ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌ جنگ

الموضوعات :

محمد علیجانی ¹ , محمد آهی ²

1 - دانش‌آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی همدان

تاريخ الإرسال : 14 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1440 تاريخ التأكيد : 14 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , جمادى الأولى, 1440

الکلمات المفتاحية: اسطوره, رمان, جنگ, انقلاب, دفاع مقدّس,

ملخص المقالة :

اسطوره و اسطوره‌پردازی از تمهیداتی اساسی‌ است که مناسبت قابل توجهی با پدیدۀ جنگ دارد و نویسندگان جنگ با توسل بدان می‌توانند آثار ادبی ماندگاری خلق کنند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ بررسی شده است. نگارندگان با تأمل در ساختارهای سیاسی، اجتماعی، روان‌شناختی، فرهنگی و... مسلط در دوران جنگ، به کشف و واکاوی بسترها و موانع اسطوره‌پردازی در رمان‌های جنگ پرداخته‌اند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد، ظرفیت‌هایی مانند تأثیرپذیری و الگوبرداری جنگ از انقلاب اسلامی و تأثیر انقلاب در به کارگیری اسطوره‌، تأثیر دین در خلق و بازپیدایی اسطوره‌ها، شباهت ساختار روایت انقلاب و جنگ با ساختار کلان‌ پایۀ اسطورۀ ایرانی؛ یعنی تقابل خیر و شر و...، می‌توانستند محل توجه نویسندگان برای خلق رمان‌های اسطوره‌ای ماندگار باشند؛ از سوی دیگر، محدودیت‌هایی مثل نگاه تک‌ساحتی و احساس استغنای بسیاری از نویسندگان نسبت به شناخت اساطیر ایران و اساطیر دیگر ملل، و همچنین عواملی از این دست، در گرایش نویسندگان جنگ به اسطوره موانعی به وجود آورده‌ است.

المصادر:

قرآن کریم.

آرمسترانگ، کارن. 1392. تاریخ مختصر اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ2. تهران: مرکز.

ابراهیمی، جعفر. 1387. در سوگ سهراب. چاپ اول. تهران: پیدایش.

احمدزاده، حبیب. 1394. شطرنج با ماشین قیامت. چ21. تهران: سورة مهر.

الهی، اصغر، 1386. سالمرگی. چ3. تهران: چشمه.

الیاده، میرچا. 1392. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

ــــــــــ . 1387. مقدّس و نامقدّس. ترجمة نصرالله زنگویی. چ2. تهران: سروش.

امیرخانی، رضا. 1388. ارمیا. چ16. تهران: سورة مهر.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. 1379. یونگ و سیاست. ترجمة علیرضا طیب. چاپ اول. تهران: نی.

ایرانی، ناصر. 1380. هنر رمان. چاپ اول. تهران: آبانگاه.

بارت، رولان. 1392. اسطوره امروز. ترجمة شیرین‌دخت حقیقتیان. چاپ اول. تهران: مرکز.

بزرگ بیگدلی، سعید حسینعلی قبادی و سیّدعلی قاسم‌زاده. 1388. «تحلیل بینامتنی روایت اسطوره‌ای سالمرگی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س6. ش25. صص 38-9.

بهار، مهرداد. 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ2. تهران: فکر روز.

بیدنی، دیوید. 1379. «اسطوره، نمادگرایی، حقیقت». ترجمة بهار مختاریان. ارغنون. ش4. صص 182-161.

پارسی‌نژاد، کامران. 1389. «بررسی و تحلیل ادبیات داستانی جنگ در ایران و غرب». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

ثمینی، نغمه. 1388. تماشاخانه اساطیر. چ2. تهران: نی.

حسن‌بیگی، ابراهیم. 1373. ریشه در اعماق. چاپ اول. تهران: برگ

حصوری، علی. 1387. سیاوشان. چ3. تهران: چشمه.

حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ2. تهران: ناهید.

خاتمی، احمد. 1390. «ادبیات انقلاب اسلامی و نکاتی دربارۀ آن». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

خاوری، سیدخسرو و ژاله کهنمویی‌پور. 1389. «نقد اسطوره‌ای و جایگاه آن در ادبیات تطبیقی». فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی. ش57. صص 53-41.

دهقان، احمد. 1393. سفر به گرای 270 درجه. چ20. تهران: سورة مهر.

ریکور، پل. 1373. زندگی در دنیای متن. ترجمة بابک احمدی. تهران: مرکز.

سرشار، محمدرضا. 1390. ادبیات داستانی ایران پس از انقلاب. چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

ستاری، جلال. 1391. اسطوره ایرانی. جهان اسطوره‌شناسی 10. چ3. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1376. اسطوره در جهان امروز. چاپ اول. تهران: مرکز.

