogenous development in Iran and selected countries. Economic Modeling, 15(53), 49-72. (in Persian)
Iapadre, P. L. (2001). Measuring international specialization. International Advances in Economic Research, 7, 173–183.
Laursen, K. (2015). Revealed comparative advantage and the alternatives as measures of international specialization. Eurasian Bussiness Review, 5, 99–115.
Laursen, K., & Salter, A. (2005). The fruits of intellectual production: economic and scientific specialisation among OECD countries. Cambridge Journal of Economics, 29, 289–308.
Limao, N., & Venables, A.J. (2001) Infrastructure, geographical disadvantage, transport costs, and trade. The World Bank Economic Review, 15, 451-479.
Nadiri, M., & Mohammadi, T. (2011). Estimating an Institutional Structure in Economic Growth Using GMM Dynamic Panel Data Method. Economic Modeling, 5(15), 1-24. (in Persian)
Nagheli, S., & Maddah, M. (2017). The effect of political institutions on Iranian export to major trading partners in different commodities groups. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, 4(3), 59-90. (in Persian)
Nicolini, M. (2009). Institutional quality and comparative advantage: an empirical assessment. Mimeo.
North, D. C. (1990). A Transaction cost theory of politics. Journal of Theoretical Politics, 2(4), 355-367.
Rasekhi, S. (2018). Affecting factors of competitive advantage in Iranian industries. Journal of New Economy and Commerce, 13(1), 45-66. (in Persian)
Robert, M. J., & Tybout, J. R. (1997). The decision to export in Colombia: an empirical model of entry with sunk costs. American Economic Review, 87(4). 545–564.
Sadeghi, S., Khodaverdizadeh, S., & Khodaverdizadeh, M. (2011). Comparative advantage and world market structure of saffron. Agricultural Economics Research, 3(11), 59-76. (in Persian)
Sahoo, P., & Dash, R.k. (2022). Does FDI have differential impacts on exports? evidence from developing countries. International Economics, 172, 227-237.
Shahabadi, A., Khoshtinat, B., & Piry, M. A. (2020). The effect of globalization and development of entrepreneurial space on competitive advantage of petrochemical industry in selected countries. Industrial Economic Research, 4 (11), 11-24. (in Persian)
Shahhosseini, S. (2022). The impact of capital goods imports on Iran's industrial exports: the difference and system GMM approach. Industrial Economic Research, 6 (19), 45-61. (in Persian)
Sobhi, S., Sameti, M., Ghobadi, S., & Sameti, M. (2021). The influence of the effective shocks on economic growth in Iran with the emphasis on institutional variables. Economic Modeling, 14(52), 53-78. (in Persian)
Stellian, R., & Danna-Buitrago, J. (2019). Revealed comparative advantages and regional specialization: Evidence from Colombia in the Pacific Alliance. Journal of Applied Economics, 22(1), 349-379.
UNCTAD (2009). Trade and development report. United Nations: New York.
Research Article
The impact of governance quality on industrial export advantage
Hedayat Hatami1*, Kaveh Derakhshani Darabi2, Dariush Hassanvand3
DOI | |
Abstract The objective of this study is to examine the determinants of industrial product export advantage, focusing particularly on the influence of governance quality. Through a comprehensive literature review and identification of pertinent variables affecting export advantage, this research employs panel data models to analyze data spanning 82 selected countries over the period 2007-2018. The findings indicate a significant positive relationship between governance quality and the industrial product export advantage index. Furthermore, the study reveals that the quality of transportation infrastructure, real exchange rate, and foreign direct investment also exhibit positive and statistically significant coefficients. These results underscore the importance of institutional quality and effective governance in fostering a conducive environment for industrial export advantage by enhancing stability and reducing operational costs. The study suggests that policies promoting stability, transparency in legal frameworks, protection of property rights, and efficient contract enforcement mechanisms are vital for enhancing industrial export advantage in production.
| Received: 16/10/2023
Accepted: 13/02/2024
Keywords: Manufacturing Export, Institutional Quality, Export Advantage, Transport Logistic
JEL Classification: L90, F14, B52
|
1. Introduction
Recent economic literature has increasingly emphasized the pivotal role of governance and institutions in shaping trade advantages. Institutions wield significant influence by delineating and constraining individuals' choices, thus giving rise to underlying motivations in trade dynamics (Hatami et al., 2021). Particularly, institutions are instrumental in curbing expenses associated with exchange processes, thereby amplifying overall economic efficiency. Through reducing transaction and overhead costs, institutions contribute to price mitigation, thereby fortifying the comparative advantage of products. Consequently, this study aims to model and scrutinize the determinants of export advantage creation, with a specific focus on the influence of institutional quality within the framework of governance indicators on the development of export advantages in the industrial product sector.
2. Research method and data
The equation utilized to estimate the impact of variables on competitive advantage is as follows:
1)) |
| ||||||
Variables | Panel Fixed Effect | GMM | ||||
Coef. | Std. Error | Prob. | Coef. | Std. Error | Pro. | |
Constant | 34.388 | 5.751 | 0.000 | - | - | - |
Adv(-1) | - | - | - | 1.065 | 0.018 | 0.000 |
Inst | 1145.238 | 161.872 | 0.000 | 1292.097 | 404.293 | 0.002 |
Tran | 581.095 | 246.222 | 0.018 | 1257.259 | 463.398 | 0.007 |
Rer | 27.617 | 3.473 | 0.000 | 41.429 | 14.607 | 0.005 |
Fd | 2.335 | 1.563 | 0.136 | 6.627 | 2.659 | 0.013 |
Fdi | 1.425 | 0.992 | 0.151 | 0.189 | 2.876 | 0.947 |
|
Adjusted F-statistics=334.88 Prob. =0.000 | J-statistic =56.961 Instrument rank=62 Prob. =439090 AR(1) test (Prob)= -2.272 (0.0231) AR(2) test (Prob)= -0.799 (0.4246) | ||||
[1] * PhD Candidate, Department of Economics, Aligudarz Branch, Islamic Azad University, Aligudarz, Iran, h.hatami1975@gmail.com
[2] **Assistant Professor of Economics, Arak University; and Visiting Professor at Aligudarz Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran (Corresponding Author), derakhshani.kaveh@gmail.com
[3] + Assistant Professor of Economics, Aligudarz Branch, Islamic Azad University, Aligudarz, Iran, hassanvand-d@lu.ac.ir
How to Cite: Hatami, H., Derakhshani Darabi, K. & Hassanvand, D. (2024). The impact of governance quality on the industrial export advantage.Economic Modeling, 17 (64), 25-47.
