تولّد آسمانی با مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی
الموضوعات :محمّد محمدپور 1 , نوید بازرگان 2 , امیر حسین ماحوزی 3
1 - دانشآموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
3 - استادیار دانشگاه پیام نور واحد دماوند
الکلمات المفتاحية: ایمان, مثنوی مولوی, تولّد آسمانی, مرگ نفسانی, ابوّت معنوی,
ملخص المقالة :
صاحبان معرفت برای انسان دو نوع تولّد قائلند: یکی تولّد صوری و دیگری تولّد معنوی یا تولّد ثانی که از آن به عنوان عروسی ابد یا تولّد آسمانی یاد می‌کنند. مرگ نفسانی از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی مولانا است. مولانا همچون سایر عرفای اهل بسط و سکر پدیده مرگ دوستی در آثارش تجلّی خاصی دارد و مرگ و مرگ نفسانی را در مسیر چرخة تکامل می‌داند و از آن به عنوان انتقال از عالم کثرت و طبیعت به عالم وحدت و ماوراءالطبیعه تعبیر می‌کند. این بررسی نشان می‌دهد مولانا تولّد آسمانی را در مرگ نفسانی تحت تأثیر عوامل مؤثری همچون ایمان، ابوّت معنوی و عشق می‌داند؛ بنابراین با استناد به حکایات مثنوی، در یک مقدمه و هفت محور انواع ولادت، عوامل مؤثر در تولّد آسمانی، مرگ‌ها و زایش‌ها، چگونگی مرگ ارادی و انواع آن، راه‌های رسیدن به مرگ نفسانی، ویژگی راه‌یافتگان به مرگ نفسانی (ارادی) و فواید مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) بررسی شده است.
قرآن کریم .
ابن‌عربی، محیی‌الدین. 1975. الفتوحات‌المکیه. تحقیق عثمان یحیی. قاهره: بی‌نا.
اسفراینی. نورالدین عبدالرحمان. 1358. کاشف الاسرار. به اهتمام هرمان لندنت. تهران: زوّار.
اکرام، سید محمد. 1382. «مرگ از نظر مولوی»، در تحفه‌های آن جهانی. به کوشش علی دهباشی.
بحرانی، اشکان. 1389. آینه‌های نیستی. (الهیات سلبی درآثار مولانا و مایستر اکهارت). چ اول. تهران: نشرعلم .
بیانی، شیرین. 1384. دمساز دو صد کیش. چ اوّل. تهران: جامی.
جامی، عبدالرحمن. 1370. نفحات‌الأنس فی حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.
جلالی، پندار، یدالله. 1387. «فنای عارفانه، بقای جاودانه»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش7.
حافظ، شمس‌الدین محمّد. 1382. دیوان. به کوشش قاسم غنی و قزوینی چ7. تهران: دوران .
رودگر، محمّدجواد. 1386. «مرگ اختیاری»، مجله علمی ترویجی قبسات. سال دوازدهم.
زمانی، کریم. 1391. میناگرعشق. چ نهم. تهران: نی .
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1336. ارزش میراث صوفیه. چ چهارم. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــ. 1372. سرّنی.ج 1. چ چهارم . تهران: سخن.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین عمر. 1380. عوارف‌المعارف. ترجمه ابو منصوربن عبدالمومن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: بی‌نا.
سروش، عبدالکریم. 1386. قمار عاشقانه. چ نهم. تهران: صراط.
سلطان‌ولد. 1377. معارف. به کوشش نجیب مایل هروی. چ دوم. تهران: مولی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387. گزیده غزلیات شمس. تهران: سخن.
شیرازی، محمدابراهیم. 1402. تفسیر القرآن‌الکریم. تصحیح محمدخواجوی. ج5. چ2. قم: بیدار.
صادقی حسن آبادی، مجید و راضیه عروجی. 1390. «انسان و تولد معنوی»، انسان‌پژوهی دینی. س 8. ش 25.
عبدالحکیم، خلیفه. 1336. عرفان مولوی. ترجمه احمد محمدی و احمد میرعلایی. چ3. تهران: چاپخانه سپهر.
عزالدین محمود کاشانی. 1367. مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 3. تهران: هما.
عطایی، تهمینه. 1386. «تقابل مرگ و زندگی در مثنوی»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش5. صص 98-118.
