کارکردهای عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه در دیوان و حدیقه‌الحقیقه سنایی

الموضوعات :

ابوالقاسم قوام ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد)
زهره هاشمی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی)

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 13 السبت , شعبان, 1434

الکلمات المفتاحية: سنایی, شاهنامه فردوسی, حدیقه‌الحقیقه, دیوان اشعار سنایی, عناصر حماسی و اساطیری,

ملخص المقالة :

در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقه‌های نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی ‌نام می‌برند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در این جستار برآنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سنایی چگونه عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه را در حدیقه‌الحقیقه و دیوانش به کار گرفته است و شیوه نگرش وی به این عناصر چگونه بوده است؟ نگارندگان پس از مطالعه اشعار و استخراج این عناصر دریافتند که سنایی از آنها در چهار محور عمده زیبایی‌شناسی، تعلیمی، عرفانی و ستایشی بهره برده است و میزان کاربرد این عناصر به ترتیب کمیّت عبارت بوده از: ستایشی، تعلیمی، زیبایی‌شناسی و عرفانی.

المصادر:

 

کتابنامه

پورنامداریان، تقی. 1383. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی  فلسفی ابن سینا و سهروردی. ویراست سوم. تهران: علمی و فرهنگی.

دینکرد. (کتاب سوم). 1381. یادداشت‌ها و ترجمه فریدون فضیلت. (2ج). تهران: دهخدا.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: کتابخانه سنایی.

^{ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .} 1387. حدیقه الحقیقه و الشریعه الطریقه. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی چاپ هفتم. تهران: دانشگاه ‌تهران.

^{ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ}. 1348. مثنوی‌های حکیم سنایی. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1383. تازیانه‌های سلوک؛ نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی. تهران: آگه.

صفا،ذبیح‌الله. 1384. حماسه سرایی درایران. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. 1363. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه سنایی.

فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. 1349. دیوان. چاپ دوم. تهران: زوّار.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ نهم. تهران: قطره.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1334. احادیث مثنوی. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی، احمد بن قوص بن احمد. 1347. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ سوم. تهران: زوّار.

مینوی خرد. 1354. ترجمه احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

وندیداد. 1376. ترجمه هاشم رضی. تهران: فکر روز.

نصراصفهانی، محمدرضا و حافظ حاتمی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات عرفانی منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س پنجم. ش 16.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

References

Pournamdāriān, Taghi (2004/1383SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. 3^nd ed. Tehran: 'Elmi va farhangi.

Dinkard (3^rd Book). (2002/1381SH). Tr. By Fereidoun Fazilat. Tehran: Farhang-e Dehkhodā.

Sanāei-e Ghaznavi, Abu-lmajd Majdoud ibn Ādam. (1983/1362SH). Divān. Ed. By Taqi Modarres Razavi. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.

------------------------------------------------------------. (2008/1387SH). Hadiqat-ol-Haqiqa va-Shariat-o-Tariqa. Ed. By Taqi Modarres Razavi. 7^th ed. Tehran: University of Tehran.

-----------------------------------------------------------. (1969/1348SH). Masnavi-hā-ye Hakim Sanāei. . Ed. By Taqi Modarres Razavi. 7^th ed. Tehran: University of Tehran.

Shafi'ei Kadkani, M.Reza. (2004/1383SH). Tāzyāne-hā-ye solouk; Naqd o tahlil-e chand Qasideh az Hakim Sanāei . Tehran: Āgah.

Safā, Zabi'h-ollah. (2005/1384SH). Hamāse-sarāei dar Iran. 7^th ed. Tehran: Amirkabir.

'Onsori-e Balkhi, Abu-l-Qāsem Hasan ibn Ahmad. (1984/1363SH). Divān-e ash'ār. Ed. By Mohammad Dabirsiāqi. 2^nd ed. Tehran: Ketābkhāne-ye Sanāei.

Farrokhi-e Sistāni, Abu-l-hasan 'Ali ibn Jolugh. (1970/1349SH). Divān-e ash'ār. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. Tehran: Qatreh.

Frouzānfar,Badiꞌ-ozzamān. (1955/1334SH). A'hādis-e Masnavi. Tehran: University of Tehran.

Manouchehri-e Dāmghāni, Ahmad ibn Qows ibn Ahmad. (1968/1347SH). Divān-e ash'ār. Ed. By Mohammad Dabirsiāqi. 3^nd ed. Tehran: Zavvār.

Minooy-e kherad (1975/1354SH). Tr. By Ahmad Tafazzoli. Tehran: Bonyād-e farhang-e Iran.

Vandidād.(1997/1376SH). Tr. By Hāshem Razi. Tehran: Fekr-e Rouz.

Nasr-e Esfahāni, Mohammad Rezā & Hāfez Hātami. (2009/1388SH). “Ramz o ramzgerāei bā tekyeh bar adabiāt-e manzoum-e 'erfāni”, Azad University Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature, No. 16.

Yāhaqi, M. Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.