خْرَفْسْتَران در اندیشه‌ ایرانیان براساس اوستا، متون پهلوی، و شاهنامه

ایاز, حمید; طحان, احمد

رقم المقالة : 526661 زيارة : 291 الصفحة: 11 - 52

20.1001.1.20084420.1395.12.44.1.8

نوع المخطوط: ابحاث

خْرَفْسْتَران در اندیشه‌ ایرانیان براساس اوستا، متون پهلوی، و شاهنامه

الموضوعات :

حمید ایاز ¹ , احمد طحان ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزآباد

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , ربيع الأول, 1438 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , ربيع الأول, 1438 تاريخ الإصدار : 21 الإثنين , صفر, 1438

الکلمات المفتاحية: اسطوره, شاهنامه, اوستا, متون پهلوی, خْرَفْسْتَر,

ملخص المقالة :

خْرَفْسْتَران موجودات زیان‌باری مانند اژدها، مار، مور، کژدم، موش، شیر و... هستند که اهریمن آنها را بر ضد جهان نیک آفریده است. در اوستا و متون پهلوی دستورهایی درباره مبارزه با این موجودات اهریمنی و از میان بردن آنها داده شده است. تأثیر فردوسی و شاهنامه بر فرهنگ و زبان ایرانی روشن است، امّا آنچه ضروری می‌نماید، آشکار کردن این نکته است که اندیشه‌های او و نگرشش درباره‌ جانوران تا چه اندازه از این متون تأثیر پذیرفته است. نگارندگان در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و مقایسه آن دسته از موجوداتی می‌پردازند که در متون دینی زرتشتیان خْرَفْسْتَر به ‌شمار آمده‌اند و در شاهنامه هم از آنها نام برده شده است. این پژوهش نشان می دهد که در شاهنامه نه واژه خرفستر به کار رفته و نه به اهریمنی بودن جانوری اشاره شده است، امّا گاهی نگرش فردوسی در مورد زیانمند بودن برخی موجودات با آنچه در اوستا و متون پهلوی در این زمینه آمده، مشابه است و گاهی هم با آنها مغایرت‌هایی دارد. در پایان هر مبحث، به مفاهیم نمادین این جانوران در اسطوره های ملل دیگر نیز اشاره شده و اختلاف دیدگاه یا تشابهات آنها با اوستا، متون پهلوی، و شاهنامه نموده شده است.

المصادر:

کتاب مقدس.

ارداویراف‌نامه. 1382. ترجمه و تصحیح ژاله آموزگار. تهران: معین.

ابوریحان بیرونی، محمدبن احمد. 1363. آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.

افشاران مشهدی، شبنم. 1385. «مقایسه نمادهای جانوری در شاهنامه و نقش‌مایه‌های آن در متون کهن ایرانی، اوستا و پهلوی)». پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز.

اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. 1385. گزارش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.

بندهش هندی. 1368. ترجمه و تصحیح رقیه بهزادی. تهران: مؤسسه‌‌ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

پیگوت، ژولیت. 1383. شناخت اساطیر ژاپن. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: گلشن.

حصوری، علی. 1387. ضحاک. تهران: چشمه.‌

خرده‌اوستا. 1310. گزارش ابراهیم پورداوود. بمبئی: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.

خلف تبریزی، محمّدحسین. 1362. برهان قاطع. به اهتمام محمّد معین. تهران: امیرکبیر.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

دادور، ابوالقاسم و الهام منصوری. 1385. درآمدی بر اسطوره‌های ایران و هند. تهران: دانشگاه ‌الزّهرا.

دوبوکور، مونیک. 1373. رمزهای زنده ‌جان. ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.

دهابر، بهمن نوشیروان جی. 1909. صد در نثر و صد در بندهش. بمبئی: بریتیش ایندیا پرس.

سلطانی‌‌گرد فرامرزی، علی. 1386. رمزهایی از اساطیر ایران در شاهنامه. تهران: مبتکران.

شایست ناشایست. 1369. ترجمة کتایون مزداپور. تهران: مؤسسه‌ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شوالیه، ژان و آلن گربران‌. 1379. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگویی سفر قهرمان»: فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش32.

