خاستگاه و منشاء خواب‌های مشایخ در تذکرةالاولیا

الموضوعات :

عیسی نجفی ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)
قدرت الله علیرضایی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)

تاريخ الإرسال : 08 الأحد , ذو الحجة, 1439 تاريخ التأكيد : 21 الإثنين , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: عطار, عرفان و تصوف, تذکرةالاولیا, خواب و رؤیا, مشایخ و اولیا,

ملخص المقالة :

یکی از معماهایی که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول کرده، مسأله خواب بوده است. این امر بر بسیاری از علوم چون ادیان، اساطیر، روان‌شناسی، ادبیات، عرفان و تصوّف تأثیر گذاشته است. عرفا و متصوّفه از خواب به عنوان منبع الهام، برای حلّ بسیاری از مسائل خود استفاده می‌کردند و برای آن ارزش زیادی قائل بودند. عطار در تذکرةالاولیا بسیاری از خواب‌های مشایخ و اولیا را بدون هیچ تردید و تزلزلی نقل کرده است. به دلیل اهمیت موضوع خواب از گذشته تعریف و تقسیم‌بندی‌‌هایی برای آن ذکر شده است، مانند: خواب‌های صادقه، صالحه و... . در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نخست خواب‌های نقل شده در تذکرةالاولیا را از لحاظ کمی و موضوع مطرح در آن‌ها یا شخصیت‌های اصلی آن‌ها تقسیم‌بندی و در پایان ارتباط خواب‌های تعریف شده را با واقعیات زندگی شخصیت‌ها مورد بررسی و تطبیق قرار می‌گیرد. نتیجۀ پژوهش آن است که بسیاری از خواب‌ها ریشه در زندگی واقعی مشایخ و عرفا داشته و همچنین هدف مشایخ از تعریف و بیان خواب‌ها و تأثیرگذاری آن‌ها به این دلیل بوده که خواب جزئی از نبوّت و پیامی از فراسوی عالم ماده تلقی می‌شده‌ است.

المصادر:

کتابنامه

قرآن مجید.

آتش‌سودا، محمد‌علی. 1375. «سرود بی‌زمان». مجلۀ ادبیات داستانی. ش41. صص 11-5.

ابن‌عربی، شیخ اکبر محیی‌الدین. 1375. رسائل ابن‌عربی. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.

اسعد، محمدرضا. 1387. «بازتاب خواب و رؤیا در شاهنامه فردوسی». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران حنوب. س4. ش13. صص 23- 1.

افتخار، مهدی و مهدی زمانی. 1390. «شرایط و نتایج مراقبه و عزلت نزد محی‌الدین ابن‌عربی و علاءالدوله سمنانی». فصلنامة اندیشه دینی دانشگاه شیراز.ش 38. صص 116-95.

انصاری، خواجه عبدالله. 1361. طبقات الصوفیه. ترجمة محمد سرور مولائی. تهران: توس.

پارسا، سیّداحمد و گل‌اندام واهیم. 1388. «انواع خواب و رؤیا در مثنوی». دو فصلنامه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). س1. ش1. صص 58-34.

پیرانی، منصور و فاطمه عظیمی. 1391. «آموزه‌های اخلاقی خواب و رؤیا و تأثیر آن بر تحوّل شخصیّت عرفا». فصلنامۀ ادب و عرفان. دورۀ3. ش11. صص 118-89.

تهانوی، محمدعلی. بی‌تا. کشاف اصطلاحات الفنون و علوم. استانبول: افست خیام.

جامی، عبدالرحمان. 1370. نفحات الانس من حضرات القدس. به کوشش محمود عابدی. تهران: اطلاعات.

چهارمحالی، محمد. 1393. کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشة دینی. بوشهر: مرکز راهبردی مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی.

خوارزمی، حسین. 1377. شرح فصوص‌الحکم. به کوشش حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.

