هفت‌کاخ کاووس و نردبان آیین مِهری

الموضوعات :

حمید جعفری قریه علی ¹

1 - دانشیار دانشگاه ولیعصر عج رفسنجان

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 13 السبت , شعبان, 1434

الکلمات المفتاحية: آیین مهر, هفت کاخ کاووس, هفت سیّاره, کنگ‌دژ, بازگشت به آسمان,

ملخص المقالة :

عناصر سپهری در اندیشه‌ اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه‌ داشته‌اند و این عناصر در آیین‌های پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدّس شمرده می‌شده‌اند. مهری‌دینان بر آن بوده‌اند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمده‌اند و در کالبدها جای گرفته‌اند. این ارواح برای پاک شدن و بازگشتن به آسمان باید از هفت مرحله‌ بگذرند. در اسرار مهری از نردبان آیینی هفت‌پله‌ای یاد شده است که نماد طبقات آسمان است و راه‌های رسیدن به جایگاه برتر را نشان می‌دهد. در شاهنامه آمده است که کاووس در البرزکوه هفت خانه از زر، سیم، آبگینه و سنگ خارا می‌سازد و در این جستار نشان داده شده است که این هفت‌کاخ، یادآور نردبان آیینی مهری‌دینان است و به‌گونه‌ای ریشه در اعتقادات یزدان‌شناسی و ادامه‌ جوهره زندگی در جهانی دیگر دارد.

المصادر:

کتابنامه

آشتیانی، جلال‌الدّین. 1373. عرفان گنوستی‌سیزم-میستی‌سیزم. تهران: شرکت سهامی انتشار.

ابن اثیر، علی بن محمّد. 1370. الکامل. ترجمه عباس خلیلی، ابوالقاسم حالت و علی هاشمی حائری. به تصحیح مهیار خلیلی. تهران: علمی.

ابن مسکویه رازی، احمد بن محمّد. 1369. تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.

اسدی توسی، ابونصر علی‌ ابن احمد. 1354. گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهوری.

اکبری مفاخر، آرش. 1385. «سیاوش و شاه (شهریار آرمانی و آرمان‌شهر)»، شاهنامه‌پژوهی، دفتر نخست. به کوشش محمّدرضا راشد محصّل. مشهد: فرهنگ‌سرای فردوسی.

الیاده، میرچا. 1372. ‌رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

ام. می، رابرت. 1386. «پیام ادیان: نقب زدن به عالم معنا». در سیری در سپهر جان. ترجمه مصطفی ملکیان. چاپ دوم. تهران: نگاه معاصر.

اوستا. 1383. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ هشتم. تهران: مروارید.

ایرانشاه ‌ابن ابی‌الخیر. 1377. کوش‌نامه. به کوشش جلال متینی. تهران: علمی.

بایار، ژان پیر. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستّاری. تهران نشر مرکز.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمه‌ جلال ستّاری. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1388. ادیان آسیایی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

ـــــــــــ. 1378. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ سوم. تهران: آگاه.

پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

ثعالبی، حسین بن محمّد. 1373. شاهنامه کهن: پارسی تاریخ غررالسّیر. ترجمه سید محمّد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

خواندمیر، غیاث‌الدّین بن همام‌الدّین الحسینی. 1333. تاریخ حبیب‌السیر. با مقدّمه جلا‌الدّین همایی. تهران: خیّام.

خیام نیشابوری، عمر .1385. نورزونامه. به تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. به کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.

دینکرت (کتاب پنجم تا نهم). 1355. به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسب و محمود طاووسی. شیراز: دانشگاه شیراز.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.

زند وهومن‌یسن. 1342. ترجمه‌ ‌صادق هدایت.‌ تهران: امیرکبیر.

شعبانلو، علیرضا. 1391. «بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س هشتم. ش 26.

طبری، محمد بن جریر. 1375. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: اساطیر.

عطایی رازی (عطاء بن یعقوب). 1382. برزونامه.‌ به ‌اهتمام محمّد دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

غیاث‌الدّین محمّد رامپوری. 1363. غیاث‌اللغات. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم حسن. 1382. شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان. چاپ ششم. تهران: قطره.

