تأثیر آراء ابن‌عربی بر تفکر عرفانی سیدمحمد نوربخش

الموضوعات :

جمشید جلالی شیجانی ¹ (دانشآموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات)

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 20 الأربعاء , رجب, 1432

الکلمات المفتاحية: انسان کامل, وحدت وجود, ابن‌عربی, نوربخش, ختم‌الولایه,

ملخص المقالة :

تأثیر افکار و اندیشه‌های محی‌الدین عربی (560 ـ 621 ق) در جهان اسلام و طریقه‌های صوفیه و عرفا، از گذشته تاکنون، مسئله‌ای قابل توجه و تأمل بوده است. سیدمحمد نوربخش (795 ـ 869 ق) یکی از عرفایی است که با برخی از آثار و اندیشه‌های ابن‌عربی آشنایی داشته و آنها را تعلیم داده و از آنها تأثیر پذیرفته است. از جملة مهم‌ترین موضوعاتی که می‌توان در آثار نوربخش، تأثیر قابل ملاحظة آن را دید، وحدت وجود، انسان کامل و ختم‌الولایه است. در تصوف و عرفان اسلامی، این سه موضوع، جزو مباحث اصلی و کلیدی برای فهم اندیشه‌های ابن عربی از یک سو و درک مفاهیم و اصطلاحات نظری تصوف، از سوی دیگر، به‌شمار می‌رود. نوربخش، در آموزه‌های نظری عرفانی، از این اندیشه‌های ابن عربی بهره گرفته است. در این جستار، برآنیم تا با نظری بر آثار نوربخش، این مسئله را واکاوی کنیم.

المصادر:

کتابنامه

آشتیانی، سید جلال الدین. 1370. شرح مقدمه قیصری بر فصوص. چ3. تهران: امیرکبیر.

ابن‌عربی، بی‌تا. الفتوحات المکیه. ج2. بیروت: دارالصادر.

ـــــــ . 1423/2002م. فصوص الحکم. تعلیقات ابوالعلاء عفیفی.چ8. بیروت: دارالکتاب العربی.

اسفندیار، کیخسرو.1362.دبستان المذاهب. به اهتمام رحیم رضازاده ملک. چ1. تهران: طهوری.

خوانساری، سیدمحمدباقر.1360. روضات الجنات فی احوالات علماء و السادات. ترجمه، مقدمه و اضافات محمدباقرساعدی. ج6. چ 4 .تهران: اسلامیه.

جهانگیری، محسن.1383. محی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی. چ5. تهران: دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1369. دنباله جست‌وجو در تصوف ایران. چ3. تهران: امیرکبیر.

الشیبی، مصطفی کامل. بی تا. الصله بین التصوف و التشیع. چ 2. مصر: دارالمعارف.

ــــــ . تشیع و تصوف. 1374. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. چ2. تهران: امیرکبیر.

شیخ محمود شبستری.1371. مجموعه آثار. به اهتمام صمد موحد. چ2. تهران: زبان و فرهنگ ایران.

شیرازی، محمدمعصوم.بی تا. طرائق الحقائق. به تصحیح محمدجعفرمحجوب. ج1. تهران: سنایی.

شیروانی، زین‌العابدین. 1348. حدائق السیاحه. با مقدمۀ سلطان حسین تابنده گنابادی. ج1. تهران: سازمان چاپ دانشگاه.

صفا، ذبیح الله. 1375. تاریخ ادبیات ایران. ج4. چ 7. تهران: فردوس.

عزیزالدین نسفی. 1371/1993م. کتاب الانسان الکامل.به تصحیح و مقدمه فرانسوی ماریژان موله. چ2. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.

عفیفی، ابوالعلاء. 1423ق./2002م. تعلیقات علی الفصوص الحکم. چ8. بیروت: دارالکتاب العربی.

علاءالدوله سمنانی. 1369. مصنفات. به اهتمام نجیب مایل‌هروی. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.

فرصت شیرازی، محمدنصیر. 1377. آثارعجم. به تصحیح و تحشیه منصور رستگارفسایی. ج2. چ 3. تهران: امیرکبیر.

قاضی نورالله شوشتری. 1354. مجالس المؤمنین. ج2. تهران: اسلامیه.

کاکایی، قاسم، 1381. وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت.چ 2. تهران: هرمس.

کشمیری، محمدعلی. 2006. تحفه الاحباب. ترتیب و تدوین، تصحیح متن و ترجمه غلام رسول جان. دهلی: جان پبلکیشنز.

کربلایی، حافظ حسین.1383.روضات‌الجنات و جنات‌الجنان.به اهتمام محمدامین سلطان القرایی. با مقدمه و تکمله و تصحیح و تعلیق جعفرسلطان القرایی. ج2. چ  . تبریز: ستوده.

کربن، هانری. 1377. تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. چ2. تهران: کویر و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

ــــــــــ . 1368. مقدمه جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار سید حیدر آملی. چ 1. تهران: علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1374. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ2. تهران: زوار

مدرس، محمدعلی. 1369. ریحانه الادب. ج6. چ3. تبریز: شفق.

