اسطوره در متل‌ کودکان (با نگاهی به متل دویدم و دویدم)

الموضوعات :

حافظ حاتمی ¹ , نغمه شکرانه ²

1 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ادبیّات کودک و نوجوان دانشگاه پیام نور

تاريخ الإرسال : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ربيع الأول, 1440

الکلمات المفتاحية: اسطوره, ادبیات کودک, متل, دویدم و دویدم, شعر کورکان,

ملخص المقالة :

اسطوره‌ها یا همان سلوک و مذاهب منسوخ اقوام و ملّت‌ها ـ که خواب و خیال‌گونه در ذهن و رفتار ناخودآگاه فردی و جمعی حاضرند ـ پیوندهایی عمیق و دیرپا با ادبیات و هنر دارند. در حقیقت، اسطوره ادبیاتی است غیر تاریخی که در انواع ادبی؛ یعنی شفاهی و مکتوب، سرود‌ه‌ها و نوشته‌ها، حماسه‌ها و مانند آن به چشم می‌خورد. ادبیات کودک و نوجوان نیز از شاخ و برگ‌های انبوه و در هم تنیده و در عین حال استواری است که ریشه در فرهنگ و ادبیات عامّه دارد. ردّ پای گذر اسطوره از گذرگاه این بخشِ ادبیات، در پیکرة ترانه‌ها، متل‌ها، حکایات و قصّه‌ها عمیق و ماندگار است. متل‌ها با درون‌مایه‌های لطیف و سرگرم‌کننده به شعر و یا نثرِ خوش‌آهنگ، بخشی از این ادبیات خوانده می‌شوند. در این پژوهش اسنادی ـ کتابخانه‌ای برای نشان دادن وابستگی میان اسطوره و ادبیات کودک و نوجوان، به بررسی و تحلیل متل دویدم و دویدم و عناصر اساطیری آن پرداخته شده‌ است.

المصادر:

آموزگار، ژاله. 1385. تاریخ اساطیری ایران. چ۸. تهران: سمت.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1369. زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: دستان.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان.ترجمة جلال ستّاری. تهران: سروش.

بهار، مهرداد. ۱۳۷۳. پژوهشی در اساطیر ایران. پارة نخست و دوم (متن‌ها و یادداشت‌ها). تهران: آگاه.

بهزادی، رقیه. 1379. «مفهوم برخی از اعداد در اساطیر و نزد اقوام کهن» کتاب ماه هنر. ش۲۷ و ۲۸. صص ۲8-۲6.

جعفری قنواتی، محمّد. 1391. «بلبل سرگشته». دانش‌نامة فرهنگ مردم ایران. ج۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

حاتمی، حافظ و محمدرضا نصراصفهانی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیّه بر ادبیات منظوم عرفانی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش ۱۶.

خسرونژاد، مرتضی. 1382. معصومیّت و تجربه (درآمدی بر فلسفة ادبیات کودک). تهران: مرکز.

دهخدا، علی اکبر. 1389. لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رستگار فسایی، منصور. 1385. قصّه‌های شاهنامه (8- 1 از کیومرث تا یزدگرد). تهران: میراث‌بان.

سلاجقه، پروین. 1387. از این باغ شرقی (نظریه‌های نقد شعر کودک و نوجوان). چ۲. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

سیّدحسینی، رضا. 1376. مکتب‌های ادبی جهان. ج2. تهران: نگاه.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی. تهران: امیرکبیر

صفی زاده، فاروق و محمد ملکان. 1383. طالع بینی آریایی. چ۲. تهران: آشیانة کتاب.

فرهنگنامة کودکان و نوجوانان. ۱۳۷۳. زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی. چ1. تهران: شرکت تهیّه و نشر فرهنگنامة کودکان و نوجوانان.

محمّدی، محمّد هادی و زهره قایینی. 1390. تاریخ ادبیات کودکان ایران (ادبیات شفاهی و دوران باستان). چ۶. تهران: چیستا.

مسکوب، شاهرخ. 1351. سوگ سیاوش ( در مرگ و رستاخیز). چ۲. تهران: خوارزمی.

معین، محمّد. 1368. مجموعة مقالات. ج۱.چ۲. تهران: معین.

مقدّم، محمّد. 1357. جستاری دربارة مهر و ناهید. تهران: مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ‌ها.

مهتدی، فضل الله. 1387. قصّه‌های صبحی. ج1. به کوشش لیما صالح رامسری. تهران: معین.

نودلمن، پری و ماویس رایمر. 1384. «برخی لذّت‌های ادبیات». ترجمة نیلوفر مهدیان. کتاب ماه کودک و نوجوان. ش۹۲. صص ۱۱3-۱۱0.

وحیدیان کامیار، تقی. 1390. بررسی منشأ وزن شعر فارسی. چ۴. مشهد: به نشر.

