بررسی تطبیقی نمادینگی عناصر طبیعت در شاهنامه
الموضوعات :
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, آتش, آب, باد, خاک,
ملخص المقالة :
اسطورة طبیعت، نماد دوران پیش از دانش و صنعت، و نشان مشخّص روزگارانِ باستان است. طبیعت همواره در پیدایش تحولات مذهبی مردمانِ باستان و به ویژه آریایی‌های ساکن ایران و هند، نقشی بی‌بدیل داشته است. اعتقاد به قوای طبیعت به مرور زمان در میان آریایی‌ها، به‌صورت اعتقاد به خدایان مختلف در آمد و کم کم برای عناصری چون خورشید، ماه، ستارگان و باد، علائمی را اختراع کردند و آنها را قوای خدایی نامیدند. اهمیت چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک ـ بارزترین مظاهر طبیعت ـ از آن نظر بوده که بنابر کهن‌ترین عقاید و باورهای پیشین، این عناصر نمایندة پاکی و سرچشمة زندگی در هستی بوده‌اند. تعمق در شاهنامه مؤیّد تأثیرپذیری فردوسی و غور و تفحص وی در متون کهن ایران باستان و ملل دیگری چون هند، چین و یونان ـ که وجوه اشتراک اساطیریِ بسیاری با ما دارند ـ است. عناصر طبیعت در شاهنامه، بنیانی اساطیری و هویتی منحصر به فرد دارند و صاحب روح هستند که در جای جای داستان، یاریگر قهرمان حماسه‌اند.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابن‌یمین فریومدی. 1363. دیوان. به تصحیح حسینعلی باستانی‌راد. چ2. تهران: کتابخانة سنایی.
ابوبکر عتیق. 1370. قصص قرآن مجید (برگرفته از تفسیر ابوبکرعتیق مشهور به سورآبادی). به اهتمام یحیی مهدوی. چ 2. تهران: خوارزمی.
ابوریحان بیرونی. 1363. آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. چ 3. تهران: امیرکبیر.
اسدی توسی. 1317. گرشاسب نامه. به تصحیح حبیب یغمایی. تهران: کتابخانه بروخیم.
ال.گورین، ویلفرد و دیگران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا مهین‌خواه. تهران: اطلاعات.
الیاده، میرچا. 1376. رساله درتاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ 2. تهران: سروش.
ــــــــــ . 1378. اسطورة بازگشت جاودانه (مقدمه بر فلسفه‌ای از تاریخ). ترجمة بهمن سرکاراتی. تهران: نقره.
ایونس، ورونیکا. 1373. اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
بهار، مهرداد. 1369. بندهشن (فرنبغ دادگی). تهران: توس.
ــــــــــ . 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ 2. تهران: فکر روز.
ــــــــــ . 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پورداوود، ابراهیم. 1331. هرمزدنامه. تهران: انجمن ایران‌شناسی.
ــــــــــــــــ . 1356. یشت‌ها. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ3. تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــ . 1357. ویسپرد. به کوشش بهرام فره‌وشی. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.
تیرانداز، موبد. 1241. خرده اوستا. تهران: خردشهریار.
جونز، ا. و دیگران. 1366. رمز و مثل در روانکاوی و ادبیات. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
حافظ. 1372. دیوان. بر اساس تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی. تهران: صدرا.
حسن‌دوست، محمد. 1383. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. زیر نظر بهمن سرکاراتی. تهران: آثار.
دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زندة جهان. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.
دوستخواه، جلیل. 1357. اوستا. چ 3. تهران: مروارید.
رشیدالدین میبدی. 1371. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. به اهتمام علی‌اصغرحکمت. چ5. تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. 1374. باکاروان حله. چ 9. تهران: علمی.
ــــــــــــــــــــــ . 1383. در قلمرو وجدان. تهران: سروش.
ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
صدقه، جان. 1378. "درخت در اساطیر کهن". ترجمة محمدرضا ترکی. فصلنامة شعر. ش 26.
فردوسی. 1368. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. دفتر یکم. تهران: روزبهان.
