نقش قوانین و مقررات شهری بر ساماندهی سیما و منظر شهر تهران

اسلام کرمی ¹ (استادیار)

تاريخ الإرسال : 20 الأربعاء , جمادى الأولى, 1444 تاريخ التأكيد : 13 الجمعة , جمادى الثانية, 1444

الکلمات المفتاحية: ضوابط و مقررات, قوانین شهری, واژگان کلیدی : سیما و منظر, فضای شهر, ‌نمای شهر,

ملخص المقالة :

منظر شهری، سطح تماس انسان و پدیده شهر است که از طریق تجربه انسانی و تعامل میان انسان و محیط آشکار می‌گردد. تحولات چند دهه اخیر موجب شد که ضرورت توجه به نما و ساماندهی سیمای شهری مورد توجه باشد. نگاهی گذرا به سیمای شهر امروز ،شاهدی بر اثبات ادعای مذکور می باشد. در این بین نقش قوانین و مقررات شهری به عنوان یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در شکل گیری سیما و منظر شهری مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. در این پژوهش ،تحلیل اکتشافی صورت گرفته و با طرح پرسشنامه مولفه های موثر در شکل گیری نمای شهری به صورت پیمایش میدانی استحراج شده است و پس از تحلیل ،به ارائه پیشنهادات اجرایی و کارامد برای طراحان معمار و منظر شهری می پردازیم .جامعه آماری، مدیران اجرایی ،کارشناسان متخصص و صاحب نظران شهرسازی و معماری و افراد ساکن در مناطق هستند که حضور مکرر در سطح شهر دارند.

نص كامل:



 

آرزو وفایی  ۱، اسلام کرمی ۲، مسعود یوسفی تذکر ۳، ناصر حاج محمدی۴

۱- دانشجوی دکترای گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

۲- استادیار گروه معماری، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران.

۳- استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، اردبیل، ایران.

۴- مدرس گروه یرنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

 

Arezoo Vafaeia, Eslam Karamib*, Masoud Yousefi Tazakorc, Naser Hajmohamadid

aPh.D. candidate, Architecture Department of the Islamic Azad University of Ardabil Branch, Ardabil, Iran, Email: [e-mail]

bAssistant Professor, Architecture Department of Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran, Email: [e-mail]

cAssistant Professor, Architecture Department of Islamic Azad University of Ardabil Branch, Ardabil, Iran, Email: [e-mail]

dLecturer, Department of Environmental Planning of Tehran University, Iran, Email: [e-mail]

*Corresponding author: Eslam Karami (Assistant Professor, Architecture Department of the Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran. Contact number: 0989144012454, Email: [e-mail])

 

 

 

 

این مقاله مستخرج از رساله دکتری خانم آرزو وفایی با عنوان واکاوی تاثیر ضوابط شهری در ساماندهی سیمای شهری تهران نمونه مورد مطالعه : محور خیابان ولیعصر تهران (میدان راه آهن تا میدان تجریش ) در سه دهه ی اخیر در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل در سال 1401 است.

۱- دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل، ایران. شماره تماس : [phone]

پست الکترونیکی :[e-mail]

 

۲-استادیار گروه معماری ، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران (نویسنده مسول). شماره تماس : [phone]

پست الکترونیکی : [e-mail]

 

بررسی نقش قوانین و مقررات شهری بر ساماندهی سیما و منظر شهر تهران

 

 

چکیده:

منظر شهري، سطح تماس انسان و پديده شهر است که از طریق تجربه انسانی و تعامل میان انسان و محیط آشکار می‌گردد. تحولات چند دهه اخیر موجب شد که ضرورت توجه به نما و ساماندهی سیمای شهری مورد توجه باشد. نگاهی گذرا به سیمای شهر امروز ،شاهدی بر اثبات ادعای مذکور می باشد. در این بین نقش قوانین و مقررات شهری به عنوان یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در شکل گیری سیما و منظر شهری مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. در این پژوهش ،تحلیل اکتشافی صورت گرفته و با طرح پرسشنامه مولفه های موثر در شكل گیری نمای شهری به صورت پیمایش میدانی استحراج شده است و پس از تحلیل ،به ارائه پیشنهادات اجرایی و کارامد برای طراحان معمار و منظر شهری می پردازیم .جامعه آماری، مدیران اجرایی ،کارشناسان متخصص و صاحب نظران شهرسازی و معماری و افراد ساکن در مناطق هستند که حضور مكرر در سطح شهر دارند.

واژگان کلیدی : سیما و منظر ،‌نمای شهر ،فضای شهر ،قوانین شهری ،ضوابط و مقررات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

مسأله ای که امروزه به طور چشمگیر در سیما و منظر شهری شهرهای امروز به چشم می خورد این است که سیما و منظر شهرهای امروز از نظم خاصی برخوردار نیستند. در این زمینه دو دیدگاه متمایز وجود دارد؛ عده ای از متخصصصان و کارشناسان آن را مقوله ای صرفاً فرهنگی می دانند و معتقدند که سیما و منظر شهری و چگونگی آن متأثر از فرهنگ جامعه است. در مقابل، جمعی دیگر را عقیده بر این است که چهره ی مخدوش ،عبوس و آفت زده ی سیمای کنونی شهرها ی ما حاصل بی توجهی و کم کاری های دست اندرکاران مربوطه و قوانین و ضوابط نظام مهندسی و شهرداری ها طی دهه های اخیر می باشد و برای اثبات ادعاهای خود به این نكته اشاره می کنند که در گذشته های نه چندان دور ،شهرهای کشورما ازسیمای منسجم و هماهنگی مطلوبی برخوردار بوده است. امروزه بیش از هر زمان دیگر در کلان شهرها به خصوص در تهران با هجوم آشفتگی در جنبه های گوناگون سیمای شهر مواجه هستیم.اکنون سیمای شهری از نظم کمتری برخوردار و آزار دهنده است. تفاوت آشكار در اشكال،مصالح مصرفی ،زبری و نرمی ،پیش آمدگی و پس رفتگی ، کوتاه و بلند بودن بناها همگی نشانگر عدم وجود ضوابط و مقررات کارامد برای اجرای نمای ساختمان ها و در مجموع سیمای ناهمگون و ناموزون شهری است.امروزه شهرها جولانگاه خودنمایی تك بناهایی شده است که میزان توان اقتصادی سازنده آن را به رخ بیننده می کشد.ناهماهنگی در عملكرد بنا و عدم تناسب مصالح مصرفی و شكل و فرم سیمای کالبدی خیابان ها و محله ها به شدت چشم را می آزارد.زیرا فاقد وحدت و انسجامی است که بتواند سیمای سازمان یافته ای از شهر را به نمایش بگذارد. ناخوانایی نماها و اغتشاش بصری ، تداخل در کاربری های نامناسب و ترکیب آنها باعث گردیده تا سیمای نامطلوب شهری آزاردهنده در شهرهای امروزی خودنمایی کند. معماری تك بنا و سیمای شهری با دو معضل اساسی مواجه گردیده است. اول این که معماری ساختمان ها ، در دهه های اخیر از یك الگوی مشخصی تبعیت نكرده اند و دوم این که افزایش تراکم ساختمانی از یك سو و افزایش سطح شبكه های دسترسی از سوی دیگر، معماری شهری را به دلیل عدم تناسب و تعادل در نسبت کاربریها با چالش اساسی روبرو ساخته است. ضمن این که نمای ساختمانها از یك الگوی متناسب با فرهنگ و اقلیم منطقه ای تبعیت نمیکند و ناهماهنگی بین کاربریها نیز با رعایت حسن همجواری شكل نامناسبی از معماری و سیمای شهری را به نمایش گذاشته است. همین امر منجر به پیدایش نوعی معماری شهری ناموزون و ناهماهنگ در سیما و منظر شهری گردیده است . قوانین و مقررات شهری به عنوان یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در شکل گیری سیما و منظر شهری مورد مطالعه قرار گرفته و نقش آن بر ساماندهی سیما و منظر شهر تهران مورد بررسی قرار خواهد گرفت.در این پژوهش تلاش می کنیم تا قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام و سایر نهادهای قانون گذار ، مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ،‌ مصوبات هیئت دولت ،‌مصوبات شورای شهر و بخش نامه های اجرایی با اولویت ساماندهی سیما و منظر شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته و نقش آنها در تاثیر گذاری ساماندهی سیما و منظر شهری تهران و ضمانت اجرایی آنها مورد بررسی قرار گیرد .در این راستا راهبرد ها و راهکارهای پیشنهادی برای تاثیررگذاری بیشتر قوانین و مقررات برای ساماندهی سیما و منظر ارائه خواهد شد.

