تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفه‌های مکتب سوررئالیسم

الموضوعات :

محمد بهنام فر ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)
مصطفی غریب ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , ذو الحجة, 1438 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , ذو الحجة, 1438 تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438

الکلمات المفتاحية: عرفان, سنایی, غزل, مولانا, سوررئالیسم,

ملخص المقالة :

سرچشمۀ بسیاری از اصول و روش‌های فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفه‌های سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز می‌تواند از جملۀ این تأثیرپذیری‌ها باشد و می‌توان گفت که اندیشه‌های سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف، وجود‌ دارد. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی-‌ تحلیلی، دو غزل سوررئالیستی از سنایی و مولانا بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو در مؤلفه‌های سوررئالیستی نشان‌ داده ‌شده ‌است. نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که ویژگی‌هایی سوررئالیستی همچون ذهنیت مطلق، حذف دو عامل زمان و مکان، بیان امور شگفت‌انگیز، نگارش خودکار، مستی و سکر، تخیل و رؤیا، تجلی روحانی، اعتقاد به نامحرمی زبان، عشق و آزادی، در هر دو غزل وجود‌ دارد. از جمله تفاوت‌های دو غزل، می‌توان به تفاوت در میزان نگارش خودکار، مستی و سکر بیشتر مولانا نسبت به سنایی و زبان تصویری‌تر و هیجان‌انگیزتر مولانا اشاره‌کرد؛ چنانکه شعله‌واری بیان سنایی در تصویر شمع و شعله‌واری بیان مولانا در خود آتش نمایان شده ‌است.

المصادر:

ابراهیم‌تبار، ابراهیم. 1386. «درآمدی بر تأثیرپذیری مولوی از سنایی و عطار»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، زمستان- شماره 10، صص 80-89.

ادونیس (علی احمد سعید). 1380. «خیال در تصوف و سوررئالیسم»، ترجمۀ حبیب الله عباسی. مجلۀ هنر و معماری، بهار-ش 47. صص 14-21.

ــــــــــــــــــــــــ . 1385. تصوف و سوررئالیسم. ترجمۀ حبیب الله عباسی. تهران: سخن

افلاکی. شمس‌الدین احمد. 1375. مناقب العارفین. ج1. به کوشش تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.

براهنی، رضا. 1344. «مولوی، سوررئالیسم، رمبو و فروید»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 74. صص 221-240

ـــــــــــ . 1344. طلا در مس. تهران: چاپخانۀ چهر.

بیگ‌باباپور، یوسف. 1384. «تأثیرات مولانا از آثار سنایی غزنوی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شهریور- ش 95. صص 96-107.

ثروت، منصور. 1385. آشنایی با مکتب‌های ادبی. تهران: سخن.

حدیدی، جواد. 1373. از سعدی تا آراگون. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حسنی. 1374. «سوررئالیسم و ادبیات ایران»، مجلۀ هنر و معماری، ش29 -تابستان و پاییز. صص 539-550.

د بروین. 1387. حکیم اقلیم عشق. ترجمه مهیار علوی مقدم و محمد جواد مهدوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

دستمالچی، ویدا و مشتاق‌مهر، رحمان. 1391. «تأثیرپذیری و الهام‌گیری سوررئالیسم از ادبیات عرفانی با بررسی تقابلات بین آنها»، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان- ش24. صص 121-142.

زرقانی، سید مهدی و سارا فرضی. 1388. «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر اساس نظریۀ ژک لکان»، جستار‌های ادبی، ش 166. پاییز 1388. صص87-109.

سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان سنائی غزنوی. به تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: سنائی.

سیدحسینی، رضا. 1387. مکتب‌های ادبی. تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1388. غزلیات شمس تبریز. تهران: سخن.

________ .1390. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگاه.

________ . 1392. زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

_______ . 1379. تصویرگری در غزلیات شمش. تهران: امیرکبیر.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد. 1362. نامه‌های عین القضات همدانی. جلد دوم. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: زوار.

فاطمی، سید حسین. 1357. «نوعی سوررئالیسم در شعر مولوی، جاروب لا»، جستارهای ادبی، تابستان- ش54، صص 348-413.

فتوحی، محمود. 1384. «بوطیقای سوررئالیستی مولوی (مقایسه اندیشه‌های شعری مولانا با نظریۀ شعری سوررئالیسم)»، مطالعات و تحقیقات ادبی، بهار و تابستان- ش 5 و 6. صص 99-123.

________ . 1389. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرزام، حمید. 1368. «ارادت مولوی به سنایی غزنوی»، نامه انجمن، پاییز- ش 27. صص 45-48.

کهدویی، محمد کاظم. 1389. «سیر مولوی با چراغ سنایی»، مولانا پژوهی، سال اول. تابستان- ش 2. صص 165-182.

گوهرین، سید صادق. 1368. شرح اصطلاحات تصوف، جلد سوم، تهران: زوار.

