وجوه طنز در شخصیت ابوسعید ابی‌الخیر با تکیه بر اسرارالتوحید و حالات و سخنان ابوسعید

الموضوعات :

محمد رضا موحدی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم)
مسعود معظمی گودرزی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم)

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 25 الأحد , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: عرفان, طنز, شوخ‌طبعی, ابوسعید, طنّازی,

ملخص المقالة :

در این پژوهش به بررسی و تحلیلِ انگیزه‌ها و دلایلِ رفتار و گفتار طنزآمیزِ ابوسعید به عنوان یک شخصیت برجستۀ عرفانی پرداخته‌ایم و تأثیر ویژگی‌های اخلاقی و عرفانی ابوسعید بر گفتار و رفتار طنازانۀ او را به روش تحلیل محتوایی بررسی کرده‌ایم. اصلی‌ترین وجه شخصیت طنّاز ابوسعید، بداهه‌گویی و تسلط بر بازی‌های لفظی و کلامی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین وجوهی که به عنوان پایه و اساس شوخی‌ها و طنازی‌های ابوسعید است در سیزده دسته قرار می‌گیرند. از این میان سه مورد که عبارت هستند از: 1ـ بداهه‌گویی و بازیهای کلامی ابوسعید؛ 2ـ طنز موقعیت یا آموزش عملی عرفان با تکیه بر طنز؛ 3ـ پرهیز از خودخواهی و خودبینی، بیش از 60% از مجموعه انگیزه‌ها و دلایل طنّازی ابوسعید را تشکیل می‌دهند. مسأله شوخ‌طبعی ذاتی ابوسعید، اقبال مردم به او به دلیل روحیۀ طنّاز او و طنز به مثابه آیینۀ تمام‌نمای ویژگی‌های برجستۀ عرفانی، اخلاقی و اجتماعی ابوسعید از موضوعات مورد بحث در این پژوهش هستند.

المصادر:

انوری، حسن. 1379. یک قصه بیش نیست. چ1. تهران: عابد.

جمال‌الدین ابوروح، لطف‌اللّه بن ابی‌سعید بن ابی‌سعد. 1391. حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ10. تهران: سخن.

جوادی، حسن.1384.  تاریخ طنز در ادبیات فارسی. چ1. تهران: کاروان.

حلبی، علی‌اصغر. 1377. طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلام. چ1. تهران: بهبهانی.

داد، سیما. 1371. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ1. تهران: مروارید.

دهرامی، محمّد. 1395. «مشابهت‌های شخصیتی و فکری ابوسعید و حافظ و زمینه‌های اشتراک آن»، کنگره بین‌المللی زبان و ادبیات. ری: دانشگاه فرهنگیان.

رزمجو، حسین. 1369.  شعر کهن در ترازوی نقد اخلاق اسلامی. ج2، چ2. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

سنایی، مجدود بن آدم. 1368. حدیقه‌الحقیقه و طریقه‌الشریعه. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. چ1. تهران: دانشگاه تهران.

سهراب‌نژاد، علی‌حسن و پرویز لیلی. 1396. «مجلس‌گویی ابوسعید ابی‌الخیر در اسرارالتوحید و حالات و سخنان»، نهمین همایش ملی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. بیرجند: دانشگاه بیرجند.

شفیعی‌کدکنی ، محمّدرضا. 1386. چشیدن طعم وقت. چ2. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــ . 1374. مفلس کیمیافروش. چ2. تهران: سخن.

طاهری، قدرت‌الله. 1382. «بازی‌های طنزآمیز زبانی ابوسعید در اسرارالتوحید». فصلنامه پژوهشهای‌ ادبی. ش2. صص122ـ107.  

فولادی، علیرضا. 1386. طنز در زبان عرفان. چ1. قم: فراگفت.

محمدبن منوّر بن ابی‌سعد بن طاهربن ابی‌سعید. 1389. اسرارالتوحید. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ9. تهران: آگاه.

نیکوبخت، ناصر. 1380. هجو در شعر فارسی. چ1. تهران: دانشگاه تهران.

Anvarī, Hasan. (2000/1379SH). Yek Qesse Bīš Nīst. 1^st ed. Tehrān: Ābed.

Dād, Sīmā. (1992/1371SH). Farhange Estelāhāte Adabī (Dictionary of Literary Terms). 1^st ed. Tehrān: Morvārīd.

Deh-rāmī, Mohammad. (2016/1395SH). “Mošābehathā-ye Šaxsīyatī va Fekrī-ye abū Sa’īd va Hāfez va Zamīnehā-ye Ešterāke ān”. International Congress of Language and Literature. Ray: Farhangian University.

Fūlādī, Alī-rezā. (2007/1386SH). Tanz dar Zabāne Erfān (Humor in the language of mysticism). 1^st ed. Qom: Farā-goft.

Halabī, Alī-asqar. (1998/1377SH). Tanz va Šūx-tab’ī dar Īrān va Jahāne Eslām (Humor and Humor in Iran and the Islamic World). 1^st ed. Tehrān: Behbahānī.

Javādī, Hasan. (2005/1384SH). Tārīxe Tanz dar Adabīyāte Fārsī (History of Humor in Persian Literature). 1^st ed. Tehrān: Kārvān.

Jamālo al-ddīn Lotfo al-llāh ebne abī Sa’īd ebne abī Sa’d. (2012/1391SH). Hālāt va Soxanāne abū Sa’īd abo al-xeyr (Mode and Sayings of Abu Saeed Abu Al-Khair). Ed. by Mohammad-rezā Šafī'ī Kadkanī. 10^th ed. Tehrān: Soxan.

Mohammad ebne Monavvar ebne abī Sa’d ebne abī Sa’īd . (2010/1389SH). Asrāro a-tawhīd. Ed. by Mohammad-rezā Šafī'ī Kadkanī. 9^th ed. Tehrān: Āgah.

Nīkū-baxt, Nāser. (2001/1380SH). Hajv dar Še’re Fārsī (Satire in Persian Poetry). 1^st ed. Tehrān: University of Tehran.

Razm-jū, Hoseyn. (1990/1369SH). Še’re Kohan dar Tarāzūye Nagde Axlāqe Eslāmī (Ancient Poetry in the Scale of Critique of Islamic Ethics). 2^nd ed.  2^nd Vol. Mašhad: Āstāne Qodse Razavī.

Sanāyī, Majdūd ebne Ādam. (1989/1368SH). Hadīqato al-haqīqe va Tarīqato al- šarī’e. Ed. by Mohammad-taqī Modarres Razavī. 1^st ed. Tehrān: University of Tehran.

Sohrāb-nežād, Alī-hasan and Parvīz, Leylī. (2017/1396SH). “Majles-gūyī-ye abū Sa’īd abī al-xeyr dar Asrāro al-towhīd va Hālāt va Soxanān”. The 9th National Conference on Persian Language and Literature Research. Bīrjand: Birjand University.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad-rezā. (2007/1386SH). Češīdane Ta’me Vaqt. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad-rezā. (1995/1374SH). Moflese Kīmīyā-forūš. 2^nd ed. Tehrān: Soxan.

Tāherī, Qodrato al-llāh. (2003/1382SH). “Bāzīhā-ye Tanz-āmīze Zabānī-ye abū Sa’īd dar Asrāro al-towhīd” ("Abu Saeed's humorous language games in Asrar Al-Tawhid"). Quarterly Journal of Literary Research. No. 2. Pp. 107-122.