تأثیر آخرت‌اندیشی بر عرفان سنایی در حدیقةالحقیقه

محمدی کله سر, علیرضا; موسایی, سوسن

رقم المقالة : MMLQ-1701-1421 (R1) زيارة : 153 الصفحة: 173 - 201

نوع المخطوط: ابحاث

تأثیر آخرت‌اندیشی بر عرفان سنایی در حدیقةالحقیقه

الموضوعات :

علیرضا محمدی کله سر ¹ , سوسن موسایی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , جمادى الثانية, 1439 تاريخ التأكيد : 03 الإثنين , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الأحد , جمادى الأولى, 1439

الکلمات المفتاحية: تصوف, ساختار معنایی, حدیقةالحقیقه, دنیا, آخرت,

ملخص المقالة :

معمولاً حدیقةالحقیقه را به دلیل در بر داشتن اصطلاحات، حکایات و مضامین عرفانی، نخستین منظومة عرفانی می‌خوانند. با وجود این به نظر می‌رسد عرفان نقشی مرکزی در این منظومه ندارد. مقالة حاضر بر آن است تا ضمن شناسایی مضمون و اندیشة اصلی و غالب در حدیقةالحقیقه، تأثیر آن را بر تلقی سنایی از اصطلاحات و مفاهیم عرفانی نشان دهد. برای دست‌یابی به این اهداف، با استفاده از روشی ساختاری، به تحلیل روابط معنایی واژگان و مفاهیم اصلی پرداخته شده است. می‌توان گفت تقابل دنیا و آخرت مضمون و تقابل اصلی حدیقةالحقیقه را تشکیل می‌دهد. وابسته‌های معنایی طرفین تقابل نشان می‌دهند که تلقی سنایی از دنیا و آخرت تفاوتی با تلقی رایج در متون غیر عرفانی ندارد. قدرت این تقابل تا حدی است که معنای اصطلاحات و مؤلفه‌های عرفانی را نیز به نفع خود تغییر داده و آن‌ها را به عناصری به دور از باطن‌گرایی رایج در سنت تصوف تبدیل کرده است.

المصادر:

کتابنامه

آلگونه جونقانی، مسعود. 1393. «رویکرد سنایی به تقابل‌های دوگانی». مطالعات عرفانی. ش 19. صص 54- 29.

ایزوتسو، توشیهیکو. 1368. خدا و انسان در قرآن. ترجمة احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

برتلس، یوگنی ادواردوویچ. 1388. تصوف و ادبیات تصوف. ترجمة سیروس ایزدی. تهران: امیرکبیر.

جوادی امام‌زاده، هادی و محمد بهنام‌فر. 1394. «نقد جایگاه عرفانی سیرالعباد بر اساس ساحت‌های شخصیتی سنایی». ادبیات عرفانی. ش 12. صص 123- 103.

خرگوشی، ابوسعد عبدالملک بن محمد. 1999. تهذیب‌الاسرار. تحقیق و تعلیق بسام محمد بارود. ابوظبی: المجمع التقافی.

خواجه عبدالله انصاری، عبدالله بن محمد. 1385. صد میدان. تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی. تهران: زوّار.

دوبروین، یوهانس. 1378. شعر صوفیانة فارسی. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: مرکز.

دهباشی، مهدی و علی اصغر میرباقری‌فرد. 1393. تاریخ تصوف. تهران: سمت.

زرقانی، مهدی. 1378. افق‌ها و اندیشة سنایی غزنوی: به همراه گزیده‌ای از حدیقه. تهران: روزگار.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1373. با کاروان حلّه. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ . 1376. جست‌وجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــ . 1381. ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.

سراج طوسی، ابی نصر. 1960. اللمع فی التصوف. به کوشش عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور. مصر: دارالکتب الحدیثه.

سنایی، ابوالمجدمجدود بن ادم. 1377. حدیقةالحقیقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

سوسور، فردینان دو. 1382. دورة زبان‌شناسی عمومی. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.

شبستری، محمود بن عبدالکریم. 1380. گلشن راز. تهران: گیتی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1390. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگه.