منوچهری دامغانی، ابوالنجم. 1338. دیوان استاد منوچهری دامغانی. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین محمد. 1378. کلیات شمس، یا، دیوان کبیر. تهران: امیر کبیر.

References

Adunis (Ali Ahmad Sa’īd). (2001/1380SH). “Xiāl dar tasavvof va sūrreālīsm”. Tr. by Habībollāh Abbāsī. Honar va me’mārī. No. 47. Spring.

Adunis (Ali Ahmad Sa’īd). (2006/1385SH). Tasavvof va sūrreālīsm. Tr. by Habībollāh Abbāsi. Tehrān: Soxan.

Aflākī, Šams al-dīn Ahmad. (1996/1375SH). Manāqeb al-ārefīn. With the effort of Tahsīn Yaziji. 1^st Vol. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Barahānī, Rezā. (1965/1344SH). “Mowlavi, sūrreālīsm, Rembo va Fruid”.  Faculty of literature and humanity science of Tabriz University.  Summer. No. 74.

Barahānī, Rezā. (1965/1344SH). Talā dar mes. Tehrān: Čehr.  

Beig bābā pūr, Yūsof. (2005/1384SH). “Ta'sīrāt-e molānā az āsār-e sanâ’ī qaznavī”. Ketābe Māh Adabiyāt va Falsafeh. Summer. No. 95.

Dastmālči, Vidā and Rahmān Moštāqmehr. (2012/1391SH). “Ta’sīrpazīrī va elhāmgīrī-ye sūrreālīsm az adabiyāt-e erfānī bā barrasī-ye taqābolāt-e bein-e ānhā” kāvošnāmeh. Spring and summer. No. 24.

 Ebrāhīm tabār, Ebrāhīm. (2007/1386SH). “Darāmadī bar ta’sīrpazīrī-ye molavī az sanâ’ī”. Motāle’āt-e Taqrībī-ye  Mazāheb-e Eslāmi. Winter. No. 10.

 Eynolqozzāt Hamedānī, Abdollāh ebn-e Mohammad. (1983/1362SH). Nāmehā-ye Eynolqozzāt Hāmedānī. 2^nd Vol. With the effort by Alīnaqī Monzavī and Afīf Asīrān. Tehrān: Zavvār.

Farzām, Hamīd. (1989/1368SH). “Erādat-e Molavī be sanâ’ī qaznavī”. Nāme-ye Anjoman. Autumn. No. 27.

Fātemī, Seyyed Hussein. (1979/1357SH). “No’ī sūrreālīsm dar š'er-e molavī”. Jostārhā-ye Adabī. Summer. No. 54.

Fotūhī, Mahmūd. (2010/1389SH). Balāqat-e tasvīr. Tehrān: Soxan.

Fotūhī, Mahmūd. (2005/1384SH). “Būtiqā-ye surre’ālīstī-ye molavī". Motāle’āt va Tahqīqāt-e Adabī. Spring and summer.  No. 5 and 6.

Gowharin. Seyyed Sādeq, (1989/1368SH). Šar-he estelāhāt-e tasavvof. 3^rdVol. Tehrān: Zavvār. 

 Hadīdī, Javād. (1994/1373SH). Az Sa'dī tā Arāgon. Tehrān: Našr-e Dānešgāhī.

Hasanī. (1995/1374SH). “Sūrreālīsm va adabiyāte īrān”. Honar va Me'mārī.  Summer and autumn. No. 29.

Kahdūei, Mohammadkāzem. (2010/1389SH). “Seir-e mowlavi bā čerāq-e sanâ’ī”. Mowlana Pažūhī. Summer. No. 2.

Manūčehrī, Abū al-najm. (1959/1338SH). Divān-e ostād manūčehrī-ye Dāmqānī. With the effort of Mohammad Dabīrsiyāqī. Tehrān: Zavvār. Mowlavi, Jalāl al-dīn Mohammad. (1999/1378SH). Kolliyāt-e šams. Tehrān: Amīrkabīr.

Sanâ’ī Qaznavī, Abo al-majd. (1984/1362SH). Divān-e sanâ’ī qaznavi. Ed. by Mohammad Taqī Modarres razavī. Tehrān: Sanâ’ī.

Servat, Mansūr. (2006/1385SH). Āšnāei bā maktabhā-ye adabī. Tehrān: Soxan.

Seyyed Hoseinī, Rezā. (2008/1387SH). Maktabhā-ye adabī. Tehrān: Negāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2009/1388SH). Qazaliyāt-e šams-e Tabrīz. Tehrān: Soxan.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2010/1389SH). Dar eqlīme-e rošanāei. Tehrān: Āgāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Taziyān-e hā-ye solūk. Tehrān: Āgāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2013/1392SH). Zabān-e še'r dar nasr-e sūfiyeh. Tehrān: Soxan.

Zarqānī, Seyed Mahdī and Sārā Farzī. (2009/1388SH). “Tahlīl-e enqelāb-e rūhī-ye sanâ’ī bar asās-e nazarīye-ye Jack Lacan”. Jostārhā-ye Adabī. Autumn. No. 166.