مولوی. 1385. مثنوی معنوی. بر اساس نسخه نیکلسون. چ1. تهران: پیمان.

نیکلسن، ر.ا. 1363. یادداشت‌هایی در باب فصوص الحکم ابن عربی. با مقدمه و ترجمه اوانس اوانسیان. تهران: دانشگاه تهران.

ــــــــــ . 1382. تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. چ3. تهران: سخن

نوربخش، سیدمحمد. 1925 م. غزلیات سیدمحمد نوربخش. به تصحیح مولوی محمدشفیع. ضمیمه مجله اورینتل کالج مگزین 1. ش 1.

نسخ خطی

نوربخش، سید محمد. رساله واردات. نسخه شماره6/329.کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . انسان نامه. نسخه شماره4764. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . رساله الهدی. نسخه شماره 3702. کتابخانه اسد افندی استانبول.

ـــــــــــــــــ . مکتوب به مولانا حسن کرد. نسخه شماره 4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . بیان عوالم الخمس. نسخه شماره 4057. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . صحیفه الاولیاء. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . رساله نوریه. نسخه شماره 3654. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . رساله اعتقادیه. نسخه شماره7410. کتابخانه آیت الله مرعشی.

ـــــــــــــــــ . تلویحات. نسخه شماره 3938. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

ـــــــــــــــــ . شرح لمعات. نسخه شماره 4550. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . سلسله الاولیاء. نسخه شماره935. کتابخانه آیت الله مرعشی.

ـــــــــــــــــ . مکتوب در جواب سوال امیرکیا. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . جواب وزیر من منشاتحضرت. نسخه شماره4190. کتابخانه ملک.

ـــــــــــــــــ . مکتوب به علاءالدوله. نسخه شماره3654. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــــ . سواد مکتوب نوربخش در نصیحت مریدان. نسخه شماره 6323. کتابخانه ملک.

منابع انگلیسی

Algar, Hamid. 1995. "Nurbakhshiyya". EI². Vol8. Leiden.

Chittick,William C.2005.The Sufi Path of  Knowledge. U. S. A. State: University of  New York Press.

 

 

منابع انگلیسی

Algar, Hamid. 1995. "Nurbakhshiyya". EI². Vol8. Leiden.

Chittick,William C.2005.The Sufi Path of  Knowledge. U. S. A. State: University of  New York Press.

 

References

Āshtiāni, Seyyed Jalāloddin. (1991/1370H). Sharh-e Moqaddame-ye Qeisari bar Fosus. 3^rd ed. Tehran: Amir Kabir.

Afifi, Abol Alā. (2002/1423 A.H.). f.n. on  Fosus al Hekam. 8^th ed. Beirut: Darol Ketab al Arabi.

Al Shibi, Mustafa Kāmil. (n.d.). Al-Seleh Bain ol Tasavof va Tashai’o. 2^nd ed. Egypt: Darol Ma’aref.

--------. Tashai’o va Tasavof. (1995/1374H). Tr. by Ali Reza Zekāvati Qarāgozlu. 2^nd ed. Tehran: Amir Kabir.

Azizoddin, Nasafi. (1993/1371H). Ketab ol Ensan ol Kamel (Le Livre De I’homme Parfait). Int. and ed. by Marijan Mole. 2^nd ed. Tehran: Iranology Foundation of France in Iran.

Corbin, Henry. (1998/1377H). Tārikh-e Falsafe-ye Eslāmi (Histoire De La Philosophic Islamique). Tr. by Javād Tabātabāyi. 2^nd ed. Tehran: Kavir publication and Iranology Foundation of France in Iran.

--------. (1989/1368H). Moqaddeme-ye Jāme’ ol Asrār va Manba’ ol Anvār-e Seyyed Heidar Āmoli. 1^st ed. Tehran: Science and Culture, Ministry of Culture and Higher Education.

Ebn-e Arabi. (n.d.). Alfotuhat al Makkieh. Vol. 2. Beirut: Dar ol Sader.

--------. (2002/1423 A.H.). Fosus ol Hekam. f.n.:  Abul Aala Afifi. 8^th ed. Beirut: Dar ol Ketab al Arabi.

Esfandiār, Keikhosrow. (1983/1362H). Dabestan al Mazaheb. With the effort of:  Rahim Rezazadeh Malek. 1^st ed. Tehran: Tahuri.

Forsat Shirāzi, Mohammad Nasīr. (1998/1377H). Āsār-e Ajam. Ed. and annotation by Mansour Rastegār Fasāyi. Vol. 2. 3^rd ed. Tehran: Amir Kabir.

 Jahāngiri, Mohsen. (2004/1383H). Mohioddin bin Arabi: Chehre-ye Barjaste-ye Erfān-e Eslāmi. 5^th ed. Tehran: University of Tehran Press.