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مفاهیم منظر شهری را اولین بار "گوردن کالن" در مجله »مرور معمارانه« مطرح کرد. وی منظر هر شــهر را پاسخی به رفتارهای انســانی، وضعیت آب و هوايی، شاخصهای ايمنی و به بیان ديگر مداخله هــای ماهرانه در چارچــوب افزايــش توانايیهای محیط  میداند. کالن معتقد است برداشت هر شخصی از منظر شهری متأثر از حس بینايی، حس مکان و محتوای محیطی اســت که فرد در آن  قرار میگیرد(محمودی، 1381: 59-65) به زعم کالن(1961) منظر شهری هنر یکپارچگی  بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمانها، خیابانها  و مکانهایی است که محیط شهری را میسازند)کالن، 1382) به عقیده جان راسکین، منظر شهری چیزی  بیش از یک مسئله برنامه ریزی و طراحی شهری است و در درجه  نخست مسئله ارزشها، اهداف انسانی و به رسمیت شناخته  شدن مسئولیتهای اجتماعی توسط آحاد جامعه است (گلکار ،1382)منظر شهری حاصل سطح تماس انسان و شهر است و در این راستا، انسان نه تنها در ساختار چشمانداز بصری شهر از طریق فعالیتهای خود بر منظر شهری تأثیر میگذارد، بلکه رفتار و درک ذهنی شهروندان نیز از طریق تماس با منظر شهری تأثیر می پذیرد. (Crow, Brown and Young, 2006: 282)

همچنین بیان شده است که منظر شهری، فهم شهروندان از شهر است که به واسطه ادراك نمادهای آن (ابعاد کالبدی شهر) و تداعی معانی مرتبط با آنها (ابعاد ذهنی و خاطرهای) صــورت میگیرد. اهداف سه گانه منظر شهری عبارتند از: زیبایی شناختی، فرهنگی هویتی وعملکردی(منصوری،1384). از دیدگاه گلکار (1382( منظر شهر، تلفیقی سه گانه از منظر عینی شهر، منظر ذهنی شهر و منظر عاطفی شهر اســت که مبنای رفتار قــرار میگیرد (گلکار،1382).گوردن کالن (1961) منظر شهری را هنر تناسبات میداند. منظور کالن از واژه منظر شهری براساس کالبد شهر و با تأ کید بر دیدها در شهر پایه گذاری شد. او در کتاب خود به اهمیت دیدهای پی درپی در محیط اشــاره نمود. وی در خصوص منظر شهری بیان کرد، هنگامی که ساختمانی در یک مکان به صورت منفرد ساخته میشود، تنها به عنوان یک تجربه معماری تلقی میشود، ولــی اگرتعداد زیــادی ساختمان در کنار یکدیگر ترکیب شوند، واقعه جدیدی به وقوع میپیوندد که در حوزه منظر شهری تلقی میشود؛ این واقعه جدید را هنر تناسبات می نامند (کالن، 1382(. لینچ(1961)، مفهوم تصور ذهنی شهر با انتشار کتابی با عنوان سیمای ذهنی شهر ارائــه نمود. لینچ در این کتاب ابعاد ذهنی منظر شهری را مطرح کرد، بدین ترتیب ا گر کالن بیشتر بر ابعاد عینی منظر تأ کید داشــت، لینچ ابعاد ذهنی آن را مؤکدانه مورد توجه قرار داد (لینچ، 1373). لینچ سه عامل ادراکی، فیزیکی و عملکردی را در منظر شهری با اهمیت میداند )رضا زاده1386)  وی بــرای مطالعه تصویر ذهنی شهر، هر محیط شهری را شامل سه جز میداند: هویت، ساختار و معنی.راپاپورت میگويد: »منظر شــهری کلیتی است که حتی پس از ترک محیط نیز در خاطر انســان میماند، حاصل تعامل میان انسان ناظر و محیط اوســت؛ ارتباط متقابل شخص و مکان... منظر شهر مجموعه ای از گشتالتهاست. وقتی کلیتی ذهنی میشود که به آن  معنايی استوار داده شود که از ظرفیت فرهنگی يا منطق هایی اقتباس شده است. منظر شهری در واقع کلیت به هم پیوسته ای از نمادها و نشانه هاست که به مفاهیم، ارزشها، معانی و چیزهايی شبیه به آن واقعیت میبخشد. (تیموری، 1386)

براي شهر تهران، تاكنون شش نقشه جامع تهيه شده است كه در سه مورد، اين نقشه ها در قالب طرحهاي جامع مدون قابل ارزيابي هستند. اولين طرح كه در سال 1348 به تصويب رسيد، به طرح جامع فرمانفرمائيان مشهور است. پس از بيش از دو دهه، طرح دوم (مشهور به طرح ساماندهي) توسط مهندسان مشاور آتك تهيه گرديد. سومين طرح جامع نيز، طرح جامع راهبردي- ساختاري شهر تهران است كه در سال 1386به تصويب شوراي عالي شهرسازي و معماري رسيد. اگرچه در اين طرح به واژه منظر شهري برخورد نميشود، اما در بخشهاي مختلفي از اين طرح، موضوعات مربوط به سيماي شهري مورد بحث قرار گرفته اند. اين امر با توجه به زمان تهيه اين طرح (دهه 1960ميلادي) و ادبيات موجود در آن زمان، امري طبيعي به نظر مي آيد .

