پیکرگردانی و گشت اسطوره‌ای در رمان چاه‌ بابل اثر رضا قاسمی

الموضوعات :

حسین طاهری ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز)
ویدا دستمالچی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)

تاريخ الإرسال : 05 الثلاثاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ التأكيد : 07 السبت , جمادى الثانية, 1441 تاريخ الإصدار : 27 الإثنين , شعبان, 1441

الکلمات المفتاحية: تناسخ, پیکرگردانی, چاه بابل, رضا قاسمی, گشت اسطوره‌ای,

ملخص المقالة :

رمان چاه بابل اثر رضا قاسمی بن‌مایه‌ای اساطیری دارد؛ داستان بر پایۀ روایت سامی ماجرای هبوط دو فرشتۀ مذکر به نام هاروت و ماروت و دلباختگی‌شان به زنی به نام زهره (ناهید) نوشته شده ‌است، نمایش پیکرگردانی این سه، و چگونگی انتقال خویشکاری هر کدام در رمان، هدف این جستار است، که با روش توصیفی ـ تحلیلی، پیشینۀ هبوط فرشتگان و ارتباط آن‌ها را با الهه‌های هندی و ایرانی باستان نشان می‌دهد. در این راستا بررسی پیکرگردانی آناهیتا، هئورتات و امرتات و ارتباط هر یک با الهۀ هندی سرسوتی، و دوقلوهای اشوین حائز اهمیت است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که زمان، مکان و شخصیت در رمان، تثلیثی و سه‌گانه است. در تثلیث شخصیت، گشت اسطوره‌ای هاروت و ماروت در پیکر دو مرد و شمایل زهره در پیکر یک زن رخ می‌نماید؛ مندو، کمال و فیلیسا نقش محوری این تبدیل را بر عهده دارند. تکرار، تناسخ و دگردیسی در سه زمان مختلف (عصرقاجار، زمان انقلاب و دوران معاصر)، در توازی روایات سه‌گانۀ رمان در سه مکان (روسیه، ایران، فرانسه) بازنمایندۀ مسألۀ پیکرگردانی و گشت اساطیری و مؤید تکرار الگوهای رفتاری ازلی ـ ابدی در میان انسان‌هاست.

المصادر:

کتابنامه

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. 1367. مرآت‌البلدان. تصحیح و حواشی: عبدالحسین نوائی و محدث میرهاشم. تهران: دانشگاه تهران.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. اساطیر هند. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.

حسینی، مریم و سارا پوشعبان. 1391. «دلایل پیکرگردانی در داستان‌های هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره16. ش52. صص64-37.

رستگار فسائی، منصور. پیکرگردانی در اساطیر. 1388. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ستاری، جلال. 1385. اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل. تهران: مرکز.

سرخوش کرتیس، وستا. 1373. اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

سورآبادی، ابوالفضل عتیق. 1381. تفسیر سورآبادی. اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: فرهنگ نو.

شامیان، حسین. 1398. «پیکرگردانی اساطیر در خسرو و شیرین نظامی». فصلنامة علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 15. ش56. صص 181-157.

شوالیه، ژان. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

شهریاری، کیهان. 1378. زن در اساطیر ایران و بین‌النهرین. تهران: فارس.

شیمل، آنه ماری. 1388. راز اعداد. ترجمة فاطمه توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

قاسمی، رضا. 1378. چاه بابل. سوئد: باران.

قبادی، حسینعلی. 1392. «نقد و تحلیل کتاب پیکرگردانی در اساطیر». پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی. ش26. صص 57-82

محجلین، ساناز و مجتبی درودی. 1398. «دگردیسی اسطورۀ جمشید در گذار از دوران هندواروپایی به دوران اسلامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 15. ش54. صص251-223.

معین، محمد. 1388. فرهنگ معین فارسی. تهران: نامن.

میرخوشخو، سیّده‌آمنه و عبدالرحمن عالم. 1396. «بررسی اسطوره‌شناختی ایزدبانوان در جهان فکری ـ معنوی ایرانیان باستان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره 13. ش46. صص215-175.

