تحلیل جایگاه برنامهریزی مشارکت پذیر مردمی در چشمانداز سازی توسعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین)
الموضوعات :
بهرام ایمانی
1
,
جواد معدنی
2
,
رضا طالبی
3
1 - دانشیار گروه برنامهریزی شهری و روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت دولتی و گردشگری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد، جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
الکلمات المفتاحية: توسعه روستایی, چشمانداز سازی روستایی, مدیریت مشارکتی روستایی, مدیریت روستایی, دهستان آبگرم شهرستان سرعین,
ملخص المقالة :
مقدمه: غفلت از تبیین تحولات روستایی و برآیند آن بر چشمانداز روستایی، روند توسعه‌پذیری روستایی را با مسائل و مشکلات جدی مواجه می نماید.
هدف: هدف از پژوهش حاضر تحلیل جایگاه برنامهریزی مشارکت پذیر مردمی در چشمانداز سازی توسعه روستایی بر مبنای قابلیت‌ها و ظرفیتهای موجود توسعه آتی به‌ویژه از منظر مشارکت روستاییان و خواست آنان بر اساس وضعیت موجود در دهستان آبگرم شهرستان سرعین است.
هدف: هدف این پژوهش تحلیل میزان تاب‌آوری منطقه شرق گیلان در برابر زلزله و بررسی تبعات مختلف جلوگیری از آسیبپذیری سکونتگاه‌ها است.
روش‌شناسی تحقیق: روش مطالعه در این پژوهش که بر پژوهش موردی استوار است، توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن نیز ساکنین دهستان آبگرم در شهرستان سرعین است و اطلاعات آن بر مبنای مطالعات میدانی و کتابخانهای به دست آمده است. پنج شاخص اصلی مسائل توسعه، آماده بودن بستر مشارکت، نقش مدیریت روستایی در توسعه روستایی، ظرفیت پذیری مشارکت روستاییان در مدیریت و توسعه روستایی و همچنین اندازسازی توسعه روستایی با گویههای مختلف، محوریت سنجش موضوع این پایان‌نامه از میان ساکنین 384 نفر از ساکنین دهستان و مدیریت مجموعه بر اساس مدل کوکران بوده است. استفاده از مدل تحلیلی SWOT و همچنین نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های آماری متناسب با آن، زمینه‌های اصلی تحلیل این نوشتار است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش شامل ساکنین دهستان آبگرم در شهرستان سرعین میباشد.
یافته ها: یافتههای این مطالعه در حوزه پژوهش میدانی نشان میدهد که سه چشمانداز دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، زيبا و با آسایش، دهستانی با هویت و فرهنگي، مشارکت‌جو و جذاب براي گردشگران و در نهایت دهستانی كشاورزي و دامدار مدار به‌عنوان چشماندازهای اصلی توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفتند.
نتایج: مطابق با نتایج تحقیق میتوان گفت که مشارکت دادن روستاییان میتواند به عنوان فرآیندی است که از طریق آن تهیدستان و محرومان سازماندهی می شوند تا بتوانند از طریق این سازماندهی به تلاشهای توسعهای مبادرت ورزند و اگر بتوان اقشار مختلف روستایی را در ایجاد عرصه و سازماندهی مطلوب به خوبی راهنمایی و هدایت کرد، این عرصه و سازمانها برای روستاییان به ابزاری برای بیان خواستههایشان بدل میگردد که از این طریق میتوانند به خواستههای منطقی خود دست پیدا کنند که در نهایت بهبود و ارتقای سطح مشارکت روستاییان؛ بهبود وضعیت اقتصادی و درآمدی و توسعه و پایداری روستایی ایجاد می‌شود.
ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا. (۱۳۸۸). توسعۀ روستایی با تأکید بر جامعۀ روستایی ایران. چاپ سوم، تهران: نشر نی.
استعلاجی، علیرضا؛ خانی، علیرضا و الهقلی نژاد مهناز. (1390). نقش دهیاری ها در توسعه روستایی. دانشنامه، 82، 22-15. https://www.sid.ir/paper/91294/fa
اميني، امير مظفر و اسماعيلي فلاح، مريم. (1387). موفقيت شركت¬هاي تعاوني استان اصفهان و ارزيابي سازه¬هاي موثر بر آن. علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي، 12(46)، شماره 46، 270-250.
اوکلی ، پیتر و مارسدن، دیوید. (1370). رهیافت¬های مشارکت در توسعه روستائی. مترجم منصور محمودنژاد، تهران: وزارت جهاد سازندكي، مركز تحقيقات و بررسي مسائل روستایي.
پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1385). نظریه¬های توسعه روستایی. تهران: انتشارات سمت.
