نکته‌ای در ساختار داستان آسمان‌پیمایی کیکاووس
الموضوعات :معصومه باقری 1 , سحر رستگاری نژاد 2
1 - استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 - کارشناس ارشد فرهنگ و
زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان
الکلمات المفتاحية: شاهنامه, کیانیان, کیکاووس, آسمان‌پیمایی, اوستا,
ملخص المقالة :
در اوستا کوی اوسن یا کیکاووس، بزرگ‌ترین و پرشکوه‌ترین شهریار کیانی است. او دارای فرّه کیانی است؛ موهبتی که به وی امتیازات ویژه‌ای می‌بخشد. یکی از این امتیازات آسمان‌پیمایی و هم‌صحبتی او با اهورامزدا است، ولی مرور زمان، اسطوره کیکاووس را همانند بسیاری از اساطیر دیگر دستخوش دگرگونی کرده است. او از بارگاه بلندمرتبه‌اش سقوط کرده و تبدیل به شاه بی‌خردی می‌شود که حتی باعث مرگ فرزند خود– سیاووش– نیز می‌گردد و دلیل آسمان‌پیمایی‌اش نیز، حمله به جایگاه خداوند و آرزوی تسلط برآسمان تلقی می‌شود. در این پژوهش تلاش شده است با بررسی چهره اسطوره‌ای کیکاووس، دلیل اولیه داستان آسمان‌پیمایی او و همچنین سبب دگرگونی این روایت مشخص شود. سپس با توجه به اصل اسطوره، ضمن جابه‌جایی بیت‌هایی از داستان کیکاووس در شاهنامه، ساختار اولیه و اصلی داستان مشخص شود.
آیدنلو، سجاد. 1386. از اسطوره تا حماسه هفت گفتار در شاهنامه پژوهی. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
ابن‌اثیر، عزالدین. 1383. تاریخ کامل. ترجمه محمدحسین روحانی. تهران: اساطیر.
ابن‌خلف تبریزی. 1341. برهان قاطع. تصحیح محمد عباسی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی فریدون علمی.
اتونی، بهروز. 1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش25. 11- 56.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1392. «رستم و ایندرا»، در مجموعه مقالات همایش هزاره شاهنامه 24 و 25 اردیبهشت 1390. به کوشش محمدجعفر یاحقی. تهران: فرهنگستان ادب فارسی.
امیرقاسمی، مینو. 1384. «نگاهی به قصه اساطیری ملک محمد و تحلیل زمرود»، مقاله ارائه شده در همایش ایران‌شناسی، تهران دی ماه.
الیاده، میرچا. 1382. از جادودرمانگران تا اسلام. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: ورجاوند.
باقری حسن کیاده، معصومه. 1388. «تصویر عقاب بر روی تعدادی از ظروف باستانی جیرفت»، پژوهشگران فرهنگ، بهار. ش23.
بلعمی، محمد‌بن محمد. 1341. تاریخ بلعمی. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: مؤسسه اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
بهار، مهرداد. 1386. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
بیرونی، ابوریحان. 1352. آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا.
پورخالقی چترودی، مه‌دخت. 1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها»، مطالعات ایرانی، ش1.
یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
یسنا.1380. گزارش ابراهیم پور داود. تهران: اساطیر.
مینوی‌خرد.1385. ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.
ریگ‌ودا.1372. گزارش محمدرضا جلالی نایینی. تهران: نقره.
خالقی مطلق، جلال. 1381. «کیکاووس و دیاکو»، در سخن‌های دیرینه؛ مجموعه مقاله درباره فردوسی و شاهنامه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار.
دهخدا، علی اکبر. 1336. لغت‌نامه. تهران: مجلس شورای ملی.
زند وهمن یسن. 1370. گزارش محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
راشد محصل، محمد تقی. 1379. «سیمرغ و درخت بس تخمه». در یادنامه دکتر احمد تفضلی. به کوشش علی اشرف صادقی. تهران: سخن.
وزیدگی‌های زادسپرم. 1385. به کوشش محمد تقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.
صدیقیان، مهین‌دخت. 1388. زبان خوش‌آهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح الله. 1389. حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
طبری، محمد‌بن جریر. 1375. تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
عفیفی، رحیم.1383. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. تصحیح مهرداد بهار. تهران: توس.
