بررسی مؤلفه‌های حماسی در رسالۀ عقل سرخ سهروردی

الموضوعات :

عسکر سیادت ¹ , سودابه کشاورزی ² , زرین تاج واردی ³

1 - دانشجوی زبان و ادبیات فارسی دکتری دانشگاه خوارزمی
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

تاريخ الإرسال : 10 الإثنين , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: سهروردی, عقل سرخ, حماسه, عرفان, حماسۀ عرفانی,

ملخص المقالة :

علاوه بر حماسۀ ملی، تاریخی و دینی، حماسۀ عرفانی نیز در بین آثار صوفیان و عارفان فارسی یافت ¬شده است که روح سالکان مانند قهرمانان حماسه با شیطان پنهان درون یا نفس امّاره خود، پی‌درپی در ستیز و جدال است. سهروردی نیز در رسالۀ عقل سرخ با زبانی رمزی به وصف چگونگی گرفتار‎شدن روح در بند جسم می‌پردازد و از زبان پیر نورانی، پیچ‌و‌خم‌ها و عقبه‌های مسیر بازگشت به اصل روحانی را بیان می¬کند. پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی مؤلفه‌های حماسی در رسالۀ عقل سرخ سهروردی پرداخته و هدف از آن یافتن مؤلفه¬های حماسی عرفانی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه¬ها و نمادهای حماسی چون جدال نیکی و بدی، سفر، هفت‌خان، لزوم همراهی پیر یا راهنما در هفت‌خان، کوه قاف، سیمرغ، پهلوانان حماسی، جام گیتی¬نما، جنگ‌افزارها و چشمۀ زندگانی به رسالۀ عقل سرخ رنگ و بوی حماسۀ عرفانی بخشیده است.

المصادر:

اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد، 1354. گرشاسب¬نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: کتابخانۀ طهوری.
اوشیدری، جهانگیر، 1386. دانشنامۀ مزدیسنا. تهران: مرکز.
برفر. محمد، 1389. آینة جادویی خیال. تهران: امیرکبیر.
بقایی، محمد، 1382. شرح و بررسی تطبیقی ایلیاد. تهران: روزنه.
پورداوود، ابراهيم، 1377. يشت‌ها. تهران: اساطير.
پورشرق و همکاران، 1397. «تحلیل محتوای رسالۀ عقل سرخ سهروردی»، مجلۀ عرفان اسلامی. 14(55)، صص. 268-245.
پورنامداریان، تقی، 1368. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــ ،1390. عقل سرخ؛ شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی. تهران: سخن.
پیرمرادیان، فرحناز، 1389. «جایگاه حکمت ایران باستان بر فلسفه شیخ اشراق». پایان‌نامۀ دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد، 1385. دیوان حافظ شیرازی. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
رزمجو، حسین، 1368. انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی. چاپ اول .تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــ، 1381. قلمرو ادبیات حماسی ایران. ج1. تهران: سخن گستر.
سام‌نامه. نویسنده ناشناس. 1392. تصحیح وحید رویانی. تهران: میراث مکتوب.
سرامی، قدمعلی، 1388. از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم، 1385. دیوان سنایی غزنوی. تصحیح مدرس رضوی. تهران: سنایی
سهروردی، عمربن‌محمد، 1368. عقل سرخ. تصحیح مهدی بیانی. اصفهان: بی‌جا.
________________، 1394. عوارف‌المعارف. ترجمۀ ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری .تهران: علمی و فرهنگی.
_______________، 1331. مجموعه مصنفات فارسی. مقدمه و تصحیح هانری کربن. تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.
شالیان، ژرار، 1385. گنجینۀ حماسه‌های جهان. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: چشمه.
شمیسا، سیروس، 1381. انواع ادبی. تهران: فردوس.
ـــــــــــــــ‌، 1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوسی.
شیروانی، زین‌العابدین، 1339. ریاض‌السیاحه. احمد حامد ربانی. تهران: سعدی.
عطار، فریدالدین، 1392. منطق‌الطیر. مقدمه و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
فردوسی، ابواالقاسم، 1382. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
قشيري، عبدالکریم‌بن هوازن، 1388. رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن‌بن احمد عثمانی. تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.
کربن، هانری و رحمتی، انشاءالله. 1389. «از حماسۀ پهلوانی تا حماسه عرفانی». نشریه اطلاعات حکمت و معرفت. 5(11)، صص. 53- 51.
کزازی، میرجلال‌الدین، 1387. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ4. تهران: مرکز.
ــــــــــــــــــــ، 1386. نامه باستان. چ4. تهران: سمت.
معین. محمد. 1391. تحلیل هفت پیکر نظامی. تهران: دانشگاه تهران.
موسوی، سیدعلی، 1392. «انسان کامل از نظر ابن‌سینا، ابن‌عربی و سهرودی»، پایان‌نامۀ دانشگاه ملایر.
مینوی خرد، 1385. ترجمۀ احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار و مهرداد بهار. تهران: توس.
همدانی، امید، 1388. «حماسه، اسطوره و تجربۀ عرفانی؛ خوانش سهروردی از شاهنامه»، فصلنامۀ نقد ادبی، (7)، صص162- 137.
یاحقی، محمدجعفر، 1375. فرهنگ اساطیر. چ2. تهران: سروش.

