واکاوی نشانه معنا شناسی مثنوی معنوی در حکایت مرد بغدادی

الموضوعات :

مهناز روانبخش ¹ , شهین اوجاق علیزاده ² , فاطمه امامی ³

1 - دانشجوی دﮐﺘﺮی زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ، داﻧﺸﮕﺎه آزاد رودﻫﻦ
2 - استادیار زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ، داﻧﺸﮕﺎه رودﻫﻦ
3 - اﺳﺘﺎدﯾﺎر زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه رودﻫﻦ

تاريخ الإرسال : 21 الثلاثاء , محرم, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الثلاثاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ الإصدار : 07 الأربعاء , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: مثنوی, متون عرفانی, دفتر ششم, نشانه معناشناسی, حکایت مرد بغدادی,

ملخص المقالة :

چکیده شانه معناشناسی از علوم نوینی است که به بررسی تحول نشانه‌ها در گفتمان برای دریافت سیر تحول معانی می‌پردازد. در این پژوهش به بررسی نظام‌های متعدد گفتمانی در حکایت مرد بغدادی از مثنوی معنوی می‌پردازیم که بر اساس رابطۀ تعاملی، ادراکی، سیال و پدیداری با جهان شکل می‌گیرد و سیر معانی در آن بر اساس تعامل سوژه با جهان هستی پدیدار می‌گردد. همچنین به بررسی ویژگی‌های کنِشی یا شوِشی گفتمان می‌پردازیم. رویکرد این پژوهش، بررسی نشانه‌ها نه به‌صورت منفرد، بلکه در تعامل با مجموعه‌ای از نشانه‌های دیگر است که موجب معناسازی نوین گفتمانی می‌شود. هـدف اصـلی ایـن پـژوهش، بررسی کارکردهای نشانه‌معنایی است که سبب تداوم معنا و ماندگاری در گفتمان موردنظر مـی‌شـوند. این پژوهش به سؤالات زیر پاسخ داده است: فرایند تحول و طغیان نشانه‌ها در گفتمان این حکایت مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رخ می‌دهد؟ چگونه تغییر شرایط کنش‌گر منجر به تولید معناهای سیال می‌گردد؟ روش این تحقیق، تحلیلی و توصیفی است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که مولانا چگونه با برهم زدن قواعد ثابت نشانه‌ها، شکل تعینی گفتمان را متحول می‌سازد و جریان معانی را از وضعیت یک‌نواخت و برنامه محور به وضعیتی سیال و پرتلاطم تبدیل کرده و دنیایی جدید از نشانه‌ها و معانی به تصویر می‌کشد.

المصادر:

اسماعیلی، عصمت؛ شعیری، حمیدرضا؛ کنعانی، ابراهیم، 1391. «رویکرد نشانه‌معناشناختی فرایند مربع معنایی به مربع تنشی در حکایت دقوقی مثنوی»، نشریه علمی پژوهشی ادب عرفانی (گوهر گویا)، 6(3)، صص. 69 - 94.

بلخی، مولانا جلال‌الدین محمد، 1387. شرح جامع مثنوی معنوی دفتر ششم. به اهتمام کریم زمانی. چ 10. تهران: اطلاعات.

پاک‌نژاد، کامران و بابک معین، مرتضی، 1394. «تحلیل فرآیندهای آفرینش معنا در نشانه‌شناسی با رویکرد پدیدارشناختی و نظریه پیچیدگی»، دوفصلنامه نقد زبان و ادبیات خارجی، (15)، صص. 214-159.

روانبخش، مهناز؛ امامی، فاطمه و اوجاق علیزاده، شهین، 1401. «تحلیل نشانه‌معناشناسی حکایت سلطان محمود و غلام هندو در دفتر ششم مثنوی». فصلنامه متن‌شناسی ادب فارسی، 14(3)، صص. 98-85.

سجودی، فرزان. 1378. نشانه‌شناسی کاربردی. چ 2. تهران: علم.