بر اساس بررسی­های گلکار(1393) می­توان، نتیجه گرفت که منظر شهری به مثابه یک مفهوم از ماهیتی پویا، زنده و تکامل­یابنده برخوردار است و قلمرو اطلاق مفهوم مزبور، مستمراً و به موازات بلوغ دانش و هنر طراحی شهری مورد پالایش و صیقل قرار گرفته است. کاوش­های نشان می­دهد که مفهوم منظر شهری از لحظه تولد تا بلوغ طراحی شهری، همچون پدیده­ای زنده و پویا شاهد دگرگونی، تکامل والگوهای متفاوتی بوده و روند تکاملی آن را می­توان به مثابه زنجیره­ای متشکل از چهار حلقه تشبیه کرد، که هر حلقه الگوی خاصی از مفهوم منظر شهری را نمایندگی می­کنند. الگوهای مختلفی که تا کنون مفهوم منظر شهری را به خود گرفته­اند در شکل زیر بازتاب یافته است:

 

نمودار 1- روند تکامل مفهوم منظر شهری(گلکار، 1393: 187)

 

چارچوب مفهومی 

چارچوب مفهومی¹ تحقیق به تعریف واژگان² و متغیرها³ که در واقع مفاهیم⁴ اصلی این رساله می­باشد، می‌پردازد (Anfara & Mertz, 2014). این درحالیست که به ارتباط بین مفاهیم رساله، در بخش دیگری و تحت عنوان چارچوب نظری⁵ پرداخته می‌شود. از آنجا که دو مفهوم اصلی این پژوهش شامل «سیمای شهری» و «ضوابط و مقررات» است، این بخش رساله نیز از همین دو زیر بخش تشکیل شده است.

مفهوم نخست: سیمای شهر

سیمای شهر بر اساس سیر تاریخی ابتدا مفهومی عینی و سپس به عنوان سوژه­ای ذهنی مطرح گردید است، لذا در ادامه به منظور بازشناسی دقیق سیمای شهر، هر دو مفهوم عینی و ذهنی مورد بررسی قرار می­گیرد:

ارائه مفهومی عینی

طراحی فضاهای شهری از ترکیب ساختمان­ها و سایر المان­های بافت شهر همچون(درخت­ها، عناصر طبیعی، آب، ترافیک و علائم بصری) حاصل می­آید تا به گفته گوردن کالن، نمایش بصری محیط به شکل اعلای خود شکل گیرد. (کارمونا و همکاران، 1391: 298)گرچه عبارت منظر شهری برای اولین بار در سال 1948 توماس شارپ در مطالعه­اش در مورد آکسفورد به کار گرفته شده است، اما برخوردی بصری به مسئله منظر شهری در کار جان نش در ابتدای قرن نوزدهم و در کارهای کامیلوزیته در انتهای قرن نیز دیده می­شود. همچنین ایده­ زیته با کارهای باری پارکر و ریموند آنوین و کلاف ویلیامز الیس و دیگران در اوایل قرن بیستم توسعه یافت. در حالی که نویسندگان بسیاری در طرح مربوط به تئوری منظر شهری همکاری مؤثری داشته­اند . لیکن تئوری مدرن منظر شهری به گوردن کالن باز می­گردد، کالن با تألیف مقالات متعدد و همچنین کتاب «گزیده­ی منظر شهری» موضوع مزبور را تئوریزه کرده است. وی در پیشگفتار این کتاب به منظور توصیف مفهوم منظر شهری، می­نویسد:

«ساختمانی که در ناحیه­ای بیرون از شهر به صورتی منفرد ساخته شود، به عنوان یک تجربه معماری قلمداد می­شود. ولی اگر نیم دوجین ساختمان را با هم ترکیب کنیم از یک هنر غیر از هنر معماری استفاده شده است. در جمع کردن ساختمان­ها به دور هم چندین واقعه شروع به بروز می­کند، که در مورد یک ساختمان چنین رویدادی مطرح نیست. در لحظه عبور از برابر ساختمان­ها و بعد از گذشتن از گوشه­ای ممکن است به ناگهان با یک ساختمان غیرمنتظره­ای روبر شویم، که موجب حیرت و تعجب ما گردد(عکس­العملی که به واسطه وجود گروهی ساختمان بروز می­کند و نه بواسطه یک ساختمان به تنهایی). حالی دوباره فرض کنید، که تعداد ساختمان به صورت گروهی به طوری پیوند داده شده­اند که دسترسی به درون و بیرون این گروه ساختمانی به سهولت برای هر کس امکان­پذیر بوده و فضایی که در داخل و بین ساختمان­ها به وجود آمده هر کدام واجد زندگی برتر و بهتر از ساختمان­هایی که آنها را به وجود آورده­اند، باشد.» (کالن، 1382: 5)

ارائه مفهومی ذهنی

چنانچه در بخش اهداف تحقیق فصل اول (کلیات تحقیق) گفته شد، در این رساله از نقشه‌های شناختی و تصویر ذهنی شهروندان (و دیگر مفاهیم مرتبط با آن) با توجه به اهمیتی که در کیفیت فضاهای عمومی و زندگی شهری دارند، به عنوان فوق معیارهایی ذاتا-ارزشمند، به عنوان مبنایی برای تدوین و تشخیص ساختار اصلی سکونت‌گاه‌های انسانی در مقیاس‌های مختلف بکار گرفته خواهد شد. ارتباط بین ساختار و نقشه‌های ذهنی تنها به کارکردی که ساختار در وضوح بخشی به نقشه‌های ذهنی دارد، محدود نمی‌شود. بلکه دسته‌ای از نظریه پردازان، اساسا ساختار را موضوعی ذهنی و نه عینی و موجود در دنیای خارج دانسته‌اند. تا بدانجا که از دیدگاه لوی اشتراوس «باید ساختارها را در الگوهایی که ذهن بشر بر واقعیت تحمیل می­کند بازجست». از دیدگاه وی، ساخت «شیئی محسوس در جهان خارج نیست، بلکه امری ذهنی و اعتباری به شمار می­آید» (Levi-Strauss, 2014). به عبارت دیگر در این نحله، ساختار ساخته­ ذهن بشر است که سپس بر شکل شهر فرافکنی می­شود. این دسته از محققان برآنند که اولا ساختارهای ذهنی ناخودآگاهی را کشف کنند که میان همه­ استفاده‌کنندگان از فضا مشترک است و ثانیا روابط و قواعدی را بیابند که در تشکیل این ساختارها موثر بوده­اند (تولایی، 1386: 19-20). این موضوع نه تنها اهمیت تصاویر ذهنی را برجسته می‌کند بلکه ارتباط بین ساختار شهر و نقشه‌های شناختی را نیز نمایان می‌کند. آﮔﺎﻫﯽ و درك ﺣﺲ ﻣﺤﯿﻄ و ﺑﻮﯾﮋه درك و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﮑﺎن، یکی از ابعاد اﺻـﻠﯽ و مهم شهرسازی است. این مبحث از اواﯾـﻞ 1960 به عنوان یکی از ﺣﻮزه‌های ﻣﯿﺎن رﺷﺘﻪ‌اي ادراك ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ و گسترش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ، موضوع ﺗﺤﻘﯿﻖ و بررسی ﺣـﺲ ﻣﺮدم از ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻬﺮﯾﺸﺎن، بخش مهمی از ﺑﺪﻧﻪ علم شهرسازی را تشکیل می‌دهد (Carmona and Tissedel, 2002: 178).