واثق عباسی، عبدالله و یعقوب فولادی. 1396. «دگردیسی اسطورۀ آفرینش مهری در عرفان ایرانی ـ اسلامی (با تکیه بر اشعار مولوی)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دوره13. ش47. صص362-343.

هینلز، جان . 1375. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

References

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). pažūhešī dar asātrī-e īrān. Tehrān: āgah.

Chevalier, Jean. (2009/1388SH). Farhang-e namād-hā (Dictionnare des Symboles). Tr. By sūdābe Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

Elīāde, Mīrčea. (1997/1376SH). Resāle dar Tarīx-e Adyān(Traite de histoire des religious). Tr. By Jalāl Sattārī. Tehrān: sorūš.

E'temād al-Saltaneh, Mohammad Hasan xān. (1988/1367SH).Merāt al-boldān. Edition and Explanation by Abd al-hosein Navāyī and Mīrhāšem Mohaddes. Tehrān: Tehrān university.

Hinnells, John. (1996.1375SH). šenāxt-e asātīr-e īrān. (Iranian Mythes).Tr.by. Ž. Āmūzgār & A. tafazzolī. Tehrān: Češme.

Hosseinī, Maryam& Sārā Pūrshaban (2012/1391SH).” Reasons for Configuration in One Thousand and One Nights Stories”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 16. No. 52. Pp. 37-64.

Ions, Veronīcā. (2002/1381SH). Asātīr-e hend(Indian Mytheology). Tr. By Mohammad Hosiyn Bājelān Farroxī. Tehrān: asātīr.

Mīr-xošxū, Seyyede Āmene & Abd al-Rahmān 'Ālam.(2017/1396SH). "A Study of the Mythological Character of the Divine Women in the Spiritual World of Ancient Iranians". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.year.13.No. 46. Pp.175-215.

Mohajelīn, Sānāz & Mojtabā Dorūdī.(2019/1398SH). “The Transformation of Jamshid Myth in the Transition from Hindu-European to Islamic”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. year. 15. No. 54. Pp. 223-251.

Mo'īn. Mohammad. (2009/1388SH). Farhang-e Fārsī. Tehrān: Nāman.

Qāsemī, Rezā. (1999/1378SH). čāh-e Bābel. So'ed: Bārān.

Qobādī. Hosseīn Alī. (2013/1392SH). "Naqd va tahlīl-e ketāb-e peykar-gardānī dar asātīr”.(Critique and analysis of book Configuration in mythology). Critical research journal of humanities texts and programs. No.26. Pp.57-82.

Rastgār Fasāeī, Mansūr.(2009/1388SH). Peīkar gardānī dar asātīr. Tehrān: Paẑuheš-gāh-e Olūm-e ensānī va Motāle’āt-e Farhangī.

Šahrīyārī, Keyhān. (1999/1378SH).  Zan dar asātīr-e īrān va beyn al-nahreyn. Tehrān: fārs.

Šāmī-yān, Hossein. (2019/1398SH). “Configuration of Myths in Khosrow and Shirin Nezami”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. year. 15. No. 56. Pp. 157-181.

Sar-xouš Krīts, Vestā.(1994/1373SH) Ostoure-hā-ye Irānī. Tr. By Abbas moxbar. Tehrān: Markaz.

Sattārī, Jalāl. (2006/1385SH). Ostoūre va Hamāse dar Andīše-ye Georg de Mezīl. Tehrān: Markaz.

Schimmel, Anne-marīe. (2009/1388SH). Rāz-e A'dād (Mystery of the numbers). Tr. By Fāteme Towfīqī. Qom:Dāneš-gāh-e Adyān va Mazāheb.

Sūrābādī, Abolfazl 'Atīq. (2002/1381SH). Tafsīr-e sūrābādī. With the effort of Sa'īdī Sīrjānī. Tehrān: Farhang-e Now.

Vāseq 'Abbāsī, Abdollāh & ya'qūb Fūlādī.(2017/1396SH). “The Transformation of Mehri's Creation Myth in Islamic Iranian Mysticism Based on Rumi's Poems”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.year.13. No.47. Pp. 343-362.