وکیلیان، سیّداحمد. 1387. متل‌ها و افسانه‌های ایرانی. چ۴. تهران: سروش.

 

English Source

Abrams, M.H. (1981). A glossary of literary terms. sixth edition. New york: Longman.

 

Amūzgār, Žāle. (2006/1385SH). Tārīx-e asātīrī-ye īrān. 8^th ed. Tehrān: Samt.

Bahār, Mehrdād. (1999/1378SH). Pažūheī dar asātīr-e īrān. Tehrān: Āgāh.

Behzādī, Roqayye. (2000/1379SH). “Mafhūm-e barxī az a’dād dar asātīr va nazd-e aqvām-e kohan”. Ketab-e Māh-e Honar. No. 27 & 28. Pp. 26-28.  

Dehxodā, Alīakbar. (2010/1389SH). Loqat-nāme. Tehrān: Entešārāt-e Danešgāh-e Tehrān.

Eliade. Mircea. (1997/1376SH). Resāle dar tārīx-e adiyān (traite d’histoire des religions).  Tr. by Jalāl Sttārī. Tehrān: Sorūš.

Eslāmī Nodūšan, Mohammad Alī. (1990/1369SH). Zendegī va marg-e pahlevānān dar šāhnāme. Tehrān: Dastān.

Farhang-nāme-ye kūdakān va nowjavānān. (1994/1373SH). With the effort of Tūrān Mīrhādī & Īraj Jahānšāhī. Vol 2. 1^st ed. Tehrān: Šerkat-e Tahayye va Našr-e Farhang-nāme-ye Kūdakān va Nowjavānān.

Hātamī, Hāfez & Mohammad Rezā Nāser Esfahānī. (2009/1388SH). “Ramz va ramzgerāyī bā takīye bar adabiyāt-e manzūm-e erfānī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 16.

Jafarī Qanavātī. Mohammad. (2012/1391SH). “Bolbol-e sargašte”. Dāneš-nāme-ye farhang-e mardom-e īrān. Vol. 2 .Tehrān: Markaz-e Dā’eratolma’āref-e Bozorg-e Eslamī.

Meskūb. Šāhrox. (1972/1351SH). Sog-e siyāvaš (dar marg o rastāxīz). Vol.2. Tehrān: Xārazmī.

Mohammadī. Mohammad Hādī & Zohre Qāyenī. (2011/1390SH). Tārīx-e adabiyāt-e kūdakān-e īrān.Tehrān: Čīstā.

Moqaddam, Mohammad. (1979/1357SH). Jostārī darbāre-ye mehr va nāhīd.Tehrān: Markaz Īrānī Motāle’e-ye Farhang-hā.

Mohtadī, Fazlollāh. (2008/1387SH). Qesse-hā-ye Sobhī. Vol.1. With the effort of Līmā Sāleh Rāmsarī. Tehrān: Mo’īn.

Mo’īn, Mohammad. (1989/1368SH). Majmū’e maqālāt. Vol.1. 2^nd ed. Tehrān: Mo’īn.

Nodlman, Peri & Mavis Raymer. (2005/1384SH). “Barxī lazzat-hā-ye adabiyāt”. Tr. by Nīlūfar Mahdiyān. Ketab-e Māh-e Kūdak va Nowjavān. No. 92. Pp. 110-113.

Rastgār Fasā’ī. Mansūr. (2006/1385SH). Qesse-hā-ye šāhnāme (Vol. 1-8). Tehrān: Mīrāsbān.

Salājeqe, Parvīn. (2008/1387SH). Az īn bāq-e šarqī (nazarīye-hā-ye naqd-e še’r-e kūdak va nowjavān). 2^nd ed. Tehrān: Kānūn-e Parvareš-e Fekrī-ye Kūdakān va Nojavānān.

Safīzāde, Fārūq & Mohammad Malakān. (2004/1383SH). Tāle’- bīnī-ye āriyāeī. 2^nd ed. Tehrān: Āšiyāne-ye ketāb.

Seyyed Hossienī, Rezā. (1997/1376SH). Maktab-hā-ye adabī-ye jahān. Vol.2. Tehrān: Negāh.

Šāyegān, Dārīuš. (2002/1381SH). Bot-hā-ye zehnī va xātere-ye azalī. Tehrān: Amīrkabīr.

Vahīdiyān Kāmyār, Taqī. (2011/1390SH). Barrasī-ye manša’-e vazn-e še’r-e Fārsī .4^th ed. Mašhad: Behnašr.

Vakīliyān, Seyyed Ahmad. (2008/1387SH). Matal-hā va afsāne-hā-ye īrānī .4^th ed. Tehrān: Sorūš.

Xosrow Nežād, Mortazā. (2003/1382SH). Ma’sūmīyat va tajrobe (darāmadī bar falsafe-ye adabiyāt-e kūdak). Tehrān: Markaz.