پژوهشی
تاثیر کیفیت حکمرانی بر مزیت صادراتی محصولات صنعتی1
هدایت حاتمی2، کاوه درخشانی درآبی3، داریوش حسنوند4
| |||
تاریخ دریافت: 24/07/1402 تاریخ پذیرش: 24/11/1402
واژگان کلیدی: صادرات صنعتی، کیفیت نهادی، مزیت صادراتی، زیرساخت حملونقل طبقه‌بندی JEL: F14, B52, F14
| چکیده هدف این مقاله شناسایی عوامل موثر بر خلق مزیت رقابتی محصولات صنعتی با تاکید بر کیفیت حکمرانی است. بدین‌منظور، ضمن بررسی ادبیات موضوع و احصای متغیرهای تاثیرگذار بر مزیت صادراتی مدل پژوهش تدوین شد. ضرایب میان متغیرها با استفاده از دادههای 82 کشور منتخب در دوره زمانی 2018 - 2007 و بهکارگیری الگوهای اقتصادسنجی دادههای تابلویی برآورد شده است. نتایج برآورد ضرایب نشان داد که متغیرهای کیفیت حکمرانی و کیفیت زیرساخت‌های مرتبط با حملونقل رابطه مثبت و معناداری با شاخص مزیت صادرات محصولات صنعتی داشته است. همچنین ضرایب مربوط به نرخ ارز واقعی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز مثبت و معنادار بهدست آمده‌اند. براساس نتایج بهدست آمده کیفیت نهادی و حکمرانی مطلوب از طریق ایجاد محیط باثبات و کاهش هزینه‌ها در نهایت به بهبود مزیت رقابتی در تولیدات صنعتی منجر میشود. براساس نتایج، ثبات سیاست‌ذاری، شفافیت قوانین و قراردادها، توجه به حقوق مالکیت و همچنین قاطعیت و سرعت بررسی دعاوی قراردادها پیشنهاد میشود. | ||
1. مقدمه
همراه با افزایش مبادلات تجاری در سطح جهان، رقابت و بهویژه در کالاهای قابل مبادله که عموما محصولات صنعتی در این دسته قرار می‌گیرند شدیدتر میشود و حضور در بازارهای بین‌المللی و بهبود عملکرد صادراتی بهطور مستقیمی وابسته به ایجاد و توسعه مزیت رقابتی در بخش صنعت است. ازاین رو شناسایی عوامل موثر بر مزیت رقابتی از اهمیت زیادی برخوردار است. در ادبیات جدید تجارت، نهادها و شرایط حکمرانی یکی از منابع اصلی ایجاد مزیت به شمار می‌آیند. با وجود این که نهادها مفهومی گسترده دارند که به اشکال مختلف تعریف شده‌اند، تعریف و روش قابل سنجشی که بر روی آن اجماع باشد وجود ندارد. بااین حال بهطور کلی تعریف نورث5 از نهاد جامع‌ترین تعریف موجود شناخته شده است. بر اساس تعریف نورث (1990) نهادها قواعد بازي در جامعه هستند از دیدگاه وي، نهادها محدودیت‌های طراحی شده توسط انسان‌ها هستند که تعاملات بشري را شکل می‌دهند. به زبان اقتصادي، نهادها مجموعه انتخاب‌هاي افراد را معین‌کرده و آن را محدود می‌کنند. درنتیجه می‌توان گفت که نهادها باعث ساختارمند شدن انگیزه‌های نهفته در مبادلات می‌شوند (حاتمی و همکاران، 1400). وجود نهادها بهطور قابلتوجهی به کاهش هزینه‌ها در فرآیند مبادله‌ها و همچنین افزایش کارایی در اقتصاد منجر می‌شوند. نهادهای مطلوب با ایجاد یک ساختار باثبات (نه لزوما کارا) برای کنش متقابل انسان‌ها، نااطمینانی در بازار را کاهش و موجب افزایش رقابت می‌شوند. بر این اساس، کشورهای دارای نهادهای مطلوب دارای رشد سریع‌تری هستند. کاس6(1965) در مورد اهمیت نهادها بیان می‌کند هر وقت مبادله‌ها هزینه‌بر باشند، نهادها اهمیت بیشتری مییابند، چون نهادهای مطلوب می‌توانند به افزایش رقابت و کاهش هزینه‌های مبادلاتی در بازار منجر شوند (ناقلی و مداح، 1396).
با توجه به مطالب بیان شده، هدف اصلی این مقاله مدلسازی و بررسی عوامل موثر بر خلق مزیت رقابتی با تمرکز بر تاثیر کیفیت نهادی در چارچوب شاخصهای حکمرانی بر خلق مزیت رقابتی در صادرات محصولات صنعتی است. براساس ادبیات نظری فرضیه اصلی این مقاله به اینصورت بیان میشود که رابطه مثبت و معناداری میان کیفیت حکمرانی و مزیت رقابتی در صادرات محصولات صنعتی وجود دارد.
بدین منظور، در ادامه ادبیات موضوع بررسی میشود. در بخش سوم روش تحقیق و دادههای پژوهش معرفی می‌شوند. سپس نتایج پژوهش ارائه خواهند شد و در پایان نتیجهگیری و پیشنهادهای پژوهش مطرح خواهند شد.
2. مروری بر ادبیات
از اواخر دهه 1990 این دیدگاه که نهادهای با کیفیت پایین، دلیل اصلی مشکلات اقتصادی در کشورهای درحال توسعه هستند، گسترش یافته است. با نگاه به نهادها، تجربیات بین‌المللی نشان میدهد رونق اقتصادی در کشورهای مختلف جهان، متفاوت است؛ ازاینرو، در راستای جستجوی عوامل تقویت/تضعیف‌‌کننده رشد اقتصادی، نظریه‌پردازان نهادگرا به رابطه میان رونق اقتصادی با نهادهای سیاسی و اقتصادی تأکید کردهاند (صبحی و همکاران، 1399).