ـــــــ . 1369. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. بنیاد میراث ایران، با همکاری بیبلیوتکا پریسکا. دفتر دوم. کالیفرنیا و نیویورک.
ــــــ . 1381. شاهنامه(بر اساس چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
فروید، زیگموند. 1351. توتم و تابو. ترجمة محمدعلی خنجی. چ2. تهران: کتابخانة طهوری.
فیلیپ، ژینیو. 1352. ارداویراف نامه. ترجمة ژاله آموزگار. تهران: معین.
کویاجی.ج. 1362. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمة جلیل دوستخواه. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
کویاجی، جهانگیر کووورجی. 1380. بنیادهای اسطوره و حماسة ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: آگه.
گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمة احمد بهمنش. چ3. تهران: امیرکبیر.
معین، محمد. 1355. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.
مولوی. 1371. مثنوی. براساس تصحیح نیکلسون. تهران: زمستان.
ناصرخسرو. 1368. دیوان. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی. 1376. مخزن الاسرار. با تصحیح وحواشی وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 2. تهران: قطره.
هینلز، جان راسل. 1389. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یارشاطر، احسان. 1344. داستان‌های ایرانی باستان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یونگ، کارل گوستاو. 1386. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.
_||_References
Abu Reihān Birooni. (1984/1363H). Āsār-al Bāghiyyeh. Tr. by Akbar Dānā Seresht. 3rd ed. Tehran: Amir Kabir.
Abubakr Atigh. (1991/1370H). Ghessas-e Quran-e Majid (Bargerefte az Tafsir-e Abubakr Atigh Mashhur be Soor Ābādi). With the efforts of Yahya Mahdavi. 2nd ed. Tehran: Khārazmi.
Asadi Tousi. (1938/1317H). Garshāsb Nāmeh. Ed. by Habib Yaghmāyi. Tehran: Ketabkhane-ye Brokhim.
Bahār, Mehrdād. (1990/1369H). bondaheshn (Faranbagh dadegi). Tehran: toos.
--------. (1995/1374H). Jostāri chand dar farhang-e Iran. 2nd ed. Tehran: Fekr-e Rooz.
--------. (1996/1375H). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.
Coyajee, Jehangir Cooverjee. (1983/1362H). Āyin-hā va Afsāne-hāye Iran va Chin-e Bāstān (Cults and Legends of Ancient Iran and China). Tr. Jalil Doostkhah. 2nd ed. Tehran: Sherkat-e Sahāmi-e Ketab-hāye Jibi.
Coyajee, Jehangir Cooverjee. (2001/1380H). Bonyād-hāye Ostooreh va Hemāse-ye Iran. Ed. and commentary by Jalil Doost khāh. Tehran: Āgah.
De Beaucorps, Monique. (1997/1376H). Ramz-hāye Zendeh Jān (Les Symboles Vivant). Tr. by Jalāl Sattāri. 2nd ed. Tehran: Markaz.
Doostkhāh, Jalil. (1978/1357H). Avestā. 3rd ed. Tehran: Morvārid.
Ebn-e Yamin Farivmadi. (1984/1363H). Divān .Ed. by Hossein Ali Bāstāni Rād. 2nd ed. Tehran: Ketabkhane-ye Sanāyi.
Eliade, Mircea. (2006/1385H). Resāleh dar Tārikh-e Adiyān (Traité D’Histoire Des Religions). Tr. by Jalāl Sattāri. 2nd ed. Tehran: Sorush.
--------. (1999/1378H). Osture-ye Bazgasht-e Jāvdāneh/The Myth of the Eternal Return, or Cosmos and History (Commentary on Falsafe-yi az Tārikh). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tehran: Noghreh.
Ferdowsi. (1989/1368H). Shāhnameh. With the efforts of Jalāl Khāleghi Motlagh. Book 1. Tehran: Roozbahān.
--------. (1990/1369H). Shāhnameh. With the efforts of Jalāl Khāleghi Motlagh. Bonyād-e Mirās-e Iran, with the cooperation of Biblioteka Priska. Book 2. California and New York.
--------. (2002/1381H). Shāhnameh (Based on the book published in Moscow). With the efforts of Saeed Hamidian. Tehran: Ghatreh.