سگال، آلن. 1389. اسطوره. ترجمة فریده فرنودفر. چ2. تهران: بصیرت.

شایگان، داریوش. 1388. آسیا در برابر غرب. چ9. تهران: امیرکبیر.

غیاثی کرمانی، محمدرضا. 1375. اگزیستانسیالیسم فلسفه عصیان و شورش. چاپ اول. قم: غیاثی.

فراست، قاسمعلی. 1386. گلاب خانم. چاپ اول. تهران: قدیانی.

فروید، زیگموند. 1392. «اندیشه‌هایی درخور ایام جنگ و مرگ». ترجمة حسین پاینده. مرگ (مجموعه مقالات). ارغنون. چ4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. صص 174 – 145.

فصیح، اسماعیل. 1392. تراژدی ـ کمدی پارس. چ5. تهران: ذهن‌آویز.

قاسم‌زاده، سیّدعلی و سعید بزرگ بیگدلی. 1389. «بررسی و تحلیل کیفیت انعکاس اساطیر در رمان‌های دفاع مقدس». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

قبادی، حسینعلی. 1389. «چرایی ادبیات داستانی دفاع مقدّس و نسبت آن با هویت ما». مجموعه مقالات ادبیات داستانی دفاع مقدّس و هویت ایرانی ـ اسلامی. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی.

کاسیرر، ارنست. 1366. زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. چ2. تهران: نقره.

کمبل، جوزف. 1393. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ9. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ . 1392. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ5. تهران: گل آفتاب.

کوپا، فاطمه. 1389. «بن‌مایه‌های نمادین و شگردهای روایی در رمان ارمیا از سری رمان‌های دفاع مقدّس». نشریة ادبیات پایداری. س2. ش 3-4. صص 503 – 479.

ملکیان، مصطفی. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، قصه‌های رمزی و بعد شاعرانگی دین» (گفت‌گو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

موقن، یدالله. 1390. گستره اسطوره. «اسطوره، ایدئولوژی و روشنفکری ما» (گفت‌وگو با محمدرضا ارشاد). چاپ اول. تهران: هرمس.

میرعابدینی، حسن. 1387. صد سال داستان‌نویسی در ایران. ج3 و 4. چ5. تهران: چشمه.

 

References

Holy Qor’ān.

Ahmadzādeh, Habīb. (2015/1394SH). Šatranj bā māšīn-e qiyāmat. 21^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Amīrxānī, Rezā. (2009/1388SH). Ermiyā. 16^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Armstrong, Karen. (2013/1392SH). Tārīx-e moxtasar-e ostūre (a short story of myth). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Bahār, Mehrdād. (1995/1374SH). Jostārī čand dar farhang-e īrān. 1^st ed.  Tehrān: Fekr-e Rūz.

Barthes, Roland. (1994/1373SH).Ostūr-ye emrūz (mythologies).Tr. by Šīrīn doxt Haqīqatiyān. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Bidni, David. (1994/1373S SH)."Ostūre, namādgarā-eī va haqīqat". Tr. by Bahār Moxtāriyān. Arqanūn .No. 4. Pp. 161-182.

Bozorg Bīgdelī, Sa’īd  et al. (2009/1388SH)."Tahlīl-e beynāmatnī-ye revāyat-e ostūreī-ye   sālmargī."Naqd-e Adabī.Year 6. No 25. Pp. 9-38.

Campbell, Joseph. (2014/1393SH). Qodrat-e ostūre (‎The Power of myth). Tr. by Abbās Moxber. 9^th ed. Tehrān: Markaz. ______________. (2013/1392SH). Qahremān-e hezār čehre (The hero with a thousand faces). 5^th ed. Tehrān: Gol-e Āftāb.

Cassirer, Ernest. (1987/1366SH). Zabān va ostūre (Sprache und Mythos). Tr. by Mohsen Solāsī. 2^nd ed. Tehrān:  Noqre.

Dehqān, Ahmad. (2014/1393SH). Safar be gerā-ye 270 daraje. 20^th ed. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Ebrāhīmī, Ja’far. (2008/1387SH). Dar sog-e sohrāb. 1^st ed. Tehrān: Peydāyeš.

Elāhī, Asqar. (2007/1386SH). Sālmargī. 3^rd ed. Tehrān: Češme.

Eliadeh, Mircea. (2008/1387SH). Moqaddas va nāmoghaddas (Sacred and Profane). Tr. by Nasrollāh Zangūeī. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

_____________. (2013/1392SH). Chešm-andāz-hā-ye ostūre (Aspect du mythe).Tr. by Jalāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

Fasīh, Esmā’īl. (2013/1392SH). Trāžedī komedī-ye pārs. 5^th ed.Tehrān: Zehnāvīz.