در مباحث تجارت بین‌الملل نیز نهادها می‌توانند بهطور مستقیم از طریق اثرگذاري بر بازده انتظاري تجارت خارجی و در نتیجه اثرگذاري بر انگیزه عوامل اقتصادي به تجارت بین‌المللی و همچنین از کانال غیرمستقیم، با تاثیرگذاري بر متغیرهاي اقتصادي موثر بر تجارت، گرایش به تجارت و حجم آن را متاثر کنند. اندرسون و یانگ7(1999) در تحلیلی نظري بیان می‌کنند که ضعف محیط نهادي در تضمین اجراي قراردادها، تاثیري مشابه اعمال تعرفه بر تجار ریسک‌گریز دارد و حجم تجارت را کاهش میدهد. رابرت و تایبوت8(1997) معتقدند که نهادهای مطلوب تضمین اجراي قراردادها را بهعهده دارند، این نهادها بهخصوص در شرایطی که تجارت داراي هزینه‌هاي سربار زیادي باشد، از طریق کاهش هزینه‌ها باعث افزایش تجارت می‌شوند. درواقع قوانین و مقررات بی‌ثبات و غیرشفاف محیط تجارت را بی‌ثبات می‌کند. در چنین شرایطی اهمیت نهادها مشخص میشود، نهادهاي مناسب می‌توانند قراردادها را مشخص کنند و شرایطی را فراهم نمایند که طرفین قراردادها را ملزم به پایبندي به تعهدات خود کنند و از این راه باعث افزایش اطمینان و کاهش ریسک در مبادلات شوند (اندرسون و مارکویلر9، 2002).
کاستینات10(2009) بیان می‌کند که کیفیت نهادی یکی از عوامل اساسی خلق مزیت در تجارت بین‌الملل است. تحلیل کاستینات بر تاثیر عوامل ایجاد تخصصگرایی و تقسیم کار بر ایجاد مزیت در جوامع مختلف قرار دارد. در این رویکرد تولید هر کالایی دارای درجه پیچیدگی مختص به خود است و درجه پیچیدگی بهصورت تعداد فعالیت‌های لازم برای تولید یک واحد کالا تعریف میشود. فرض اساسی کاستینات این است که تخصصگرایی و تقسیم‌کار عامل اصلی بهره‌وری است که توسط اسمیت (1776) مورد تاکید قرار گرفته بود است. تمرکز او بر دو عامل، منافع حاصل از تقسیم کار و هزینه‌های مبادله است. منافع حاصل از تقسیم کار باعث ایجاد بازدهی نسبت به مقیاس فزآینده در فرآیند تولید میشود. مقدار بازدهی تولید تابعی از پیچیدگی فرآیند تولید است و پیچیدگی فرایند تولید نیز تابعی از تکنولوژی صنعت است. از طرف دیگر، هزینه‌های مبادله بهدلیل اجرای ناقص قراردادها ایجاد می‌شوند که نورث (1990) نیز بر آن تاکید دارد. بر این اساس در رویکرد کاستینات منافع حاصل از تقسیم کار و هزینه‌های مبادله با توجه به سطح کیفیت نهادی و سطح سرمایه انسانی نیروی کار تعیین می‌شوند که این عوامل از کشوری به کشور دیگر متفاوت هستند (حاتمی و همکاران، 1400).
همچنین، می‌توان کالاها را با توجه به تعداد نهاده‌های واسطه جهت تکمیل فرآیند تولیدشان به کالاهای با پیچیدگی کم یا زیاد تقسیم‌بندی کرد. برای بکارگیری هر نهادهای در فرآیند، به یک قرارداد نیاز است. از آنجایی که بهمنظور تکمیل فرآیند تولید یک کالای پیچیده (عموما کالاهای صنعتی) نیاز است تا نهاده‌های بیشتری استفاده شوند و درنتیجه لازم است قراردادهای بیشتری به اجرا گذارده شوند. بنابراین تولید کالاهای صنعتی وابستگی زیادی به تضمین اجرای قراردادها در اقتصاد دارد و بهتبع آن نیازمند کیفیت مطلوب نهادی در کشور است. بنابراین در کشورهایی با کیفیت نهادی مناسبتر می‌توان کالاهایی با پیچیدگی بالاتری تولید کرد (نیکلینی11، 2009).
بهطور خلاصه می‌توان گفت که از آنجایی که درنتیجه تخصصگرایی و تقسیم کار، بازدهی نسبت به مقیاس فزآینده شکل میگیرد و درنتیجه قیمت تمام شده کاهش مییابد و از طریق ایجاد مزیت نسبی باعث افزایش تجارت و صادرات میشود، بنابراین هر عاملی که بتواند به تخصصگرایی و تقسیم کار کمک کند می‌تواند بر ایجاد مزیت تاثیرگذار باشد. تخصصگرایی و تقسیم کار در صنایعی بیشتر رخ میدهد که دارای پیچیدگی بالاتری باشند. پیچیدگی بالاتر به این معناست که فرآیندهای بیشتری در مراحل تولید کالا وجود دارد. بنابراین نیاز به قراردادهای بیشتری برای تکمیل فرآیند تولید است. ازاینرو در جوامعی که نهادها کیفیت بالاتری دارند و باعث انجام کامل قراردادها می‌شوند می‌توان انتظار داشت که هزینه‌های انجام قراردادها و مبادله کاهش یابد و از این طریق تخصصگرایی و تولید کالاهای با فرآیند پیچیده که نیاز به سرمایه انسانی بالاتری دارد افزایش یابد. در این رویکرد کیفیت نهادی عامل اصلی خلق مزیت به شمار می‌روند. بر این اساس می‌توان گفت، اگر کیفیت نهادی بر خلق مزیت و شکل دادن به قدرت رقابتی تاثیرگذار باشد، این تاثیر باید از طریق گسترش تولید در صنایعی که درجه پیچیدگی بالاتری دارند بیشتر نمایان شود.