References (In Persian)
Asadī Tūsī, Abū-nasr Alī Ebne Ahmad. (1976/1354SH). Garšāsb-nāme. With the Effoet of Habīb Yaqmāyī. Tehrān: Tahori library.
Attār, Farrīdo al-ddīn. (2014/1392SH). Manteqo al-teyr. Introduction and introduction and notes by Mohammad-rezā Šafī’ī Kadkanī. Tehrān: Soxan.
Ūšīdarī, Jahān-gīr. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye Mazdīsnā. Tehrān: Markaz.
Barfar, Mohammad. (2011/1389SH). Āyīne-ye Jādūyī-ye Xīyāl. Tehrān:Amīr-kabīr.
Baqāyī, Mohammad. (2004/1382SH). Šarh va Barrasī-ye Tatbīqī-ye Iliad‬. Tehrān: Rowzane.
‎Chaliand, Gerard‬. (2007/1385SH). Ganjīne-ye Hemāsehā-ye Jahān (Tresor des recits epiques de L'humanité‏‬). Tr. by Alī-asqar Sa’īdī. Tehrān: Češmeh.
Corbin, Henry and Rahmatī, Enšā’o al-llāh. (2011/1389SH). “az Hemāse-ye Pahlevānī tā Hemāse-ye Erfānī”. Hekmat and Maraft information magazine. 5th Year. No. 11. Pp. 51-53.
Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2004/1382SH). Šāh-nāme. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. Tehrān: Qatreh.
Hāfeze Šīrāzī, Šamso al-ddīn Mohammad. (2007/1385SH). Dīvāne Hāfeze Šīrāzī. Ed. by Mohammad Qazvīnī and Qāsem Qanī. Tehrān: Zavvār.
Hamedānī, Omīd. (2010/1388SH). “Hemāse, Ostūreh va Tajrobe-ye Erfānī: Xāneše Sohrevardī az Šāh-nāme”. Literary criticism quarterly. No. 7. Pp. 137-162.
Kazzāzī, Mīr Jallalo al-ddīn. (2007/1386SH). Nāme-ye Bāstān. 4th ed. Tehrān: Samt.
Kazzāzī, Mīr Jallalo al-ddīn. (2008/1387SH). Rowyā, Hemāse, Ostūreh. 4th ed. Tehrān: Markaz.
Mīnū-ye Xerad. (2007/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzolī. With the Effort of Žāle Āmūzegār and Mehr-dād Bahār. Tehrān:Tūs.
Mo’īn, Mohammad. (2013/1391SH). Tahlīle Haft Peykare Nezāmī. Tehrān: University of Tehran.
Mūsavī, Seyyed Alī. (2014/1392SH). “Ensāne Kāmel az Nazare Ebne Sīnā, Ebne Arabī va Sohrevardī”. Thesis of Malayer University.
Pūr-dāvūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašthā. Tehrān: Asātīr.
Pīr-morādīyān, Farahnāz. (2011/1389SH). “Jāy-gāhe Hekmate Īrāne Bāstān bar Falsafe-ye Šeyx Ešrāq”. Dissertation of Central Tehran Azad University.
Pūr-nāmdārīyān, Taqī. (2012/1390SH). Aqle Sorx: Šarh va Ta’vīle Dāstānhā-ye Ramzī-ye Sohrevardī. Tehrān: Soxan.
Pūr-šarq and Others. (2018/1397SH). “Tahlīle Mohtavā-ye Resāle-ye Aqle Sorxe Sohrevardī”. Islamic mysticism magazine. 14th Year. No. 55. Pp. 245-268.
Qošīrī, Abdo al-karīm Ebne Havāzen. (2010/1388SH). Resāle-ye Qošīrī-ye. Tr. by Abū Alī Hassan Ebne Ahmad Osmānī. Corrections and additions by Badī’o al-zamāne Forūzān-far. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Razm-jū, Hoseyn. (1990/1368SH). Ensāne Ārmānī va Kāmel dar Adabīyyāte Hemāsī va Erfānī-ye Fārsī. 1st ed. Tehrān:Amīr-kabīr.
Razm-jū, Hoseyn. (2003/1381SH). Qalam-rowe Adabīyyāte Hemāsī-ye Īrān. 1st ed. Tehrān: Soxan Gostar.
Sām-nāme. (2014/1392SH). Unknown author. Ed. by Vahīd Rowyānī. Tehrān: Mīrāse Maktūb.
Sanāyī, Abo al-majd Majdūd Ebne Ādam. (2007/1385SH). Dīvāne Sanāyī Qaznavī. Ed. by Modarres Razavī. Tehrān: Sanāyī
Sarāmī, Qadam-alī. (2010/1388SH). az Range Gol tā Ranje Xār. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Sohrevardī, Omar Ebne Mohammad. (1990/1368SH). Aqle Sorx. Ed. by Mahdī Bayānī. Esfahān: Bī-jā.
Sohrevardī, Omar Ebne Mohammad. (2016/1394SH). Avārefo al-ma’āref. Tr. by Abū Mansūr Abdo al-mo’men Esfahānī. With the Effort of Qāsem Ansārī. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Sohrevardī, Omar Ebne Mohammad. (1952/1331SH). Majmū’e-ye Mosannafāte Fārsī. Introduction and correction by Henry Corbin. Tehrān: Anjomane Šāhan-šāhī-ye Īrān.
Šamīsā, Sīrūs. (2003/1381SH). Anvā’e Adabī. Tehrān: Ferdows.
Šamīsā, Sīrūs. (1998/1377SH). Farhange Ešārāte Adabīyyāte Fārsī. Tehrān: Ferdowsī.
Šīrvānī, Zeyno al-‘ābedīn. (1960/1339SH). Rīyāzo al-sīyāhat. Ahmad Hāmed Rabbānī. Tehrān: Sa’dī.
Yāhaqī, Mohammad-ja’far. (1996/1375SH). Farhange Asātīr. 2nd ed. Tehrān: Sorūš.