فضای شهری:

فضاهاي شهري بخشي از فضاي باز و عمومي شهري هستند كه به‌نوعی تبلور ماهيت زندگي اجتماعي بوده و عرصه تعامل متقابل انسان‌ها هستند. در اين فضاها اين فرصت فراهم مي‎شود كه برخي مرزهاي اجتماعي شكسته شود و برخوردهاي از پيش تعيين نشده به وقوع بپيوندد. فضاهای باز عمومی دارای اهمیت ویژه‎ای در حیات جمعی شهروندان هستند. فضاهای عمومی در شهر را می‎توان حاصل تعامل سه فضاي فيزيكي، اجتماعي و ذهني دانست که با تأثیرگذاری بر شکل‌گیری خاطره جمعی و ایجاد فضایی اجتماعی برای روابط انسانی، نقش مهمی را در زندگی و سلامت شهروندان ایفا می‎نماید. فضای عمومی زمانی که تبدیل به عرصه‎ای برای تعاملات اجتماعی می‎شود به آن عنوان «فضای شهری» را اطلاق می‎کنند. به باور اندیشمندان معماری و شهرسازی،توسلي و بنیادی،) 1386: 17).  «فضای شهری» فراتر از فضای کالبدی و مؤلفه‌های هندسی آن است: "فضاي شهري يكي از عناصر ساخت فضايي شهر است و همراه با تاريخ ملت در دوره‎هاي مختلف به وجود مي‎آيد، شكل مي‎گيرد و دگرگون مي‎شود. اين عنصر هميشه با قلب تاريخ شهر مي‎تپيده و سرگذشت شهر را رقم مي‎زده است" 

نقی زاده و دیگران) 1392: 42)  با تاکید بر جنبه های زیبایی شناسی فضا  "فضای شهری آن دسته از فضاهای عمومی داخل شهر و عرصۀ بیرونی فضای معماری است که دارای ویژگی‌های خاص کالبدی و برتری‎های زیباشناختی نسبت به سایر فضاها باشد و بستری برای تبلور عینی و ملموس تعاملات اجتماعی و ارتباطات رودرروی مردم فراهم آورد و عموم مردم بتوانند به آن دسترسی فیزیکی و بصری، در تمام اوقات و ایام سال و به‌طور رایگان داشته باشند. "دسترسی فیزیکی و بصری به فضای شهری یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های فضای شهری است به‌طوری‌که تیبالدز نیز فضاي شهري را بخشي از بافت شهري مي‎داند كه عموم مردم به آن دسترسي فيزيكي و بصري دارند(Tibbalds, 1992). ازنظر زوکر فضای شهری ساختاری سازمان‌یافته، آراسته و واجد نظم و به‌صورت کالبدی است که برای فعالیت‌های انسانی و بر قواعد معین و روشنی استوار است (توسلی و بنیادی، 1386: 15). بنابراین فضای شهری، فضای خالی بین ساختمان‎ها نیست، بلکه مفهومی است دربرگیرنده‌ی محیط کالبدی، فعالیت‌ها، رویدادها و روابط میان آن‌ها.

مفهوم دوم: سیما و منظر شهری در نظام حقوقی ایران

درطراحی نماهاي ساختمانها در شهر دو سياست رايج وجود دارد. يکی طراحی نماي هر بنا به صورت رايج و مستقل با توجه به سليقه دوم طراحی هربنا با توجه به بناهاي اطراف و  ،طراح وکاربران پروژه ايجاد هماهنگی در خط آسمان،سطح بازشوها،مصالح ورنگ.شهرهايی که بر پايه سياست اول شکل می گيرند معمولا سيمايی مغشوش دارند. سياست دوم به ايجاد شهرهايی منجر می شود که سيمايی  ، يکنواخت و بعضا خسته کننده دارد. در گذشته ساختمانهاي شهر زيبا و مطابق با اصول  ، نه تنها از جنبه انفرادي و معطوف به خود ، بلکه در کمال احترام به اطراف ، زيباشناختی بصري طراحی میشدند در زمينه طرح خود جاي میگرفتند .با ظهور مفاهيم و عناصر  با سرعتهاي ،مانند بسياري مسايل ديگر ،شهرسازي ايران ،مدرنيته دستخوش تغييراتی شد .اجراي قوانين و  ، متفاوت در دوران متفاوت میبايست با اعتقاد به اين موضوع که نماي  ،ضوابط ساختمانی ساختمان میبايست به دنبال خلق يک کليت هماهنگ به وسيله  ، سايبان و محدوده سقفها ، بازشوهاي در ، تناسب خوب پنجرهها بررسی  ،عناصر تزيينی و... باشد ،رنگ ،مصالح ،سازه عمودي و افقی تا با اجرايی کردن اين قوانين سعی در افزايش جنبه هاي ،شوند بدون  ، زيبايی شناختی محيط شهري گردد .اما قوانين و ضوابط امروز ، نه تنها شرايط روز را تحت کنترل نياوردند ، توجه به موارد مذکور اثراتی منفی به دنبال داشتند .جهت ملموس  ، بلکه با اجرايی شدن ابتدا عوامل مؤثر بر ، در اين نوشتار ،شدن موضوع براي خواننده شکلگيري نما و در نهايت به مقايسه ضوابط و آئين نامههاي ساختمانی مربوط به نيمه ابتدائی قرن معاصر با ضوابط و آئين  تا شايد علل ناکامی دسته دوم در ، نامههاي امروز پرداخته میشود شرايط امروز روشن گردد.

الزامات مربوط به نماي ساختمانها:

- در هيچ يك از سطوح خارجي بنا نمي‌توان پنجره يا هواگير مشرف به مالكيت مجاور احداث نمود مگر اينكه از حد مالكيت مجاور حداقل 2 متر عقب‌نشيني صورت گرفته باشد در اين حالت پنجره‌ها بايستي در ارتفاع 1.80 متر از كف مربوطه به صورت غير بازشو بوده و با استفاده از شيشه مات و يا مصالح مشابه بيرون آنها غيرقابل رويت گردد. 

ـ الزام به رعايت و اجراي دستورالعمل نماسازي در پروانه ساختماني بايستي درج و قيد گردد صدور گواهي عدم خلاف، منوط به رعايت و اجرائي اين دستورالعمل است. 

ـ‌ مالك و مهندسين طراح معمار، ملزم به ارائه طرح نماي ساختمان با جزئيات رنگ، جنس و نوع مصالح با جزئيات اجرايي لازم و براساس دستورالعمل قبل از صدور پروانه ساختمان به شهرداري منطقه و اخذ تائيدهاي لازم از شهرداري مي‌باشند و براي ضمانت اجرا مي‌بايستي قبل از صدور پروانه ساختمان، توسط شهرداري منطقه از مالك و مهندسين طراح و ناظر تعهد اخذ گردد. 

ـ مهندسين ناظر معماري ملزم به نظارت بر اجراي نماي ساختمان براساس طرح نماي مصوب از زمان اجراي سقف اول مي‌باشند. 