2-1. ادبیات تجربی
قاسم‌خانی و همکاران (1401) در مطالعهای به بررسی وضعیت پیچیدگی و ناکارآیی اقتصادی صنعت در کشورهای مختلف و تاثیر آنها بر مزیت نسبی صنعت پرداختند. برای این منظور از دادههای صنایع کارخانه‌ای 12 کشور برای دوره زمانی 2011 تا 2018 استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که درجه ناکارایی صنعت در کشورهای توسعه‌یافته با افزایش پیچیدگی صنعت تا آستانه 2/0 افزایش و پس از آن کاهش مییابد. درحالی که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، درجه ناکارایی با افزایش پیچیدگی صنعت تا آستانه 69/0-کاهش و پس از آن افزایش مییابد. همچنین کشورهای کمتر توسعه‌یافته در صنایع با پیچیدگی در دامنه 1/1-الی 48/0 مزیت نسبی دارند و مزیت نسبی در کشورهای توسعه‌یافته در دامنه 48/0 الی 1/1 قرار دارد. نتیجه نهایی این است که کشورهای کمترتوسعه یافته بهدلیل بالا بودن درجه ناکارایی صنعت، در تولید کالاهای پیچیده مزیت نسبی ندارند.
حسینی و عاقلی (1400) در مطالعهای به بررسی وضعیت توسعه درونزای صنعت و عوامل موثر بر آن در ایران و کشورهای منتخب پرداختند. در این راستا از روش اقتصادسنجی پانل دیتا- در چند مقطع زمانی برای 88 کشور منتخب از روش تلفیقی استفاده میشود. نتایج نشان داد بر اساس مقادیر شاخصهای تخمین، ساختار کلی مدل مناسب است و مجموعه عوامل جغرافیای اقتصادی (ازجمله صرفه‌های مقیاس و شهرنشینی)؛ صنعتی تجاری (زیرساخت‌ها و ساختار بازار/ صنعتی داخلی و خارجی)؛ عوامل درونزای نهادی، کارآفرینی و نوآوری و موهبت منابع و تناسب بازار سهم مهمی از توسعه درونزا و تراکم جغرافیایی صنعتی 88 کشور منتخب و ایران را تبیین می‌کنند.
شاه‌آبادی و همکاران (1399) در مطالعهای به برررسی تاثیر جهانی شدن و توسعه فضای کسب‌وکار بر مزیت رقابتی در صنعت پتروشیمی پرداختند. در این مطالعه ضمن استفاده از رهیافت دادههای تابلویی و روش گشتاورهای تعمیم‌یافته در دوره زمانی دوره 2018-2014 استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که شاخصهای جهانی‌شدن کل، جهانی‌شدن سیاسی، جهانی‌شدن اقتصادی و فضای کارآفرینی بر مزیت رقابتی صنعت پتروشیمی در کشورهای منتخب تاثیر مثبت و معناداری دارند.
راسخی (1397) در مطالعهای به بررسی عوامل تعیینکننده مزیت رقابتی صنایع کارخانه‌ای ایران پرداخته است. بدین منظور از ریزداده‌های تجارت خارجی در دوره زمانی 1389-1381 استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان میدهد که متغیرهای صرفه‌های ناشی از مقیاس تمایز محصول و نقش دولت تاثیر مثبت و معناداری در مزیت رقابتی صنایع ایران دارند.
صادقی و همکاران (1390) در مطالعهای با هدف تعیین مزیت نسبی صادراتی و ساختار بازار صادرات و واردات جهانی زعفران طی بازه زمانی 2004 الی 2008 از دو شاخص مزیت نسبی آشکارشده و مزیت نسبی آشکارشده متقارن استفاده کردند. نتایج پژوهش نشان داد که از بین کشورهای صادرکننده زعفران، تنها کشورهای ایران، اسپانیا و یونان دارای مزیت نسبی در صادرات زعفران هستند. به علاوه، نتایج حاصل از شاخص مزیت نسبی، بیانگر اختلاف فراوان مزیت نسبی صادراتی کشور ایران نسبت به سایر کشورهای صادرکننده این محصول بود.
هریکبالدی و همکاران12 (2023) در مطالعهای با استفاده از ریز دادههای 204 شرکت صادراتی کشور اندونزی به بررسی تاثیر برنامه توسعه صادرات این کشور بر مزیت رقابتی این صنایع پرداختند. نتایج نشان میدهد که شرکت در برنامه توسعه صادرات از طریق بازتعریف پتانسیل‌های منابع سازمانی به ایجاد قابلیت‌های صادراتی منجر میشود و از این طریق به بهبود مزیت رقابتی صادراتی منجر میشود. نتایج همچنین نشاندهنده تاثیر بیشتر این برنامه در شرکت‌های کوچکتر و دارای تجربه صادراتی بیشتر است.
ستلیان و دنابیتراگو13(2019) در مطالعهای با موضوع مزیت نسبی آشکارشده و تخصصگرایی منطقهای با مطالعه موردی اقتصاد کلمبیا، از شاخص مزیت نسبی آشکارشده (RCA) و شاخص سهم از تراز تجاری (CTB) استفاده نمودند. این پژوهشگران در فرآیند پژوهش خود، به مقایسه شاخصهای متداول در این زمینه پرداختند و دریافتند که بهترین شاخص برای سنجش مزیت نسبی کلمبیا در دوره و بخش مورد نظر، شاخص CTB است. توصیه این پژوهشگران این بود که بهتر است کشور به تقویت کالاهایی بپردازد که در حوزه تجارت بین‌الملل در این کالاها دارای قدرت بنیادی باشد و به عبارتی CTB بالاتر نشان میدهد که توانای کشور برای حفظ مزیت در مورد آن کالا، در طول زمان بالاتر از سایر کشورهاست.
کاستینات14 (2009) به تدوین الگویی برای بررسی عوامل ایجاد کننده مزیت نسبی در تجارت اقدام کرده است. در این الگو کیفیت نهادی از طریق اطمینان بخشی برای انجام هر فعالیت به الگو وارد میشود. بهعبارت دیگر در محیط نهادی مطلوب، قراردادها بهدرستی اجرا می‌شوند و فعالیت‌های لازم برای انجام تولید هر کالا بهدرستی انجام می‌شوند. بنابراین می‌توان انتظار داشت در کشورهایی که کیفیت نهادی بالاتری دارند کالاهای پیچیده بیشتری تولید شود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که همراه با افزایش کیفیت نهادی مزیت نسبی در صنایع با درجه پیچیدگی اقتصادی افزایش مییابد.
