تحلیل خوابهای صوفیان در رسالۀ قشیریه
الموضوعات :احمد رضایی 1 , بهاءالدین اسکندری 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم –
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه
قم
الکلمات المفتاحية: خواب, صوفیه, رسالۀ قشیریه, تحلیل,
ملخص المقالة :
خواب یا رؤیا از جمله مقولاتی است که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول داشته است؛بشر همواره کوشش کرده به طرق گوناگون به دنیای راز آلود خواب و حوادثی که در خواب برای وی روی می دهد وارد شود و به ویژگیهای این جهان نامکشوف پی ببرد؛عالمان حوزه های مختلف دانش بشری نیز در طول قرون و اعصار بدین موضوع توجه کرده اند،عرفا و صوفیه،الاهیون،روانشناسان و روانکاوان،زیست شناسان و ... هریک به گونه ای و از زاویه ای به بررسی این موضوع پرداخته اند.به نظر می رسد دستمایۀ همۀ آنان یکسان بوده وآن عبارت است از خواب و رؤیایی که کسی دیده یا نقل شده است؛ اینان بررسی و تحلیل خواب ورؤیا را راهی برای ورود به روان و جهان ذهن و اندیشه و یا جهان ماورا و آن سوی مرزهای حس وتجربه می دانند.در متون صوفیه و متصوفه نیز همانطور که اشارت رفت،خواب از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه بوده و آنان علاوه بر بحث دربارۀ نفس خواب ، رؤیا،حُلم،واقعه و... به بیان خوابهای خویش ودیگران نیز پرداخته اند و در برخی آثار خویش فصل یا بابی را به این موضوع اختصاص داده اند.به نظر می رسد بررسی و تحلیل خواب در این گونه آثار راهی است به جهان ذهن و اندیشۀ آنان و شاید بتوان از این راه به گوشه ای از اشتغالات ذهنی و دغدغه های روحی آنان راه یافت.از این روی در پژوهش حاضر ضمن توجه به معانی لغوی و اصطلاحی خواب،خواب از دیدگاه صوفیه،خواب از منظر علمی،نظریات پیرامون خواب و... به بررسی ،طبقه بندی و تحلیل خوابهای رسالۀ قشیریه به عنوان یکی از متون اصلی صوفیه پرداخته ایم و نود خوابی را که در این متن آمده با توجه به کیفیت روایت،خواب بین و محتوای خواب بدین گونه دسته بندی و تحلیل کرده ایم: 1) دیدن خدا را در خواب 2) دیدن پیامبر را در خواب3) دیگر صوفیان را در خواب دیدن3-1)خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی دارند.3-2) خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی ندارند 5) دین ابلیس را در خواب.6) سایر خوابها.
کتابنامه
ابوعلی عثما نی، حسن بن احمد . 1463 . ترجمة رسالة قشری . ه تصحیحاتو استدراکات بدیع الزمان فروزانفر. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.
اتکینسون، ریتا. ال و دیگران. 1481 . زمینة روانشناسی هیلگار.د ترجمة
محمدتقی براهنی و همکاران. ویراست جدید. تهران: رشد.
احمدوند، محمدعلی . 1481 . روانشناسی فیزیولؤژی . ق چ 9. تهران :دانشگاه پیام نور.
اصفهانی، راغب. 1396 . مفردات الفاظ قرآ . ن چ 9. قم: منشفف راط یعیعففةالن ر.
. پورنامداریان، تقی. 1461 . رمز و داستان های رمزی در ادب فارس . ی چ 3تهران: علمی و فرهنگی.
توئیچ ، پ . 1464 ال . اکنکار؛ کلید جهان های اسرا . ر ترجمة هوشنگ
اهرپور. تهران: دنیای کتاب.
. 1464 ب. دفترچة معنو . ی ترجمة هوشنگ اهرپور . تهران:دنیای کتاب.
خداپناهی، محمدکریم. 1480 . روانشناسی فیزیولؤژی . ق تهران: سمت.
عزالدین کاشانی، محمود. 1469 . مصففففبا الهدایففففة م تففففا الة ایففففة.تصحیح جلال الدین همایی. چ 3. تهران: هما.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم . 1447 . تفففذکرة الا لیفففا.تصحیح میرزامحمدخان قزوینی. چ 4. تهران: چاپخانة مظاهری.
فروم، اریق. 1478 . زبان از یاد رفت . ه ترجمة ابراهیم امانت. چ 1. تهران:مروارید.
. فروید، زیگموند. 1484 . تفسیر خوا . ب ترجمة شیوا رویگریان . چ 9تهران: مرکز.
فعالی، محمدتقی. 1487 . آفتاب و سایه ه.ا چ 4. تهران: نجم الهدی.
فیومی، احمدبن محمد . 1491 . مصباح المنیر )فی غریب الشرح الکبیر
للرافعی(. مصر: طبعه المطبعه المیمنی . ه
کرامر، تاد و منسون، داگ. 1467 . اکنکار حکمت باستانی برای عصرحاض . ر تهران: دنیای کتاب.
