پیکرگردانی اساطیر در خسرو و شیرین نظامی

الموضوعات :

حسن شامیان ¹

1 - استادیار آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

تاريخ الإرسال : 17 الخميس , شعبان, 1439 تاريخ التأكيد : 08 الإثنين , صفر, 1441 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: خسرو و شیرین, سپندارمذ, بهمن, اردیبهشت, شهریور,

ملخص المقالة :

روایات و داستان های کهن و عامیانه، یکی از مناسب ترین بسترها جهت تجلّی و ادامة حیات ایزدان و امشاسپندان و ایزدبانوان به صورت پیکرگردانی شده است. با توجه به منبع اصلی منظومة خسرو و شیرین که روایات محلی بوده است، می توان بازتاب چهره‎ها و شخصیت‎های اساطیری ایران باستان را در این منظومه یافت. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی/ تطبیقی به بررسی شخصیت‎های منظومة خسرو و شیرین چون: هرمزشاه، خسروپرویز، مهین‎بانو، شبدیز و گلگون، شیرین و شاپور و مقایسة آن‌ها با امشاسپندان: وهومن، اشه وهیشته، خشئره وائیریه، سپنته ارمئیتی (سپندارمذ)، هئورتات و امرتات، ایزدبانو آناهیتا و ایزد باد پرداخته است. نتیجه این پژوهش آن است که شخصیت‎های اشاره شده، وجوه مشترک قابل توجهی با نمونه های کهن خویش دارند. همچنین این منظومه بستر مناسبی جهت ادامة حیات ایزدان، ایزدبانوان و امشاسپندان کهن ایرانی فراهم کرده است و بایسته است بیش از یک منظومة غنایی صرف مورد توجه و مطالعه قرار گیرد.

المصادر:

اوستا. 1370. گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه. ج1 و 2. تهران: مروارید.

بلیسکر، ریچارد. 1384. یونگ. ترجمة حسین پاینده. تهران: طرح نو.

پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهگان‌پور و غلامرضا محمدی. تهران: رشد.

پورجوادی، نصراله. 1370. «شیرین در چشمه». نشر دانش. س 1. ش4. صص 255- 246.

جعفری، طیبه. 1390. «تحلیل عناصر نمادین و کهن‏الگویی در معراج‎نامه‎های نظامی». ادب‎پژوهی. س5، ش16. 146-123.

جعفری، طیبه. 1395. «تحلیل وضعیت آغازین در منظومة خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت‎پیکر نظامی». فنون ادبی. س8. صص 216-205.

حسن‏لی، کاوس و مصطفی صدیقی. 1386. «نگاهی به هفت‌پیکر از دیدگاه نمادگرایی در پوشش صوفیه». حافظ. ش39. صص 26-22.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان. 1391. «اسطوره‏های ترکیبی پیکرگردانی در هزار و یک شب». ادبیات عرفانی و اسطوره‎شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش 27.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1391. «دلایل پیکرگردانی در داستان‏های هزار و یک شب». متن‏پژوهی ادبی. ش52. صص 64-27.

رستگار فسایی، منصور. 1388. پیکرگردانی در اساطیر. چ2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1372. پیر گنجه در جست‌وجوی ناکجاآباد. تهران: سخن.

طغیانی، اسحاق و طیبه جعفری. 1387. «سودای سود؛ رویکردی روانشناختی به گنبد پنجم از هفت‌پیکر نظامی». مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دوره59. ش187. صص231-213.

فردوسی، ابوالقاسم. 1379. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. ج 1و 6. چ5. تهران: قطره.

قلی‎زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی. تهران: کتاب پارسه.

نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف. 1385. خسرو و شیرین. تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی و به کوشش سعید حمیدیان. چ7. تهران: قطره.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‎پور. چ4. تهران: اسطوره.

هاشمی، مرتضی و طیبه جعفری. 1390. «تحلیل نمادها و کهن‏الگوها در بخشی از منظومة خسرو و شیرین نظامی». زبان و ادب فارسی. س64. ش224. صص 131-115.

هینلز، جان. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چ4. تهران: چشمه.