Freud, Sigmund. (1972/1351H). Totem va Taboo (Totem and Tabu). Tr. by Mohammad Ali Khanji. 2nd ed. Tehran: Ketabkhane-ye Tahoori.
Gignoux, Philippe. (1973/1352H). Arda Virāz Nāmeh (Le Livre d’Arda Viraz). Tr. by Zhāleh Amoozgār. Tehran: Moeen.
Grimal, Pierre. (1988/1367H). Farhang-e Asātir-e Yunān va Room (Dictionnaire de la Mythologie Grecque et Romaine). Tr. by Ahmand Behmanesh. 4th ed. Tehran: Amir Kabir.
Guerin, Wilfred L. et al. (1991/1370H). Rahnamā-ye Ruykardhā-ye Naqd-e Adabi (A Handbook of Critical Approaches to Literature). Tr. by Zahra Mihan Khāh. Tehran: Ettelā’āt.
Hāfez. (1993/1372H). Divān. Based on the edition of Allāmeh Ghazvini and Ghāsem Ghani. Tehran: Sadra.
Hasan doost, Mohammad. (2004/1383H). Farhang-e Rishe shenakhti-e Zaban-e Farsi. Under the supervision of Bahman Sarkārāti. Tehran: Āsār.
Hinnells, John Russell. (2010/1389H). Shenākht-e Asātir-e Iran (Persian Mythology). Tr. by Zhāleh Āmoozgār and Ahmad Tafazzoli. Tehran: Cheshmeh.
Ions, Veronica. (1994/1373H). Shenākht-e Asātir-e Hend (Indian Mythology). Tr. by Bājlān Farrokhi. Tehran: Asātir.
Jones, A. et al. (1987/1366H). Ramz va Masal dar Ravānkāvi va Adabiāt. Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Toos.
Jung, Carl Gustav. (2007/1368H). Ensān va Sambolhāyash (Man and His Symbols). Tr. by Mahmood Soltaniyyeh. Tehran: Jāmi.
Meibodi, Rashidoddin. (1992/1371H). Kashf-ol Asrār va Oddat-ol Abrār. With the efforts of Ali Asghar Hekmat. 5th ed. Tehran: Amir Kabir.
Mo’een, Mohammad. (1976/1355H). Mazd Yasna va Adab Parsi. Tehran: University of Tehran Press.
Mowlavi. (1992/1371H). Masnavi. Based on Nicholson’s edition. Tehran: Zemestan.
Nasser Khosrow. (1989/1368H). Divān. Ed. by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh. Tehran: University of Tehran Press.
Nezāmi. (1997/1376H). Makhzan-ol Asrār. Ed. and Annotation by Vahid Dastgerdi. With the efforts of Saeed Hamidian. 2nd ed. Tehran: Ghatreh.
Pour Davood, Ebrahim. (1952/1331H). Hormazd Nāmeh. Tehran: Anjoman-e Iran Shenasi.
--------. (1977/1356H). Yasht-hā. With the efforts of Bahram Farahvashi. 3rd ed. Tehran: University of Tehran Press.
--------. (1978/1357H). Visparad. With the efforts of Bahram Farahvashi. 3rd ed. Tehran: University of Tehran Press.
Sadghe, Jan. (1999/1378H). “Derakht dar Asātir-e Kohan”. Tr. by Mohammad Reza Torki. Faslname-ye She’r. No. 26.
Sattāri, Jalāl. (1993/1372H). Madkhali bar Ramz Shenāsi-e Erfāni. Tehran: Markaz.
The Holy Quran.
Tirandāz, Mowbed. (1962/1341H). khordeh Avesta. Tehran: Kherad Shahryār.
Yār Shāter, Ehsan. (1965/1344H). Dāstān-hāye Irani-e Bāstān. Tehran: Bongah-e Tarjome va Nashr-e Ketāb.
Zarrinkoub, Abdol Hossein. (1995/1374H). Ba Kārvān-e Holle. 9th ed. Tehran: Elmi.
--------. (2004/1383H). Dar Ghalamro-e Vojdān. Tehran: Sorush.