شعیری، حمیدرضا و آریانا، دینا، 1390. «چگونگی تداوم معنا در چهل نامه کوتاه به همسرم از نادر ابراهیمی». فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادبی. ش 14 . صص. 186-161.

شعیری، حمیدرضا و وفایی، ترانه، 1388.  ققنوس راهی به نشانه‌معناشناسی سیال. تهران: علمی فرهنگی.

شعیری، حمیدرضا، 1388. «از نشانه‌شناسی ساخت گرا تا تا نشانه – معنا شناسی گفتمانی».  فصلنامۀ نقد ادبی، 2(8)، صص. 52-33.

شعیری، حمیدرضا، 1398. تجزیه و تحلیل نشانه معنا شناسی. تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا، 1389. «مطالعۀ نشانه- معناشناختی زیبایی شناختی در گفتمان ادبی»، مجموعه مقالات  نخستین و دومین هم‌اندیشی زبان شناسی و مطالعات بینارشته‌ای. به اهتمام فرهاد ساسانی. تهران: فرهنگستان هنر، صص. 146-129.

شعیری، حمیدرضا و قبادی حسینعلی و هاتفی محمد، (1388). «معنا در تعامل متن و تصویر- مطالعه نشانه‌معناشناختی دو شعر دیداری از طاهره صفارزاده»، فصل نامه پژوهش های ادبی. س 6. ش25. صص. 39-70.

شعیری، حمیدرضا، 1397.  مبانی معناشناسی نوین. چ 1.تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا، 1395.  نشانه معنا شناسی ادبیات. چ 1.  تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

فرامرزی فرد، سعیده؛ مرادی، سیاوش؛ خدیور، هادی، 1399. «نشانه­شناسی مفهوم عشق در منظومۀ ویس و رامین بر اساس نظریه رمزگان دانیل»، فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی )دهخدا(،  (44)، صص. 286-265.

کالر، جاناتان. 1388. در جست‌وجوی نشانه­ها. ترجمة لیلا صادقی و تینا امرالهی. چ1. تهران: علم.

کنعانی، ابراهیم؛ اسماعیلی، عصمت؛ اکبری بیرق، حسن، 1393. «بررسی کارکردهای نشانه‌معناشناسی نور بر اساس قصه‌ای از مثنوی»، کهن‌نامۀ ادب پارسی،  5(3) ،  صص. 148-121.

فتوحی، محمود. 1389.  بلاغت تصویر. چ2. تهران: سخن.

گرمس، ژولین آلژیرداس، 1389.  نقصان معنا. به اهتمام حمیدرضا شعیری. چ1. تهران: علم.

یوهان سن، یورگن دینس و سوند اریک لارسن، 1378.  نشانه شناسی چیست؟. چ1. ترجمة علی میرعمادی. تهران: ورجاوند.

Balxī, Mowlānā Jalālo al-ddīn Mohammad. (2008/1387SH). Šarhe Jāme’e Masnavī-ye Ma’navī Daftare Šešom. With the Effort of Karīm Zamānī. 10^th ed. Tehrān: Ettelā’āt.

Culler, Jonathan D. (2009/1388SH). dar Jostojū-ye Nešanehā (The pursuit of signs: semiotics, literature, deconstruction). Tr. by Leylā Sādeqī and Tīnā Amro al-llāhī. Tehrān: Elm.

Esmā’īlī, Esmat and Ša’īrī, Hamīd-rezā & Kan’ānī, Ebrāhīm. (2012/1391SH). "Rūykarde Nešane-ye Ma’nā-šenāxtī-ye Farāyande Moraba’e Ma’nāyī be Moraba’e Taneši dar Hekāyate Daqūqī-ye Masnavī".  Scientific Research Journal of Mystical Literature (Gohar Goya). 6^th Year. No. 3. Pp. 69-94. [In Persian].    