عفیفی، ابوالعلاء. 1370. شرح فصوص‌الحکم. چ2. تهران: الزهراء.
عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله. 1362. نامه‌های عین‌القضات. به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران. چ2. تهران: زوار.
غزالی طوسی، ابوحامد. 1374. کیمیای سعادت. ج1. چ ششم. تهران: علمی و فرهنگی .
فلاح، مرتضی. 1387. «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی»، دو فصلنامه پژوهشی زبان و ادبیات فارسی. ش11.
قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. 1374. رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان، فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
کی‌منش، عباس. 1391. «مرگ پیش از مرگ»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. ش 13. صص45-46.
لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1385. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا بزرگ خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوّار.
معتمدی، غلامحسین. 1386. انسان و مرگ. تهران: مرکز.
معین، محمد. 1371. فرهنگ معین. ج1. چ هشتم. تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1386. کلیات شمس تبریزی. بر اساس چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: هرمس.
ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1362. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. چ نهم. تهران: امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1390. فیه ما فیه. شرح کریم زمانی. تهران: معین.
مهدوی، بتول و همکاران. 1393. «تأملات مرگ‌اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 32.
میبدی، احمدبن محمد. 1377. کشف‌الاسرار و عدة الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت. چ5. تهران: امیرکبیر.
نسفی، عزیزالدین محمد. 1359. کشف‌الحقایق. به اهتمام احمد مهدوی دامغانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نفیسی، مجید. 1385. «چهار نگاه به مرگ»، نشریه آرش. ش 96و97. صص 19-27.
نوروزی داوودخانی، ثورالله. 1388. «بررسی و تحلیل درد و رنج های بشری در اندیشه مولوی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش17.
_||_
References ’Abd-olhakim, Khalifeh. (1957/1336SH). ’Erfān Mowlavi. Tr. by Ahmad Mohammadi va Ahmad Mir-’Alā’i. 3rd ed. Chāp-khāneh0ye Sepehr. ’Afifi, Abol’alā’. (1991/1370SH). Sharh-e Fosous-ol hekam. 2nd ed. Tehran: Alzahrā. ’Atā’i, Tahmineh. (2007/1386SH). “Taghābol-e marg o zendegi dar Masnavi”. Motāle’āt-e ’Erfāni. No. 5. Pp. 98-118. ’Ein-ol-Qozāt Hamedāni, Abol-ma’āli ’Abdollāh. (1983/1362SH). Nāme-hā-ye ’Ein-ol-Qozāt. With the effort of Alinaqi Monzavi and ’Afif ’Oseirān. 2nd ed. Tehran: Zavvār. Bayāni, Shirin. (2005/1384SH). Damsāz-e do sad kish. 1st ed. Jāmi. Bohrāni, Ashkān. (2010/1389SH). Āyenehā-yeisti (Elāhiyāt-e salbi dar āsār-e Mowlānā va Meister Eckhart). 1 st ed. 'Elm. Ekrām, Seyyed Mohammad. (2003/1382SH). Marg az nazar-e Mowlavi dar tohfeh-hā-ye ān jahāni. With the efforts of ’Ali Dehbāshi. Esfarāyeni, Nour-oddin ’Abd-orrahmān. (1979/1358SH). Kāshef-olasrār. With the Efforts of Herman Landlet. Tehran: Zavvar. Fallāh, Mortezā. (2008/1387SH). “Seh negāh be marg dar adabiyāt-e fārsi”. Do-faslnāmeh-ye Pazhouhesh-e Zabān va Adabiyāt-e Fārsi. No. 11. Ghazzāli, Abou Hāmed. (1995/1374SH). kimiyā-ye sa’ādat. Vol. 1. 6th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi. Ghosheiri, ’Abdolkarim Ibn-e Hovazan. (1995/1374SH). Resāleh Ghosheiriyeh. Tr. by Abou ’Ali ’Osmāni. Ed. by Badi’-oozamān Forouzānfar. Tehran: ’Elmi o Farhangi. Hāfez, Shams-oddin Mohammad. (2003/1382SH). Divān. With the effort of Ghāsem Ghani. 