تحلیل ساختار «آزمونِ» پهلوان بر مبنای نظریۀ اسطوره ـ آیین
الموضوعات :
سلمان رحیمی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی المصطفی قم، قم، ایران)
فاطمه حاجی رحیمی
2
(استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه مجازی المصطفی قم، قم، ایران)
الکلمات المفتاحية: منظومه‌های حماسی, آزمون پهلوان, اسطوره ـ آیین, مناسک مذهبی,
ملخص المقالة :
نظریۀ اسطوره ـ آیین، نظریه‌ای است مبتنی بر زمینۀ انسان‌شناختی که حیاتِ اسطوره را معطوف به وجود آیین می‌داند. مطابق برداشت این مکتب، هر اسطوره‎ای تفسیر یک مناسکِ مذهبی و روایت شفاهی یک آیین پنداشته می‎شود. این آیین‎ها در گذر زمان و با انتقال به متون حماسی، کارکرد تکرار ارزش‎های کهن‌الگویی را نمایندگی می‌کنند. ضرورت انجام این پژوهش بیان این نکته است: آزمون پهلوان که از نمونه‎های بارز بازنمایی و تکرار اساطیر است و راهی را برای بازگشت دوبارۀ بشر به زمان و مکان ازلی باز می‌کند؛ حجم بسیاری از حماسه‎های جهان را می‎سازد و پهلوان با شناخت اصل و منشأ در آیین‎های رازآموزی، توانا می‎شود. پژوهش حاضر برپایۀ نظریة اسطوره ـ آیین و با روش تحلیلی ـ تطبیقی انجام شده است. تبلور آیینِ آزمودنِ پهلوان در منظومه‎های حماسی پس از اسلام، توجیه و گزارش یک آیین دینی است که چگونگی بنیان نهادن آن آیین را که در زمان دیرین توسط خدایان و پهلوانان معمول شده بود، بازگو می کند. بررسی نمونه‎های حماسی این آزمون افزون‎ بر آشکار کردن چند و چون برگزاری و گونه‎های مختلف آن، قابلیّت طبقه‎بندی آزمون‎ها را نیز فراهم می‎آورد.
آموزگار، ژاله. 1386. زبان فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.
آیدنلو، سجّاد. 1387. «چند بن‌مایه و آیین مهم «ازدواج» در ادب حماسی ایران (با ذکر و بررسی برخی نمونه‌های تطبیقی)». جستارهای ادبی. س41. ش1. صص23ـ1.
اردستانیرستمی، حمیدرضا. 1393. زروان در حماسۀ ملّی ایران. تهران: شیرازه.
اسدی‌طوسی، ابونصر علی‌بن احمد. 1381. گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: طهوری.
الیاده، میرچا. 1385. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: سروش.
ایرانشاه بن ابی الخیر. 1377. کوشنامه. تصحیح جلال متینی. تهران: علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــــ . 1370. بهمننامه. ویراستۀ رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.
بانوگشسبنامه.1382. مقدّمه و تصحیح روح انگیز کراچی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بدرآبادی، سارا و منیره نصری حسنی. 1399. «بررسی کهنالگو در منظومۀ حماسی سوسننامه». کنفرانس بینالمللی تحقیقات در مطالعات زبان و ادبیات. صص41ـ29.
بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت پیکر نظامی. ترجمۀ جلال علوینیا. تهران: نی.
بهار، مهرداد. 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: اساطیر.
خواجوی کرمانی، محمودبن علی. 1386. سامنامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
خوارزمی، حمیدرضا. 1394. «یکی از ژرفساختهای آزمون همسرگزینی در حماسۀ ملّی و بنمایۀ برون همسری». ادبیّات پهلوانی. س 2. ش4. صص29ـ52.
دادفر، نغمه. 1393. «اسطورۀ داوری ایزی به وسیلۀ آتش در شاهنامه». ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره10. ش34. صص65-43.
دادگی، فرنبغ. 1385. بندهشن. به کوشش مهراد بهار. تهران: طوس.
دوستخواه، جلیل. 1380. حماسۀ ایران یادمانی از فراسوی هزارهها. تهران: آگه.
رضی، هاشم.1392. آیین مغان (پژوهشی دربارۀ دینهای ایران باستان). تهران: سخن.
روزنبرگ، دونّا. 1379. اساطیر جهان. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
زرینکوب، عبدالحسین. 1381. آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
سرکاراتی، بهمن. 1385. سایههای شکار شده. تهران: طهوری.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
طرسوسی، ابوطاهربن حسن. 1389. دارابنامه. به کوشش ذبیح‌الله صفا. تهران: علمی و فرهنگی.
فرامرزنامه.1382. به اهتمام مجید سرمدی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فرخی، باجلان. 1379. «اسطوره و آیین». کتاب ماه هنر. ش 25 و 26. صص 36-41.
فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‌مطلق. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
قائمی، فرزاد. 1393. «نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطوره سیاوش (مقایسه سیاوش ـ سیاوشان با تراژدی ـ دیونیسیا برمبنای نظریۀ اسطوره و آیین». مجلۀ نقد ادبی. دوره 7. ش 25. صص62ـ31.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1384. آب و آیینه. تبریز: آیدین.
گیلگمش. 1392. ترجمۀ داوود منشیزاده. تهران: دات.
مجملالتواریخ والقصص. 1348. به تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.
مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر. 1377. شهریارنامه. به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.
مسکوب، شاهرخ. 1374. تن پهلوان و روان خردمند. تهران: طرح نو.
معین، محمّد. 1384. مزدیسنا و ادب پارسی. به کوشش مهدخت معین. ج2. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.
منوچهرخان حکیم. 1384. اسکندرنامه. تهران: میراث مکتوب.
مؤذنجامی. محمدمهدی. 1388. ادب پهلوانی. تهران: ققنوس.
نولدکه، تئودور. 1384. حماسۀ ملّی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: نگاه.
یسنا اوستا. 1381. تألیف ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
یشتها. 1381. تألیف ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.
ویسپرد. 1381. تألیف ابراهیم پورداود و جیمز دارمستتر. تهران: اساطیر.
وندیداد. 1381. تألیف ابراهیم پورداود و جیمز دارمستتر. تهران: اساطیر.
همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیر یونان و رُم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
هومر. 1387. ایلیاد و اودیسه. ترجمه سعید نفیسی. تهران: هرمس.
هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ باجلان فرخی. چ 2. تهران: اساطیر.
English Sources
Segal. Robert. 2004. Myth: A Very Short Introduction. Oxford. Oxford UP.
Graf, Fritz. 1993. Greek Mythology. Tr. Thomas Marier. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
_||_
Āmūzegār, Žāleh. (2007/1386SH). Zabān, Farhang va Ostūreh. Tehrān: Mo’īn.
Ardestānī Rostamī, Hamīd-rezā. (2014/1393SH). Zarvān dar Hemāse-ye Mellī-ye Īrān. Tehrān: Šīrāzeh Ardestānī.
Asadī Tūsī, Abū-nasr Alī Ebne Ahmad. (2002/1381SH). Garšāsb-nāmeh. Ed. by Habīb Yaqmāyī. Tehrān: Tahūrī.
Aydenlū, Sajjād. (2008/1387SH). "Čand Bon-māyeh va Āyīne Moheme Ezdevāj dar Adabe Hemāsī-ye Īrān bā Zekr va Barrasī-ye Barxī Nemūnehā-ye Tatbīqī". Journal of literary essays. No. 160. Pp. 1-23.
Badr-ābādī, Sārā and Nasrī Hasanī, Monīre. (2021/1399SH). “Barrasī-ye Kohan-olgū dar Manzūme-ye Hemāsī-ye Sūsan-nāme”. (“Examining the archetype in the Susannameh epic poem”). Konferānse Beyno al-melalī-ye Tahqīqāt dar Motāle’āte Zabān va Adabīyāt (International research conference in language & literature studies). Pp. 29-41.
Bahār, Mehr-dād. (1995/1374SH). Jostārī Čand dar Farhange Īrān. Tehrān: Asātīr.
Bānū-gošasb-nāmeh. (2003/1382SH). Introduction and correction by Rūh-angīz Karāčī. Tehrān: Pažūheš-gāhe Olūme Ensānī va Motāle’āte Farhangī.
Barry, Michael A. (2006/1385SH). Tafsīre Michael Burry bar Haft Peykare Nezāmī (Michael Berry's nezami on the haft peikar). Tr. by Jallāl Alavī-nīyā. Tehrān: Ney.
Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2006/1385SH). Farhange Nemādhā (dictionary of symbols: mythes, reves, coutumes…). Tr. by Sūdābeh Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.
Dādegī, Faranbaq. (2006/1385SH). Bondahešn. Ed. by Meh-rād Bahār. Tehrān: Tūs.
Dād-far, Naqme. (2015/1393SH). “Ostūre-ye Dāvarī-ye Īzī be Vasīle-ye Ātaš dar Šāh-nāme” ("The myth of easy judgment by means of fire in Shahnameh"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10th Year. No. 34. Pp. 43-65.
Dūst-xāh, Jallīl. (2001/1380SH). Hemāse-ye Īrān Yād-mānī az Farāsū-ye Hezārehā. Tehrān: Āgah.
Eliade, Mircea. (2006/1385SH). Resāle dar Tārīxe Adyān (A treatise on the history of religions).Tr. by Jallāl Sattārī. 2nd ed.Tehrān: Sorūš.
Farāmarz-nāmeh. (2003/1382SH). With the effort of Majīd Sarmadī. Tehrān: Anjomane Āsār va Mafāxere Farhangī.