فردوسی، ابوالقاسم. 1384. شاهنامه‌ (براساس نسخه‌ چاپ مسکو). تهران: پیمان.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. دانش‌نامه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته. تهران: کتاب پارسه.

کریستی، آنتونی. 1373. شناخت اساطیر چین. ترجمة محمدحسین باجلان فرّخی. تهران: گلشن.

کزّازی، میرجلال‌الدّین. 1385. نامه‌ باستان. تهران: سمت.

کوپر، جی. سی. 1380. فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمة ملیحه‌ کرباسیان. تهران: فرشاد.

کویاجی، جهانگیر. 1379. آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمة جلیل دوستخواه. تهران: علمی و فرهنگی.

مزداپور، کتایون. 1383. داغ گل سرخ و چهارده گفتار دیگر درباره‌ اسطوره. تهران: اساطیر.

معظمی، مهناز. 1378. «دنیای حیوانات در ایران باستان». ایران‌نامه. ش66.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.

مینوی خرد. 1354. ترجمه و تصحیح احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

واحددوست، مهوش. 1379. نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه‌ فردوسی. تهران: سروش.

واحددوست، مهوش و فاطمه ربیعی. 1386. «عواطف حیوانی در شاهنامه». نشریة مطالعات ایرانی. ش12.

واشقانی فریمانی، ابراهیم. 1390. «جانوران و اسطوره آغاز در ایران باستان». فصلنامة علوم انسانی پیک‌نو دانشگاه پیام نور. س9. ش4.

وندیداد. 1385. ترجمه و تصحیح هاشم رضی. تهران: بهجت.

هاکس، مستر. 1377. قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.

هال، جیمز. 1383. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.

یشت‌ها. 1356. گزارش ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. ج1. تهران: دانشگاه تهران.

ــــــ. 1377. گزارش ابراهیم پورداوود. ج2. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.

References

The Holy Book.

Afshārān Mashhadi, Shabnam. (2006/1385SH). "Moghāyeseh-ye nemād-hā-ye jānevari dar Shāhnāmeh va naghsh-māyeh-hā-ye ān dar motoun-e kohan-e Irāni, Avestā va Pahlavi". M.A. Theses in Faculty of Art and Architecture of Islamic Azad University Tehran Center Branch.

Ardāvirāf-nāmeh. (2003/1382SH).Translation and research by Zhāleh Āmouzgār. Tehrān: Mo'in.

Avesta, kohantarin soroud-hā-ye Irāniyān. (2006/1385SH). Reported by Jalil Doustkhāh. Tehrān: Morvārid.

Birouni, Abou-Reihān. (1984/1363SH). Āsār-ol-bāghiyah. Tr. by Akbar Dānāseresht. 3^rd ed. Tehrān: Amirkabir.

Bondahesh-e Hendi. (1989/1368SH). Ed. & Tr. by Roghayyeh Behzādi. Tehrān: Moasseseh-ye Motāle'āt o Tahghighāt-e Farhangi.

Chevalier, Jean & Alain Guerbrant. (2000/1379SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. by Soudābeh Fazā'eli. Tehrān: Jeihoun.

Cooper, J. C. (2001/1380SH). Farhang-e namād-hā-ye sonnati (An illustrated encyclopaedia of traditional symbols). Tr. by Maliheh Karbāsiyān. Tehrān: Farshād.

Coyajee, J. C. (2000/1379SH). A'ein-hā va afsāneh-hā-ye Chin-e bāstān (Cults and legends of ancient Iran and China). Tr. by Jalil Doustkhāh. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Cristy, Antony. (1994/1373SH). Shenākht-e asātir-e Chin (Chiniese Myths). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi. Tehrān: Golshan.

Dādagi, Faranbagh. (2006/1385SH). Bondahesh. Report of Mehrdād Bahār. Tehrān: Tous.

Dādvar, Abolghāsem and Elhām Mansouri. (2006/1385SH). Darāmadi bar ostoureh-hā-ye Irān va Hend. Tehrān: Al-zahrā University.

