تحلیل ابیات و روایات دفتر اول مثنوی بر اساس نظریة بدخوانی خلاق هارولد بلوم

الموضوعات :

عالیه یوسف فام ¹ , معصومه کاظمی نژاد ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی
2 - دانش‌آموختة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد تهران مرکزی

تاريخ الإرسال : 24 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1443 تاريخ التأكيد : 13 الإثنين , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: مثنوی, مولوی, بینامتنیّت, هارولد بلوم, بدخوانی خلاق,

ملخص المقالة :

بدخوانی خلاق نظریه‌ای‌ست که هارولد بلوم آن را بر مبنای بینامتنیّت؛ یعنی روابط میان متون و تأثیرپذیری آثار ادبی از یکدیگر مطرح کرده است. بر این اساس، همواره کشاکشی میان شاعران و نویسندگان جدید با گذشتگان وجود دارد. بلوم در مهمترین اثر خود به نام اضطراب تأثیر بر رابطه دوسویه اما ستیزه‌جویانة مؤلفان جدید با مؤلفان گذشته تأکید کرده است. شاعران و نویسندگان جدید برای رهایی از دلهرة تأثیرپذیریِ متون گذشته با بدخوانی خلاق به روش‌هایی برای خلق آثار جدید دست می‌زنند و با این کار می‌کوشند تا خود را از پیشینیان برتر بدانند. در این پژوهش دگرگونی‌هایی را که مولوی به منظور رهایی از اضطراب تأثیرپذیری آثار پیشین، اعمال کرده است و نسبت‌های بدخوانی خلاق بلوم در مثنوی را به شیوة تحلیلی ـ تطبیقی بررسی می‌کنیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روش خلاقانة مولوی در آفرینش داستان‌ها و حکایات و برای رها کردن خود از تأثیر متون گذشته، مصداق بدخوانی خلاقانه‌ای است که بلوم مطرح می‌کند و به این منظور از شگردهای گوناگونی مانند تداعی، ایجاد مضامین تعلیمی و دینی و حکمی، تغییر در عناصر داستان و فرافکنی بهره برده است.

المصادر:

آلن، گراهام. 1385. بینامتنیّت. ترجمه پیام یزدانجو. چ3. تهران: مرکز.

استعلامی، محمد. 1369. مثنوی. چ2. تهران: زوار.

استُلی برس، الیور و بولک، آلن. 1387. فرهنگ اندیشه نو. ترجمه گروه مترجمان. چ3. تهران: مازیار.

اکبری گندمانی، مهرداد و مهدی رضا کمالی بانیانی. 1398. «نقش کارکردهای تعلیمی در ساخت‌یابی حکایات مولانا (درویش صاحب کرامات)». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. ش44. صص110ـ87.  

امیر احمدی، ابوالقاسم، علی عشقی سردهی، ابراهیم استاجی و احمد یزدی. 1394. «نقد دگرخوانی‌های خلاقانة اساطیر در شعر احمد شاملو بر اساس نظریة بدخوانی خلاق هارولد بلوم». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. ش2. صص77ـ57. 

ایگلتون، تری. 1399. پیش درآمدی برنظریة ادبی. ترجمه عباس مخبر. چ11. تهران: مرکز.

بلوم، هارولد. 1396. نبوغ سیمای پنجاه نابغه سخن. ترجمه محبوبه مهاجر. چ2. تهران.

بی‌نیاز، فتح الله. 1394. درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی. چ6. تهران: افراز.

پورنامداریان، تقی. 1399. در سایه آفتاب. چ5. تهران: سخن.

توکلی، حمیدرضا. 1394. از اشارت‌های دریا. چ3. تهران: مروارید.

خیرآبادی، عباس. 1384. ظرف آب زندگی. چ1. مشهد: پاژ.

زرین کوب، عبدالحسین. 1384. نردبان شکسته.چ2. تهران: سخن.

ـــــــــــــــــــــ . 1398. بحر در کوزه. چ17. تهران: علمی.

زمانی، کریم. 1394 .شرح جامع مثنوی معنوی. چ46.تهران: اطلاعات.