نوآوری پژوهش حاضر به سایر مطالعات صورت گرفته در دو حوزه است. نخست اینکه بررسی نشان میدهد تاکنون در داخل کشور مطالعهای که عوامل موثر بر ایجاد مزیت در محصولات صنعتی را مورد بررسی قرار داده باشند صورت نگرفته است. در اکثر مطالعات داخل کشور تاثیر عوامل موثر بر مزیت صادراتی یک محصول خاص نظیر پسته و صنایع شیمیایی بررسی شده است، و در حوزه صنعت نیز صرفا تاثیر عوامل بر مقدار صادرات صنعتی بررسی شده است. دوم، نوآوری ویژه این مطالعه در مدلسازی رابطه بین متغیرها و شناسایی متغیرهای اثرگذار با استفاده از ادبیات موضوع است. در اکثر مطالعات صرفا تاثیر متغیرهای اقتصادی بر مزیت صادراتی بررسی شده است. در مدل معرفی شده در این مقاله تاثیر زیرساخت‌های حملونقل در کنار عوامل اقتصادی، نهادی، و تعامل با جریان سرمایه بین‌المللی بررسی شده است.
3. روش پژوهش
3-1. طراحی مدل
مزیت‌های صادراتی برآیند ترکیب عناصر مختلفی است که در چارچوب محیط تولید و دسترسی تولیدکنندگان کالاهای صادراتی به بازارهای جهانی قرار دارند. بر این اساس، عناصر مختلفی نظیر همبستگی قوی با بازارهای بین‌المللی، زیرساخت‌های فیزیکی، شرایط اقتصاد کلان و شرایط نهادی هر کشوری به عنوان عوامل موثر بر مزیت رقابتی به حساب می‌آیند.
محدودیت‌های سمت عرضه یکی دیگر از موانع پیش روی توسعه تجارت در کشورهای درحال توسعه است. مهمترین اجزای ظرفیت عرضه هزینه‌های حملونقل داخلی و عوامل تاثیرگذار بر هزینه تولید هستند و عوامل تاثیرگذار بر هزینه تولید به شدت تحت تاثیر ساختار بازار داخلی و چارچوب نهادی هستند. ساختار بازار انگیزه‌های هزینه‌های تحقیق و توسعه و رقابت بهمنظور کاهش هزینه‌های تولید را شکل میدهد که بر قیمت تمام شده تاثیرگذارند. محیط نهادی مطلوب نیز هزینه‌های مبادله و هزینه‌های سربار را کاهش میدهد که بر قیمت تمام شده محصول تاثیرگذارند. محیط اقتصاد کلان نیز نقش اساسی در شکل‌دهی به ظرفیت‌های سمت عرضه دارد. بنابراین شناخت عناصر کلیدی ظرفیت سمت عرضه از اهمیت زیادی برخوردار است. این عوامل عبارتند از: زیرساخت‌های داخلی حملونقل، محیط اقتصاد کلان، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و نهادها.
زیرساخت‌های حملونقل داخلی:
اندازه و رشد ظرفیت‌های سمت عرضه در هر کشوری بهطور حیاتی به زیرساخت‌های فیزیکی که در حوزه راه‌ها تا بنادر حمل انرژی و زیرساخت‌های ارتباطات قرار دارند وابسته است. آنکتاد از متغیر زیرساخت حملونقل داخلی به عنوان جایگزینی برای در نظرگرفتن کلیه زیرساخت‌های تاثیرگذار بر تولید استفاده می‌کند. بررسی‌ها نشان میدهد که درجه اهمیت و تاثیرگذاری ساختار حملونقل داخلی در دوره‌های زمانی مختلف و در بین نمونه‌های مختلف کشورها متفاوت است. همچنین نتایج نشان داده است که هزینه‌های حملونقل داخلی تاثیر منفی و معناداری بر عملکرد صادراتی کشورهای با عملکرد ضعیف در طول دوره 1991-1988 داشته است و در این کشورها تسهیل حملونقل داخلی میان تمام مناطق کشور نقش مهمی در عملکرد صادراتی داشته است و درجه تاثیرگذاری این متغیر بر عملکرد صادراتی نسبت به سایر متغیرها برجسته‌تر بوده است. بر این اساس تا زمانی که این کشورها با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حملونقل می‌توانند ظرفیت‌های سمت عرضه خود را توسعه دهند (لیماو و ونابل15، 2001).
محیط اقتصاد کلان:
براساس گزارش آنکتاد16 (2009) تقویت نرخ ارز یکی از تعیین‌کننده‌های اساسی عملکرد صادراتی است و بهطور میانگین همراه با 1 درصد کاهش در ارزش پول ملی صادرات بین 6 تا 10 درصد افزایش مییابد. تقویت ارزش پول ملی که در بعضی از موارد نتیجه سیستم نرخ ارز ثابت است که بهعنوان لنگر اسمی کنترل فشارهای تورمی از آن استفاده میشود، بهطور مستقیم به کاهش قدرت رقابت‌پذیری قیمتی برای بنگاه‌های صادراتی بویژه در حوزه تولیدات صنعتی منجر میشود. صادرکنندگان کالاهای با تولیدات متنوع‌تر یا تولیدات سرمایه‌بر نسبت به صادرکنندگان بازارهای با تولیدات کاربر، رقبای صادراتی کمتری دارند و از مزیت‌های رقابتی بیشتری برخوردارند (آنکتاد، 2009). در نتیجه، می‌توان انتظار داشت که رقابت‌پذیری کالاهای متنوع و سرمایه‌بر حساسیت کمتری نسبت به تغییرات اندک در نرخ ارز واقعی داشته باشد و بهطور نسبی وابستگی بیشتری به تکنولوژی تولیدشان و درنتیجه به انباشت زیاد سرمایه داشته باشند. این مسئله در مورد تولیدکنندگانی که صادرکننده تولیدات کاربر با نیروی کار کم مهارت، که تولیدات آنها قابلیت جانشینی بالایی دارد و تقاضای آنها بسیار متغیر است و حساسیت بالایی به قیمت دارد، مصداق ندارد.