رازی، نجم‌الدین. 1363. مرصاد العباد. تهران: کتابخانه سنایی.

رضایی، احمد و بهاء‌الدین اسکندری. 1393. «تحلیل خواب‌های صوفیان در رسالۀ قشیریه». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش34. صص 105- 67.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1342. ارزش میراث صوفیه. تهران: آریا.

شایگان، داریوش. 1352. «قیامت و معاد در عرفان اسلامی و هندو». نشریه الفبا. س1. ش1. صص 28-1.

شفق، اسماعیل و زهرا اورنگ. 1389. «بازتاب آیه الست در متون عرفانی قرن هفتم». فصلنامة ادب و عرفان (ادبستان). صص41-26.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. 1378. زبور پارسی (نگاهی به زندگی و غزل‌های عطار). تهران: آگاه.

طوسی، سراج. 1382. اللمع فی‌التصوف. ترجمۀ مهدی محبتی. تهران: اساطیر.

عطار، فریدالدین. 1336. تذکرةالاولیا. از روی نسخه نیکلسون، با مقدمة میرزا محمد خان قزوینی. چ5. تهران: انتشارات مرکزی خیابان شاه.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1375. شرح مثنوی شریف. ج اول. ج8. تهران: علمی و فرهنگی.

قشیری، ابوالقاسم. 1387. رسالۀ قشیریه. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

قیصری، محمدداوود. 1387. شرح قیصری بر فصوص‌الحکم. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مولی.

محمدبن منور. 1385. اسرارالتوحید فی‌مقامات شیخ ابی‌سعید. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.

مجلسی، محمد باقر. 1375. بحارالانوار. ج74. قم: اسلامیه.

مستملی بخاری، اسماعیل. 1363. شرح التعرف فی‌التصوف. ج1. به کوشش محمد روشن، تهران: اساطیر.

مظاهری، عبدالرضا. 1387. شرح تعلیقه امام خمینی بر فصوص‌الحکم ابن‌عربی. تهران: نشر علمی.

معین، محمد. 1388. فرهنگ فارسی. ج اول. تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1352. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

 

 

References

Holy Qurān.

Ansārī. Xāje Abdollāh. (1982/1361SH). Tabaqāt al-sūfīa. Ed. by Mohammad Sarvar Mowlāeī. Tehrān: Tūs.

As’ad, Mohammad Rezā. (2008/1387SH). “Baztāb-e xāb va ro’yā dar šāhnāme-ye ferdowsī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 4. No. 13. Pp. 1-23.

Ātaš Sowdā, Mohammad Alī. (1996/1375SH). “Sorūd-e bi-zamān”. Adabīyāt-e Dāstānī. No. 41. Pp. 5-11.

Attār, Faridoddīn. (1957/1336SH). Tazkerat al-awlīā. Ed. by Nicholson. Introduction by Mīrzā Mohammad Xān Qazvīnī. 5^td ed. Tehrān: Entešārāt-e Markazī-ye Xiyābān-e Šāh.

Čāhārmahālī, Mohammad. Kongere-ye beynolmelalī-ye farhang va andīše-ye dīnī. Būšehr: Markaz-e Rāhbordī-ye Mohandesī-ye Farhangī-ye Šowrā-ye Farhang-e Omūmī.

Ebn-e Arabī, Mohyeddīn. (1996/1375SH). Rasā’el-e ebn-e arabi. Ed. By Najīb Māyel Heravī. Tehrān: Mowlā.

Eftexār, Mahdī & Mahdī Zamānī. (2011/1390SH). “Šarāyet va natāyej-e morāqebe va ozlat nazd-e mohyeddīn arabī va alā’oddowle semnānī”. Fasl-nāme-ye Andīše-ye Dīnī. No. 38. Pp. 95-116.

Forūzānfar, Badi’ozzamān. (1996/1375SH). Šarh-e masnavī-ye šarīf. 1^st Vol. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Jāmī, Abdorrahmān. (1991/1370SH). Nafahāt al-ons men hazarāt al-qods. With the Effort of Mahmūd Ābedī. Tehrān: Ettelā’āt.