ـ معاون شهرسازي شهرداري منطقه ملزم به نظارت بر حسن اجراي دستورالعمل نماسازي براي كليه ساختمانهاي واقع در محدوده منطقه مي‌باشد. صدور گواهي عدم خلاف مشروط به تصويب طرح نماي ساختمان در شهرداري و صدور گواهي پايان كار منوط به اجراي نما براساس طرح مصوب بنا مي‌باشد و هرگونه تخلف مهندسين در اين خصوص مي‌بايست به معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تبريز اعلام و منعكس گردد. 

ـ رعايت اصول معماري اصيل و بومي بعنوان اساس و پايه در طراحي و اجراي نماي ساختمانها الزامي است و استفاده از سبك‌ها و فرم‌هاي نامتعارف با معماري اصيل در نماي ساختمان در طراحي و احداث بنا ممنوع مي‌باشد.

ـ طراحي و اجراي ساختمان‌ها بايستي به صورتي باشد كه با منظر شهري و مولفه‌هايي از آن جمله خيابان، محله، عناصر طبيعي و محيطي و هنجارهاي فرهنگي متناسب و هماهنگ باشد. ـ ساختمانها مي‌تواند به نحوي طراحي شود كه شكل، مقياس، مصالح، رنگ و تناسبات حجم آن هماهنگ با محيط پيرامون باشد و از مصالح بوم آورد براي نماسازي استفاده گردد. 

ـ استفاده از سنگ‌هاي طبيعي و مصنوعي با رعايت ضوابط و نكات ايمني و صرفاً با رنگ‌هاي مشخص تعريف شود. 

ـ استفاده از نماهاي پرده‌اي (آلومينيوم شيشه‌اي كامپوزيت شيشه رفلكس و...) در نماهاي اصلي و جانبي ساختمانهاي عمومي و دولتي ممنوع مي‌باشد. ـ‌ استفاده از نماي كامپوزيت و آلومينيومي مشروط به رعايت مبحث چهارم مقررات ملي ساختمان ايران و بصورت محدود و حداكثر در حد 10% سطح كل نماي ساختمان صرفاً براي ساختمانهاي مسكوني قابل قبول است هرچند كه اساساً اين نوع مصالح توصيه نمي‌شود. 

ـ جنس نما در كليه سطوح نماي ساختمانها مي‌بايست قابل پاكسازي بوده و موجب آلودگي‌هاي زيست محيطي و بصري نشود. 

ـ نماي بدنه شمالي ساختمان كه در مجاورت مالكيت غير است مي‌بايست از ارتفاع 2.5 متر به بالا و الزاماً در محدوده مالكيت، نماسازي گردد. 

ـ طرح نماي كليه ساختمانهاي مسكوني گروههاي «ج و د» و همچنين همه‌ي ساختمانهاي عمومي، اداري، خدماتي، تجاري، بانكها و... و تمام ساختمانها با هر نوع كاربري و هر تعداد طبقه كه در مجاورت ميادين و تقاطع‌ها و خيابانهاي اصلي با عرض 22 متر و بيشتر مي‌باشند بايد تعريف شوند و نماي ساختمانهاي واقع در منطقه تاريخي تبريز الزاماً مي‌بايست به تاييد معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تبريز (كميته تخصصي نما و سيماي شهري) برسد. 

ـ استفاده مناسب و اصولي از مصالح و تكنولوژي‌هاي نوين در طراحي و اجراي نماهاي ساختمان در صورتيكه همخوان و هماهنگ با اصول اين دستورالعمل باشد و موجب آلودگي‌هاي زيست محيطي و بصري نشود و مشروط به تائيد معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تبريز قابل بررسي خواهد بود. 

ـ به منظور خلاقيت طراحي و براي نماي ساختمانهاي شاخص و عمومي (در صورتيكه داراي طرح خاص باشد) طرح بصورت ويژه و با رعايت اصول دستورالعمل و با حضور طراح، بصورت موردي در معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تبريز (كميته تخصصي نما و سيماي شهري) قابل بررسي خواهد بود. 

ـ نماي ساختمانهاي بلند مرتبه تابع ضوابط و شرايط ويژه مي‌باشد و مي‌بايست به تائيد معاونت شهرسازي و معماري شهرداري تبريز (كميته تخصصي نما و سيماي شهري) برسد.ـ اجراي بام سبز طبق ضوابط مربوطه و مشروط به تائيد معاونت شهرسازي و معماري (كميته تخصصي نما و سيماي شهري) مجاز بوده و توصيه مي‌ گردد. 

ـ نماي ساختمانهاي مجاور و در حريم بناهاي تاريخي، تابع ضوابط و مقررات مصوب ذيربط خواهد بود. 

ـ انواع مبلمان و تابلوهاي شهري، تابع ضوابط و مقررات مربوطه مي‌باشد. در اين صورت در طراحي نماي ساختمانهاي عمومي، تجاري، خدماتي، اداري، درماني و... مي‌بايستي محل تابلو پيش‌بيني و تعيين گردد و در انطباق با مبحث بيستم مقررات ملي ساختمان ايران و بصورت هماهنگ براي صنوف مختلف تهيه شود.

ساماندهی مدیریت سیما و منظر شهر تهران

نظر به اهمیت ساماندهی وضعیت زیباسازي شهري و اثرات چند جانبه آن در حوزه هاي عمرانی، فرهنگی، اجتماعی، ترافیکی، رفاهی و اقتصاد شهري و با توجه به لزوم مشارکت شهروندان و مجموعه مدیریت شهري در این امر با استناد به وظایف و مقررات موضوعه شهرداري تهران موظف است با محوریت سازمان زیباسازي شهر تهران و با هماهنگی سایر حوزه هاي اجرایی ذیربط و همکاري و مشارکت شهروندان تهرانی و به ویژه انجمن هاي معتمدین محلات و همچنین بخش خصوصی نسبت به تهیه و ارائه لایحه ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهري و کیفیت محیطی شهر تهران خصوصا در مواردي هم چون مبلمان شهري، نورپردازي، رنگ آفرینی، گرافیک محیطی، حجم ها، نشانه ها، تندیس ها، نمادها، فضاهاي عمومی، نماي اماکن و بناهاي شهري و سایر موارد مرتبط و در حوزه وظایف سازمان زیباسازي شهري تهران و براساس شاخصه هاي به شرح ذیل با رعایت آئین نامه هاي موجود و حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ ابلاغ به این مصوبه اقدام نماید. 

الف)توجه و تأکید و بر اولویت بخشی بر عام المنفعه بودن موضوع سیمايشهري.

ب) تدوین برنامه اي مشخص به منظور ارتقاء سطح آگاهی عمومی

شهروندان. نسبت به اهمیت کیفیت سیما و منظر شهري در حوزه هاي گوناگون زندگی فردي و اجتماعی.

ج) استفاده از قابلیت هاي مشارکت هاي مردم در قالب گروه هاي داوطلبانه مردمی به ویژه انجمن هاي معتمدین محلات (شورایاري ها) و سازمان هاي مردم نهاد در ساماندهی وضعیت زیباسازي شهر تهران.

