سیر تحول ایزد وای از اسطوره به کیکاووس در حماسه

الموضوعات :

اقدس فاتحی ¹ , حسن شهریاری ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم
2 - دانشجوی دکتری ادبیات حماسی دانشگاه قم

تاريخ الإرسال : 15 الإثنين , جمادى الأولى, 1440 تاريخ التأكيد : 07 السبت , جمادى الثانية, 1441 تاريخ الإصدار : 27 الإثنين , شعبان, 1441

الکلمات المفتاحية: اسطوره, حماسه, کیکاووس, ایزد وای, تحول اساطیر,

ملخص المقالة :

اشراف بر پیشینة اساطیری شخصیت‌های حماسی، در تحلیل کارکردهای آنان در آثار ادبی کمک قابل توجهی خواهد کرد. مطالعة خویشکاری‌های ایزد وای و وجود برخی تشابهات میان این ایزد و کاووس شاهنامه سبب گردید تا به مقایسة تطبیقی میان این دو شخصیت اساطیری بپردازیم. کاووس شاهنامه، از بزرگ‌ترین پادشاهان حماسی ایران و برخوردار از پیشینه‌ای اساطیری است. وای نیز، ایزد باد و هواست که بر فضای تهی میان آسمان و زمین حکمرانی می‌کند. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی به این نتایج که عبارتند از تشابه در شخصیت متلوّن و ابهام‌انگیز، فرّه‌مندی، جادو ـ پزشکی، جنگاوری، پیک مرگ و سرشت بادی، مکان زندگی و پدر نخستین انسان بودن است، دست یافته. هر چند اختلافات جزیی در میان آن‌ها دیده می‌شود، اما وجود این‌گونه همسانی‌ها میان این دو شخصیت اساطیری و بررسی و مطالعة سیر تحوّل و تنزّل ایزدان اساطیری به عالم حماسه، ما را بر این داشت که گمان کنیم کاووس شاهنامه صورت تحوّل‌یافته و انسانی وایو، ایزد باد و هوا است که در حماسه ملی ما؛ شاهنامه با حفظ مهم‌ترین خویشکاری‌های خود در قالب پادشاهی حماسی نمایان گشته است. هدف از انجام چنین پژوهشی بی‌شک نمایاندن پیشینة ایزدی کیکاووس و تأثیر در رفتار و کردار حماسی و شخصیت چندی بعدی او در شاهنامه است.

المصادر:

کتابنامه

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1392. «کیکاوس و کویه اوشنس». ادبیات و زبان‌ها (ویژه‌نامة فرهنگستان). ش1. صص137-117.

اشرف‌زاده، رضا. 1389. «وایه ایزد آرزوها». مجلة ادبیات و زبان‌ها: ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی مشهد). ش28. صص16-7.

بهار، مهرداد. 1395. پژوهشی در اساطیر ایران ـ پارة نخست ـ متن‌ها و یادداشت‌ها. چ5. تهران: آگه.

ــــــــــــ . 1386. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ1. تهران: فکر روز.

پورداوود، ابراهیم. 1394. یشت‌ها. جلد 1-2. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــ . 1391. ویسپرد. تألیف و تفسیر. تهران: اساطیر.

تفضلی، احمد. 1391. مینوی خرد. چ2. تهران: توس

ثعالبی، حسین‌بن محمد. 1372. غرر الاخبار و السیر. ترجمة محمد روحانی. چ1. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

جامی، عبدالرحمن. 1378. هفت اورنگ (خردنامة اسکندری). تصحیح جابلقا دادعلیشاه و همکاران. ج2. تهران: میراث مکتوب.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1385. گزیدة سرودهای ریگ‎‌ودا، با پیشگفتار تاراچند. چ3. تهران: نقره.

جعفری دهقی، محمود. 1384. «پرواز کیکاووس: مقایسة گزارش دینکرد با شاهنامه». نامة پارسی. س10. ش1. صص28-13.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1391. دیوان حافظ. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.

خالقی‌مطلق، جلال. 1362. «شاهنامه و موضوع نخستین انسان». ایران‌نامه. ج2. ش2.