Dahābar, Bahman Noushirvān Ji. (1909/1288SH). Sad dar nasr va sad dar Bondahesh. Bombay: British India Press.

De Beaucorps, Monique. (1994/1373SH). Ramz-hā-ye zendeh-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Markaz.

Ferdowsi, Abolghāsem. (2005/1384SH). Shāhnāmeh (based on Moscow print). Tehrān: Peimān.

Gholi-zādeh, Khosrow. (2013/1392SH). Dānesh-e asātiri-ye janevarān va estelāhāt-e vābasteh. Tehrān: Pārseh.

Hall, James. (2004/1383SH). Farhang-e Negāreh-i-ye Namād-hā dar honar-e shargh o gharb (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art). Tr. by Roghayyeh Behzādi. Tehrān: Farhang-e Mo'āser.

Hasouri, 'Ali. (2008/1387SH). Zahhāk. Tehrān: Cheshmeh.

Hawks, Master. (1998/1377SH(. Ghāmous-e Ketāb-e Moghaddas (Bible Dictionary). Tehrān: Asātir.

Jung, Carl Gustav. (2004/1383SH). Ensān va sambol-hā-yash (man and his symbols). Tr. by Mahmoud Soltāniyyeh. Tehrān: Jāmi.

Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2006/1385SH). Nāmeh-ye bāstān. Tehrān: SAMT.

Khalaf Tabrizi, Mohammad Hossein. (1983/1362SH). Borhān-e ghāte'. With the effort of Mohammad Mo'in. Tehrān: Amirkabir.

Khordeh Avesta. (1931/1310SH). Report of Ebrāhim Pourdāvoud. Bamba'i: Anjoman-e Zartoshtiyān-e Irāni-ye Bamba'i.

Mazdāpour, katāyoun. (2004/1383SH). Dāgh-e gol-e sorkh va chahārdah goftār-e digar darbāreh ostoureh. Tehrān: Asātir.

Minou-ye Kherad. (1975/1354SH). Translated and edited by Ahmad Tafazzoli. Tehrān: Tous.

Mo'azzami, Mahnāz. (1999/1378SH). "donyā-ye heivānāt dar Irān-e bāstān". Irān-nāmeh. No. 66.

Mo'in, Mohammad. (1984/1371SH). Farhang-e Fārsi. Tehrān: Amirkabir.

Piggott, Juliet.(2004/1383SH). Shenākht-e Asātir-e Zhāpon (Japanese mythology).Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi. Tehrān: Golshan.

Pourdāvoud, Ebrhim. (2001/1380SH). Farhang-e Irān-e bāstān. Tehrān: Asātir.

Soltāni-gard Farāmarzi, 'Ali. (2007/1386SH). Ramz-hā-i az asātir-e Irān dar Shāhnāmeh. Tehrān: Mobtakerān,

Tāheri, Mohammad and Hamid Āghājāni. (2013/1392SH). "tabein-e Kohan-olgoui-ye safar-e ghahremān". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. No. 32.

Vāhed-doust, Mahvash and Fātemeh Rabi'i. (2007/1386SH). " 'vātef-e heivāni dar Shāhnāmeh". Nashriyeh-ye Motāle'āt-e Irāni. No. 12.

Vāhed-doust, Mahvash. (2009/1379SH). Nahādine-hā-ye asātiri dar Shāhnāmeh-ye Ferdowsi. Tehrān: Soroush.

Vandidād. (2006/1385SH). Explanation and edition by Hāshem Razi. Tehrān: Behjat.

Vāshaghāni Farimāni, Ebrāhim. (2011/1390SH). "jānevarān va ostoureh āqāz dar Iran-e bāstān". Payām-e Nour University Quarterly Journal of Peik-e Nour. Year 9. No. 4.

Yasht-hā (1977/1356SH). Reported by Ebrāhim Pourdāvoud. With the effort of Bahrām Farrah-vashi. Vol. 1. Tehrān: University of Tehrān.

Yasht-hā. (1998/1377SH). Reported by Ebrāhim Pourdāvoud. Vol. 2. Tehrān: Asātir.

_||_