قائمی، فرزاد. 1386. «جلوه‌های شهر آرمانی در شاهنامه و متون پهلوی»، شاهنامه پژوهی (دفتر دوم). به کوشش محمّد رضا راشد محصّل. مشهد: آهنگ قلم.

کزّازی، میرجلال‌الدّین. 1369. آیین و فرهنگ راز آمیز مهر (مجموعه مقالات پیرامون شاهنامه). به کوشش مسعود رضوی. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.

ــــــــــــــــــــــ. 1368. از گونه‌‌ای دیگر. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــــــ. 1372. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کوپر، جی. سی. 1386. فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نشر نو.

کومن، فرانتس. 1383. آیین پررمز و راز میترایی. ترجمه‌ هاشم رضی. چاپ دوم. تهران: بهجت.

مجمل‌التّواریخ و القصص. 1383. تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.

مختاری غزنوی، ‌عثمان. 1377. شهریارنامه. به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: انتشارات پیک فرهنگ.

مزداپور، کتایون. 1378. داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. تهران: آگه.

معین، محمّد. 1364. مجموعه‌ مقالات. به ‌کوشش مهدخت معین. تهران: معین.

مینوی خرد. 1380. ترجمه‌ احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: توس.

ناصرخسرو، ابومعین. 1378. دیوان. تصحیح مجتبی مینوی ـ مهدی محقّق. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. 1363. خسرو و شیرین و هفت پیکر. به کوشش وحید دستگردی. چاپ دوم. تهران: علمی.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو تمدّن و فرهنگ بشری. تهران: اساطیر.

ورمازرن، مارتن. 1383. آیین میترا. ترجمه‌ بزرگ نادرزاد. چاپ چهارم. تهران: چشمه‌.

همای‌نامه. 1383. به کوشش محمّد روشن. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

هینلز، جان راسل. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1378. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ دوم. تهران: جامی.

References

Akbari Mafakher, Ārash. (2006/1385SH). “Siāvash o shāh (Shahriār-e ārmāni o ārmānshahr)”, In Shāhnāme-pazhouhi. Vol. 1. With the Efforts of M.Reza Rāshed Mo'hassel. Mashhad: Farhangsarā-ye Ferdowsi.

Asadi Tousi, Abu-nasr 'Ali ibn A'hmad. (1975/1354SH). Garshāsbnāmeh. Ed by 'Habib Yaghmāei. Tehran: Tahouri.

Āshtiāni, Jalāl-oddin. (1994/1373SH). 'Erfān o Gnosticism – Mysticism. Tehran: Sherkat-e sahāmi-e enteshār.

'Atāei Rāzi. 'Atā inn Ya'qoub. (2003/1382SH). Borzounāmeh. With the Efforts of Mohammad Dabirsiāqi. Tehran: Anjoman-e āsār o mafākher-e farhangi.

Avestā. (2004/1383SH). Tr. By Jalil Doustkhāh. 8^th ed. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1999/1378SH). Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. 3^rd ed. Tehran: Āgāh.

-------------------. (2009/1388SH). Adiān-e āsiāei. 8^th ed. Tehran: Ceshmeh.

Bayard, Jean Pierre. (1997/1376SH). Ramzpardāzi-e ātash (La symbolique du feu). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Beaucorps, Monique de. (1994/1373SH). Ramz-hā-ye zende-ye jān (Les symboles vivants). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Cumont, Franz. (2004/1383SH). Āein-e por-ramz o rāz-e Mitrāei (Mysteres de Mithra). Tr. By Hāshem Razi. 2^nd ed. Tehran: Bahjat.

Dādagi, Faranbagh. (1990/1369SH). Bondaheshn. Tr. By Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Dinkart. (1976/1355SH). With the Efforts of Māhiār Navābi, Keikhosrow Jāmāsb and Mahmoud Tāvousi. Shirāz: University of Shiraz.

Eliad, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traited'histoire des religions). Tr. By Jalāl Sattāri. Tehran: Soroush.

Ferdowsi, Abo-lqāsem. (2008/1387SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. 6^th ed. Tehran: Qatreh.

Homāynāmeh. (2004/1383SH). ed. By Mohammad Rowshan. Tehran: Anjoman-e āsār o mafākher-e farhangi.

Ibn-Asir, 'Ali ibn Mohammad. (1991/1370SH). Al-Kāmel. Tr. by 'Abbās Khalili, Abu-l-qāsem 'Hālat & 'Ali Hāshemi 'Hāeri. Ed. By Mahyār Khalili. Tehran: 'Elmi.