خوارزمی، حمیدرضا و دیگران. 1392. «تکوین و تکامل قهرمانان در گذر از اسطوره به حماسه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش33. صص85-63.

دادگی، فرنبغ. 1395. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چ1. تهران: توس.

دومزیل، ژرژ. 1384. بررسی اسطوره کاووس در اساطیر ایرانی و هند، برگردان شیرین مختاریان و مهدی باقی. تهران: قصّه.

دوشن گیمن، ژاک. 1385. دین ایران باستان. ترجمة رویا منجم. چ1. تهران: علم.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر محمد معین و سیّدجعفر شهیدی. ج14. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رضایی، رویا؛ عبدالله واثق‌عباسی و محمدامیر مشهدی. 1394. «تحلیل جایگاه اسطوره باد در شاهنامه». مجلة شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. س7. ش3. پیاپی25. صص170-153.

زنر، آرسی. 1384. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. گزیدة مقالات فارسی. چ2. تهران: طهوری.

عطار، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1383. منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ1. تهران: سخن.

فاتحی، اقدس. 1395. نبشته من این نامة پهلوی. چ1. تهران: فارسیران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1395. شاهنامه. ج1. تصحیح خالقی مطلق. تهران: سخن.

فؤادی، طاهره و زهرا زمین‌ریاحی. 1395. «بازتاب خویشکاری وایو در منظومه‌های حماسی ملی». مجله علمی ـ پژوهشی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. س8. ش1. پیاپی27.

کلاهچیان، فاطمه و لیلا پناهی. 1393. «روان‌شناسی شخصیت کاووس در شاهنامه». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش37. صص 268-237.

مولوی، جلالدین محمد. 1390. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: هرمس.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1382. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. ج2. تهران: امیر کبیر.

وکیلی، شروین. 1395. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. چ1. تهران: شورآفرین.

هینلز، جان راسل. 1395. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

References

Ašraf-zāde. Rezā. (2010/1389SH). “vāye xodā-ye Ârezū-hā”.Issue Mašhad. Literature and languages: Persian literature.  No:28. Pp 7-16.

Attār, Farīd al_dīn mohammad  Ibn Ebrāhīm(2004/1383SH). Manteq al_Tayer. Ed.by Mohammad Rezā šafī'ī kadkanī. 1 st Ed . Tehrān: Soxan.

Bahār, Mehrdād.(2007/1386SH). JostārīčanddarFarhangeĪrān.Tehrān: Fekr-e- Rūz.

____________. (2016/1395SH). Paẑūhešī dar Asātīr-e- īrān. firstpart, texts and notes. vol 5. Tehrān: āgah.

Dehxodā, Alī Akbar.(1998/1377) Loqat-nāme-ye Dehxodā. Advisor Mohammad Mo’īn va seyyed Jaffar šajadī. Vol. 14. Tehrān: Tehrān University.

Dādegī. Faranbaq. (2016/1395SH). Bondahešn. the creator of Mehrdād Bahār. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

dehxodā, Alī Akbar.(1998/1377) Loqat-nāme-ye Dehxodā. Advisor Mohammad Mo’īn va seyyed Jaffar šahjādī. Vol. 14. Tehrān: Tehrān University.

Dumezil. george. (2005/1384SH). The study of Kavous myth in Iran and India’s Epic. Tr. by šīrīn Moxtārīyān and Mahdī Bāqī. Tehrān: qesse.

Duchesne Guillemin, Jacques. (2006/1385SH)  Ancient Iranian religion. Tr. By Ro’ya Monajjem. 1^st ed. Elm.  

Esmā'īl-pūr. Abol-qāsem. (2013/1392SH). “Key-kāvūs & Koūye Oshens”.  Issue: Literature and Languages. Academy Magazine. No. 1. Pp. 117-137.

Fātehī. Aqdas. (2016/1395SH).Nebešte-ye man Īn name-ye Pahlavī. 1^st ed. Tehrān: Fārs-īrān.

Ferdowsī. Abol-qāsem. (2016/1395SH). Šāh-nāme. Ed. By Xāleqī-motlaq.Vol 1. Tehrān: Soxan.

