طبقه‌بندی و تحلیل کارکرد اشیای مقدّس در شفابخشی (با تاکید بر مهم‌ترین متون منثور عرفانی تا قرن هفتم هجری)

الموضوعات :

افروز خدابنده لو ¹ , سید محسن حسینی موخر ² , سیدعلی قاسم زاده ³

1 - دانشجوی دکتری دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)
2 - دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین
3 - استاد دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 28 الأحد , رمضان, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الثلاثاء , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: اشیاءمتبرّک, شفابخشی, مکتوبات, پوشاک, خوراک.,

ملخص المقالة :

شفابخشی یکی از مهم‌ترین کرامت‌های مشایخ صوفیه است. برخی از این شفابخشی‌ها، از طریق اشیای مقدّس و متبرّکی صورت می‌گرفته که متعلق به مشایخ متصوفه است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به واکاوی و تبیین کارکرد این اشیا در بخشی از متون عرفانی فارسی پرداخته و آن را با پیشینه‌های اسطوره‌ای و دینی تحلیل کرده است. براساس پژوهش حاضر، اشیای شفابخش در سه گروه جای دارند: نخست مکتوبات؛ شامل دست‌نوشته‌های مشایخ، حرزها و تعویذه، شعرها و نامه‎‌ها، سپس جامه‌ها و انواع پوشش‌های مشایخ؛ از جمله خرقه، پیراهن، لباچه، کلاه و نعلین، و در آخر؛ خوراک‌ها، نیم خورده‌ها، آب دهان و اشیای متعلق به آن (همچون خلال ). تقدّس، تبرّک و شفابخشی در همه این موارد مشترک است و به واسطه پیوند با مشایخ متصوفه به این اشیا اعطا شده است.

المصادر:

کتابنامه
قرآن¬کریم
افرام‌بستانی، فؤاد،1375. فرهنگ ابجدی. ترجمه رضا مهیار. چ2. قم: اسلامی
افلاکی، شمس¬الدین،1389.مناقب‌العارفین. تصحیح تحسین یازیجی. تهران: دوستان.
الیاده، میرچا، 1372. دین پژوهی. ترجمه بهاء¬الدین خرمشاهی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــ ، 1375. مقدّس و نامقدّس. ترجمه نصرالله زنگوئی. تهران: سروش
ایرج‌پور، محمد ابراهیم، 1388. شیوه ای نادر از تبرّک و شفابخشی در متون عرفانی. مجله مطالعات عرفانی. 9. صص25ـ5.
بخاری، محمدبن اسماعیل. 1391. التعرف لمذهب التصوف. تصحیح وترجمه عدالعلی نوراحراری. تهران: شیخ¬الاسلام احمد جام.
بلوکباشی، علی.1359. دیدگاه‌ها و نگرش¬ها در مردم‌ شنـاسی. کتـاب جمعه. تهران، 34(1)صص75 ـ 98.
بیلز، فردریک. 1374. شفا را از درون خود بجویید. ترجمه ناپلئون بیلو.تهران: فاخته.
پورجوادی، نصرالله، 1396. پارسی¬گویی در تصوف. تهران: اساطیر.
پور داوود، ابراهیم،1377. یشت‌ها. ج2. تهران: اساطیر.
حسنی، عطاءالله. 1388. «کلاه تَرک از آغاز تا صفویان». مجله تاریخ ایران. 2(1).صص74ـ57.
Dor: 1001.1.20087357.1388.2.1.1.920.
حقی، مریم. 1397. شیوه‌های کرامت شفابخشی در متون نثر عرفانی. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. 53(14) صص121 ـ 154.
Dor: 20.1001.1.20084420.1397.14.53.4.3
حسینی¬مؤخر، سیدمحسن و گودرزی، حجت و گودرزی، کوروش. 1394. بررسی و تحلیل کیفیت پوشاک در آیین‌های اساطیری و عرفانی. فصلنامه¬ادبیات¬عرفانی و اسطوره¬شناختی. 14(11)صص141 ـ 165.
Dor: 20.1001.1.20084420.1394.11.41.5.9
جامی، عبدالرحمن. 1400. سبحه الابرار. تهران: ایران فردا.
جانب اللهی، محمدسعید. 1390. پزشکی سنتی و عامیانة مردم ایران. تهران: امیرکبیر.
دورانت، ویل. 1365. مشرق زمین گاهواره تمدن ج1.ترجمه احمد آرام و دیگران. تهران: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.
رضی، هاشم. 1381. دانشنامه¬ایران¬ باستان. تهران: سخن.
زیبائی¬نژاد، محمدرضا. 1384. مسیحیت شناسی مقایسه¬ای. تهران: صداوسیما جمهوری اسلامی ایران.
زینی، سیداحمد. بی¬تا. السیرة النبویة و الا ثار المحمدیه.ج2 بیروت: دارالمعرفه.
سعیدی مدنی، سید محسن. 1385. درآمدی بر مردم شناسی اعتقادات دینی. یزد: دانشگاه یزد.
سهروردی، شهاب‌الدین. 1375. عوارف المعارف ج1. چاپ دوم. تهران: علمى و فرهنگى.
شریعتی، علی. 1387. تاریخ و شناخت ادیان، ج1، قم: سازمان مدارس علمیه خارج از کشور.
شیخ¬بهایی، محمد. 1385. نان وحلوا. تهران: آگاهان¬ایده.
شیخ صدوق. 1368. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. مترجم محمد بهشتی. تهران: رضی.
شی‌یرا، ادوارد. 1341. الواح بابل.ترجمه علی‌اصغر حکمت.تهران: ابن¬سینا
عطار نيشابوري، فريدالدين. 1370. تذكره الاولياء. تصحيح محمد استعلامي تهران: زوار.
_______________. ۱۳۸۷. الهی نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی.تهران: سخن.
غزنوی، سدیدالدین محمد. 1340. مقامات ژنده پیل. تصحیح حشمت الله مؤید سنندجی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
طباطبایی، محمدحسین. 1374. ترجمه تفسير الميـزان. مترجم سـيد محمـدباقر موسـوي همداني. چاپ پنجم. قم: اسلامي.
فردوسی، ابوالقاسم. 1385. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هشتم. تهران: قطره.
فریزر.، رابرت. 1401. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ پانزدهم. تهران: آگاه.
قشيري، ابوالقاسم. 1379. رساله قشيريه. ترجمه ابوعلي عثماني. تصحيح بديع الزمان فروزانفر. تهران: علمي وفرهنگي.
گري، ﺟﺎن. 1378. اﺳﺎﻃیر ﺧﺎور ﻧﺰدیک بین¬ اﻟﻨّﻬﺮﻳﻦ. ﺗﺮﺟﻤﻪﻣﺤمدحسین¬باجلان ﻓﺮّﺧﻲ.ﺗﻬﺮان: اﺳﺎﻃﻴﺮ.
لک¬زایی، مهدی. 1398. شفای مقدّس در یونان و ایران باستان. پژوهش¬های ادیانی. 13(7). صص163ـ145.
محلوجی، کامران و باغبانی، محسن و عبدلی، مهسیما و مهنام، شیدا. 1400. نظری به درمان‌های اسطوره‌ای. مجله طب سنتی اسلام و ایران.12(1) صص70 ـ 77.
ملک‌راه، علیرضا. 1385. آیین‌های شفا. تهران: افکار.
میهنی، محمد بن منور. 1393. أسرار التوحيد. تصحیح محمدرضاشفیعی¬کدکنی. تهران: آگاه.
میبدی، ابوالفضل رشيدالدين. 1376. كشف الأسرار و عدة الأبرار،چاپ پنجم، تهران: امير كبير.
ناس، جان. 1393. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی¬اصغر حکمت. تهران: علمی و فرهنگی
نوری، افسانه و شریفی، محمدنادر، 1400، تحلیل پدیده¬های طبیعی اسطوره‌ای در گرشاسب-نامه با تأکید بر رابطه سه محور آنیمیسم، مانا و فتیشیسم. ادب حماسی. 32(13). صص323ـ299.
نیکوبخت، ناصر و قاسم زاده، سیدعلی. 1388. روش¬های خلسگی شمنیسم در برخی از فرقه‌های تصوف. مطالعات عرفانی. 9 صص185 ـ 216
هجویری، ابوالحسن. 1383. کشف‌المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش
هاروي، ون آستن. 1390. فرهنگ الهیات مسیحی. ترجمۀ جواد طـاهري. تهـران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
بی‌نام. 1394. هزارحکایت صوفیان. مترجم حامد خاتمی‌پور. تهران: سخن.