د)تأکید بر رویکرد توسعه محلی و محله محوري در برنامه ریزي شهري و تهیه و تدوین دستورالعمل هاي اجرایی مرتبط بر این اساس.

ه) توجه به نکات ایمنی، راحتی و روانی تردد وسایل نقلیه و عابرین پیاده به ویژه معلولین، کودکان و سالمندان و توجه به ارزش هاي فرهنگی، مذهبی و ارزش هاي فرهنگی، اجتماعی انقلاب و دفاع مقدس و مولفه هاي مرتبط با الگوي شهر اسلامی و ایرانی در ساماندهی وضعیت مبلمان شهري.

ز) توجه به مؤلفه هاي موثر بر وضعیت زیباسازي شهري در ارتقاء سلامت روانی  جسمانی شهروندان و ایجاد آرامش، نشاط و شادابی عمومی در شهر تهران با لحاظ ساختار سنی و جنسی مخاطبین.

ح) توجه به حفظ آثار و نشانه هاي مرتبط با موضوع هویت شهري به ویژه آثار و فضاهاي تاریخی و فرهنگی، طبیعی و اقلیمی موجود در شهر تهران.

ط) توجه و اهمیت هماهنگی میان کلیه حوزه هاي اجرایی و مدیریتی مرتبط و مؤثر بر موضوع ساماندهی سیماي شهر تهران به ویژه حوزه خدماتی.

ي) توجه به کیفیت سیما و منظر شهري و اثرگذاري آن بر شکل گیري فضاهاي عمومی شهر تهران و توسعه سطح تعاملات اجتماعی افراد در یک جامعه در طراحی هاي شهر تهران.

ك) هماهنگی با طرح هاي جامع و تفصیلی شهر تهران.

روش شناسی تحقیق و تحلیل داده ها

پژوهش حاضر، با توجه به ماهیت و اهداف تحقیق از نوع تحقیقات کاربردي است که به لحاظ ویژگی در نحوه جمع آوري اطلاعات، از نوع توصیفی-پیمایشی است که به صورت نظرخواهی و به شکل میدانی انجام می گیرد.گردآوری اطلاعات از طریق مطالعه اسناد بالادست و طرح های فرادست متون علمی به همراه قوانین ومقررات مرتبط و پرسشنامه می باشد. در صورت نیاز برای تجزیه و تحلیل آماری داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده می شود. بعلاوه اسناد حقوقی از جمله برنامه ها ملاک عملش شهرداری تهران، مصوبات شورای اسلامی شهر تهران و قوانین و مقررات ملاک عمل شهرداری تهران استفاده شده است. در این تحقیق تحلیل داده ها با استفاده از روشهای مناسب آماری (با توجه به نوع تحقیق و فرضیه ها و روشهای جمع آوری اطلاعات) به دو شکل توصیفی و استنباطی انجام گردید.

 

 

جدول 1 اولویت بندی عوامل بازدارنده مؤثر بر پیاده‌سازی نما در قالب بهبود و ساماندهی سیما ومنظر شهر تهران

عوامل بازدارنده	شاخص ها	میانگین رتبه	اولویت
سیاست‌گذاری و تنظیم مقررات	نبود عزم جدی در سطوح مختلف مدیریتی برای ساماندهی سیما ومنظر شهری	3.79	1
	نبود برنامه و الگوی مشخص برای ساماندهی سیما ومنظر توسط شهرداری	3.58	2
	نبود بسترهای قانونی بالادستی و کمبود ظرفیت‌های قانونی اعم از آیین‌نامه، دستورالعمل و...	3.28	2
	نبود ظرفیت‌های کافی در جهت تعریف مشوق‌های لازم برای ساماندهی سیما ومنظر ساختمانهای با قدمت بالا	2.48	4
	تداخل و ناهماهنگی در سیاست‌های اتخاذ شده توسط دستگاه‌های اجرایی و مراجع تصمیم‌گیر	1.87	5
مطالعات، آماده‌سازی و فرآیند ارجاع پروژه‌ها	غیرشفاف بودن فرآیندها و مقررات مرتبط با سیما ومنظر	3.51	1
	نبود چارچوب مشخص برای جبران هزینه های مربوط به ساماندهی سیما ومنظر توسط مالکان	3.42	2
	ضعف در ارائه اطلاعات مناسب به مالکان/شهروندان در خصوص سیما ومنظر شهری	3.15	2
	عدم اعتماد مالکان به برنامه های دستگاه‌های اجرایی	2.86	4
	عدم انجام مطالعات لازم به منظور شناسایی و تخصیص بهینه ضوابط و معیارهای ساماندهی سیما ومنظر	2.05	5
تأمین مالی و حمایت مالی	بالا بودن هزینه های ساماندهی نمای ساختمانهای از قبل ساخته شده	2.50	1
	عدم تعریف سازوکار ارائه مشوقهای مالی برای ساماندهی سیما ومنظر شهری توسط دستگاههای اجرایی	1.93	2
	کمبود منابع مالی جهت ارائه تسهیلات و ابزارهای تشویقی به شهروندان	1.58	3
ظرفیت‌سازی و ارتقای دانش و مهارت نهادهای اجرایی و مالکان/شهروندان	کمبود دانش و مهارت کارکنان دستگاههای اجرایی برای ساماندهی سیما و منظر شهری	3.77	1
	نبود اطمینان شهروندان به ایفای تعهدات دستگاههای اجرایی	3.33	2
	عدم آشنایی کافی دستگاه‌های نظارتی با اهمیت و موضوع ساماندهی سمیا ومنظر شهری	2.79	3
	کمبود دانش و مهارت شهروندان و مالکان با نظام اجرایی ضوابط نما	2.69	4
	تلقی نادرست دستگاه‌های اجرایی و مالکان از ضوابط و مقررات مرتبط با ساماندهی سیما ومنظر شهری	2.42	5

 

جدول 1 میانگین رتبه و اولویت بندی شاخص های عوامل بازدارنده مؤثر بر پیاده‌سازی نما در قالب بهبود و ساماندهی سیما ومنظر شهر تهران را نشان می دهد.