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی:
نتایج نشان میدهد که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تاثیر مثبتی بر عملکرد صادراتی داشته است (آنکتاد، 2009). این نتیجه برای تمامی انواع کالاها در دوره‌های مختلف زمانی وجود داشته است. نتایج نشان میدهد که در برخی از کشورها سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بهطور موثری باعث تغییر ترکیب کالاهای صادراتی شده است. برای کشورهایی نظیر چین و سنگاپور، جریان ورودی سرمایه بهطور معناداری باعث افزایش تکنولوژی موجود در صادرات کالاهایی شامل تولیدات صنایع دانش‌بنیان شده است. همچنین، رابطه u شکل بین عملکرد صادراتی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وجود دارد، این رابطه در مراحل اولیه توسعه صادرات قویتر است، همراه با توسعه صادرات این رابطه ضعیف میشود و در مراحل آخر توسعه صادرات این رابطه دوباره قوی میشود. نتایج همچنین نشان میدهد که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی باعث بهبود فناوری و تقویت ساختار بخش صادراتی میشود، ساختار بخش صادراتی نقش مهمی در عملکرد صادراتی در مراحل اولیه و نهایی توسعه بخش صادراتی دارد در جمعبندی می‌توان گفت که عملکرد صادراتی بهطور مثبتی تحت تاثیر تنوع ارتباط درون بخشی میان بخش‌های ضعیف و تنوع ارتباط بین‌بخشی در میان بخش‌های با عملکرد بهتر قرار دارد. می‌توان با بهبود فناوری در بخش‌های صادراتمحور محدودیت‌های سمت عرضه را رفع کرد که این مسئله با تاثیر مثبت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر فرآیند تشکیل سرمایه در بخش‌های صادراتمحور قابل توضیح است. علاوهبر این، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به طور غیرمستقیم از طریق انباشت به سرمایه داخلی، سرریزهای فناوری و نوآوری‌های دانش‌بنیان، بهبود شرایط رقابتی و تقویت کانال‌های صادراتی بر توسعه صادرات بویژه در کشورهای درحال توسعه تاثیرگذار است (ساهو و دش17، 2022).
توسعه مالی:
توسعه مالی در حقیقت توسعه نظام یا بخش مالی شامل بازارها، نهادها و ابزارهای مالی است. این بخش در صورت ایفا‌کردن نقش مفید واسطه‌ای در تخصیص بهینه منابع به بخش واقعی (شامل بازارهای کالا و کار)، سهم عمده‌ای در رشد بلندمدت اقتصادی دارد. ازاینرو با توجه به اهمیت بخش مالی و ارتباطات این بخش با بخش‌های دیگر ازجمله بخش واقعی، در سال‌های اخیر آثار تجارت بر توسعه بخش مالی نیز مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است (راستی، 1389). براساس نظریه مزیت نسبی هکشر-اوهلین، کشورهایی با بازارهای مالی توسعه‌یافته‌تر از دسترسی آسان‌تر به منابع خارجی بهره می‌برند و به مزیتی نسبی دست مییابند که به تخصصی شدن تولید در صنایع و بخش‌هایی منجر میشود که بر تامین مالی خارجی متکی هستند (کاپوراله و همکاران18، 2022).
اولين شاخص ارائه شده در زمينه مزيت نسبي از بعد تجاري (صادرات)، مزيت نسبي آشكار شده است. اين شاخص در ساده‌ترين شكل عبارت است از:
(1) |
| ||||||
(2) |
| ||||||
(3) |
| ||||||
(4) |
| ||||||
آماره | عنوان متغیر | |||||
Adv | Inst | Tran | Rer | Fd | Fdi | |
میانگین | 24/0- | 36/0 | 14/3 | 62/100 | 42/73 | 81/6 |
میانه | 27/0- | 24/0 | 09/3 | 00/100 | 29/58 | 83/2 |
بیشینه | 62/0 | 12/2 | 23/4 | 97/176 | 67/254 | 35/279 |
کمینه | 71/0- | 79/1- | 61/1 | 18/68 | 72/3 | 53/57- |
انحراف معیار | 25/0 | 01/1 | 60/0 | 96/11 | 41/52 | 01/20 |
چولگی | 87/0 | 13/0 | 08/0 | 59/1 | 90/0 | 94/7 |
کشیدگی | 86/3 | 75/1 | 82/1 | 15/10 | 17/3 | 62/88 |
جارک-برا (سطح احتمال) | 07/137 (000/0) | 73/59 (000/0) | 37/52 (000/0) | 0/2242 (000/0) | 59/118 (000/0) | 4/278028 (000/0) |
منبع: یافته‌های پژوهش
قبل از برآورد ضرایب لازم است پایایی متغیرها بررسی شوند. با توجه به وابستگی و یا عدم‌وابستگی مقاطع در دادههای پانل لازم است آزمون ریشه واحد متناسب با شرایط مقاطع انتخاب شود. آزمون‌های مختلفی برای وابستگی میان مقاطع معرفی شده است. در این مطالعه آزمون وابستگی میان مقاطع پسران (2015) که نسخه تکمیل شده آزمون پسران (2004) است استفاده میشود. آزمون بررسی وابستگی مقاطع در بستر نرم‌افزار ایویوز صورت گرفته است و نتایج آزمون در جدول شماره (2) گزارش شده است و خروجی نرم‌افزار به پیوست اضافه شده است. فرضیه صفر آزمون بیان می‌کنند که بین مقاطع وابستگی وجود ندارد. همانگونه که در جدول نیز مشخص است، بجز متغیر شاخص عملکرد لجستیک، برای سایر متغیرها فرض صفر رد میشود. بنابراین برای متغیر شاخص عملکرد لجستیک از آزمون ریشه واحد ایم، پسران و شین30 با فرض عدم وابستگی میان مقاطع استفاده می‌گردد و برای سایر متغیرهای پژوهش از آزمون پسران با فرض وابستگی میان مقاطع استفاده خواهد شد.