شیبانی اقدم، اشرف و زینب حاج ابو کهکی و محمدعلی گذشتی. 1398. «دنیاهای محتمل در ساختار روایی مثنوی معنوی (داستان دژ هوش ربا)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش57. صص122ـ95. 

طاهر خانی آقایی، علی. 1386. «نگاهی دوباره به پیر چنگی». مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی. ش81. صص13ـ10.    

طاهری، قدرت‌الله و سودابه فرخی. 1392. «رابطه نیما با سعدی بر اساس نظریة اضطراب تأثیر هارولد بلوم». پژوهش‌های ادبی. ش42. صص80ـ53.  

عطار نیشابوری، فرید الدین. 1388. مصیبت‌نامه.تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ5. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع الزمان.1381. احادیث و قصص مثنوی.ترجمه حسین داودی. چ2. تهران: امیرکبیر.

قزوینی، محمد. 1391. چهارمقاله. به اهتمام دکتر محمد معین. چ9. تهران: جامی.

مدرس زاده، عبدالرضا. 1394. «رویکرد قرآنی سنایی به قصیدة ابر فرخی سیستانی با نگاهی به نظریة بدخوانی خلاق هارولد بلوم». پژوهش‌های ادبی. ش2. صص116ـ97.  

ــــــــــــــــــــــ . 1395. «زنانگی ادب تعلیمی، رهانندة پروین از اضطراب تأثیر». ادبیات تعلیمی. ش29. صص120ـ91.

محمدبن منور. 1393. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ11. تهران: آگه.

مکاریک، ایرناریما. 1398. دانشنامه نظریه‎های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. چ6. تهران: آگه.

منشی، ابوالمعالی نصرالله. 1398. ترجمه کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. چ45. تهران: امیرکبیر.

نظامی گنجوی. 1397. اقبالنامه نظامی گنجوی. تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.

همایی، جلال الدین. 1391. فنون بلاغت و صناعات ادبی. چ32. تهران: هما.

یونسی، ابراهیم. 1399. هنر داستان نویسی. چ16. تهران: نگاه.

Akbarī Gandomānī, Mehrdād and Kamālī Bānīyānī, Mahdī Rezā. (2019/1398SH). “Naqše Kār-kardhā-ye Taʼlīmī dar Sāxt-yābī-ye Hekāyāte Mowlānā (Darvīše Sāheb Kerāmāt)”. Journal of research in Islamic education issues. No. 44. Pp. 87-110.

Allen, Graham. (2006/1385SH). Beynā-matnīyat (Intertextuality). Tr. by Payām Yazdān-jū. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.

Amīr-ahmadī, abo al-qāsem and Alī Ešqī Sardehī and Ebrāhīm Estājī & Ahmad Yazdī. (2015/1394SH). “Naqde Degar-xānīhā-ye Xallāqāne-ye Asātīr dar Še’re Ahmad Šāmlū bar Asāse Nazarīye-ye Bad-xānī-ye Xallāqe Harold Bloomfield”. Research Journal of Literary Criticism and Stylology. No.2. Pp. 57-77.

Attāre Neyšābūrī, Farīdo al-ddīn. (2009/1388SH). Mosībat Nāme. Ed. by Mohammad-rezā Šafīʼī kadkanī. 5^th ed. Tehrān: Soxan.

Bloom, Harold. (2017/1396SH). Nobūqe Sīmāye Panjāh Nābeqe-ye Soxan. Tr. by Mahbūbe Mohājer. 2^nd ed. Tehrān: Hermes.

Bī-nīyāz, Fatho al-llāh. (2015/1394SH). Dar-āmadī bar Dāstān-nevīsī va Ravāyat-šenāsī. Tehrān: Afrāz.

Eagleton, Terry. (2020/1399SH). Pīš Dar-āmadī bar Nazarīye-ye Adabī. Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Esteʼlāmī, Mohammad. (1990/1369SH). Masnavī. 2^nd ed. Tehrān: Zavvār.