یاوری، حورا. 1386. روان‌کاوی و ادبیات. تهران: سخ

Avestā. (1991/1370SH). Ed. by Jalīl Dūstxāh. 1^st & 2^nd Vol. Tehrān: Morvārīd.

Bilsker, Richard. (2005/1384SH). Jung. Tr. by Hossein Pāyande. Tehrān: Tarh-e Now.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2000/1379SH). Šāhnāme. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. 1^st & 6^th Vol. 5^th ed. Tehrān: Qatre.

Hāšemī, Mortezā and Tayyebe Ja’farī. (2011/1390SH). Thlīl-e namād-hā va kohan-olgū-ha dar baxšī az manzūme-ye xosrow va šīrīn-e nezāmī. Zabān va Adab-e Fārsī. Year 64. No. 224. Pp. 115-131.

Hasanlī, Kavūs and Mostafā Sedīqī. (2007/1386SH). “Negāhī be haft peykar az dīdgāh-e namād-gerāyī dar pūšeš-e sūfīye”. Hāfez. No. 39. Pp. 22-36.

Hinnells, John Russell. (2003/1382SH). Ŝenāxt-e asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Ahmad Tafazzolī & Žāle Āmūzegār. 4^th ed. Tehrān: Čeŝme.

Hosseinī, Maryam and Sārā Pūrša’bān. (2012/1391SH). “Ostūre-hā-ye tarkībī-ye peykar-gardānī dar hezār-o yek šab”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 8. No. 27. Pp. 91-133.

__________________________________. (2012/1391SH). “Dalāyel-e peykar-gardānī dar dāstan-hā-ye hezār-o yek šab”. Matn-pažūhī-ye Adabī. No. 52. Pp. 27-64.

Ja’farī. Tayyebe. (2011/1390SH). “Tahlīl-e anāser-e namādīn va kohan-olgūyī dar me’rāj-nāme-hā-ye nezāmī”. Adab-pažūhī. Year 5. No. 16. Pp. 123-146.

_____________. (2016/1395SH). “Tahlīl-e vaz’īyat-e āqāzīn dar manzūme-ye xosrow va šīrīn, leylī va majnūn va haft peykar-e nezāmī”. Fonūn-e Adabī. Year 8. No. 1. Pp. 205-216.

Nezāmī Ganjavī, Elyās ebn-e Yūsef. (2006/1385SH). Xosrow va šīrīn. Ed. by Hasan Vahīd Dastgerdī. With the Effort of Sa’īd Hamīdīyān. 7^th ed. Tehrān: Qatre.

Palmer, Michael.  (2006/1385SH). Freud, jung va  dīn (‎Freud and Jung on religion). Tr. by Mohammad Dehgānpūr and Qolām Rezā Mohammadī. Tehrān: Rošd.

Pūrjavādī, Nasrollāh. (1991/1370SH). “Šīrīn dar češme”. Našr-e Dāneš. Year 1. No. 4. Pp. 246-255.

Qolīzāde, Xosrow. (2008/1387SH). Farhang-e asātir-e īrānī bar pāye-ye motūn-e pahlavī. Tehrān: Ketāb-e Pārse.

Rastgār Fasā’ī, Mansūr. (2004/1388SH). Peykargardānī dar asātīr. 2^nd ed. Tehrān: pa ūhešgāh-e olūm-e ensānī va motāle’āt-e farhangī.

Toqyānī, Eshāq and Tayyebe Ja’farī. (2008/1387SH). “Sowdā-ye sūd; roykardī ravān-šenāxtī be gonbad-e panjom az haft peykar-e nazāmī”. Mjalle-ye Dāneškade-ye Adabīyāt va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Tehrān. Year 59. No. 187. Pp. 213-231.

Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye asātīr-e irān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abolqāsem Esmā’īl-pūr. 4^th ed. Tehrān: Ostūre.

Yāvarī, Howrā. (2007/1386SH). Ravān-kāvī va adabīyāt. Tehrān: Soxan.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1993/1372SH). Pīr-e ganje dar Jost-o-jū-ye nākojā-ābād. Tehrān: Soxan.