کریستن سن، آرتور. 1343. کیانیان. ترجمه ذبیح الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک. 1347. زین‌الاخبار. به اهتمام عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجمل‌التواریخ و القصص. 1318. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: کلاله خاور.
مدبری، محمود. 1385. «آسمان‌پیمایی کیکاووس و اسطوره اتانه»، مطالعات ایرانی، ش10. ص 235- 247.
مسعودی، علی‌بن حسین. 1344. مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن‌مسکویه رازی، ابوعلی. 1369. تجارب‌الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.
مقدسی، مطهربن طاهر. 1374. آفرینش و تاریخ. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.
میرعابدینی، ابوطالب و مهین دخت صدیقیان. 1386. فرهنگ اساطیری- حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرفخرایی، مهشید. 1390. «کاووس»، در فردوسی و شاهنامه سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 525-531.
یوستی، فردیناند. 1382. نامنامه ایرانی. تهران: اساطیر.
English References
Bartholomae, Christian (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin.
Dhabhar, M.A. (1949) Pahlavi Yasna and Visperad. Published by the Trustees of the Parsi.
Monier- Williams, Sir Monier (1974). Sanskrit- English Dictionry. Oxford.
_||_
English References
Bartholomae, Christian (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin.
Dhabhar, M.A. (1949) Pahlavi Yasna and Visperad. Published by the Trustees of the Parsi.
Monier- Williams, Sir Monier (1974). Sanskrit- English Dictionry. Oxford.
References
‘Afifi, Rahim. (1995/1374SH). Asātir o Farhang-e Iran dar Neveshte-hā-ye Pahlavi. Tehran: Tous.
Āidenlou, Sajjād. (2007/1386SH). Az Ostoureh tā Hamāseh; haft goftār dar Shāhnāmeh-pazhouhi. Mashhad: Jahād Dāneshgāhi-e Mashhad.
Amirqāsemi, Minoo. (2005/1384SH). “Negāhi be qesse-ye asātiri-e Malek Mohammad o Tahlil-e Zomorod”. Paper presented at the annual meeting of Iran-Shenāsi, Tehran.
Āmouzgār, Zhāleh and Tafazzoli, Ahmad. (2005/1384SH). Ostooreh Zendegi-e Zartosht. Tehran: Cheshmeh.
Atouni, Behrouz. (2011/1390SH). “Naqd-e Ostoureh Shenākhti-ye Zharfā bar Bonyād-e Kohan-Nemoneh-ye Mādineh Ravān”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No. 25.
Bahār, Mehrdād. (1996/1375SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran. Tehran: Āgah.
Bal’ami, Mohammad-ibn Mohammad. (1962/1341SH). Tārikh-e Bal’ami. Ed. by Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Mo'asese-ye Edāre-ye koll-e negāresh-e vezārat-e farhang.
Bāqeri Hasan Kiādeh, Ma'soumeh. (2009/1388SH). “Tasvir-e Oaqāb bar rouy-e Tedādi az Zorouf-e Bāstāni-ye Jiroft”. Pazhouheshgarān-e Farhang, No. 23.
Birouni, Abou-reihān (1973/1352SH). Āsār-ol-Bāqiye. Tr. By Akbar Dānāseresht. Tehran: Ebn-e Sinā
Christensen, Arthur. (1964/1343SH). Kiāniān. Tr. By Zabihillah Safā. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Nashr-e Ketāb.
Dehkhodā, Ali Akbar. (1957/1336SH). Loghat-Nāmeh. Tehran: Majles-e Shorā-ye Melli.
Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Az Jādou-darmāngarān tā Eslām (From medicine men to Muhammad) . Tr. Māni Sālehi Allāmeh. Tehran: Varjāvand.
Esma'ilpoor, Ab-ol-qāsem. (2013/1392SH). "Rostam o Indra". Majmoo'e Maghalat Hamayesh Hezareh Shāhnāmeh 24 o 25 Ordibehesht 1390. Ed. Mohammad Ja’far Yāhaqi. Tehran: Farhangestan-e Adab-e Farsi.
Faranbagh Dādegi. (1995/1374SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.
Ferdowsi. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran: Markaz-e Dāyerat-ol-ma'āref-e bozorg-e eslami.
Gardizi, Abd-ol-Haiy ibn Zahhāk.(1968/1347SH). Zein-ol-Akhbār. Ed. Abd-ol-Haiy Habibi. Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran.