 

 

 

 

جدول 2 اولویت بندی عوامل پیش برنده مؤثر بر پیاده‌سازی نما در قالب بهبود و ساماندهی سیما ومنظر شهر تهران

عوامل پیش برنده	شاخص ها	میانگین رتبه	اولویت
سیاست‌گذاری و تنظیم مقررات	برنامه‌ریزی جهت تدوین ضوابط مرتبط با حمایتهای مالی دستگاههای اجرایی برای سماندهی سمیا و منظر شهری	3.34	1
	تدوین آیین‌نامه/دستورالعمل ارزیابی حوزه های تخصصی صدور پروانه در زمینه اجرای ضوابط نما	3.26	2
	تدوین قوانین، آیین‌نامه/دستورالعمل های مرتبط با ضمانت اجرایی ضوابط نما	3.10	3
	ایجاد نهادهای تنظیم مقررات با هدف سیاست‌گذاری و نظارت بر کمیت و کیفیت سیما و منظر شهری	3.04	4
	نظارت و پیگیری مستمربرای دریافت پایان کار ساختمان توسط دستگاه‌های اجرایی	2.25	5
مطالعات، آماده‌سازی و فرآیند ارجاع پروژه‌ها	ضروت تعریف ضوابط نمای متناسب با نوع کاربری	2.07	1
	انجام مطالعات جامع مرتبط با تدوین ضوابط سمیا ومنظر شهری	2.02	2
	ایجاد و تعریف چارچوب‌های مورد نیاز اسناد مرتبط با ضوابط نما با مشارکت شهروندان	1.91	3
تأمین مالی و حمایت مالی	تدوین بسته های تشویقی مالی برای ترغیب شهروندان جهت ساماندهی نمای ساختمانهای قدیمی	-	-
ظرفیت‌سازی و ارتقای دانش و مهارت در بخش عمومی و خصوصی	برگزاری دوره‌های ترویجی و آموزشی در دستگاه‌های اجرایی	3.23	1
	تشویق و تنبیه دستگاه‌های اجرایی براساس ارزیابی عملکرد در ساماندهی نمای شهری	3.14	2
	تشکیل واحد تخصصی ساماندهی نما در دستگاه‌های اجرایی با پرسنل آموزش دیده بهمراه مسئولیت و اختیارات متناسب	2.98	3
	برگزاری نشست با حضور دستگاه‌های نظارتی به منظور هماهنگي و همراهي بیشتر با دستگاه‌های اجرايي در ساماندهی نما	2.88	4
	برگزاری همایش‌های عمومی معرفی تاثیر ساماندهی نما بر بهبود فضای کالبدی شهر	2.78	5

 

جدول 2 میانگین رتبه و اولویت بندی شاخص های عوامل پیش برنده مؤثر بر پیاده‌سازی نما در قالب بهبود و ساماندهی سیما ومنظر شهر تهران را نشان می دهد.

بحث و نتیجه گیری

ساختمان یک موجود خودبسنده نیست که بتواند تمام توجه طراح و مالک را به خود جلب کند بلکه باید با حفظ شخصیت و اعتبار خود، عنصري از یک فضاي شهري وحدت یافته باشد. هنگام برنامه ریزي جهت طراحی و احداث یک ساختمان شاخص، نیاز است که مالکین مسلط بر وظایف خود و پایبند قوانین و مقررات وضع شده باشند. بر این اساس، ضوابط ذیل، براي مالکین ارائه شده است. این ضوابط، ساخت و سازها و آن بخش از تصمیمات مالک را که بازتاب کالبدي و فضایی دارد، کنترل و هدایت میکند. چنانچه این ضوابط کارآمد باشند و به صورت کارآمد هم به اجرا دربیایند، تضمین کننده توسعه هماهنگ و با اصول خواهند بود.

• احداث ساختمانهاي شاخص دار خیابانهاي فرعی ممنوع میباشد.

• استقرار یک بناي شاخص تنها میتواند در جایی باشد که باعث گره ترافیکی و راهبندان نشود.

• ساختمانهاي واقع در محدوده بافت تاریخی ملزم به رعایت ضوابط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگري و صنایع دستی میباشند.

• در انتخاب مکان براي ساختمان شاخص باید به کاربري هاي همجوار توجه شود.

• اختصاص کاربري به غیر از کاربري تعیین شده براي ساختمان ممنوع است.

•باید ارتفاع مجاز ساختمان شاخص بر اساس ضوابط و پهنه بندي طرح تفصیلی باشد.

• نماسازي براي تمام سطوح اصلی و فرعی ساختمان، اجباري است.

• استفاده از فرم هاي نامتعارف در طراحی ساختمان ، ممنوع است.

• مصالح ساختمان در هماهنگی با ساختمانهاي محدوده باشد.

• در طراحی نماهاي تمام شیشه اي باید استانداردهاي انعکاس نور رعایت شود.

• مالکین ملزم به رعایت ابعاد و فرم و طرح تعیین شده توسط طراحان و کمیته هستند.

• فرم نورپردازي بناها باید با فرم بنا هماهنگ باشد.

• به کارگیري نورهاي خیره کننده، استفاده ازرن گهاي تند و نورپرداز ي هاي نامتعارف ممنوع میباشد در صورت استفاده از نقاشیهاي دیواري و یا نصب تابلوهاي مختلف جهت

•پوشش نماهاي فرعی، طرح مربوطه قبل از اجرا میبایست به تصویب کمیته تخصصی بناهاي شاخص برسد.

• ورودي پارکینگ از معبر فرعی باشد.

• نماي تایید شده بناها باید به نحو مناسبی در کارگاه ساختمانی پروژه نصب و در معرضدید عموم قرار گیرد.

• مالک، تابلویی حاوي اطلاعات ساختمان مشرف بر هر یک از معابر همجوار که قرار است ساختمان در آن ساخته شود را نصب نماید

•صدور پایا نکار بعد از اتمام عملیات ساختمانی اعم از قسمتهاي داخلی و کلیه نماهاي ساختمان امکان پذیر میباشد.

• صدور گواهی پایان عملیات ساختمانی منوط به انطباق نماي اجرا شده با نماي مصوب است.

• مالکین ملزم به اجراي نقشه هاي مصوب در کمیتههاي نما از جمله کمیته بناهاي خاص و رعایت سایر ضوابط و مقررات مرتبط با نما هستند. در صورت عدم رضایت، تخلف ساختمانی یاد شده به کمیسیون ماده 100 قانون شهرداريها ارجاع میشود.

• درج نماي تایید شده در پروانه عملیات ساختمانی الزامی است و صدور پروانه ساختمان بدون درج نماي تایید شده در آن ممنوع است.

ضوابط عام طراحی نما براي شهر تهران با هدف افزایش انسجام و هماهنگی نماهاي شهري ارائه شده است. در تهیه این ضوابط از مصوبات شورایعالی نما و منظر، طرح تفصیلی شهر تهران، مبحث 4 20 و 22 مقررات ،19 ، ملی ساختمان، انضباط نما، نظم نما، لایحه طراحی، پایش و اجرا نماهاي شهر تهران، نشریه 714 ، استاندارد 2800، ضوابط و مقررات شهرسازي و معماري براي افراد داراي معلولیت جسمی و حرکتی، ساماندهی طراحی مساجد و ساختمانهاي شهرداري تهران و اصلاح نماسازي ابنیه در شهر تهران، ضوابط و شاخصهاي بازیابی هویت شهرسازي و معماري اسلامی- ایرانی و نامه مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازي استفاده شده است.پس از بررسی منابع مذکور توسط مشاور، وجود برخی از ضوابط در کنار مجموعه ي ضوابط تدوین شده، ضروري بود که با استفاده از نظرات و تعامل با کارفرما به صورت ضوابط و توصیه هاي پیشنهادي به آن ها اضافه شد. ضوابط و توصیه هاي عام در مجموعه حاضر در قالب 6 موضوع اصلی زیر ارائه شده است:

حجم (لفاف فضایی و تخلخل حجمی جداره)

ارکان (ارکان عمودي و افقی)

مصالح و رنگ

روزنه ها و بازشوها و ورودي ها

تأسیسات و الحاقات (تابلوها، جزییات تزیینی و پوشش گیاهی، سایبان، نرده و حفاظ)

نورپردازي

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست منابع

•       بحرینی، حسین، ( 1371)؛مجموعه مقالات،مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازي و معماري ایران ، وزارت
مسکن و شهرسازي

•       بِرك، اُگوستن. 1387. منظر، مكان، تاريخ. ت : مريم السادات منصوري، باغ نظر، شماره 9.

