نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان براساس نظریه «فرآیند فردیت» یونگ

الموضوعات :

سعید بزرگ بیگدلی ¹ , احسان پورابریشم ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

تاريخ الإرسال : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ التأكيد : 06 الأحد , شعبان, 1436 تاريخ الإصدار : 20 الأربعاء , رجب, 1432

الکلمات المفتاحية: آنیما, کهن‌الگو, حکایت شیخ صنعان, فرآیند فردیت, ولادت مجدد,

ملخص المقالة :

از منظر نقد کهن‌الگویی، حکایت شیخ صنعان، داستان برخورد خودآگاه پیری زاهد و عناصر فراموش‌شده‌ای از ضمیر ناخودآگاه اوست، که با نمادهایی از تابوشکنی آشکار می‌شود. چالشِ پیش‌آمده، با ایجاد دگرگونی در نگرش و زندگی پیر صنعان، سبب می‌شود که او به بازشناسی و پذیرش این جنبه‌های واپس‌زده بپردازد. جلوة کهن‌الگوهای آنیما، پیر دانا، قهرمان، و نیز مفاهیم مرتبط با آن همچون سایه، سفر و ولادت مجدد، حکایت شیخ صنعان را از ظرفیت بالای تأویل بر مبنای نظریات روان‌کاوانة یونگ برخوردار نموده است.در پژوهشِ پیش‌رو براساس نظریة فرآیند فردیت ـ فرآیندی که به توصیف سیر تکامل شخصیت می‌پردازد ـ حوادث داستان بررسی و نشان داده می‌شود که چگونه پیر صنعان از این رهگذر، به بازشناسی بخشی از غرایز فراموش‌شده و تمایلات پنهان در ضمیر ناخودآگاه می‌پردازد. گذشته از طرح این نظریه، تأویل‌های متناسب با منظومه فکری عطار، بیان و به موارد تمایز و هماهنگی توجه می‌شود.

المصادر:

کتابنامه

احمدی، ویدا. 1385. رویابینان بیدار. مشهد: سنبله.

استعلامی، محمد. 1387. نقد و شرح قصاید خاقانی بر اساس تقریرات بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: زوار.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به تصحیح تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.

ال‌گورین، ویلفرد و همکاران. 1370. راهنمای رویکردهای نقدادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات.

امامی، نصرالله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. چ3. تهران: جامی.

باستید، روژ. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی.1382. دیدار با سیمرغ. چ3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جامی. 1382. نفحات الانس. به تصحیح محمود عابدی. چ4. تهران: اطلاعات.

دلاشو، م.لوفلر. 1364. زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

دمیری، محمد بن موسی. 1357ق. حیوة الحیوان الکبری. قاهره: شرکه مکتبه و مطبعة مصطفی‌البابی‌الجلسی.

زرقانی، مهدی. 1385. «تأویلی دیگر از حکایت شیخ صنعان». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. س39. ش3.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1371. یادداشت‌ها و اندیشه‌ها. چ2. تهران: جاویدان.

زنگی بخاری، محمد بن محمود. 1372. زنگی‌نامه. به تصحیح ایرج افشار. تهران: توس.

ستاری، جلال. 1366. رمز و مثل در روان‌کاوی. تهران: توس.

ــــــــــــ . 1385. عشق صوفیانه. چ4. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1378. پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا. تهران: مرکز.

شوالیه، ژان و گاربران، آلن. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

شولتز، دوان پی و سیدنی، آلن. 1370. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. تهران: رشد.

عطار. 1385.منطق‌الطیر. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: سخن.

ـــ . 1388. اسرار نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ4. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. احادیث مثنوی. چ5. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1352. شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار. چ2. تهران: دهخدا.

فوردهام، فریدا. 1346. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: سازمان انتشارات شرقی.

کاشانی، عزالدین محمود بن علی. 1376. مصباح‌الهدایه ومفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ5. تهران: هما.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1376. پارسا و ترسا. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

کوپر، جی، سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

مرتضوی، منوچهر. 1370. مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. چ3. تبریز: ستوده.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

ناصرخسرو. 1373. سفرنا‌مة ناصر خسرو. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. چ5. تهران: زوار.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.

همایی، جلال‌الدین. 1368. غزالی نامه. چ3. تهران: هما.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمة نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1352. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1382الف. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمة فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی. مشهد: به نشر.