Ibn-Moskouyah, A'hmad ibn Mohammad. (1990/1369SH). Tajāreb-ol-omam. Tr. by Mohammad Fazāeli. Tehran: Zarrin.

Jouhn Russel Hinnells. (2003/1382SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. By Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. 8^th ed. Tehran: cheshmeh.

Jung, carl Gustav. (1999/1378SH). Ensān va sambol-hāyash (man and his symbols). Tr. By Mahmood Soltāniyeh. 2^th ed. Tehran: Jāmi.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (1990/1369SH). Āein o farhang-e rāz-āmiz-e Mehr (Articles about Shāhnāmeh). With the Efforts of Mas'oud Razavi. Tehran: Jahād-e dāneshgāhi, University of Tehran.

----------------------------. (1993/1372SH). Royā, 'Hamāseh, Ostoureh. Tehran: Markaz.

---------------------------. (1989/1368SH). Az goune-ei digar. Tehran: Markaz.

Khāndmir, Ghiās-oddin ibn Homām-oddin. (1954/1333SH). Tārikh-e 'habib-ossiar. Foreword by Jalāl Homāei. Tehran: Khayām.

Khayām Neishābouri, 'Omar. (2006/1385SH). Nowrouznāmeh. Ed. By Mojtabā Minavi. 2^nd ed. Tehran: Asātir.

M. Mey, Robert. (2007/1386SH). “payām-e adiān: naqb zadan be 'ālam-e ma'nā”, In Seiri dar sepehr-e jān. Tr. By Mostafā Malekiān. 2^nd ed. Tehran: Negāh-e Mo'āser.

Mazdāpour, Katāyoun. (1999/1378SH). Dāstān-e Garshāsb, Tahmoures o Jamshid, Gelshāh o matn-hā-ye digar. Tehran: Āgah.

Minooy-e kherad (2001/1380SH). Tr. By A'hmad Tafazzoli. 3^rd ed. Tehran: Tous.

Mo'ein, Mohammad. (1985/1364SH). Majmou'e-ye maqālāt (Collection of Articles). With the Efforts of Mahdokht Mo'ein. Tehran: Mo'ein.

Mojmal-ottawārikh wal-qesas. (2004/1383SH). ed by Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Doniā-ye Ketāb.

Mokhtāri-e Ghaznavi, 'Osmān. (1998/1377SH). Shahriārnāmeh. With the Efforts of Gholām-hosein Bigdeli. Tehran: Peik-e farhang.

Nāser Khosrow, Abumo'ein. (1999/1378SH). Divān. Ed by Mojtabā Minavi and Mehdi Mo'haqeq. 5^th ed. Tehran: University of Tehran.

Nezāmi Ganjavi, Eliās ibn Yousof. (1984/1363SH). Khosrow o Shirin & Haft peikar. Ed. By Vahid Dastgerdi. 2^nd ed. Tehran: 'Elmi.

Poordāvood, Ebrāhim. (2001/1380SH). Farhang-e Iran-e bāstān. Tehran: Asātir.

Qāemi, Farzād. (2007/1386SH). “Jelve-hā-ye Shahr-e ārmāni dar Shāhnāmeh o motoun-e Pahlavi”, In Shāhnāmeh-pazhouhi. Vol. 2. With the Efforts of M. Rezā Rāsed Mo'hassel. Mashhad: Āhang-e qalam.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Dāneshnāme-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.

Sa'ālebi, Hosein ibn Mohammad. (1994/1373SH). Shāhnāme-ye kohan: Pārsi-e tārikh-e ghorar-ossiar. Tr. By S. Mohammad Ro'hāni. Mashhad: Ferdowsi-e Mashhad University.

Vāli, Zohreh. (2000/1379SH). Haft dar qalamro-e tammadon o farhang-e bashari. Tehran: Asātir.

Vermaseren, Maarten. (2004/1383SH). Āein-e Mitrā. Tr. By Bozorg Nāderzād. 4^th  Tehran: Cheshmeh.

Zand vahouman yasan o Kārnāme-ye Ardashir-e Bābakān. (1963/1342SH). Tr. By Sādeq Hedāyat. Tehran: Amirkabir.