•       بل، سایمون (1386: "( عناصر طراحی بصری منظر" ، محمد احمدی نژاد، تهران، نشر خاک

•       بل، سایمون (1386: "( منظر، الگو، ادراک و فرآیند" ، بهناز امین زاده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

•       بنیادي، ناصر و محمود توسلی، (1386)؛طراحی فضاي شهري ، فضاهاي شهري و جایگاه آن در زندگی و
سیماي شهري ، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازي و معماري

•       بيشابور (31 تير ماه 1387) روزنامه شهرستان (ص3)، سال سوم، شماره 122.

•       پاکزاد،جهانشاه(1385)سیماي شهر:آنچه کوین لینچ از آن می فهمید،فصلنامه آبادي ،ساال شانزدهم شماره 53 ، ص 20 -26

•       پاکزاد، جهانشاه (1385(، راهنماهای طراحی فضاهای شهری،  وزارت مسکن و شهرسازی، تهران

•       پاکزاد، جهانشاه(1382)، »معیارهای کیفی سنجش فضا«، فصلنامه آبادی، سال 13، شماره 39 )تابستان 1382 شماره چهارم دوره جديد(صفحات 100-94، مرکز مطالعاتي و تحقیقاتي شهرسازي و معماري، تهران

•       پاکزاد، جهانشاه (1386(، مبانی نظری و فرآیند ّطراحی شهری، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران

•       توسلی، محمود: قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی ایران

•       تيلور، نايجل. 1385. عناصر منظر شهري و هنر طراحي شهري. ت : وحيد تقي ياري، پيوند فيروزه، فصلنامه آبادي، شماره 53 : 86 تا 92

•       لنگ، جان. طراحي شهري، گونه شناسي رويه ها و طرح ها. ت : سيدحسين بحريني، تهران : انتشارات دانشگاه تهران.

•       ذکاوت،کامران، (1389)؛ مقاله معماري خیابانی و هویت سیماي شهري درایران ،ماهنامه دانشنما ، شماره 180،

•       رضازاده، راضيه (1380) "بحران ادرکي ‌رفتاري در فضاي شهري" مجله شهر داري ها، ويژه نامه شماره ۵، طراحي شهري، سازمان شهرداري‌هاي کشور.

•       گلكار، كورش. 1385. مفهوم منظر شهري. فصلنامه آبادي، شماره 53 : 38 تا 47.

•       صالحی میلانی،ساسان،1380،«تأثیر ضوابط و مصوبات مقطعی بر سازمان کالبدی شهر تهران»؛ نشریه آبادی، شماره 39،نشریه آبادی،تهران.

•       فرجامي، امير. 1385. سيماي شهر، منظر شهري. فصلنامه آبادي، شماره 53 : 4 تا 5.

•       فرمانفرمائيان، عبدالعزيز. 1347. طرح جامع تهران. سازمان برنامه، ج 2. فرمانفرمائيان، عبدالعزيز. 1347. طرح جامع تهران. سازمان برنامه، ج 4

•       قاسمي اصفهاني‌،مرواريد )1383( "اهل کجا هستيم؟" هويت بخشي به بافت‌هاي مسکوني» تهران، انتشارت روزنه، چاپ اول

•       گلکار،کورش(1385)مفهوم منظر شهري،فصل نامه آبادي سال شانزدهم.شماره 68ص83-23

•       گوردن،کالن(1382) گزیده منظر شهري ،ترجمه ي منوچهر طبیبیان،تهران،انتشارات دانشگاه تهران

•       لنگ، جان. طراحي شهري، گونه شناسي رويه ها و طرحها. ت : سيدحسين بحريني، تهران : انتشارات دانشگاه تهران.

•       لینچ،کوین(1387)سیماي شهر،ترجمه منوچهر مزینی،موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،تهران

•       لینچ،کوین(1376)تئوري شکل شهر خوب، ترجمه ي سید حسین بحرینی،چاپ اول،تهران، انتشاارات دانشاگاه تهران

•       لینچ، کوين (1381، ب)، »بازنگري در سیماي شهر« (منظر ذهني شهر(، مترجم کوروش گلکار، فصلنامه صفه، شماره 34، صص 83-74، تهران

•       لینچ، کوين ( 1381 (، تئوري شکل شهر، ترجمه سید حسین بحريني، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم با تجديد نظر، تهران

•       لینچ، کوين (1383(، سیماي شهر، ترجمه منوچهر مزيني، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، تهران

•       محمودی، محمد مهدی ( 1381)، »تاثیر بزرگراههاي درون شهري در تغییر منظر شهري تهران«، فصلنامه هنرهای زیبا،
شماره12زمستان 81، پرديس هنرهای زيبا دانشگاه تهران، تهران

•       محمودي،امیر سعید،(1389) ،نظرگاه منظرشهري، مجله تخصصی منظر، انتشارات پژوهشکده نظر، شماره 11
آبان و آذر

•       محمودي، سيد امير سعيد، (1385) منظر شهري؛ مروري بر چند نظريه : 54 تا 61.

•       ماتلاک، جان (1388: "( آشنایی با طراحی محیط و منظر" ، سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، موسسه نشر شهر

•       موثقي،رامين وسحر آیرملو (1385 )" عناصر هويت فرهنگي‌ در شهر" مرجع مهندسي‌ عمران، اولين همايش بين‌المللي شهر برتر طرح برتر، سازمان عمران و شهرداري‌هاي همدان.

•       مدني پور، علي (1384(طراحي فضاي شهري؛نگرشي برفرايندي اجتماعي و مكاني، ترجمه : فرهاد مرتضايي، شركت پردازش و برنامه ريزي شهري (وابسته به شهرداري تهران)، چاپ دوم.

•       مدني پور،علي (1379‌) "طراحي فضاي شهري"چاپ اول نگرشي بر فرايند اجتماع و مکاني» ترجمه فرهاد مرتضايي، تهران، شرکت پردازش و برنامه ريزي شهري.

•        هاگــت، پيتر (1379)جغرافيا:تركيبينو، ج2، ترجمه : شــاپور گودرزي نژاد، انتشارات سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني (سمت)، چاپ دوم

•       مزینی ، منوچهر،(1387)، مقالاتی در باب شهر و شهرسازي ، انتشارات دانشگاه تهران،تهران

•       منصوري، سيدامير. 1382. درآمدي بر شناخت معماري منظر. باغ نظر، شماره 2

•       منصوری، سید امیر (1389)، »چیستی منظر شهری«، ماهنامه منظر، شماره نهم، مرکز تحقیقات نظر، تهران

 

2

 

---

[1]  Theoretical Framework

[2]  Terms

[3]  Variables

[4]  Concepts

[5]  Conceptual Framework