ــــــــــــــــــ . 1382ب. تحلیل رویا. ترجمة رضا رضایی. چ2. تهران: افکار.

ــــــــــــــــــ . 1370. خاطرات، رویا و اندیشه. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1354. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

ــــــــــــــــــ . 1377. پاسخ به ایوب. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1373. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1383. آیون. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر.

References

Aflāki, Shamsoddin Ahmad. (1983/1362H). Munaqibul A’rfin. Ed. by Tahsin Yazichi. Tehran: Donia-ye Ketab.

Ahmadi, Vidā. (2006/1385H). Royābinaan- e Bidār, Mashhad: Sonboleh.

Attār. (2006/1385H). Manteq  O’Teir. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Sokhan.

--------. (2009/1388H).  Asrār nameh. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ ī Kadkani. 4^th ed. Tehran: Sokhan.

 Bastide, Roger. (1991/1370H). Danesh-e Asātir (La Mythologie). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tus.

De Beaucorps, Monique. (1994/1373H). Ramz-hāye Zendeh Jān (Les Symboles Vivant). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Cooper, J. C. (2000/1379H). Farhang-e Mosavar-e Namād-hāye Sonnati (An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols). Tr. by Malilheh Karbāsiān. Tehran: Farshād.

Damiri, Mohammad bin Musa. (1357A.H.). Hayat ol Haiavān ol Kobra,Cairo: Mustafā al Bābi al Jalsi Publications.

Delachaux, M. Loeffler. (1985/1364H). Zabān-e Ramzi-e Afsāneh-hā (Le Symbolisme des legends). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tus.

Emāmi, Nasrollāh.(2006/1385H). Mabāni va Ravesh-hāye Naqd-e Adabi. 3^rd ed. Tehran: Jāmi.

Este’lāmi, Mohammad. (2008/1387H). Naqd va Sharh-e Qasāyed-e Khāqāni bar Asās-e Taqrirāt-e Badiuzzamān Foruzānfar. Tehran: Zavvār.

Foruzānfar, Badiuz Zamān. (1991/1370H). Ahādis-e Masnavi. 5^th ed. Tehran: Amir Kabir.

--------. (1973/1352H).  Sharh-e Ahvāl va Naqd va Tahlil-e Āsār-e Sheikh Faridoddin Attār. 2^nd ed. Tehran: Dehkhodā.

Fordham, Frieda. (1967/1346H). Moqaddameh- ī bar Ravān shenāsi-e Yung (An Introduction to Jung’s Psychology). Tr. by Masoud Mir Bahā. Tehran: The Oriental Publications.

Gheerbrant, Alain and Chevalier, Jean. (2006/1385H). Farhang- e Namād-hā (A Dictionary of Symbols). Tr. by Sudābeh Fazāeli. Tehran: Jeihun.

Guerin, Wilfred L. et al. (1991/1370H). Rahnamā-ye Ruykardhā-ye Naqd-e Adabi (A Handbook of Critical Approaches to Literature). Tr. by Zahra Mihan Khāh. Tehran: Ettelā’āt.

Hojviri, Abol Hasan Ali bin Osmān. (2005/1384H). Kashf ol Mahjub. Ed. by Mahmood Ābedi. 2^nd ed. Tehran: Sorush.

Homāyi, Jalāloddin. (1989/1368H). Ghazāli-nāmeh. 3^rd ed. Tehran: Homā.

Hough, Graham G. (1986/1365H). Goftāri Darbāre-ye Naqd (An Essay on Criticism). Tr. by Nasrin Parvīni. Tehran: Amir Kabir.

Jāmi. (2003/1382H). Nafahāt ol Ons. Ed. by Mahmood Ābedi. 3^rd ed. Tehran. Ettelā’āt.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368H). Chahār Surat-e Mesāli (Four Archetypes). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1973/1352H). Ensān va Sambolhāyash (Man and His Symbols). Tr. by Abu Taleb Sāremi. Tehran: Amir Kabir.

--------. (1975/1354H). Ravānshenāsi va dīn (Psychology and Religion). Tr. by Foād Rohāni. 2^nd ed.Tehran: Sherkat-e Sahāmi-e Ketāb-hāye Jibi.