Fo‘ādī, Tahere & Zahrā Zamīn Rīyahī.(2016/1395SH). “Bāztāb-e Xīš-karī Vāyv dar Manzūme-Ha-ye Hemāsī-ye Mellī”. Issue Būstān-e Adab. Shiraz University. Year 8. No.(27).

Hāfez. Šams al-dīn Mohammad.(2012/1391SH).šeʾre Hāfez. With the effort of xalīl xatīb Rahbar. Tehrān: Safī Alī šāh.

Hinnells. John Russell. (2012/1391SH).Šenāxt-e Asātīr-e Irān.(The cognition of Iranian Myths). Tr. by ẑāle Āmūzgār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Tūs.

Ja'farī Dahaqī. Mahmūd. (2005/1384SH). “Parvāz-e key-kāvus, moqāyese-ye gozāreš-e Dīnkard bā šah-nāme”.Issue Nāme-ye Pārsī. year 10. No 1. Pp. 13-28.

Jalālī Nāeīnī. Mohammad Rezā. (2006/1385SH). “Gozīde-ye sorūd-ha-ye- Rīg Vedā”. Introduction by. Dr Tārāčand. 3^th ed. Tehrān: Noqre.

Jāmī, abd al_rahmān. (1999/1378SH). Haft owrang.(xerad nāme_ye Eskandarī). Ed. by Jābolqā dād alī šāh et al. 2nd Vol. Tehrān: mīrās_e maktūb. 

Kolāh-čīyān. Fāteme & Leylā Panāhī.(2014/1393SH).“Ravān-šenāsī-ye šaxsīyat-e Kāvous dar Šāh-nāme”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 10. No. 37. Pp. 237-268.

Meybodī, Abol-fazl Rašīd al-dīn. (2003/1382SH). Kašf al-asrār va 'Edat al-abrār (finding secrets and gathering of good people). With the effort of Ali-asqar Hekmat. Vol. 2. Tehrān: Amīr Kabīr.

Mowlavī. Jalāl al-dīn Mohammad. (2011/1390SH). Masnavī-ye Ma’navī. Ed. by Reynold Nīkelson. Tehrān: Hermes.

Pour-dāvūd. Ebrāhīm. (2012/1391SH).vīspard (a Chapter in Avesta). Tehrān: Asātīr.

________________.  (2015/1394SH).Yašt-hā(Chapters of Avesta). 1& 2 ^rd ed. Ed. By: Bahrām Farah-vašī. Tehrān: Tehrān University.

Rezāeī, Ro’yā, Abdolāh Vāseq Abāsī & Mohammad Amīr Mašhadī, (2015/1394SH). “tahlīl-e ostoūre-ye bād dar šah-nāme”. Journal of poetry studies: Būstān-e Adab. Šīrāz University.  year 7.No. 3(25) Pp.153-170.

Sa'ālabī. Hossein Ibn-e Mohammad.(1993/1372SH). Qoror-al Axbār va al-Sīyar (Top news and search). Tr. By Mohammad Rowhanī. 1^st ed. Mašhad: Ferdowsī University Publication.

Sarkārātī, Bahman.(2006/1385SH).Sāyehā-ye-šekār-šode, Elite Persian Articles. Volume 2. Tehrān: Tahoūrī.

Tafazzolī. Ahmad.( 2012/ 1391SH) Mīnūy-e xerad. 2^nd ed. Tehrān.

Vakīlī. Šervīn. (2016/1395SH).Ostoūre-šenasī-ye  xodāyān-e Īrānī. 1^st ed. Tehrān: šour-Āfarīn.

Xāleqī-Motlaq. Jalāl. (1983/1362SH). “Šāh-nāme va naxostīn ensān”. Issue Irān-Nāme. Vol 2.No 2.

Xārazmī, Hamīd Rezā et al. (2013/1392SH). "Takvīn va takāmol-e qahremānān dar gozar az Ostoure be Hemāse". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.. Year 9. No. 33. Pp.63-85.

Zaehner, r.c. (2005/1384SH). Zaravan or the secret of Zoroastrianism. Tr. by Teymūr Qāderī. Tehrān: Amīr kabīr.