Jung, Carl Gostav. (1974/1352SH). Ensān va sambol-hā-yaš (Man and his symbols). Tr. by Abūtāleb Sāremī. Tehrān: Amīrkabīr.

Majlesī, Mohammad Bāqer. (1996/1375SH). Behār al-anvār. 74^th Vol. Qom: Eslāmīye.

Mazāherī. Abdorrezā. (2008/1387SH). Šarh-e Ta’līqe-ye emām xomeynī bar fosūs al-hekam-e ebn-e arabī. Tehrān: Našr-e Elmī

Mohammad ebn-e Monavvar. (2006/1385SH). Asrār al-towhīd fi maqāmāt-e šeyx abī sa’īd. With the Effort of Mohammad Rezā Šafī’ī Kadkanī. Tehrān: Āgāh

Mo’īn, Mohammad. (2009/1388SH). Farhang-e fārsī. 1^st Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Mostamelī Boxārī, Esmā’īl. (1984/1363SH). Šarh-e al-ta’arrof fī al-tasavvof. 1^st Vol. With the Effort of Mohammad Rowšan. Tehrān: Asātīr.

Pārsā, Seyyed Ahmad & Golandām Vāhīm. (2009/1388SH). “Anva’-e xāb va ro’yā dar masnavī”. Do-fasl-nāme-ye Adabīyat-e Erfānī. Year 1. No. 1. Pp. 34-58.

Pīrānī. Mansūr & Fāteme Azīmī. (2012/1391SH). “Āmūze-hā-ye axlāqī-ye xāb va ro’yā va ta’sīr-e ān bar tahavvol-e šaxsīyat-e orafā”. Fasl-nāme-ye Zabān va Adab-e Fārsī "Adab va Erfā". Year 3. No. 11. Pp. 89-118.

Qeysarī. Mohammad Dāvūd. (2008/1387SH). Šarh-e qeysarī bar fosūs al-hekam. Tr. by Mohammad Xājavī. Tehrān: Mowlā.

Qošeyrī, Abolqāsem. (2008/1387SH). Resāle-ye qošeyrīe. Ed. by Badi’ozzamān Forūzānfar. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rāzī. Najmoddīn. (1984/1363SH). Mersād al-’ebād. Tehrān: Ketāb-xāne-ye Sanāeī.

Rezāeī, Ahmad & Bahā’oddīn Eskandarī. (2014/1393SH). “Tahlīl-e xāb-hā-ye sūfīyān dar resale-ye qošeyrīye”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.Year 10. No. 34. Pp. 67-105.

Šāyegān, Dāryūš. (1973/1352SH). “Qīyāmat va ma’ād dar erfān-e eslamī va hendū”. Alefbā. Year 1. No. 1. Pp. 1-28.

Šafaq, Esmā’īl & Zahrā Owrang. (2010/1389SH). “Bāztāb-e āye-ye alast dar motūn-e erfānī-ye qarn-e haftom”. Fasl-nāme-ye Adab va Erfān (Adabestān). Year 1. No. 3. Pp. 29-44.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (199/1378SH). Zabūr-e pārsī. Tehrān: Āgāh.

Tahānavī, mohammad Alī. (n.d.). Kaššāf-e estelāhāt al-olūm-e va al-fonūn. Istanbul: Ofset xayyām.

Tūsī, Sarrāj. (2003/1382SH). Al-loma’ fī al-tasavvof. Tr. by Mahdī Mahabbatī. Tehrān: Asātīr.

Xārazmī, Hossein. (1998/1377SH). Šarh-e fosūs al-hekam. With the Effort of Hasan Hasan Zāde Āmolī. Qom: Būstān-e Ketāb.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1963/1342SH). Arzeš-e mīrās-e sūfīe. Tehrān: Ārīyā