Eglish Sources
De Vaan. Michiel (2008). Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages (Indo ـ European Etymological Dictionary Series; 7). Leiden: Brill.
Ronald.l. Grimes (1992).» Sacred objects in museum spaces«. Studies in Religiou. 21. 4. 419 ـ 430ylor. Edward Burnett. (1970). Religion in Primitive Culture. New York
References (In Persian)





References (In Persian)
Afrām Bostānī Fo’ād. (1996/1375SH). Farhange Abjadī. Tr. by Rezā Mahyār. 2nd ed. Qom: Eslāmī (Islamic).
Aflākī, Šamso al-ddīn. (2000/1389SH). Manāqebo al-ārefīn. Ed. by Tahsīn Yāzījī. Tehrān: Dūstān.
Attār Neyšābūrī, Farrīdo al-ddīn. (2008/1370SH). Elāhī Nāmeh. ed. by Mohammad Rezā Šafī'ī Kadkanī. Tehrān: Soxan.
Attār Neyšābūrī, Farrīdo al-ddīn. (1991/1370SH). Tazkerato al-owlīyā. Ed. by Mohammad Este’lāmī. Tehrān: Zavvār.
Bailes, Frederick W.‬ (1995/1374SH). Šafā rā az Darūne Xod Bejūyīd (Your mind can Heal you). Tr. by Napoleon Billow. Tehrān: Fāxteh.
(Bī-nām). Hezār Hekāyate Sūfīyyān. Tr. by Hāmed Xātamī-pūr. Tehrān:
Bolūk-bāšī. Alī. (1980/1359SH). “Dīd-gāhhā va Negarešhā dar Mardom-šenāsī” ("views and attitudes in anthropology"). Friday book. Tehrān. 1st Vol. No. 34. Pp. 75-98.
Boxārī. Mohammad Ebne Esmā’īl. (2012/1391SH). al-ta’arrof le-mazhab al-tasavvof. Corrected and translated by Ado al-alī Nuro al-ahrārī. Tehrān: Šeyxo al-eslām Ahmad Jām.
Chiera, Edward. (1341/1962SH). al-vāhe Bābol (They wrote on clay: The Babylonian tablets speak today‬). Tr. by Alī Asqar Hekmat. Tehrān: Ebne Sīnā.
Durant, Will. (1986/1365SH). Mašreq Zamīn Gāh-vāre-ye Tamaddon (Our oriental Heritage‬). 1st Vol. Tr. by Ahmad Ārām and others. Tehrān: Sāzmāne Entešārāte Enqelābe Eslāmī (Islamic Revolution Publishing Organization).
Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Dīn Pažūhī. (The encyclopedia of religion). Tr. by Bahā’o al-ddīn Xorram-šāhī. Tehrān: Mo’assese-ye Motāle’āt va Tahqīqāte Farhangī (Institute of Culturāl Studies va Research).
Eliade, Mircea. (1996/1375SH). Moqaddas va Nā-moqaddas (The sacred and the profane; the nature of religion). Tr. by Nasro al-llāh Zangūyī. Tehrān: Soruš.
Ferdowsī Abo al-qāsem. (2006/1385SH). Šāh-nāmeh. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. 8th ed. Tehrān: Qatreh.
‏‫‭‎Frazer, James George.‬ (2022/1401SH). Šāxe-ye Zarrīn (The Golden Branch). Tr. by Kāzem Fīrūz-mand. 15th ed. Tehrān: Āgāh.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Gary, John. (1999/1378SH). Asātīre Xāvare Nazdīke Beyno al-nahreyn (Mythology of the Near East. Mesopotamia). Tr. by Mohammad Hoseyn Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.
Harvey, Van Asten. (2011/1390SH). Farhang Elāhīyyāte Masīhī (Christian Theology). Tr. by Javād Tāherī. Tehrān: Pažūheš-gāhe Olūme Ensānī va Motāle’āte Farhangī (Institute For Humanities va Cultural Studies).
Hassanī. Atāo al-llāh. ( 2009/1388SH). “Kolāhe Tark az Āqāz tā Safavīyyān” ("Hat of Tark from the beginning to the Safavids"). Iranian History Magazine. 1st Vol. No. 2. Pp. 57-74. Doi: 20.1001.1.20087357.1388.2.1.1.9
Haqqī, Maryam. (2017/1397SH). “Šīvehā-ye Kerāmate Šafā-baxšī dar Motūne Nasre Erfānī” ("Methods of healing dignity in mystical prose texts"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 14th Year. No. 53. Pp. 121-154. Doi: 20.1001.1.20084420.1397.14.53.4..3
Hojvīrī, Abo al-hassan. (2004/1383SH). Kašfo am-ahjūb. Ed. by Mahmūd Ābedī. Tehrān: Sorūš.
Holy Qor’ān.
Hoseynī. Mo’axxar, Seyyed Mohsen & Gūdarzī, Hojjat and Gūdarzī Kūroš. (2014/1394SH). “Barrasī va Tahlīle Keyfīyyate Pūšāk dar Āyīnhā-ye Asātīrī va Erfānī” (“Investigating and analyzing the quality of clothing in mythological va mystical rituals”). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 11th Year. No. 14. Pp.141-165. Doi: 20.1001.1.20084420.1394.11.41.5.9
Īraj-pūr, Mohammad Ebrāhīm. (2009/1388SH). “Šīveh-ī Nāder az Tabarrok va Šafā-baxšī dar Motūne Erfānī” ("A rare way of blessing and healing in mystical texts"). Journal of mystical studies. No. 9. Pp. 5-25.
‎ Jāmī, Abdo al-rahmān. (2021/1400SH). Sobhato al-brār. Tehrān: Īrāne Fardā.
Jānebo al-llāhī Mohammad Sa’īd. (2013/1390SH). Pezeškī-ye Sonnatī va Āmīyāne-ye Mardome Īrān (Traditional and folk medicine of Iranian people). Tehrān: Amīr-kabīr.
Lak-zāyī, Mahdī. (2019/1398SH). Šafā-ye Moqaddas dar Yūnān va Īrāne Bāstān (Sacred healing in ancient Greece and Iran). Religious Studies. 7th Vol. No. 13. Pp. 145-163.
Mahlūjī, Kāmrān & Bāq-bānī, Mohsen & Abdolī, Mah-sīmā and Mah-nām, Šeydā. (2021/1400SH). Nazarī be Darmānhā-ye Ostūreh-ī “A comment on Mythological Treatments”. Journal of Traditional Medicine of Islam and Irān. 1st Vol. Pp. 70-77.
Mīhanī Mohammad Ebne Monavvar. (2013/1393SH). Asrāro al-towhīd. Ed. by Mohammad Rezā Šafī'ī Kadkanī. Tehrān: Āqāh.
Malek-rāh. Alī-rezā. (2005/1385SH). (Healing Rituals). Āyīnhā-ye Šafā. Tehrān: Afkār.
Meybodī, Abo al-fazl Rašīdo al-ddīn. (1997/1376SH). Kšfo al-asrār va Oddato al-abrār. 5th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.
Nas. Jan Bayer. (2014/1393SH). Tārīxe Jāme’e Adyān (Comprehensive History of Religions). Tr. by Alī Asqar Hekmat. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Nīkū-baxt, Nāser and Qāsem-zādeh, Seyyed Alī. (2002/1381SH). Ravešhā-ye Xalsegī-ye Šamanīsm dar Barxī az Ferqehā-ye Tasavvof “Šamanism's ecstasy method in some sects of Sufism”. Journal of mystical studies. No. 9. Pp. 185-216.
Nūrī, Afsāne and Šarīfī, Mohammad Nāder. (2021/1400SH). Tahlīle Padīdehā-ye Tabī’ī-ye Ostūreh-ī-ye Garšāsb-nāmeh bā Ta’kīd bar Rābete-ye Se Mehvare Ānīmīsm, Mānā va Fetīšīsm (Analysis of mythical natural phenomena in Garshasab-nameh with an emphasis on the relationship between the three axes of animism, mana and fetishism). Epic literature magazine. 13th Vol. No. 32. Pp. 299-323.
Pūr-javādī. (2016/1396SH). Pārsī-gūyī dar Tasavvof. Tehrān: Asātīr.
Pūr-dāvūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašthā. 2nd Vol. Tehrān: Asātīr.
Qaznavī, Sadīdo al-ddīn Mohammad. (1961/1340SH). Maqāmāte Žende Pīl (The Maqmat of Žende Pil). Ed. by Hešmato al-llāh Mo’ayyed Sanandajī. Tehrān: Bongāhe Tarjome va Našre Ketāb.
Qošīrī, Abo al-qāsem. (2000/1379SH). Resāle-ye Qošīrīyyeh (Qosheyriyyieh Treatise). Tr. by Abū Alī Osmānī. Ed. by Badī’o al-zamān Forūzān-far. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Razī, Hāšem. (2002/1381SH). Dāneš-nāme-ye Īrāne Bāstān (Ancient Iranian encyclopedia). Tehrān: Soxan.
Sa’īdī Madanī, Seyyed Mohsen. (2006/1385SH). Dar-āmadī bar Mardom-šenāsī-ye E’teqādāte Dīnī (An introduction to the anthropology of religious beliefs). Yazd: Yazd University.
Šarī’atī, Alī. (2008/1387SH). Tārīx va Šenāxte Adyān (History va Knowledge of Religions). 1st Vol. Qom: Sāzmāne Madārese Elmīyye-ye Xārej az Kešvar (Organization of Theological Schools Abroad).
Šeyx Bahāyī, Mohammad. (2006/1385SH). Nān va Halvā (bread and Sweets). Tehrān: Āgāhān Īdeh.
Šeyx Sadūq. (1989/1368SH). Savābo al-a’māl va Eqābo al-a’māl (The reward of deeds va the reward of deeds). Tr. by Mohammad Beheštī. Tehrān: Razī.
Sohravardī Šahābo al-ddīn. (1996/1375SH). Avārefo al-ma’āref . 1st Vol. 2nd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī (Scientific and Cultural).
Tabātabāyī, Mohammad Hoseyn. (1992/1374SH). Tarjome va Tafsīre al-mīzān (Translation of Tafsir alMizān). Tr. by Seyyed Mohammad Bāqer Mūvsavī Hamedānī. Qom: Eslāmī (Islamic Publications Office).
Zībā’īـnežād, Mohammad Rezā. (2004/1384SH). Masīhīyyat-šenāsī-ye Moqāyeseh-ī (Comparative Christianity). Tehrān: Sedā va Sīmā-ye Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān (Radio va Television of the Islamic Republic of Iran).
Zīnī, Seyyed Ahmad. (Bītā). al-sīrato al-nabavīyyat va al-āsāro al-mohammadīyyeh (The Prophet’s biography va the effects of Mohammadiyah). 2nd Vol. Beyrūt: Daro alـma’refat.