عبیدی نیا، محمدامیر و علی دلایی میلان. 1388. «بررسی تقابل‌های دوگانه در ساختار حدیقه سنایی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 13. صص 42- 25.

عزالدین کاشانی، محمود بن علی. 1381. مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح، مقدمه و تعلیقات جلال‌الدین همایی. تهران: هما.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم. 1384. تذکرةالاولیاء. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوّار.

غزالی، محمد. 1380. احیاء علوم‌الدین، ترجمة مؤیدالدین محمد خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. ج 1. تهران: علمی و فرهنگی.

غلامحسین‌زاده، غلامحسین و محمدرضا یوسفی. 1392. «تصویر دنیا در شعر سنایی و عطار». سنایی پژوهی. به کوشش مریم حسینی. تهران: خانة کتاب. صص 123- 107.

فروهر، نصرت‌الله. 1387. سرچشمه‌های عرفان. تهران: افکار.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1385. رسالة قشیریه، ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی فرهنگی.

کالر، جاناتان. 1379. فردینان دوسوسور. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.

کربن، هانری. 1392. تاریخ فلسفة اسلامی. ترجمة جواد طباطبایی. ویراست دوم. تهران: مینوی خرد.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. 1365. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 3. مقدمه، تصحیح و تحشیة محمد روشن. تهران: اساطیر.

محمدی کله‌سر، علیرضا. 1393. «نقش تأویل در گسترش زبان عرفان». پژوهش‌های ادب عرفانی. ش 27. صص 122- 99.

موحدیان عطار، علی. 1388. مفهوم عرفان. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

هارلند، ریچارد. 1380. ابرساختارگرایی: فلسفة ساختارگرایی و پساساختارگرایی. ترجمة فرزان سجودی. تهران: سورة مهر.

هجویری، علی بن عثمان. 1384. کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.

References

Ālgune Junqānī, Mas’ūd. (2014/ 1393SH). “Rūykard-e sanā’ī be taqābol-hā-ye dogāne”. Motāle’āt-e Erfānī. No. 19.

Attār Neyšābūrī. (2003/1384SH). Tazkeratol owlīya. Ed. by Mohammad Este’lāmī. Tehrān: Zavvār.

Bertel's, Evgenii Eduardovich. (2009/1388SH). Tasavof va Adabiyāt-e Tasavof. Tr. by Sīrūs Īzadī. Tehrān: Amīrkabīr.

Corbin, Henry. (2013/1392SH). Tārikh-e Falsafe-ye Eslāmi (Histoire de la philosophie islamique). Tr. by Javād Tabātābāyī. Tehrān: mīnū-ye Xerad.

Culler, Jonathan. (1998/ 1379SH). Ferdinand de Saussure. Tr. by Kūrūš Safavī. Tehrān: Hermes.

De Bruijn. Y. (2000/1378SH). She’r-e sūfiyāne-ye fārsī (Persian sufi poetry). Tr. By Majdodīn Keyvānī. Tehrān: Amīrkabīr.

Dehbāšī, Mahdī & Alī Asqar Mīrbāqerī Fard. (2014/1393SH). Tārīx-e tasavof. Tehrān: Samt.

Ezz-e al-dīn Kāšānī, Mahmūd ebn-e Alī. (2002/1381SH). Mesbāh al-hedāyat va meftāh al-kefāyat. Ed. by Jalāl al-dīn Homāyī. Tehrān: Homā.

Forūhar, Nosratollā. (2008/1387SH). Sarčešme-hā-ye erfān. Tehrān: Afkār.

Harland, Richard (2002/1380SH). Abar-sāxtgerāyī: falsafe-ye sāxt-gerāyī va pasā-sāxtgerāyī (Superstructuralism: the philosophy of structuralism and post structuralism). Tr. by Farzān Sojūdī. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Hojvīrī, Alī ebn-e Osmān. (2005/1384SH). Kašf al-mahjūb. Ed. by Mahmūd Ābedī. Tehrān: Sorūš.