Forūzān-far, Badiʼo al-zamān. (2002/1381SH). Ahādīs va Qesase Masnavī. Tr. by Hoseyn Dāvūdī. 2^nd ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Homāyī. Jalālo al-ddīn. (2012/1391SH). Fonūne Belāqat va Sanāʼāte Adabī. 22^th ed. Tehrān: Homā.

Makaryk, Irena Rima. (2019/1398SH). Dāneš-nāme-ye Nazarīyehā-ye Adabī-ye Mʼāser (‎Encyclopedia of contemporary literary theory: approaches, scholars, terms). Tr. by Mehrān Mohājer and Mohammad Nabavī. 6^th ed. Tehrān: Āgah.

Modarres-zāde, abdo al-rezā. (2015/1394SH). “Rūy-karde Qorānī-ye Sanāyī be Qasīde Abre Farroxī Sīstānī bā Negāhī be Nazarīye bad-xānī-ye Xallāqe Harold H Bloomfield”. Journal of literary research. No. 2. Pp. 97- 116.

Modarres-zāde, abdo al-rezā. (2016/1395SH). “Zanānegī-ye Adabe Ta’līmī, Rahanande-ye Parvīn az Ezterābe Ta’līmī”. No. 29. Pp. 91-120.

Mohammad ebne Monavvar. (2014/1393SH). Asrāro al-towhīd fī Maqāmāte Šeyx abī Saʼīd. Ed. by Mohammad-rezā Šafīʼī Kadkanī. 11^th ed. Tehrān: Āgah.

Monšī, abo al-maʼālī Nasro al-llāh. (2019/1398SH). Tarjome Kelīle va Demne. Ed. by Mojtabā Mīnavī. 45^th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.

Nezāmī Ganjavī. (2018/1397SH). Eqbāl-nāme Nezāmī Ganjavī. Ed. by Dr. Barāt Zanjānī. Tehrān: University of Tehran.

Pūr-nām-dārīyān, Taqī. (2020/1399SH). dar Sāye-ye Āftāb. 5^th ed. Tehrān: Soxan.

Qazvīnī, Mohammad. (2012/1391SH). Čahār Maqāle. with the Effort of Dr. Mohammad Moʼīn. 9^th ed. Tehrān: Jāmī.

Šeybānī Aqdam, Ašraf and Zeynab Hāj abū Kahkī & Mohammad-alī Gozaštī.  (2019/1398SH). “Donyāhā-ye Mohtamal dar Sāxtāre Revāyī Masnavī-ye Ma’navī (Dāstāne Dež Hūš Rebā)”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 57. Pp. 95-122.

Stally Brass, Oliver. Bullock, Alan. (2008/1387SH). Farhange Andīše-ye Now. Tr. by Gorūhe Motarjemān. Tehrān: Māzīyār.

Tāher-xānī Āqāyī, Alī. (2007/1386SH). “Negāhī Dobāre be Pīre Čangī”. Persian language and literature development magazine. No. 81. Pp. 10-13.

Tāherī, Qodrato al-llāh and Sūdābe Farroxī. (2013/1392SH). “Rābete-ye Nīmā  bā Sa’dī bar-asāse Nazarīye Ezterābe Ta’sīre  Harold H Bloomfield”. Journal of literary research. No. 42. Pp. 53-80.

Tavakkolī, Hamīd-rezā. (2015/1394SH).  az Ešārathā-ye Daryā. 3^rd ed. Tehrān: Morvārīd.

Xeyr-ābādī, Abbās. (2005/1384SH). Zarfe Ābe Zendegī. 1^st ed. Mašhad: Pāž.

Yūnesī, Ebrāhīm. (2020/1399). Honare Dāstān Nevīsī. 16^th ed. Tehrān: Negāh.

Zamānī, Karīm. (2015/1394SH). Šarhe Jāmeʼe Masnavī-ye Maʼnavī. 46^th ed. Tehrān: Ettelāʼāt.

Zarrīn-kūb, abdo al-hoseyn. (2019/1398SH). Bahr dar Kūze. 17^th ed. Tehrān: Elmī.

Zarrīn-kūb, abdo al-hoseyn. (2005/1384SH). Nardebāne Šekaste. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.