Farāmarzī-fard, Sa’īdeh and Morādī, Sīyāvoš & Xadīvar, Hādī. (2020/1399SH). "Nešāne-šenāsī-ye Mafhūme Ešq dar Manzūme-ye ves va Rāmīn bar Asāse Nazarīye-ye Ramzegāne Daniel". Scientific Quarterly of Tafsir and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda). No.44. Pp. 265-286. [In Persian].    

Fotūhī, Mahmūd. (2010/1389SH). Belāqate Tasvīr. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

Greimas, Julien Algirdas. (2010/1389SH). Noqsāne Ma’nā (De l'imperfection-- Criticism and interpretation). With the effort of Hamīd-rezā Ša’īrī. 1^st ed. Tehrān: Elm.

Johnasen, Jorgen Dines and Lorsen, Svend Erik. (2008/1387SH). " Nešāne-šenāsī Čīst?" (Signs in use: an introduction to semiotics). 1^st ed. Tr. by Alī Mīr-‘emādī. Tehrān: Var-jāvand.

Kan’ānī, Ebrāhīm and Esmā’īlī, Esmat & Akbarī Beyraq, Hassan. (2014/1393SH). “Barrasī-ye kār-kardhā-ye Nešāne Ma’nā-šenāsī-ye Nūr bar Asāse Qesseh-ī az Masnavī”. Ancient magazine of Persian literature. 5^th Year. No. 3. Pp. 121-148. [In Persian].    

Pāk-nežād, Kāmrān and  Bābak Mo’īn, Mortezā. (2014/1394SH). “Tahlīle Farāyandhā-ye Āfarīneše Ma’nā dar Nešāne-šenāsī bā Rūy-karde Padīdār-šenāxtī va Nazarīye-ye Pīčīdegī”. Two chapters of foreign language and literature criticism. No. 15. Pp. 159-214. [In Persian].    

Ravān-baxš, Mahnāz and Emāmī, Fātemeh & Ojāq Alī-zādeh, Šahīn. (2021/1401SH). “Tahlīle Nešāne Ma’nā-šenāsī-ye Hekāyate Soltān Mahmūd va Qolāme Hendū dar Daftare Šešome Masnavī”. Quarterly Journal of Textology of Persian Literature. 14^th Year. No. 3. Pp. 85-98. [In Persian].    

Ša’īrī, Hamīd-rezā. (2009/1388SH). "az Nešāne-šenāsī-ye Sāxt-gerā tā Nešāne-ma’nā-šenāsī-ye Goftemānī". Literary Critic Quarterly. 2^nd Year. No. 8. Pp. 33-52. [In Persian].    

Ša’īrī, Hamīd-rezā and Ārīyānā, Dīnā. (2011/1390SH). "Čegūnegī-ye Tadāvome Ma’nā dar Čehel Nāme-ye Kūtāh be Hamsaram az Nāder Ebrāhīmī". Scientific-research quarterly of literary criticism. No. 14. Pp. 161-186. [In Persian].    

Ša’īrī, Hamīd-rezā. (2018/1397SH). Mabānī-ye Ma’nā-šenāsī-ye Novīn. 1^st ed. Tehrān: Samt.

Ša’īrī, Hamīd-rezā. (2010/1389SH). "Motāle’e-ye Nešāne-ma’nā-šenāxtī-ye Zībāyī Šenāxtī dar Goftemāne Adabī". The first and second collection of articles on linguistics and interdisciplinary studies. With the Effort of Farhād Sāsānī. Tehrān: Farhangestāne Honar. Pp. 129-146.

Ša’īrī, Hamīd-rezā. (2016/1395SH). Nešāne Ma’nā-šenāsī-ye Adabīyyāt. 1^st ed.  Tehrān: Tarbiat Modares University.

Ša’īrī, Hamīd-rezā and Vafāyī, Tarāneh. (2009/1388SH). "Qoqnūs Rāhī be Ma’nā-šenāsī-ye Sayyāl". Tehrān: Elmī Farhangī.

Sojūdī, Farzān. (1999/1378SH). "Nešāne-šenāsī-ye Kār-bordī". 2^nd ed. Tehrān: Elm