واکاوی اسطوره‌شناختی رمان «من و عجیب و غریب» (با تکیه بر نمادهای مادینه و فرایند بلوغ نوجوان)
الموضوعات :
سارا چالاک
1
(گروه ادبیات فارسی و دروس عمومی، دانشکاه آزاد واحد تهران شرق، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: اسطوره, بلوغ, رمان نوجوان, من و عجیب و غریب, نمادهای مادینه,
ملخص المقالة :
رمان من و عجیب و غریب اثری است در ژانر فانتزی که برای ردۀ سنی نوجوان نوشته شده است. عناصر و شخصیت‌های موجود در این رمان از الگوهایی اسطوره‌ای تأثیر پذیرفته‌اند. در واقع گونۀ فانتزی در این اثر از نوع فانتزی اسطوره‌ای است و بنیانی ژرف در پی اجزای آن نهفته است. پژوهش حاضر به شیوۀ تحلیلی ـ تطبیقی و نقد اسطوره‌ای در نظر دارد به تحلیل و کاوش نهان‌گرایانۀ رازها و مفاهیم اسطوره‌ای موجود در داستان بپردازد. شخصیت نوجوان داستان در مرحلۀ بلوغ قرار دارد و وظیفه‌ای به او محوّل شده است که برای انجام آن، وارد سرزمینی ناشناخته می‌شود. نتایج نشان دهندة آن است که مناسک و رفتارهای بنیادینی که لازمۀ عبور از مرحلۀ کودکی به جوانی است، در این داستان نمادینه شده است. عبور از این مقطع و انجام مأموریتی حیاتی که همانا کشف دانۀ زندگی و بازگرداندن حیات به سرزمین باستان است، خویشکاری او در سیر این بلوغ به شمار می‌رود. شخصیت‌های زن، درختی ساکن در سرزمین باستان، متأثر از کهن‌الگوی قداست درختان هستند. شخصیت پری رودخانه که نگهبان آب است، از ایزدبانوبان مقدّس ادوار کهن بهره جسته است. عناصری چون صدف، اشک جزو نمادهای باروری و مادینه به شمار می‌روند. همچنین هیولای گرسنگی به عنوان عنصر شرّ خاستگاهی اسطوره‌ای دارد.
الیاده، میرچا. 1391. تصاویر و نمادها. ترجمۀ محمدکاظم مهاجری. چ1. تهران: کتاب پارسه.
ـــــــــــ . 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چ2. تهران: توس.
ـــــــــــ . 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ1. تهران: سروش.
امیرقاسمی، مینو. 1391. دربارۀ قصه‌های اسطوره‌ای. چ1. تهران: مرکز.
انجوی شیرازی، ابوالقاسم. 1393. گنجینۀ فرهنگ مردم، دختر نارنج و ترنج، پژوهش سید احمد وکیلیان. ج2. چ6. تهران: امیرکبیر.
انصاری، زهرا و دیگران. 1393. «بررسی و طبقه‌بندی انگارۀ اساطیری درخت – مرد در قصه‌های عامیانۀ هرمزگان». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش36. صص65ـ35.
بتلهایم، برونو. 1392. افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت زاده. چ3. تهران: هرمس.
بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. چ9. تهران: آگه.
ــــــــــ . 1390. رساله در تاریخ ادیان. چ7. تهران: چشمه.
پورداود، ابراهیم. 1347. یشت‌ها. چ1. تهران: طهوری.
پورخالقی چترودی، مه‌دخت. 1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مجلۀ مطالعات ایرانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. س1. ش1. صص 126-89.
چالاک، سارا. 1397. «ایزدبانوان اساطیری در قصه‌های عامیانه». فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی. س2. ش49. صص70-49.
حاتمی، حافظ و نغمه شکرانه. 1397. «اسطوره در متل کودکان ( با نگاهی به متل دویدم و دویدم)». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص118ـ95.
خداجو، فروزنده. 1397. من و عجیب و غریب. چ2. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
رادمنش، عطامحمد و مهدی رضایی. 1395. «بررسی نقش افسانه‌های عامیانه و جدید در ادبیات کودک و نوجوان ایران زمین». نخستین همایش ملی ادبیات غنایی دانشگاه آزاد واحد نجف آباد.