کورت، هان . 1481 . فرهنگ جامع تعبیر خوا . ب ترجمة سیدمحمدعلیشجاعی. چ 4. تهران: دانشگاه تهران.
مظاهری سی ، حمیدرضا. 1486 . جریان شناسی انتقادی عرفان هاینوظهو . ر قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
معظمی، داوود. 1490 . مقدمات نوروسایکولؤژی . ق چ 10 . تهران: سمت.
مولوی، جلال الدین محمد . 1461 . مثنوی معنو . ی دفتر اوّل. تصحیحرینولد الین نیکلسون. تهران: توس.
نسفی، عزیزالدین. 1487 . کتاب الانسان الکام . تصحیح و مقدمة ماریژانموله. چ 8. تهران: طهوری.
یونگ، کارل گوستاو . 1419 . انسان و سمبول های . ش ترجمة ابوطالبصارمی. تهران: امیرکبیر.
. 1486 . سمینار یونگ دربارة زرتشتِ نیچه .ترجمة سپیده حبیب. تهران: کاروان.
References
Abu 'Ali Osmāni‚ Hasan ibn Ahmad. (1995/1374SH). Tarjeme-ye resāle-ye qosheiriyah. Ed.by Badi'-ozzamān Frouzānfar. 4th ed. Tehran: 'Elmi o farhangi.
Ahmadvand, Mohammad Ali. (2006/1385SH). Ravānshenāsi-e physiologic (physiologic Psychology). 9th ed. Tehran: University of Payām-e Nour.
Atkinson, Rita. L. And Others. (2006/1385SH). Zamine-ye ravānshenāsi-e Hilguard (Introduction to psychology). Tr. by Mohammad Taqi Barāhani and Others. Tehran: Roshd.
Attār Neishābouri‚ Farid-oddin. (1957/1336SH). Tazkerat-ol-owliā'. Ed. by Mohammad Qazvini. 3rd ed. Tehran: Mazāheri.
Cramer, Todd and Doug Menson. (1997/1376SH). Akankar hekmat-e bāstāni barāye ‘asr-e hāzer (Eckankar ancient wisdom for today). Tehran: Donyā-ye ketāb.
Esfahāni, Rāgheb. (2006/1427AH) Mofradāt Alfāze Qurān. 2th ed. Qom: Manshurāte tali’at o nnur.
‘Ezz-oddin Kāshāni, Mahmoud. (1993/1372SH). Mesbā’h-ol-hedāyah wa meftā’h-ol-kefāyah. Ed. by Jalāl-oddin Homāei. 4th ed. Tehran: Homā.
Fa’āli, Mohammad Taqi. (2007/1386SH). Āftāb o sāyehā. 3rd ed. Tehran: Najm-ol-hodā.
Freud, Sigmund. (2004/1383SH). Tafsir-e khāb (The Interpretation of Dreams). Tr. by Shivā Rouigariān. 2nd ed. Tehran: Markaz.
Fromm, Erich. (1989/1368SH). Zabān-e az yādrafteh (The Forgotten Language). Tr. by Ebrāhim Amānat. 5th ed. Tehran: Morvārid.
Jung, carl Gustav. (1973/1352H). Ensān va sambol-hāyash (man and his symbols). Tr. By Abutāleb Sāremi. Tehran: Amirkabir.
Jung, carl Gustav. (2008/1387SH). Seminar-e Yung darbāre-ye Zartosht-e Niche (Jung's seminar on Nietzsche's Zarathustra). Tr. by Sepideh Habib. Tehran: Kārvān.
Kurth, Hanns. (2002/1381SH). Farhang-e jāme’-e ta’bir-e khāb (Lexikon der Traum Symbole 2300 begribbe, 6250 symboldeutungen). Tr. by S. Mohammad Ali Shojā’ei. 3rd. ed. Tehran: University of Tehran.
Khodāpanāhi, M.karim. (2001/1380SH). Ravānshenāsi-e physiologic (physiologic Psychology). Tehran: Samt.
Mazāheri Seyf, Hamidrezā. (2008/1387SH). Jaryān-shenāsi-e enteqādi-e ‘erfān-hā-ye nowzohour. Qom: Pazhouhezhgāh-e ‘oloum o farhang-e eslāmi.
Mo’azzami, Dāvoud. (2011/l390SH). Moqaddamāt-e noropsychologic. 10th ed. Tehran: Samt.
Nasafi, Aziz-oddin. (2007/1386SH). Al-ensān-ol-kāmel. Ed. by Mariejean Mollet. 8th ed. Tehran: Tahouri.
Pournamdāriān, Taqi (1996/1375SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. 4th ed. Tehran: 'Elmi o farhangi.
Twitchell, Paul. (1994/1373SH) a. Akankār kelid-e jahān-hā-ye asrār (Eckankar: the key to secret worlds). Tr. by Houshang Aharpour. Tehran: Donyā-ye Ketāb.
Twitchell, Paul. (1994/1373SH)b. Daftarche-ye ma’navi (The spiritual notebook). Tr. by Houshang-e Aharpour. Tehran: Donyā-ye ketāb