Ferāsat, Qāsem Alī. (2007/1386SH). Golāb Xānom. 1^st ed. Tehrān: Qadiyānī.

Freud, Sigmond. (2013/1392SH). “Andīše-hā-eī darxor-e ayyām-e Jang va marg” (Thoughts for the times on war and death). Tr. by Hossein Pāyande. Arqanūn Selected articles (Marg). 4^th ed. Tehrān: Sāzmān-e Čāp va Entešārāt. Pp. 145-174.

Hamīdiyān, Sa’īd. (2004/1383SH). Darāmadī bar andīše va honar-e ferdowsī. 2^nd ed.  Tehrān: Nāhīd.

Hasanbeigī, Ebrāhīm. (1994/1373SH). Rīšeh dar a’māq. 1^st ed.  Tehrān: Barg.

Hosūrī, Alī. (2008/1387SH). Siyāvašān. 3^rd ed. Tehrān: Češme.

Īrānī, Nāser. (2001/1380SH). Honar-e roman. 1^st ed. Tehrān: Ābāngāh. 

Kūpā, Fāteme. (2010/1389SH). "Bonmāyeh-hā-ye namādīn va šegerd-hā-ye revāeī dar romān-e Eermiyā az serī romān-hā-ye defā-e moqaddas". Adabiyāt-e Pāydārī. Year 2. No 3 and 4. Pp. 479-503.   

Malekiyān, Mostafā. (2011/1390SH). Gostare-ye ostūre. “ostūre, gesse-hā-ye ramzī na bo’d-e šā’erānegī-ye dīn”. (Interview with Mohammad Rezā Eršād). Tehrān: Hermes.

Mirābedīnī, Hasan. (2008/1387SH). Sad sāl dāstān nevīsī dar īrān. Vol. 3 and 4. 5^th ed. Tehrān: Češme.

Mūqen, Yadollāh. (2011/1390SH). Gostare-ye ostūre. “Īde’oložī va rošanfekrī-ye mā”. (Interview with Mohammad Rezā Eršād). Tehrān: Hermes.

Odajnyk, V. Walter. (2000/1379SH). Jūng va siyāsat. Tr. by Alī Rezā Tayyeb. 1^st ed. Tehrān: Ney.

Pārsī-nejād, Kāmrān. (2010/1389SH)."Barrasī va tahlīl-e adabiyāt-e dāstānī-ye jang dar īrān va qarb". Adabiyāt-e dāstānī-ye defā-‘e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed.  Tehrān: Jahād Dānešgāhī.

Qāsem-zāde, Seyyed Alī & Sa’īd Bazorg Bīgdelī. (2010/1389SH). "Barrasī va tahlīl-e keyfīyat-e en’ekās-e asātīr dar romān-hā-ye defā-e moqaddas". Adabiyāt-e dāstanī-ye defā-e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed. Tehrān: Jahād Dānešgāhī.

Qiyāsī Kermānī, Mohammad Rezā. (1996/1375SH). Exīstānciyālīsm falsafe-ye osiyān va šūreš. 1^st ed. Qom: Qiyāsī.

Qobādī, Hossein Alī. (2010/1389SH). "Čerāeī-ye adabiyāt-e dāstānī-ye defā-e maqaddas va nesbat-e ān bā hovīyat-e mā". Adabiyāt-e dāstanī-ye defā-e moqaddas va hovīyat-e īrānī-eslāmī. 1^st ed. Tehrān:  Jahād Dānešgāhī.

Ricoeur, Paul. (1994/1373SH). Zendegī dar donyā-ye matn(La Vie dans le monde du texte).Tr. by Bābak Ahmadī. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Samīnī, Naqme. (2009/1388SH). Tamāšā-xāne-ye asātīr. 2^nd ed. Tehrān: Ney.

Saršār, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Adabiyāt-e dāstānī-ye pas az enqelāb. 1^st ed.  Tehrān: Sāzmān-e Entešārāt-e Farhang va Andīše-ye Eslāmī.

Sattārī, Jalāl.  (1997/1376SH). Ostūre dar jahān-e emrūz. 1^st ed.  Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (2012/1391SH). Ostūre īrānī, jahān-e ostūre-šenāsī 10. 3^rd ed. Tehrān: Markaz.

Šāyegān, Dāryūš. (2009/1388SH). Āsiyā dar barābar-e qarb. 9^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Segal, Alen. (2010/1389SH). Ostūre (myth).Tr. By Farīde Farnūd Far. 2^nd ed.  Tehrān: Basīrat.

Xāvarī, Seyyed Xosrow va Žāleh Koahanmūei Pūr. (2010/1389SH). "Naqd-e ostūre-eī va jāygāh-e ān dar adabiyāt-e tatbīqī". Pažūheš-hā-ye Zabān-hā-ye Xārejī. No. 57. Pp. 41-53.