Ibn-e Asir, Ezz-oddin. (2004/1383SH). Tārikh-e Kāmel. Tr. Mohammad Hosein Rohāni. Tehran: Asātir.
Ibn-e Khalaf Tabrizi. (1962/1341SH). Borhān-e Qāte’. Ed. By Mohammad Abbāsi. Tehran: Mo'asese-ye Matbou'āti-e Fereydoun Elmi.
Justi, Ferdinand. (2003/1382SH). Nāmnāmeh Irani (Iranisches Namenbuch) . Tehran: Asātir.
Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2002/1381SH). "Keykavous o Diyāko". Sokhan-hā-ye Dirineh: Majmoo'e Maghale Darbāre-ye Ferdowsi o Shāhnāmeh. Ed. Ali Dehbāshi. Tehran: Afkār.
Khāleqi Motlaq, Jalāl. (2009/1388SH). "Jāi-ye Rostam, Ārash, Goshtāsb, Jāmāsb o Eskandar dar Khodaynāmeh", Nāme-ye Iran Bāstān, No. 9.
Mas'oudi, Ali-ibn Hossein. (1965/1344SH). Morouj-ozzahab wa Ma'āden-ol-jowhar. Tr. by Abolqāsem Pāyandeh. Tehran: Nashr-e Ketāb.
Mirābedini, Abu-Tāleb and Seddiqiān, Mahindokht. (2007/1386SH). Farhang-e Asātiri-hemāsi-e Iran be ravāyat-e manābe’ ba'd az Eslām. Tehran: Pazhouheshgāh-e oloum-e ensāni o motāleāt-e farhangi.
Mirfakhrāyi, Mahshid. (2011/1390SH). "Keykavous". Ferdowsi o Shāhnāmeh Sorāyi. Tehran: Farhangestān zabān o adab-e fārsi, 525-531.
Modabberi, Mahmood. (2006/1385SH). "Āsemān-peymāi-e Keykāvoos o ostooreh-ye Etāne". Motāle'āt-e Irani, No. 5.
Mojmal-ol-tavārikh va-al qesas. (1939/1318SH). Ed. Mohammad Taqi Bahār. Tehran: Kolale Khāvar.
Moqadasi, Motahar ibn Tāher. (1995/1374SH). Āfarinesh o Tārikh. Tr. Mohammad Reza Shafi'ie Kadkani. Tehran: Āgah.
Moskouye Rāzi, Abu-Ali. (1990/1369SH). Tajārob-ol-omam. Tr. by Abolqāsem Emāmi. Tehran: Soroosh.
Pourkhāleqi Chatroodi, Mahdokht. (2001/1380SH). "Derakht-e zendegi o arzesh-e farhangi o namādin-e ān dar bāvar-hā". Motāle'āt-e Irani, No.1.
Rāshed Mohassel, Mohammad Taqi. (2000/1379SH). "Simorgh o derakht-e bas tokhmeh", In Yādnāmeh-ye doktor Ahmad Tafazzoli. Ed. by Ali Ashraf Sādeqi. Tehran: Sokhan.
Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Dāneshnāmeh-ye Iran-e bāstān. Tehran: Sokhan.
Rigvedā. (1993/1372SH). Jalāli Nāeini, Mohammad Reza. Tehran: Noqreh.
Safā, Zabihollāh. (2010/1389SH). Hamāse sorāyi dar Iran. Tehran: Amirkabir.
Sediqiyan, Mahindokht. (2009/1388SH). Zabān-e khosh-āhang-e Farsi. Tehran: Amirkabir.
Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1996/1375SH). Tārikh-e Tabari yā tārikh-ol rosol-e wa-a- molouk. Tr. Abolqāsem Pāyandeh. Tehran: Asātir.
Tafazzoli, Ahmad. (2006/1385SH). Minoo-ye Kherad. Tehran: Tous.
Vazidegi-hāye Zadsparm. (2006/1385SH). Tr. by M.Taqi Rāshed Mohassel.. Tehran: Pazhouheshgāh-e oloum ensāni o motāleāt-e farhangi.
Yasht-hā. (1998/1377SH). Tehran: Asātir.
Yasnā. (2001/1380SH). Ebrahim Pourdavood. Tehran: Asātir.
Zand Vahman Yasn.,. (1991/1370SH). Tr. by M.Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Mo'asese-ye motāleāt o tahqiqāt-e farhangi.