7th ed. Tehran: Dowrān. Ibn-e ’Arabi, Mohi-oddin. (1975). Al-Fotouhāt-ol-makkiyah. Research by ꞌOthmān Yahyā . Cairo: Anonimous. Jalāli Pandri, Yadollāh. (2008/1387SH). “Fanā-ye ’ārefāneh, baghā-ye jāvdāneh”. The Quarterly Journal of Mythtic Studies. No. 7. Jāmi, Nour-oddin ’Abd-orrahmān. (1991/1370SH). Nafahāt-ol-ons. Edition, Introduction & Explanation by Dr. Ma’hmoud ’Abedi. Tehran: Soroush. Key Manesh, ’Abbās. (2012/1391SH). “Marg pish az marg”. The Quarterly Journal of Tahghighāt-e Ta’limi and Ghanā’i-ye Zabān and 100 / – - Adab-e Fārsi. Islamic Azad University of Boushehr. No. 13. Pp. 45- 46. Lāhiji, Shams-oddin Mohammad. (2006/1385SH). Mafātih-ol-e’jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. With the efforts of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ’Effat Karbāsi. Tehran: Zavvar. Mahdavi, Batoul and et. al. (2014/1393SH). “Ta’ammolāt-e margandishāneh dar chand matn-e Mansour-e soufiyāneh tā gharn-e panjom-e hejri”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Islamic Azad University of Tehran Jonoub. No. 32. Mahmoud Kāshāni, ’ezzoddin. (1988/1367SH). Mesbāh-ol-Hedāyeh va Meftāh-ol-Kefāyeh. Ed. by Jalāl-eddin Homāei. 3rd ed. Tehran: Homā. Meibodi, Ahmad Ibn-e Mohammad. (1998/1377SH). Kashf-olasrār va ’Oddat-olabrār. With the effort of ’Ali Asghar Hemmat. 5th ed. Tehran: Amirkabir. Mo’in, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e Mo’in. Vol. 1. 8th ed. Tehran: Amirkabir. Mo’tamedi, Gholām-Hossein. (2007/1386SH). Ensān va marg. Tehran: Markaz. Mowlavi, Djālal-oddin Mohammad. (1983/1362SH). Masnavi ma’navi. With the efforts and edition of Nicholson. 9th ed. Tehran: Amirkabir. Mowlavi, Djālal-oddin Mohammad. (2011/1390SH). Fih mā fih. Explained by Karim Zamāni. Tehran: Mo’in. Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2007/1386SH). Kolliyāt-e Shamse Tabrizi. Ed. by Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. Tehran: Hermes. Nafisi, Majid. (2006/1385SH). “Chāhār negāh be marg”. Nashriyeh Ārash. No 96-97. Pp. 19-27. Nasafi, Aziz-oddin Mohammad. (1980/1359SH). Kashf-ol-haqāyeq. With the effort of Ahmad Mahdavi Dāmghāni. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Ketāb. Nouroizi Dāvoud-khāni, Sour-ollāh. (2009/1388SH). “Barresi va tahlil-e dard o ranj-hā-ye bahsri dar andisheh-ye Mowlavi”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 5. No. 17. Roudgar, Mohammad Javād. (2007/1386SH). “Marg-e ekhtiyāri”. Ghabasāt. Year 12. Sādeghi Hasan Abādi, Majid va Rāziyyeh ’Orouji. (2011/1390SH). “Ensān va tavallod-e ma’navi”. Ensān Pazhouhi-ye Dini. Year 8. No. 25. – – )(.../ 101 Shirāzi, Mohammad Ebrāhim. (1982/1361SH). Tafsir-ol qorān-ol karin. Ed. by Mohammad Khājavi. Vol. 5. 2nd ed. Qom: Bidār. Sohravardi, Sheikh Shahāb-oddin ’Omar. (2001/1380SH). ’Avārezolma’āref . Tr. by Abou-mansour ibn-e ’Abdol-mo’men Esfahāni. With the effort of Ghāsem Ansāri. Tehran: Anonimous. Soroush, ’Abd-olkarim. (2007/1386SH). Ghomār-e ’āsheghāneh. 9th ed. Tehran: Serāt. Sultan Valad. (1998/1377SH). Ma’āref. With the effort of Najib Māyel Heravi. 2nd ed. Mowlā. The Holy Quran. Zamāni, Karim. (2011/1391SH). Mināgar-e eshgh. 9th ed. Tehran: Ney. Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (1957/1336SH). Arzesh-e mirās-e Soufiyeh. 4th ed. Tehran: Amirkabir. Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (1993/1372SH). Serr-e ney. Vol. 1. 4th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.