Farroxī, Bajlān. (2000/1379SH). “Ostūreh va Āyīn”. Art book magazine. No. 25&26. Pp. 36-41.
Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2007/1386SH). Šāh-nāmeh. With the effort of Jallāl Xāleqī Motlaq. Tehrān: Markaze Dā’erato al-ma’ārefe Bozorge Eslāmī.
Gīlgameš. (2013/1392SH). Tr. by Dāvūd Monšī-zādeh. Tehrān: Dāt.
Hamilton. Edith. (1997/1376SH). Seyrī dar Asātīre Yūnān va Rom (A study in Greek and Roman mythology). Tr. by abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.
Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Homer. (2008/1387SH). Īlyād va Ūdīse (Iliad and Odyssey). Tr. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Hermes.
Īrān-šāh Ebne Abī al-xeyr. (1991/1370SH). Bahman-nāmeh. Ed. by Rahīm Afīfī. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Īrān-šāh Ebne Abī al-xeyr. (1998/1377SH). Kūš-nāmeh. Ed. by Jallāl Matīnī. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Kazzāzī, Jallālo al-ddīn. (2005/1384SH). Āb va Āyyīneh. Tabrīz: Āydīn.
Majma’o al-tawārīx va al-qessas. (1969/1348SH). Ed. by Mohammad Taqī Bahār. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.
Manūčehr-xān Hakīm. (2005/1384SH). Eskandar-nāme. Tehrān: Mīrāse Maktūb.
Maskūb. Šāh-rox. (1995/1374SH). Tane Pahlavān va Ravāne Xerad-mand. Tehrān: Tarhe Now.
Mo’azzene Jāmī Mohammad-mahdī. (2009/1388SH). Adabe Pahlavānī. Tehrān: Qoqnūs.
Mo’īn. Mahammad. (2005/1384SH). Mazdīsnā va Adabe Pārsī. With the effort of Mahdoxt Mo’īn. 2rd Vol. 2nd ed. Tehrān: University of Tehran.
Moxtārī Qaznavī, Osmān Ebne Omar. (1998/1377SH). Šahrīyār-nāmeh. With the effort of Qolām-hoseyn Bīgdelā. Tehrān: Peyke Farhang.
Noldeke, Theodor. (2005/1384SH). Hemāse-ye Mellī-ye Īrān (The Iranian national epic, or, the shahnameh). Tr. by Bozorg Alavī. Tehrān: Negāh.
Qā’emī, Farzād. (2014/1393SH). ''Naqd va Tahlīle Sāxtāre Āyīnī-ye Ostūre-ye Sīyāvaš (Moqāyese-ye Sīyāvaš- Sīyāvošān bā Terāžedī- Dīyonīsīyā bar Mabnā-ye Nazarīye-ye Ostūreh va Āyīn)''. Literary criticism magazine. 7th Year. No. 25. Pp. 31-62.
Razī, Hāšem. (2013/1392SH). Āyīne Moqān (Pažūhešī Darbāre-ye Dīnhā-ye Īrāne Bāstān). Tehrān: Soxan.
Rozenberg, Donna. (2000/1379SH). Asātīre Jahān (World my theology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by abdo al-hoseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.
Sarkārātī, Bahman. (2006/1385SH). Sāyehā-ye Šekār Šodeh. Tehrān: Tahūrī.
Tarsūsī, Abū Tāher Ebne Hasan. (2010/1389SH). Dārāb-nāmeh. Ed. by Zabīho al-llāh Safā. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Vandīdād. (2002/1381SH). Authored by Ebrāhīm Pūr-dāvūd and James Darmesteter. Tehrān: Asātīr.
Vīsparad. (2002/1381SH). Authored by Ebrāhīm Pūr-dāvūd and James Darmesteter. Tehrān: Asātīr.
Xājavī Kermānī, Mahmūd Ebne Alī. (2007/1386SH). Sām-nāmeh. Ed. by Mītrā Mehr-ābādī. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.
Xārazmī, Hamīd-rezā. (2016/1394SH). “Yekī az Žarf-sāxthā-ye Āzmūne Hamsar-gozīnī dar Hemāse-ye Mellī va Bon-māye-ye Borūn Hamsarī” (“One of the deep structures of the test of choosing a wife in the national epic & the theme of extramarital affairs”). Pahlavi literature magazine. 2nd Year. No. 4. Pp. 29-52.
Yasnā Avestā. (2002/1381SH). Authored by Ebrāhīm Pūr-dāvūd. Tehrān: Asātīr.
Yašthā. (2002/1381SH). Authored by Ebrāhīm Pūr-dāvūd. Tehrān: Asātīr.
Zarrīn-kūb, abdo al-hoseyn. (2002/1381SH). Āšnāyī bā Naqde Adabī. Tehrān: Soxan.