جدول 2. نتایج آزمون وابستگی بین مقاطع پسران
متغیر | آماره آزمون | سطح احتمال |
Adv | 15/23 | 000/0 |
Inst | 98/16 | 000/0 |
Tran | 27/0- | 789/0 |
Rer | 15/8 | 000/0 |
Fd | 49/14 | 000/0 |
Fdi | 70/22 | 000/0 |
منبع: یافته‌های تحقیق
نتایج آزمون ریشه واحد نشان میدهد که براساس آزمون ریشه واحد با فرض عدم وابستگی میان مقاطع متغیر شاخص عملکرد لجستیک در سطح پایاست. برای سایر متغیرهای پژوهش نیز آزمون با فرض وابستگی میان مقاطع صورت گرفته است، مقدار آماره آزمون از مقدار بحرانی در سطح معناداری 5 درصد بیشتر است که نشاندهنده پایا بودن متغیرها در سطح است. بر این اساس تمامی متغیرهای پژوهش در سطح مانا هستند.
جدول 3. نتایج آزمون ریشه واحد
متغیر | آزمون در سطح* | |
آماره | نتیجه | |
Adv | 703/4- | I(0) |
Inst | 719/16- | I(0) |
Tran | 381/5- | I(0) |
Rer | 342/2- | I(0) |
Fd | 557/10- | I(0) |
Fdi | 161/35- | I(0) |
منبع: یافته‌های تحقیق
* آماره آزمون با فرض وجود وابستگی بین مقاطع در سطح معناداری 5% برابر با 11/2- است.
در ادامه رابطه میان متغیرها در چارچوب معادله شماره (4) بررسی میشود. برای انتخاب الگوی ایستای مناسب از آزمون‌های چاو، هاسمن و لاگرانرژ استفاده شده است. نتایج این آزمون‌ها در جدول شماره (4) ارائه شده است. آزمون چاو برای انتخاب میان الگوی دادههای تلفیقی و الگوی آثار ثابت تابلویی استفاده شده است، فرضیه صفر آزمون مبنیبر نبود آثار ثابت است، همانگونه که مشاهده شده است فرضیه صفر آزمون قابل تایید نیست و بر این اساس الگوی آثار ثابت برآورد بهتری از الگوی دادههای تلفیقی دارد. آزمون بعدی برای مقایسه الگوهای دادههای تابلویی آثار ثابت و آثار تصادفی به کار گرفته میشود. فرضیه صفر آزمون مبنی بر وجود آثار تصادفی است، در این آزمون نیز فرضیه صفر آزمون رد شده و بیانگر این مطلب است که الگوی آثار ثابت برآورد بهتری از روابط بین متغیرها دارد. در نهایت از آزمون ضریب لاگرانژ برای مقایسه میان الگوی دادههای تلفیقی و الگوی دادههای تابلویی با آثار تصادفی استفاده شده است، نتایج این آزمون براساس معیارهای مختلف نیز نشان میدهد که الگوی آثار تصادفی نسبت به الگوی دادههای تلفیقی تبیین بهتری از روابط میان متغیرها دارد. بر این اساس در رویکرد ایستا الگوی آثار ثابت برای برآورد ضرایب میان متغیرها بهکار گرفته خواهد شد.
جدول 4. آزمون‌های انتخاب مدل ایستا
عنوان آزمون | آماره آزمون | سطح احتمال |
آزمون چاو | 65/274 | 000/0 |
آزمون هاسمن | 57/43 | 000/0 |
آزمون ضریب لاگرانژ | بروش پاگان:237/3362 | 000/0 |
هاندا: 629/40 | 000/0 | |
کینگ-وو:962/19 | 000/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش
ندیری و محمدی (1390) بیان می‌کنند آزمون‌های و مدل‌های تجری بررسی تاثیر نهادها بر متغیرهای اقتصادی از مشکلات زیادی رنج می‌برند. یکی از این مشکلات بحث درونزا بودن متغیرها و همبستگی آن با سایر متغیرهای توضیحی است. برای حل این مشکلات استفاده از رویکرد GMM توصیه میشود. ازاینرو علاوهبر الگوی ایستا، ضرایب با استفاده از روش‌های پانل پویا نیز برآورد می‌گردند. همچنین، با توجه به اینکه حجم نمونه شامل کشورهای مختلفی است که تفاوت‌های زیادی در ساختار اقتصادی و سایر عوامل موثر بر مزیت صادراتی نظیر موقعیت جغرافیایی، سطح دسترسی به بازارهای جهانی، وضعیت دسترسی به منابع طبیعی، فرهنگ، ساختار سیاسی و سرمایه انسانی متفاوتی دارند، لازم است از الگویی استفاده شود که آثار این عوامل را در برآورد ضرایب حذف نماید بدون اینکه باعث تورش در برآوردها شود. از طرفی در این مطالعه بعد زمانی بسیار کوچکتر از تعداد مقاطع است، بر این اساس و با توجه بهدلایل بیان شده استفاده از رویکرد GMM تفاضلی برای برآورد ضرایب میان متغیرها گزینه مناسبی است. در جدول شماره (5) نتایج حاصل از برآورد روابط میان متغیرها گزارش شده است.
ضرایب برآورد شده برای شاخص حاکمیت قانون (Inst) در هر دو روش برآوردی مثبت و از نظر آماری کاملا معنادار بهدست آمده است. بر این اساس بهبود عملکرد در کیفیت حاکمیت قانون با بهبود عملکرد مزیت رقابتی در صادرات محصولات صنعتی در کشورهای مورد بررسی همراه بوده است. براساس برآورد رویکرد پویا یک واحد افزایش در شاخص حاکمیت قانون بهطور میانگین 097/1292 واحد شاخص مزیت رقابتی کالاهای صنعتی را بهبود می‌بخشد. مقدار ضریب بهدست آمده نشان دهنده وابستگی زیاد مزیت رقابتی به محیط حکمرانی مناسب است. ضریب برآورد شده در مدل ایستا نیز نشان میدهد که یک واحد افزایش در شاخص حاکمیت قانون باعث افزایش 238/1145 واحدی در شاخص مزیت رقابتی محصولات صنعتی میشود.
شاخص کیفیت زیرساخت‌های حملونقل نیز طبق انتظار رابطه مثبت و معناداری با شاخص مزیت رقابتی صادرات محصولات صنعتی داشته است. ضریب برآورد شده در هر دو روش مثبت و معنادار است. ضریب برآورد شده در روش ایستا برابر با 095/581 و در روش پویا 259/1257 است. براساس مقدار برآرود شده در روش پویا می‌توان گفت یک واحد افزایش در شاخص عملکرد لجستیک باعث میشود به طور میانگین شاخص مزیت رقابتی در کشورها 259/1257 افزایش مییابد. با توجه به اینکه بعد دادههای شاخص عملکرد لجستیک در بازه 1-5 است، ضریب برآورد شده نشاندهنده حساسیت زیاد مزیت رقابتی محصولات صنعتی به کیفیت زیرساخت‌های ارتباطات و حملونقل است.
