بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو
الموضوعات :
علیرضا شعبانلو
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
الکلمات المفتاحية: رستم, اکوان, زروان, اسطوره آفرینش, آیین مزدایی,
ملخص المقالة :
داستانِ جنگ رستم با اکوان دیو، یکی از حماسه‌های بسیار رازناک و خِردآشوبِ شاهنامه است که فردوسی با آگاهی کامل از این امر، نخستین کسی است که کوشیده تا رمز و راز آن را بگشاید. پژوهندگان اساطیر شاهنامه، تمام همت خود را تنها بر شناخت اکوان و تطبیق آن با یکی از شخصیت‌های اساطیری مانند ایزد وای، ارزوشمنه (arezuşamana) و اکومنه (akumana) گمارده و به دیگر جنبه‌های این داستان نپرداخته‌اند. نگارنده بر این باور است که داستان رستم و اکوان از روی روایات دینی به ویژه اسطورة آفرینش زروانی، ساخته شده و بیشتر بازتاباننده و تکرارکنندة عمل خلقت است. کیخسرو و افراسیاب در نقش اهورامزدا و اهریمن ظاهر شده‌اند و رستم و اکوان نیز به ترتیب نمایندۀ بهمن و اکومنه هستند. این داستان بیان‌کنندة سه هزاره سوم از زمان کرانمند است که دوران آمیزش خوبی و بدی، و جنگ نهایی میان نیروهای اهورامزدا با نیروهای اهریمن است. اکوان نمونة آشوب و نابسامانی جهانی است که رستم با کشتن آن، جهان را از آشفتگی و بدی می‌رهاند و کار خلقت را تکرار می‌کند.
احمدی، جمال. 1384. «در شناخت اسطوره اکوان دیو». کاوش‌نامه. س 6. ش 10.
الیاده، میرچا. 1384. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.
بهار، مهرداد. 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
پورداوود، ابراهیم. 1377. تفسیر و تألیف یشتها. ج 2. تهران: اساطیر.
تفضلی، احمد. 1379. ترجمة مینوی خرد. تهران: توس.
جلالی‌مقدم، مسعود. 1384. آیین زروانی. تهران: امیرکبیر.
دادگی، فرنبغ. 1380. بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
زادسپرم. 1385. وزیدگی‌های زادسپرم. پژوهشی از محمدتقی راشد محصل. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده (گزیده مقالات فارسی). تهران: طهوری.
فردوسی. 1382. شاهنامه. ج1. بر پایه چاپ مسکو. تهران: هرمس.
کریستن سن، آرتور 1378. ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1383. نامۀ باستان. ج4. تهران: سمت.
کویاجی.جی.سی. 1378. مانندگی‌های اسطوره‌های ایران و چین. ترجمة دکتر کوشیارکریمی طاری. تهران: نسل نو اندیش.
مختاریان، بهار. 1383. «اکوان دیو: اکومن یا اکوای دیو؟». نامة ایران باستان. س 4. ش 2.
منابع اینترنتی
جلال خالقی مطلق، مقاله اکوان دیو (AKVĀN – E - DĪV) در تارنمای دایرةالمعارف ایرانیکا.
کهلان، جواد مفرد. http://far-hang.blogspot.com/2008/09/blog-post_12.html
References
Ahmadi, Jamal. (2005/1384H). “Dar shenakht-e osture-ye Akvan-e Div”. Kāvosh Nāmeh. Year 6. No. 10.
Bahar, Mehrdad. (1996/1375H). Pazhouheshi dar asatir-e Iran. Tehran: Agah.
Christensen, Arthur. (1999/1378H). Iran dar zaman-e Sasanian. Tr. by Rashid Yasemi. Tehran: Sedaye Moāser.
Coyajee, Jehangir Cooverjee. (1999/1378H). Mānandegy-hāye osture-hāye Iran va Chin. Tr. by Kooshyar Karimi Tāri. Tehran: Nasl-e No’ Andish.
Dadegi, Faranbagh. (2001/1380H). Bondaheshn. Documented by Mehrdad Bahar. Tehran: Toos.
Eliade, Mircea. (2005/1384H). Osture-ye Bazgasht-e Javdaneh. Tr. by Bahman Sarkarati. Tehran: Tahuri.
Ferdowsi. (2003/1382H). Shahnameh. 1st Vol. Based on the script published in Moscow. Tehran: Hermes.
Jalali Moghaddam, Masoud. (2005/1384). Ayin-e Zarvāni. Tehran: Amirkabir.
Kazzazi, Mir Jalaloddin. (2004/1383H). Nāme-ye Bāstān. 4th Vol. Tehan: Samt.
Mokhtarian, Bahar. (2004/1383H). “Akvan-e Div: Akvoman ya Akvay Div?”. Nāme-ye Iran-e Bāstān. Year 4. No. 2.
Pourdavood, Ebrahim. (1998/1377H). Tafsir va Ta’lif-e Yasht-hā. 2nd Vol. Tehran: Asatir.
Sarkārāti, Bahman. (2006/1385H). Sāye-hāye shekār shodeh (A selection of articles in Persian). Tehran: Tahoori.
Tafazzoli, Ahmad. (2000/1379H). Tarjome-ye Minoo-ye kherad. Tehran: Toos.
Zādesparam. (2006/1385H). Varzidegy-hāye Zādesparam. A study by Mohammad Taghi Rashed Mohassel. 2nd ed. Tehran: The Institute for Humanities and Cultural Studies.
E-references
Jalal Khaleghi Motlagh. “Akvan-e Div”. At
Kohlan, Javad Mofrad. http://far-hang.blogspot.com/2008/09/blog-post_12.html