Izutsu, Toshihiko (1989/ 1368SH). Xodā va ensān dar qor’ān (God and man in the Koran). Tr. By Ahmad Ārām. Tehrān: Našhr-e Farhang-e Eslāmī.

Javādī Emāmzāde, Hādī & Mohammad Behnāmfar, (2016). “Naqd-e jāygāh-e erfānī-ye seyarol ebād ela al-ma’ād bar asās-e šaxsīyat-hā-ye Sanā’ī”. Adabiyāt-e Erfānī. No. 12.

Mohammadī Kalesar, Alī Rezā. (2015/ 1393SH). “Naqš-e Ta’vīl dar gostareš-e zabān-e erfān”. Pažūheš-hā-ye Adab-e Erfānī. No. 27.

Mostamlī-ey Boxārī, Esmā’īl ebn-e Mohammad. (1986/1366SH). Šarh al-ta’arrof le mazhab al-tasavvof. Ed. by Mohammad Rowšan. Tehrān: Asātīr.

Movahhediānn Attār, Alī. (2009/1388SH). Mafhūm-e erfān. Qom: Dānešgāh-e Adiānn Va Mazāheb.

Obeydī Nīya, Mohammad Amīr & Alī Dalaei Mīlān. (2009/1388SH). “Barrasī-ye taqābol-hā-ye dogāne dar sāxtār-e hadīqe-ye sanā’ī”. Pažūheš-e Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. No.13.

Qazzālī, Abū-Mohammad. (2001/1380SH). Ehyā‘-e ‘olūm-e dīn. Tr. by Mo'ayyed al-dīn Mohammad Xārazmī. With the Effort of Hossein Xadīv Jam. Vol. 1. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qolāmhossein Zāde, Qolāmhossein & Mohammad Rezā Yūsefī. (2014/ 1392SH). “Tasvīr-e donyā dar še’r-e sanā’ī va attār”. Sanā’ī Pažūhī. Ed. by Maryam Hosseinī. Tehrān: Xāne–ye Ketāb.

Qošeyrī, Abdol Karīm ebn-e Hawāzen. (2006/1385SH). Resāle-ye qošeyrīye. Ed. by Badi’ozzamān Forūzānfar. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Šabestarī, Mahmūd ebn-e Abdolkarīm. (2002/1380SH). Golšan-e rāz. Tehrān: Gītī.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Tāziyāne-hā-ye Solūk.Tehrān: Āgah.

Sanā’ī Qaznavī, Majdūd ebn-e Ādam. (1998/1377SH). Hadīqat al-haqīghah. Ed. by Modarres Razavī. Tehrān: Dānešgāh-e Tehrān.

Sarrāj-e Tūsī, Abīnasr. (1960/1338SH). Al-loma’ fī tasavvof. With the Effort of Abdol Rahīm Mahmūd & Tāhā Abdol Bāqī Sorūr. Egypt: Dar al-kotob al-hadīsah.

Saussure, Ferdinand de. (2003/1382SH). Dore-ye Zbān-šenāsī-ye omūmī (Cours de linguistique generale) . Tr. By Kūroš Safavī. Tehrān: Hermes.

Xāje Abdollīh Ansārī. (2016/1385SH). Sad Meydān. Ed. by Soheylā Mūsavī Sīrjānī. Tehrān: Zavvār.

Xargūšī, Abū Sa’d Abd-ol-Malek-Ebn-e Mohammad. (1999/1378SH). Tahzīb-ol asrār. With the Effort of Basām Mohammad Barūd. Abu Dhabi: Al-majma’ al-taqāfiī.

Zarqānī, Mahdī. (2000/1378SH). Ofoq-hā va andīše-ye sanā’ī-ye qaznavī. Tehrān: Ruzgār.

Zarrīnkūb. Abdol Hossein. (1995/1373SH). “Sanā’ī šūrīde’ī dar qazne”. Bā kārevān-e holle. Tehrān: Elmī.

______________________. (1997/1376SH). Jost-o-jū dar tasavvof-e īran. Tehrān: Amīrkabīr.

______________________. (2002/1381SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīye. Tehrān: Amīrkabīr.

_||_