روزنبرگ، دونار. 1386. اساطیر جهان. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. چ2. تهران: اساطیر.
سرکاراتی، بهمن. 1398. سایه‌های شکارشده. چ3. تهران: طهوری.
شایگان، داریوش. 1393. بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. چ9. تهران: امیرکبیر.
شجاعی، طیّبه. 1393. نقدی بر رمان من و عجیب و غریب. پایگاه الکترونیکی خبری کودک و نوجون، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
فریزر، جیمز جزج. 1392. شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ7. تهران: آگاه.
فولادوند، مرجان و دیگران. 1398. «بازتولید کهن الگوی تقابل خیر و شر در سه رمان نوجوان با کمک شیوۀ اسطوره‌سنجی ژیلبر دوران». نشریۀ متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی. س23. ش81. صص100 ـ 69.
کاسیرر، ارنست . 1396. فلسفۀ صورت‌های سمبلیک، جلد دوم: اندیشۀ اسطوره‌ای. ترجمۀ یدالله موقن. چ5. تهران: هرمس.
کمپبل، جوزف. 1398. قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چ9. مشهد: گل آفتاب.
گویری، سوزان. 1395. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. چ5. تهران: ققنوس.
محمدی، محمد. 1378. فانتزی در ادبیات کودکان. چ1. تهران: روزگار.
مزداپور، کتایون. 1386. داغ گل سرخ. چ2. تهران: اساطیر.
میرابوطالبی، معصومه و دیگران. 1395. «درآمدی بر شناخت فانتزی در رمان فارسی کودک و نوجوان، (با تکیه بر رمان من و عجیب و غریب)». همایش ادبیات فارسی معاصر. ایرانشهر.
هال، جیمز. 1390. فرهنگ نگاره‌ای نمادها. ترجمۀ رقیه بهزادی. چ5. تهران: فرهنگ معاصر.
هینلز، جان. 1391. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ16. تهران: چشمه.
یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.
_||_Amīr-qāsemī, Mīnū. (2012/1391SH). Darbāre-ye Qessehā-ye Ostūreh-ī. Tehrān: Markaz.
Anjavī Šīrāzī. (2014/1393SH). Ganjīne-ye Farhange Mardom, Doxtare Nāranj va Toranj. Research by Seyyed Ahmad Vakīlī-yān. 2nd Vol. 6th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.
Ansārī, Zahrā and others. (2014/1393SH). "Barrasī va Tabaqe-bandī-ye Engāre-ye Asātīrī-ye Deraxt-mard dar Qessehā-ye Āmīyāne-ye Hormozgān". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10th Year. No. 36. Pp. 35-65.
Bahār, Mehrdād. (2012/1391SH). Pažūhešī dar Adabīyāte Īrān. 9th ed. Tehrān: Āgah.
Bahār, Mehrdād. (2011/1390SH). Resāle dar Tārīxe Adyān. Tehrān: Češmeh.
Bettelheim, Bruno. (2013/1392SH). Afsūne Afsānehā (The uses of enchantment: The meaning and importance of fairy tales). Tr. by Axtar Šarī'at-zādeh. 3rd ed. Tehrān: Hermes.
Čālāk, Sārā. (2018/1397SH). "Īzade Bānovān dar Qessehā-ye Āmīyāne". Quarterly Journal of "Persian Language and Literature Research", Institute of Humanities and Social Studies. 2nd Year. No. 49. Pp. 49-70.
Campbell, Joseph. (2019/1398SH). Qahremāne Hezār Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. 9th ed. Mašhad: Gole Āftāb.
Cassirer, Ernst. (2017/1396SH). Falsafe-ye Sūrathā-ye Sambolīk (Philosophie der symbolischen formen = The philosophy symbolic forms). 2nd Vol. Mythical Thought. Tr. by Yado al-llāh Moqan. 5th ed. Tehrān: Hermes.
Eliade, Mircea. (2007/1386SH). Češm-andāzhā-ye Ostūre (Perspectives of Myth). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.
Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāle dar Tārīxe Adyān (Treatise on the History of Religions). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.
Eliade, Mircea. (2012/1391SH). Tasāvīr va Namādhā (Images et symbols). Tr. by Mohammad-kāzem Mohājerī. 1st ed. Tehrān: Parseh Book.
Frazer, James George. (2013/1392SH). Šāxe-ye Zarrīn (The golden bough). Tr. by Kāzem Fīrūz-mand. 7th ed. Tehrān: Āgāh.
Fūlād-vand, Marjān and others. (2019/1398SH). "Bāz Towlīde Kohan Olgū-ye Taqābole Xeyr va Šar dar Se Rommāne Nowjavān bā Komake Šīve-ye Ostūre-sanjī-ye Žīlber Dowrān". Literary Text Research, Allameh Tabatabai University. 23th Year. No. 81. Pp. 69-100.
Gavīrī, Sūzān. (2016/1395SH). Ānāhītā dar Ostūrehā-ye Īrānī. 5th ed. Tehrān: Qoqnūs.
Hall, James. (2011/1390SH). Farhange Negāreh-ī Namādhā (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art). Tr. by Roqayyeh Behzādī. 5th ed. Tehrān: Contemporary Culture.
Hātamī, Hāfez and Naqme Šokrāne. (2018/1397SH). "Ostūre dar Matale Kūdakān (bā Negāhī Be Matale Davīdam va Davīdam)". Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 14th Year. No. 52. Pp. 95-118.
Hinnells, John Russell. (2012/1391SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Žāleh Amūzegār and Ahmad Tafazzolī. 16th ed. Tehrān: Češmeh.
Jung, Carl Gustav. (1989/1368SH). Čahār Sūrate Mesālī (Four archetypes: mother, rebirth, spirit, Trickster). Tr. by Parvīn Farāmarzī. 1st ed. Mašhad: Āstān Qods Razavī.
Mazdā-pūr, Katāyūn. (2007/1386SH). Dāqe Gole Sorx. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Mīr-abūtālebī, Ma'sūmeh and others. (2016/1395SH). "Dar-āmadī bar Šenāxte Fāntezī dar Rommāne Fārsī-ye Kūdak va Nowjavān, (bā Tekye bar Rommāne Man va Ajīb va Qarīb)". Conference on Contemporary Persian Literature. Īrān-šahr.
Mohammadī, Mohammad. (1999/1378SH). Fāntezī dar Adabīyāte Kūdakān. 1st ed. Tehrān: Rūzegār.
Pūr-dāvūd, Ebrāhīm. (1986/1347SH). Yašthā. 1st ed. Tehrān: Tahūrī.
Pūr-xāleqī Čatrūdī, Mah-doxt. (2001/1380SH). "Deraxte Zendegī va Arzeše Farhangī va Namādīne Ān dar Bāvarhā". Journal of Iranian Studies, Shahid Bahonar University of Kerman. 1st Year. No. 1. Pp. 89-126.
Rād-maneš, Attā-mohammad. Mehdī Rezāyī (2016/1395SH). "Barrasī-ye Naqše Afsānehā-ye Āmīyāne va Jadīd dar Adabīyāte Kūdak va Nowjavāne Īrān Zamīn". The First National Conference on Lyrical Literature, Azad University, Najafabad Branch.
Rosenberg, Donnar; (2007/1386SH). Asātīre Jahān (World my theology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by Abdo al-hoseyn Šarīfī-yān. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Sarkārātī, Bahman. (2019/1398SH). Sāyehā-ye Šekār Šode. 3rd ed. Tehrān: Tahūrī.
Šāyegān, Daryūš. (2014/1393SH). Bothā-ye Zehnī va Xātere-ye Azalī. 9th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.
Šojā'ī, Tayyebeh. (2014/1393SH). Naqdī bar Rommāne Man va Ajīb va Qarīb. Children and Adolescents Electronic News Database, Children and Adolescents Intellectual Development Center.
Xodā-jū, Forūzandeh. (2018/1397SH). Man va Ajīb va Qarīb. 2nd ed. Tehrān: Center for the Intellectual Development of Children and Adolescents.
