بررسی تعامل مدرنیته وفرهنگ بومی ایران در معماری دوران قاجار موردکاوی: عمارت جاجرمی ها و عمارت مفخم شهر بجنورد
محسن سنگ برگان
1
(کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور)
ابراهیم رایگانی
2
(استادیار گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی نیشابور)
الکلمات المفتاحية: معماری, بجنورد, مدرن, دوران قاجار,
ملخص المقالة :
دوران قاجاریه سرآغاز عصر تجدد در ایران است و گرایش به فرنگ و شیوه‌های اروپایی در این دوران بر جنبه های مختلف زندگی ایرانیان به خصوص در معماری تأثیر قابل توجهی داشته است. بجنورد به واسطه ی موقعیت جغرافیایی، محل آمد و شد نمایندگان کشور های مختلف اروپایی بوده و در نتیجه تأثیر زیادی از فرهنگ اروپایی وفرنگی را پذیرا بود. در مقاله پیش رو به شیوه توصیف تحلیل تاریخی داده های حاصل از مطالعات استنادی و میدانی در زمینه تأثیر شیوه‌های فرنگی و سنتی بر بناهای ساخته شده در روزگار قاجاریه مورد واکاوی قرار گرفته است . به این ترتیب دوبنای هم دوره به نام بنای عمارت مفخم که به دستور حاکم وقت شهر ساخته شده و بنای عمارت جاجرمی ها که به دست یکی از تجار معروف شهر بنا شده ، به شیوه مقایسه عناصر و تزئینات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه آنکه باتوجه به ارتباط وسیع حاکم شهر با دربار و دولت های خارجی (به ویژه اروپایی ها)؛ تأثیر گرایش به شیوه‌های اروپایی بر بناهای ساخته شده توسط وی؛ هم در تزئینات و هم در طرح کلی مشهود است. در مقابل، بنای همزمان حسینیه جاجرمی ها هیچ نشانه ای از معماری اروپایی در طرح کلی بنا و در تزئینات ملاحظه نمی شود و ساختار کلی بنا برگرفته از معماری ایرانی – اسلامی مناطق مرکزی ایران است که حاکی از تأثیر معماری منطقه زادگاه بانی (شهر گرمسیر جاجرم ) بوده است. به این ترتیب تمایل به اروپای گرایی و معماری اروپایی در شهر بجنورد در اواخر دوره قاجار محدود به بناهای احداث شده توسط حاکم شهر و در نتیجه ارتباط وسیع وی با نمایندگان کشور های اروپایی و دربار بود و این ارتباط علاوه بر نمودهای معمارانه در منابع نوشتاری این دوره از جمله سفرنامه سیاحان اروپایی و همچنین در سفرنامه های ناصرالدین شاه قاجار نیز قابل بازیابی است.
_||_
