تطبیق گُردیه در شاهنامه با آتنا در ایلیاد

الموضوعات :

اقدس فاتحی ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم. قم. ایران )
فاطمه حاجی رحیمی ² (دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم. قم. ایران )

تاريخ الإرسال : 17 الأربعاء , ربيع الثاني, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: شخصیّت حماسی, خدابانو, تعاملات فرهنگی, آتنا, گُردیه,

ملخص المقالة :

الهه‌گان کلان‎کردار هندو ـ اروپایی همچون آتنا، ضمن آنکه خود، برخی از ویژگی‌ها را از فرهنگ اجتماعی اقوام زنان کهن همچون سکاها برگرفته و در خود ادغام کرده‌اند؛ رفته‎رفته در بستر زمان بر اثر علل یا عواملی، پاره‎ای از صفاتشان را به شخصیّت‎های حماسه‌های ملل هندو ـ اروپایی بخشیده‎اند و آن خصوصیّات در میان شخصیت های حماسی تقسیم شده است. بر همین اساس، بررسی در پیرامون شخصیّت خدابانوی کبیری مانند آتنا و مقایسۀ آن با گُردیۀ زن حماسی ایران، نشان می‎دهد که گُردیه تحت‌تأثیر تحوّل طبیعی اسطوره و نیز تعاملات فرهنگی دو ملّت ایران و یونان، بعضی از خصوصیّات کلی و جامعِ آتنا را از او برگرفته باشد. هدف از پژوهش حاضر آن است که وجوه تشابه و همچنین تفاوت‌های گردیه، شخصیّت تاریخیِ شاهنامۀ فردوسی و آتنا الهۀ اساطیر یونان را به روش توصیفی ـ تطبیقی مورد واکاوی قرار گیرد. این دو قهرمانِ زن در ویژگی‎هایی همچون زیبایی، والاتباری، حکمت، کُنش‌گری، جنگاوری و مهارت در به‎کار بردن رزم افزارها، مشترک هستند. عمده‌ترین وجه تفاوت این دو، آن است که آتنا سرشت ایزدینه دارد و گردیه از این ویژگی برخوردار نیست. یافتۀ پژوهش این انگاره را سامان می‌دهد که گُردیه، خود، قطعة شکسته و پراکنده¬ای از آتنا در اساطیر یونان است؛ زیرا جنبه‌هایی از وجوه شخصیّت او در کالبد گردیه، آشکارا قابل بازشناسی است.

المصادر:

آموزگار، ژاله، 1385. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
ابن ندیم، 1343. الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدد. تهران: ابن‌سینا.
اسماعیل‎پور، ابوالقاسم، 1377. اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.
ابوالقاسمي، محسن، 1373. تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
اسمیت، ژوئل، 1383. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمة شهلا برادران. تهران: فرهنگ معاصر.
انوشیروانی، علیرضا، 1389. «ضرورت ادبیّات‎تطبیقی در ایران»، فصلنامه ادبیات تطبیقی، (1)، صص. 38-6.
بلعمی، ابوعلی‌محمد،1353. تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار. تهران: زوّار.
بولن، شینودا، 1380. نمادهای اسطوره‌ای و روان‌شناسی زنان. ترجمة آذر یوسفی. تهران: مطالعات زنان.
بهار، مهرداد،1373. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.
پین¬سنت، جان،1380. اساطیر یونان. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
ثعالبی، ابومنصور، 1369. شاهنامۀ ثعالبی؛ ¬در شرح احوال سلاطین ایران. ترجمۀ محمود هدایت. چاپخانۀ مجلس.
چوبینۀ بهروز، عرفان،1400. «زنی بود بر سان گردی سوار؛ بررسی ریشه¬های تاریخی پدیدۀ زن جنگاور در شاهنامه»، آیینۀ میراث، (68).
حائری، جمال‌الدین، 1383. زنان شاهنامه پژوهش و نقالی از آذرگشسب تا همای. تهران: پیوند نو.
خالقی‎مطلق، جلال، 1393. یادداشت‌های شاهنامه. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
دینوری، ابوحنیفه، 1346. اخبارالطوال. ترجمة صادق نشأت. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سرّامی، قدمعلی، 1378. از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
شوالیه، ژان و گربران، آلن، 1379. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج 1. تهران: جیحون.
صفا، ذبیح‌الله، 1390. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: فردوس.
صفی‎نیا، نصرت، 1396. گردیه بی باک زن شاهنامۀ فردوسی. تهران: هورآفرید.
طبری، محمدبن جریر، 1380. تاریخنامۀ طبری. تصحیح محمد روشن. تهران: سروش.
عباسی، حجت و قبادی، حسینعلی، 1389. «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامۀ فردوسی با ایلیاد و اودیسۀ هومر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب، (19)، صص. 138-109.
علی‌نقی، حسین، 1390. «تحلیل شخصیّت و نقش زنان در داستان‌های شاهنامه»، فصلنامۀ زن و فرهنگ(9)، صص. 81-59.
غنی، گلرخ و همکاران، 1399. «بررسی تطبیقی بوران دخت و آتنا، الهگان جنگ آوری در داراب‌نامه و اودیسه». مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب، (59)، صص. 73-39.
فاتحی، اقدس، 1395. نبشته من این نامۀ پهلوی؛ بررسی¬ و تحلیل ¬شخصیّت¬های ¬برجستۀ -اساطیری¬ ایران ¬باستان¬. تهران: فارسیران.
فردوسی، ابوالقاسم، 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‎مطلق. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فضائلی، سودابه، 1383. فرهنگ غرائب. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
گریمال، پیر، 1387. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمة احمد بهمنش. ج1. تهران: امیرکبیر.
مسعودی، علی‌بن‌حسین، 1362. مروج‎الذهب و معادن‎الجواهر. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
وارنر، رکس، 1386. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‎پور. تهران: اسطوره.
همیلتون، ادیت، 1383. سیری در اساطیر یونان و روم. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
هومر، 1393. ایلیاد و ادیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. تهران: هرمس.
یارشاطر، احسان، 1373. تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان. ج 3. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
یزدانی، زینب، 1378. زن در شعر فارسی. تهران: فردوس.

Resources(In Persian)
Abbāsī, Hojjat and Qobādī, Hoseyn-alī. (2010/1389SH). “Moqāyese-ye Jāy-gāhe Zan dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī bā Illiad va Odyseus Homerus“ ("Comparison of the position of women in Ferdowsi's Shahnameh with Homer's Iliad & Odyssey"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 19. Pp. 109-138.
Abo al-qāsemī, Mohsen. (1994/1373SH). Tārīxe Zabāne Fārsī. Tehrān: Samt.
Alī-naqī, Hoseyn. (2011/1390SH). “Tahlīle Šaxsīyyat va Naqše Zanān dar Dāstānhā-ye Šāh-nāme” ("Analysis of the personality & role of women in the stories of Shahnameh"). Women & Culture Quarterly. No 9. Pp. 59-81.
Āmūzegār, Žāleh. (2006/1385SH). Tārīxe Asātīrī-ye Īrān (Mythological history of Iran). Tehrān: Samt.
Anūšīrvānī, Alī-rezā. (2010/1389SH). “Zarūrate Tatbīqī dar Īrān” ("The Necessity of Applied Literature in Iran"). Comparative Literature Quarterly. No. 1. Pp. 6-38.
Bahār, Mehr-dād. (1994/1373SH). Jastārī Čand dar Farhange Īrān (Some research in Iranian culture). Tehrān: Fekre Rūz.
Bal’amī, Abo Ali Mohammad. (1974/1353SH). Tārīxe Bal’amī (Balami history). Ed. by Mohammad-taqī Bahār. Tehrān: Zavvār.
‎Bolen, Jean Shinoda‬. (2001/1380SH). Namādhā-ye Ostūreh-ī va Ravān-šenāsī-ye Zanān (Goddesses in every woman: a new psychology of woman). Tr. by Āzar Yūsefī. Tehrān: Motāle’āt Zanān.
Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2000/1379SH). Farhange Namādhā (The culture of symbols). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 1st ed. Tehrān: Jeyhūn.
Čūbīne-ye Behrūz, Erfān. (2021/1400SH). “Zanī Būd bar Sāne Gardī Savār: Barrasī-ye Rīšehā-ye Tārīxī-ye Padīde-ye Zane Jang-āvar dar Šāh-nāme” ("zani bod bar san gordi savar; Investigating the historical roots of the female warrior phenomenon in the Shahnameh”). Mirror of Heritage magazine. No. 68.
Dīn-varī, Abu Hanīfeh. (1967/1346SH). Axbāro al-tavāl. Tr. by Sādegh Naš’at. Tehrān: Bonyāde Farhange Īrān (Farhang Iran Foundation).
Ebne Nadīm. (1964/1343SH). al-fehrest. Tr. by Mohammad-rezā Tajaddod. Tehrān: Ebne Sīnā.
Esmā’īl-pūr, Abo al-qāsem. (1998/1377SH). Ostūre-ye Bayāne Namādīn (The myth of symbolic expression). Tehrān: Sorūše Esmā’īl.
Fātehī, Aqdas. (2018/1395SH). Nebešteh Man īn Nāme-ye Pahlavī; Barrasī va Tahlīle Šaxsīyyathā-ye Bar-jaste-ye Asātīrī-ye Īrāne Bāstān (Nebeshteh man in nameh-y- Pahlav Review & analysis of prominent mythological figures of ancient Iran). Tehrān: Fārsīrān.
Fazā’elī, Sūdūbeh. (2004/1383SH). Farhange Qarā’eb. Tehrān: Sāzmāne Mīrāse Farhangī.
Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2007/1386SH). Šāh-nāmeh. With the Effort of Jallāl Xāleqī Motlaq. Tehrān: Markaze Dāyerato al-ma’ārefe Bozorge Eslāmī (The Center of the Great Islamic Encyclopedia).
Grimal, Pierre. (2008/1387SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Culture of Greek & Roman mythology). Tr. by Dr. Ahmad Beh-maneš. 1st Vol. Tehrān: Amīr-kabīr.
Ha’erī, Jamālo al-ddīn. (2004/1383SH). Zanāne Šāh-nāme Pažūheš va Naqqālī az Āzar-gošasb tā Homāy (The women of the Shahnameh, researches & narrators from Azargashsab to Homay). Tehrān: Peyvande Now.
Hamilton, Edith. (2004/1383SH). Seyrī dar Asātīre Yūnān va Rom (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes‬). Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.
Homer. (2013/1393SH). Iliad & Odyssey. Tr. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Hermes.
Mas’ūdī, Alī Ebne Hoseyn. (1982/1362SH). Moravejo al-zahab va Ma’ādeno al-javāher. Tr. by Abo al-qāsem Pāyandeh. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Pinsent, John. (2001/1380SH). Asātīre Yūnān (Greek mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.
Qanī, Gol-rox and Others. (2019/1399SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Būrān Doxt va Ātenā, Elāhegāne Jang-āvarī dar Dārāb-nāme va Odyseus” ("Comparative study of Buran Dekht & Athena, goddesses of war in Darab Nameh and Odyssey"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 59. Pp. 39-73.
Safā, Zabīho al-llāh. (2011/1390SH). Hemāse-sarāyī dar Īrān (Epic writing in Iran). Tehrān: Ferdows.
Safī-nīyā, Nosrat. (20171396SH). Gardīyeh bī-bāk Zane Šāh-nāme-ye Ferdowsī (Gardiya, the fearless woman of Ferdowsi's Shahnameh). Tehrān: Hūr-āfarīd.
Sarrāmi, Qadam-alī. (1999/1378SH). az Range Gol tā Ranje Xār. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Schmidt, Joel. (2004/1383SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Culture of Greek & Roman mythology(. Tr. by Šahlā Barādarān. Tehrān: Farhange Mo’āser.
Tabarī, Mohammad Ebne Jarīr. (2001/1380SH). Tārīx-nāme-ye Tabarī (Tabari's History). Ed. by Mohammad Rowšan. Tehrān: Sorūš.
Thaʻālibī, Abd al-Malik ibn Muḥammad. (1990/1369SH). Šāh-na-āme-ye Sa’ālabī: dar Šarhe Ahvāle Salātīne Īrān (Shahnameh of Thaalabi; In the description of the Iranian sultans). Tr. by Mahmūd Hedāyat. Čāp-xāne-ye Majles.
Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye Asātīre Jahān (Encyclopaedia of World Mythology). Tr. by Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr. Tehrān: Ostūreh.
Xāleqī Motlaq, Jallāl. (2013/1393SH). Yād-dāšthā-ye Šāh-nāme (Shahnameh notes). Tehrān: Markaze Dāyerato al-ma’ārefe Bozorge Eslāmī (The Center of the Great Islamic Encyclopedia).
Yarshater, Ehsan. (1995/1373SH). Tārīxe Īrān az Solūkīyān tā Forū-pāšī-ye Dowlate Sāsānīyān (History of Iran from the Seleucids to the collapse of the Sassanid government). 3rd Vol. Tr. by Hasan Anūše. Tehrān: Amīr-kabīr.
Yazdānī, Zeynab. (1999/1378SH). Zan dar Še’re Fārsī (Women in Persian poetry). Tehrān: Ferdows.