ضریب برآورد شده برای متغیر نرخ ارز واقعی براساس هر دو روش مثبت و از نظر آماری کاملا معنادار هستند. نتایج تایید کننده تئوری رابطه مثبت میان نرخ ارز واقعی و افزایش قدرت رقابتی محصولات قابل مبادله (تولیدات صنعتی و کشاورزی) است. براساس ضرایب برآورد شده در الگوی ایستا یک واحد افزایش در نرخ ارز واقعی، شاخص مزیت رقابتی محصولات صنعتی را 617/27 واحد افزایش میدهد. با توجه به این مطلب که محصولات صنعتی عموما قابل مبادله هستند، تغییرات نرخ ارز از طریق ایجاد مزیت قیمتی می‌تواند بر میزان صادرات و واردات آنها آثار قابل ملاحظه‌ای داشته باشد و از این طریق به توسعه و یا مانعی برای ایجاد مزیت در بخش صنعت منجر شود. معمولا همراه با کاهش نرخ ارز واقعی مزیت‌های صادراتی کالاهای صنعتی در کشورها کاهش یافته، صادرات صنعتی کاهش مییابد و واردات افزایش مییابد.
ضریب برآورد شده برای رابطه میان توسعه مالی و مزیت رقابتی محصولات صنعتی در هر دو الگو مثبت بهدست آمده است که نشان میدهد توسعه مالی و تسهیل دسترسی به منابع مالی به بهبود وضعیت مزیت رقابتی تولیدات صنعتی منجر شده است، با وجود این ضریب بهدست آمده در الگوی GMM از نظر آماری معنادار است و در روش ایستا از نظر آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنادار نیست. براساس نتایج بهدست آمده، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی رابطه معناداری با مزیت رقابتی تولیدات صنعتی نداشته است.
جدول 5. برآورد ضرایب
متغیرها | روش ایستا اثرات ثابت | روش GMM | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
ضرایب | انحراف معیار | ارزش احتمال | ضرایب | انحراف معیار | ارزش احتمال | ||
عرض از مبدأ | 3880/34 | 751/5 | 000/0 | - | - | - | |
وقفه متغیر وابسته | - | - | - | 065/1 | 018/0 | 000/0 | |
کیفیت حکمرانی | 238/1145 | 872/161 | 000/0 | 097/1292 | 293/404 | 002/0 | |
عملکرد لجستیک | 095/581 | 222/246 | 018/0 | 259/1257 | 398/463 | 007/0 | |
نرخ ارز واقعی | 617/27 | 473/3 | 000/0 | 429/41 | 607/14 | 005/0 | |
توسعه مالی | 335/2 | 563/1 | 136/0 | 627/6 | 659/2 | 013/0 | |
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی | 425/1 | 992/0 | 151/0 | 189/0 | 876/2 | 947/0 | |
|
Adjusted F-statistics=88/334 Prob. =000/0 | J-statistic = 961/56 Instrument rank=62 Prob. =439090/0 AR(1) test (Prob) = (0231/0) 272 /2- AR(2) test (Prob) = (4246/0) 799 /0- | |||||
Algeria | China | Georgia | Korea, Rep. | Pakistan | Spain |
Armenia | Colombia | Germany | Latvia | Papua New Guinea | Sweden |
Australia | Congo, Dem. Rep. | Ghana | Lesotho | Paraguay | Switzerland |
Austria | Costa Rica | Greece | Luxembourg | Philippines | Togo |
Bahamas, The | Cote d'Ivoire | Guyana | Malaysia | Poland | Tunisia |
Bahrain | Croatia | Hong Kong SAR, China | Malta | Portugal | Turkiye |
Belgium | Cyprus | Hungary | Mexico | Romania | Uganda |
Bolivia | Czechia | India | Moldova | Russian Federation | Ukraine |
Brazil | Denmark | Indonesia | Morocco | Saudi Arabia | United Kingdom |
Bulgaria | Dominican Republic | Iran, Islamic Rep. | Netherlands | Sierra Leone | United States |
Burundi | Fiji | Ireland | New Zealand | Singapore | Uruguay |
Cameroon | Finland | Israel | Nicaragua | Slovak Republic | Zambia |
Canada | France | Italy | Nigeria | Solomon Islands |
|
Chile | Gambia | Japan | Norway | South Africa |
|
27 |
[1] این مقاله مستخرج از رساله دکتری آقای هدایت حاتمی به راهنمایی دکتر کاوه درخشانی درآبی و مشاوره دکتر داریوش حسنوند در دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد الیگودرز است.
[2] * دانشجوی دکتری اقتصاد، گروه اقتصاد، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران،h.hatami1975@gmail.com
[3] ** استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه اراک، و استاد مدعو واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی (نویسنده مسئول)، derakhshani.kaveh@gmail.com
[4] + استادیار، گروه اقتصاد، واحدالیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران، hassanvand.d@lu.ac.ir
[5] North
[6] Cass
[7] Anderson & Young
[8] Robert & Tybout
[9] Anderson & Marcouiller
[10] Costinout
[11] Nicollini
[12] Heriqbaldi et al
[13] Stellian & Danna-Buitrago
[14] Costinout
[15] Limão & Venables
[16] UNCTAD
[17] Sahoo & Dash
[18] Caporale et al
[19] Balasa
[20] Hillman
[21] Logistics Performance Index
[22] Foreign Direct Investment Net Inflows (% of GDP)
[23] Domestic Credit to Private Sector (% of GDP)
[24] WDI
[25] Generalized Method of Moment (GMM)
[26] Arellano & Bond
[27] Arellano & Bover
[28] Blundell & Bond
[29] Baltagi
[30] Im, Pesaran and Shin
سند
الروابط
المراكز ذات الصلة
دعامة
الصفحات الرسمية
حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام SANAD Press Management. © 1442-1446