Kakāyi, Qāsem. (2002/1381H). Vahdat-e Vojud be Revayat-e Ibn Arabi va Meister Eckhart. 2^nd Ed. Tehran: Hermes.

Karbalayi, Hāfez Hossein. (2004/1383H). Rowzāt al Janāt va Janāt al Janān. Comp. Mohammad Amin Soltan al Qarayi. Int. and Ed. by Ja’far Soltan al Qarayi.Vol. 2. Tabriz: Sotudeh.

Kashmiri, Mohammad Ali. (2006/1385H). Tohfat ol Ahbāb. Comp. Ed. Tr. Gholam Rasul Jan. Delhi: Jan Publications.

Khānsāri, Sayed Mohammad Bāqer. (1981/1360H). Rowzāt al Jannāt fi Ahvale Olama va Ssādāt. Tr.  Intr. and commentary by Mohammad Bāqer Sā’edi. Vol. 6. 4^th ed. Tehran: Eslāmmieh.

Lāhiji, Shamsoddin Mohammad. (1995/1374H). Mafātih ol E’jāz fi Sharh-e Golshan-e Rāz. Int. and ed. by Mohammad Reza Barzgar Khāleqi and E’ffat Karbāsi. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.

Modarres, Mohammad Ali. (1990/1369H). Reihanatol Adab. Vol. 6. 3^rd ed. Tabriz: Shafaq.

Mowlavi. (2006/1385H). Masnavi-e Ma’navi. Based on Nicholson’s edition. 1^st ed. Tehran: Peimān.

Nicholson, R.A. (1984/1363H). Yaddāsht-hāyi dar Bāb-e Fosus ol Hekam-e Ibn Arabi. Int. and Tr. by Avanss Avanesiaan. Tehran: University of Tehran.

--------. (2003/1382H). Tasavof-e Eslami va Rabete-ye Ensān va Khodā. Tr. by Mohammad Reza Shafi’ ī Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Sokhan.

Safā, Zabihollāh. (1996/1375H). Tarikh-e Adabiyāt-e Iran. Vol. 4. 7^th ed. Tehran: Ferdows.

Semnāni, Alā’oddowleh. (1990/1369H). Mosannafāt. With the effort of:  Najib Mayel Heravi. 1^st ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Shabestari, Sheikh Mahmood. (1992/1371H). Majmoo’e  Āsār. Ed. by Samad Movahed. 2^nd ed. Tehran: Zaban va Farhang-e Iran.

Shafi’, Mowlavi Mohammad. (1925/1304H). ed. of Ghazalliyat-e Seyyed Mohammad Nur Bakhsh. Supplement of Oriental College Magazine, Vol. 1. No. 1.

Shirāzi, Mohammad Ma’sum. (n.d.). Tarā’eq ol Haqā’eq. Ed. by Mohammad Ja’far Mahjub. Vol. 1. Tehran: University Press.

Shooshtari. (1975/1354H). Majāles ol Mo’menin. Vol. 2. Tehran: Eslāmieh.

Zarrinkub, Abdol Hossein. (1990/1369H). Donbāle-ye Jostoju dar Tasavof-e Iran.3^rd ed. Tehran: Amir Kabir.

Manuscripts

Nur Bakhsh, Seyyed Mohammad. Resāle-ye Varedāt. Ms. No. 329/6. Islamic Parliament Library.

--------. Bayān-e Avālem ol Khams. Ms. No. 4057. Malek Library.

--------. Ensān Nāmeh. Ms. No. 4764. Islamic Parliament Library.

--------. Javāb-e Vazir men monsha’āt-e Hazrat. Ms. No. 4190. Malek Library.

--------. Maktub be Alāoddowleh. Ms. No. 3654. Central Library, University of Tehran.

--------. Maktub be Mowlana Hasan Kord. Ms. No. 4190. Malek Library.

--------. Maktub dar Javāb-e Soāl-e Amir Kia. Ms. No. 4190. Malek Library.

--------. Resalatol Hoda. Ms. No. 3702. Asad Afandi Library of Istanbul.

--------. Resale-ye E’teqādieh. Ms. No. 7410. Ayatullah Mar’ashi Library.

--------. Resale-ye Nurieh. Ms. No. 3654. Central Library, University of Tehran.

--------. Sahifatol Owliya. Ms. No. 4190. Malek Library.

--------. Savād-e Maktub-e Nur Bakhsh dar Nasihat-e Moridān. Ms. No. 6323. Malek Library.

--------. Selselatol Owlia. Ms. No. 935. Ayatullah Mar’ashi Library.

--------. Sharh-e Lam’āt. Ms. No. 4550. Central Library, University of Tehran.

--------. Talvihāt. Ms. No. 3938. Islamic Parliament Library.

English References

Algar, Hamid. 1995. Nurbakhshiya.EI2. Vol 8. Leiden.

Chittick. , William C. 2005. The Sufi Path of Knowledge. U.S.A. State: University of New York Press.