--------. (1991/1370H). Khāterāt, Roya, va Andisheh (Memories, Dreams, Reflections). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1994/1373H). Ravān-shenāsi va Kimiāgari (Psychology and Alchemy). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1998/1377H). Pāsokh be Ayyub (Answer to Job). Tr. by Foād Rohāni. Tehran: Jāmi.

--------. (2003/1382H).A. Ensāne Emruzi dar Jostoju-ye Ruh-e Khod (Modern Man in Search of A Soul). Tr. by Fereidun Farāmarzi. Mashhad: Sherkat-e Sahāmi-e Ketāb-hāye Jibi.

--------. (2003/1382H).B. Tahlil-e Roya (Interpretation of Dreams). Tr. by Reza Rezayi. 2^nd ed. Tehran: Afkār.

--------. (2004/1383H). Aayun. Tr. by Parvin Farāmarzi and Fereidun Farāmarzi. Mashhad: Beh Publications.

Kāshāni, Ezzoddin Mahmood bin Ali. (1997/1376H). Mesbāh al Hedāya va Meftāh al Kefāyah. Ed.  by Jalāloddin Homāyī. 5^th ed. Tehran: Homā.

Kazzāzi, Mir Jalāloddin. (1997/1376H). Parsā va Tarsā. Tehran: University of Allāmeh Tabātabāyī.

Moreno, Antonio. (1997/1376H). Yung, Khodāyān va Ensān-e Modern (Jung, Gods, and Modern Man). Tr. by Dāryoush Mehrjuyi. Tehran: Markaz.

Mortazavi, Manuchehr. (1991/1370H). Maktab-e Hāfez yā Moqaddameh bar Hāfez Shenāsi. 3^rd ed. Tabriz: Sotudeh.

Nāser Khosrow. (1994/1373H).  Safarnāme-ye Nāser Khosrow. Ed. by Mohammad Dabir Siyāqi. 5^th ed. Tehran: Zavvār.

Pournāmdāriān, Taqi. (2003/1382H). Didār Bā Simorgh. 3^rd ed. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.

 

Sattāri, Jalāl. (1987/1366H). Ramz va Masal dar Ravānkāvi. Tehran: Tus.

--------. (2006/1385H). Eshq-e Sufiāneh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

--------. (1999/1378H). Pazhuheshi dar Qesse-ye Sheikh-e San’ān va Dokhtar-e Tarsā. Tehran: Markaz.

Sydney, Ellen and Schultz, Duane P. (1991/1370H). Tarikh-e Ravanshenasi-e Novin (A History of Modern Psychology).Tr. by Ali Akbar Seif et al. Tehran: Roshd.  

Zarqāni, Mehdi. (2006/1385H). Ta’vili Digar az Hekāyat-e Sheikh-e San’ān. Journal of the Faculty of Literature and Humanities of Mashhad. 39. Vol. 3.

 Zarrinkoub, Abdol Hossein. (1992/1371H). Yaddāsht-hā va Andisheh-hā. 2^nd ed. Tehran: Jāvidān.

Zangi Bukhāri, Muhammad bin Mahmood. (1993/1372H). Zangi-nāmeh. Ed. by Iraj Afshār. Tehran: Tus. 

شولتز، دوان پی و سیدنی، آلن. 1370. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف وهمکاران. تهران: رشد.

عطار. 1385.منطق‌الطیر.به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: سخن.

ـــ . 1388. اسرار نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ4. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. احادیث مثنوی. چ5. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1352. شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار. چ2. تهران: دهخدا.

فوردهام، فریدا. 1346. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: سازمان انتشارات شرقی.

کاشانی، عزالدین محمود بن علی. 1376. مصباح‌الهدایه ومفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ5. تهران: هما.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1376. پارسا و ترسا. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

کوپر، جی، سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

مرتضوی، منوچهر. 1370. مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. چ3. تبریز: ستوده.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

ناصرخسرو. 1373. سفرنا‌مة ناصر خسرو. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. چ5. تهران: زوار.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.

همایی، جلال‌الدین. 1368. غزالی نامه. چ3. تهران: هما.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمة نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1368.چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1352. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1382الف. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمة فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی. مشهد: به نشر.

ــــــــــــــــــ . 1382ب. تحلیل رویا. ترجمة رضا رضایی. چ2. تهران: افکار.

ــــــــــــــــــ . 1370. خاطرات، رویا و اندیشه. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1354. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

ــــــــــــــــــ . 1377. پاسخ به ایوب. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1373. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1383. آیون. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر.