بررسی پدیدة عزلت‌گزینی از دیدگاه مولانا و کارن هورنای

الموضوعات :

شهرام محمودی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران)
ابراهیم دانش ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران)
فرامرز جلالت ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران)

تاريخ الإرسال : 17 الثلاثاء , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 21 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: مثنوی, عزلت, روان‌رنجوری, هورنای, عزلت‌‌گزینی,

ملخص المقالة :

بسیاری از رنج‌های روانی انسان ریشه در رفتار والدین با وی در دوران کودکی دارد. کارن هورنای روان‌شناس نئوفرویدی، نظریّة روان‌رنجوری را بر اساسِ رنج‌های روانی و عوارضِ آن‌ها بنا کرده است. هورنای معتقد است شخص روان‌رنجور به مکانیسم‌های دفاعی مهرطلبی، برتری‌طلبی و عزلت‌گزینی پناه می‌بَرَد، امّا این مکانیسم‌ها تسکین موقّت روان‌رنجوری را به دنبال دارد و ممکن است منجر به تشدید ناراحتی وی شوند. مولانا نیز، به عنوان عارفی مردمی که رفتار اقشار مختلف جامعه را به دقّت زیر نظر داشته، در پرتو علوم و معارف گران‌قدر اسلامی، راهکارهایی را برای درمان روان‌رنجوری افراد ارائه کرده است که شباهت‌هایی با مکانیسم‌های نظریّة کارن هورنای دارد. این مقاله به روش تحلیلی ـ تطبیقی، نمودهای مختلف عزلت‌گزینی را در مثنوی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه نمودهای بیشتری در رفتار شخصیت‌های مثنوی دارد. همچنین مولانا برای صحبت، در تکامل انسان و اجتماع شأنی عظیم قائل است و عزلت‌گزینی را در صورتی جایز می‌داند که به هیچ وجه امکان معاشرت وجود نداشته باشد. وی برای عزلت‌گزینی انواع متعددی چون عرفانی، اجتماعی و روان‌رنجورانه قائل است و عزلت‌گزینی روان‌رنجورانه را بیشتر ناشی ازعواملی چون جهل، حسد، نفرت، عدم درک فلسفة اختلافات انسانی و عدم درک متقابل می‌داند.

المصادر:

قرآن کریم. 1387. ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای. چ1. تهران: کاشف.

آمدی، عبدالواحد. 1378. غررالحکم و دررالکلم. ترجمة سید حسین شیخ الإسلامی.ج1. چ4. قم: انصاریان.

افلاکی، احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به تصحیح تحسین یازیچی. ج1. چ2. تهران: دنیای کتاب.

بدیعی فرد، فاطمه و مریم صادقی. 1397. «بررسی مؤلّفه‌های شخصیت پرخاشگر براساس نظریّة کارن هورنای در آثار جمال‌زاده و هدایت با تکیه بر داستان‌های آدم بدنام و علویه خانم». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات. س19. ش44. صص118ـ99.

برزگر، ابراهیم. 1389. «نظریة هورنای و روان‌شناسی سیاسی ناصرالدین شاه، از کودکی تا عزل نوری». پژوهش‌نامة علوم سیاسی. س‌6. ش‌1. صص73ـ35.  

بهنام‌فر، محمد و زینب طلایی. 1393. «تحلیل روان‌شناختی خودستایی‌های خاقانی بر مبنای دیدگاه کارن هورنای». پژوهش‌نامة ادب غنایی. س12. ش 22. صص69-92.

جباری، مهدی و فرهاد طهماسبی. 1394. «بررسی آداب صحبت و خلوت در تصوف». فصلنامة عرفان اسلامی. س11. ش43. صص206ـ185.

جرجانی، علی. 1424. التعریفات. ط1. بیروت: دار اِحیاء التراث العربی.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1371. دیوان حافظ. به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. چ4. تهران: اساطیر.

راغب اصفهانی، حسین. 2003. المفردات فی غریب القرآن. راجعه و قدّم له وائل احمد عبدالرحمن. ط1. قاهره: المکتبه التوفیقیّه.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1378. با کاروان حلّه. چ 11. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ . 1386. پلّه پلّه تا ملاقات خدا. چ27. تهران: علمی.

سیاسی، علی‌اکبر. 1397.  نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. چ17. تهران: دانشگاه تهران.

شولتز، سیدنی الن. 1382. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. چ2. تهران: دوران.

صفا، ذبیح‌الله. 1386. تاریخ ادبیات در ایران. ج3. چ14. تهران: فردوس.

عباسی آبرزگه، مژگان و همکاران. 1398. «مقایسة مشکلات رفتاری در کودکان طلاق و عادی». مجلّة دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی. س2. ش 20. صص131ـ123.  

غزالی، محمد. 1376.  احیاء علوم‌الدین. ترجمة مؤیّدالدین محمّد خوارزمی. ج2. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

فتاحی، ذکیه و شهرام پازوکی. 1393. «بررسی خلوت و تحول آن در تصوف». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10.ش34. صص280ـ241. 

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج2. چ 8. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1384. زندگی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ7. تهران: زوار.

فیجان، سلمان و همکاران. 1388. خلوت و صحبت در مثنوی مولانا و تأثیر آن بر روابط اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز.

محمودی، شهرام و همکاران. 1400. «تحلیل مکانیسم روان‌رنجورانة مهرطلبی در داستان‌های مثنوی بر اساس نظریّة کارن هورنای». پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت. س10. ش 12. صص209ـ185. 

مولوی، جلال‌الدین. 1380. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چ5. تهران: ققنوس.

نسفی، عزیزالدین. 1379. الإنسان الکامل. تصحیح ماریژان موله و هانری کُربن. چ4. تهران: طهوری.

هجویری، علی. 1381. کشف‌المحجوب. تصحیح و. ژوکوفسکی. چ8. تهران: طهوری.

همایی، جلال‌الدین. 1385. مولوی نامه. ج1. تهران: هما.

هورنای، کارن. 1369. عصبانی‌های عصرما. ترجمة ابراهیم خواجه نوری. چ‌5. تهران: شرق.

ـــــــــــــ . 1389. تعارض‌های درونی ما. ترجمة مریم وتر. چ1. تهران: علم.

ـــــــــــــ . 1397. تضاد‌های درونی ما. ترجمة محمدجعفر مصفا. چ23. تهران: بهجت.

 

English Sources

Bhatia, M. S. (2009). Dictionary of Psychology and Allied Sciences. 3^rd edition. New Delhi: New Age International (P) Ltd Publishers.

Leeming, D. A. (2020). Encyclopedia of Psychology and Religion. 3^rd edition. Switzerland: Springer.

VandenBos, G. R. (2009). APA Collage Dictionary of Psychology. Washinton DC: American Psychology Assciation.

Abbāsī Ābrazgah, Možgān and et al. (2019/1398SH). “Moqāyese-ye Moškelāte Raftārī dar Kūdakāne Talāq va Ādī” (“A Comparative Study of Behavioral Problems of childeren of usual and Divorced Families”). Journal of New achievements in humanities studies. 2^nd Year. No. 20. Pp. 123-131.

Aflākī, Ahmad. (1983/1362SH). Manāqebo al-‘ārefīn. Ed. by Tahsīn Yāzīčī. 1^st Vol. 2^nd ed. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Āmedī, Abdo al-vāhed. (1999/1378SH). Qorraro al-hekam va Dorraro al-kalam. Tr. by Seyyed Hoseyn Šeyxo al-eslāmī. 1^st Vol. 4^th ed. Qom: Ansārīyān.

Badī’ī-fard, Fāteme and Maryam Sādeqī. (2018/1397SH). “Barrasī-ye Mo’allefehā-ye Šaxsīyyate Parxāš-gar Bar-asāse Nazarīye-ye Karen Horney dar Āsāre Jamāl-zāde va Hedāyat bā Tekye bar Dāstānhā-ye Ādame Bad-nām va Olovīye Xānom” (“Studying Components of Aggressive Personality Based on Karen Horney's Theory in the Works of Jamalzadeh and Hedayat Relying on Stories: Notorious Human and Miss Alavie”. Journal of Culture-Communication Studies. 19^th Year. No. 44. Pp. 99-118.

Barzegar, Ebrāhīm. (2010/1389SH). “Nazarīye-ye Horney va Ravān-šenāsī-ye Sīyāsī-ye Nāsero al-ddīn Šāh, az Kūdakī tā Azle Nūrī” (“Horney Theory & Nasereddin Shah’s Political Psychology from his Childhood up to Noori’s Deposal”). Journal of Research Letter of Political Sciences. 6^th Year. No. 1. Pp. 35-73.

Behnām-far, Mohammad and Zeynab Talāyī. (2014/1393SH). “Tahlīle Ravān-šenāxtī-ye Xod-satāyīhā-ye Xāqānī bar Mabnā-ye Dīd-gāhe Karen Horney” (“Psychological Analysis of Khaghani's Self-Eulogies According to Karen Horney’s View”). Journal of Lyrical Literature Researches. 12^th Year. No. 22. Pp. 69-92.

Fattāhī, Zakīyye and Pāzūkī Šahrām. (2014/1393SH). “Barrasī-ye Xalvat va Tahavvole ān dar Tasavvof” (“The Development of Solitude in Islamic Mysticism”). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 34. Pp. 241-280.

Fījān, Salmān and et al. (2009/1388SH). Xalvat va Sohbat dar Masnavī-ye Mowlānā va Ta’sīre ān bar Ravābete Ejtemā’ī (Solitude & Companionship in Mathnavi & it’s effect on Social Relations). Master's thesis of Persian language and literature, Shiraz University.

Forūzān-far, Badī’o al-zamān. (1996/1375SH). Šarhe Masnavī-ye Šarīf. 2^nd Vol. 8^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Forūzān-far, Badī’o al-zamān. (2005/1384SH). Zendegī-ye Mowlānā Jallālo al-ddīn Mohammad Mašhūr be Mowlavī. 7^th ed. Tehrān: Zavvār.

Hāfez, Šamso al-ddīn. (1992/1371SH). Dīvāne Hāfez. Ed. by Mohammad Qazvīnī and Qāsem Qanī. 4^th ed. Tehrān: Asātīr.

Hojwīrī, Alī. (2002/1381SH). Kašfo al-mahjūb. Ed. by Valentin Zhoukovskii. 8^th ed. Tehrān: Tahūrī.

Holy Qor’ān. (2008/1387SH). Tr. by Mahdī Elāhī Qomšeh-ī. 1^st ed. Tehrān: Kāšef.

Homāyī, Jallālo al-ddīn. (2006/1385SH). Mawlawī Nāmeh. 1^st ed. Tehrān: Homā.

Horney, Karen. (1990/1369SH). Asabānīyathā-ye Asre Mā (The Neurotic Personality of Our Time). Tr. by Ebrāhīm Xāje-nūrī. 5^th ed. Tehrān: Šarq.

Horney, Karen. (2018/1397SH). Tazādhā-ye Darūnī-ye Mā (Our inner conflicts; a constructive theory of neurosis). Tr. by Mohammad-ja’far Mosaffā. 23^th ed. Tehrān: Bahjat.

Horney, Karen. (2010/1389SH). Ta’ārozhā-ye Darūnī-ye Mā (Our inner conflicts; a constructive theory of neurosis). Tr. by Maryam Vatar. 1^st ed. Tehrān: Elm.

Jabbārī, Mahdī and Farhād Tahmāsebī. (2016/1394SH). “Barrasī-ye Ādābe Sohbat va Xalvat dar Tasavvof” (“Study of the Companionship Customs and Solitude in Sufism”). Journal of Islamic Mysticism. 11^th Year. No. 43. Pp. 185-260.

Jorjānī, Alī. (2004/1424SH). al-ta’rīfāt. 1^st ed. Beyrūt: Dāro al-ehyā’e al-torāso al-arabī.

Mahamūdī, Šahrām and et al. (2021/1400SH). “Tahlīle Mekānīsme Ravān-ranjūrāne-ye Mehr-talabī dar Dāstānhā-ye Masnavī Bar-asāse Nazarrīye-ye Karen Horney” (“Analysis of Neurotic Mechanism of Moving toward People in Masnavi Stories Based on Karen Horney’s Neuroticism Theory”). Journal of Literary Criticism and Rhetoric. 10^th Year. No. 12. Pp. 185-209.

Mawlawī, Jallālo al-ddīn. (2001/1380SH). Masnavī Ma’navī. Ed. by Reynolds Nicholson. 5^th ed. Tehrān: Qognūs.

Nasafī, Azīzo al-ddīn. (2000/1379SH). al-ensāno al-kāmel. Ed. by Marijan Mole and Henry Corbin. 4^th ed. Tehrān: Tahūrī.

Qazzālī, Mohammad. (1997/1376SH). Ehyā’e Olūmo al-ddīn. Tr. by Moayyedo al-ddīn Mohammad Xārazmī. 2^nd Vol. 4^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rāqeb Esfahānī, Hoseyn. (2003/1381SH). al-mofradāt fī Qarībo al-qorān. Check it and give it to her Vā’el Ahmad Abdo al-rahmān. Qāhere: al-maktabato al-towfīqīyyeh.

Safā, Zabiho al-llāh. (2004/1386SH). Tārīxe Adabīyyāt dar Īrān (Tarikhe Adabiat dar Iran). 3^rd Vol. 14^th ed. Tehrān: Ferdows.

Schultz, Duane P. (2003/1382SH). Tārīxe Ravān-šenāsī-ye Novīn (A History of Modern Psychology). Tr. by Alī-akbar Seyf and et al. 2^nd ed. Tehrān: Dowrān.

Sīyāsī, Akbar. (2003/1397SH). Nazarīyehā-ye Šaxsīyat yā Makātebe Ravān-šenāsī (Ideas about Personality). 17^th ed. Tehrān: University of Tehran.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (1999/1378SH). bā Kārevāne Holleh. 11^th ed. Tehrān: Elmī.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (2007/1386SH). Pelle Pelle tā Molāqāte Xodā. 27^th ed. Tehrān: Elmī.