سرور، رحیم؛ موسوی، میرنجف و دانیالی، تهمینه. (1390). رابطه مشارکت محلی و توسعه روستایی: مطالعه موردي بخش مرحمت آباد. روستا و توسعه. (2)14، 137-117. https://doi.org/10.30490/rvt.2018.59163
خادم¬الحسینی، احمد و عارفی پور، صفیه. (1391). شهرسازی مشارکتی و جایگاه مردم دربرنامه ریزی شهر. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 7(2)، 123-108. https://sanad.iau.ir/fa/Journal/jshsp/Article/1032733
رستمی، کیومرث. (1382). نقش مشارکت مردمی در توسعه روستایی با تاکید بر مشارکت¬های سنتی و جدید. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
رکن¬الدین افتخاری، عبدالرضا و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). توسعه روستایی با تاکید بر کارآفرینی (تعاریف،دیدگاهها و تجربیات). تهران: انتشارات سمت.
رضواني، محمدرضا و احمدي، علي. (1387). شوراهاي اسلامي روستايي، مشارکت مردمي و توسعه روستايي (مطالعه موردي: دهستان حکيم آباد، شهرستان زرنديه، استان مركزي). نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 1(4)، 49-35.
فتحی، سروش و مطلق، معصومه. (1389). رويكرد نظري بر توسعه پايدار روستايي مبتني بر فنآوري اطلاعات و ارتباطات(ICT). جغرافياي انساني، 2(2)، 66-44 . https://www.sid.ir/fileserver/jf/24513890204.pdf
فراهانی، حسین؛ خوشرفتار، رضا و حاجی¬پور، مجتبی. (1392). ارزیابی فرآیند مشارکت مردم در بازسازی سکونتگاه¬های زلزله زده (مطالعه موردی: دهستان شیروان). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 1(8)، 85-71.
https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1032658/FullText
گباخلو، رمضانعلی و مرادنژادی، همایون. (1380). خودیاری و جامعه روستایی. مجله جهاد، 22(91)، 87-93.
مطیعی لنگرودی، سید حسن. (۱۳۹۰). برنامهریزی روستایی با تأکید بر ایران. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
مشکینی، ابوالفضل؛ رضاعلی، منصور؛ یوسفی، رشید و ولی¬زاده، زینب. (1394). سنجش میزان رضایت¬مندی شهروندان از عملکرد سازمان سرمایه¬گذاری و مشارکت¬های مردمی (مطالعه موردی: منطقه 6 شهر تهران). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 2(10)، 79- 96. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1032676
مومن صفایی، زهرا و کاظمتین، فرزانه. (1391). بررسی نقش و جایگاه مشارکت زنان در توسعه روستایی (مطالعه موردی: ارزیابی مشارکت زنان در توسعه روستایی). اولین کنفرانس ملی الکترونیکی کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، موسسه آموزش عالی راوند (14-1)، تهران: ایران.
نجفی کانی و محمد میرزاعلی. (1391). بررسی و سنجش میزان مشارکت مردم و نقش آن در توسعه روستایی (مطالعه موردي: دهستان سلطانعلی شهرستان گنبدکاووس). فصلنامه مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 7(20)، 130-118.
https://sanad.iau.ir/fa/Journal/jshsp/Article/1032753
هاشمی، نگین؛ رستمی، مسلم و نصیرناتری، جعفر. (1403). ارزیابی شاخصهای مؤثر بر مشارکت شهروندان در امور شهری در شهر کرمانشاه با رویکرد معادلات ساختاری تفسیری. مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 19(5)، انتشار آنلاین.
https://sanad.iau.ir/fa/Journal/DownloadFile/1032400
یاسوری، مجید؛ امامی، سیده فاطمه. (1400). مشارکت مردمی و توسعه یافتگی روستایی (مطالعه موردی: دهستان سراوان، شهرستان رشت، استان گیلان). مطالعات برنامه¬ریزی سکونتگاه¬های انسانی، 16(1)، 28-15. dor: 20.1001.1.25385968.1400.16.1.2.5
Bhalla, K., Tarun, K., & Jananee, R. (2019). An Integrated Rural Development Model based on Comprehensive Life-Cycle Assessment (LCA) of Khadi-Handloom Industry in Rural India. Procedia CIRP, 69(5), 493-498. https://doi.org/10.1016/j.procir.2017.11.072.
Cebotari, S., Marius, C., Ciprian, M., & Florin, Z. (2017). Renewable energy's impact on rural development in northwestern Romania, homepage:www.elsevier.com. Energy for Sustainable Development, 6( 37), 110-123. https://doi.org/10.1016/j.esd.2017.02.002.
Colecraft, E. K., Marquis, G. S., & Pinto, C. M. (2022). Growing and Learning Together in Fostering Multisectoral Participation for Sustaining Interventions: Lessons from 3 Successive Integrated Multidisciplinary Interventions in Rural Ghana. Current Developments in Nutrition, 6(9), nzac124. https://doi.org/10.1093/cdn/nzac124.
Fanzo, J. (2019). the role of farming and rural development as central to our diets. Journal of Physiology & Behavior, 193(1), 291-297. https://doi.org/10.1016/j.physbeh.2018.05.014.
Foroughi, M., de Andrade, B., Roders, A. P., & Wang, T. (2023). Public participation and consensus-building in urban planning from the lens of heritage planning: A systematic literature review. Cities, 135, 104235. https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104235.
Hebinck, P., Smith, L., & Aliber, M. (2023). Beyond technocracy: The role of the state in rural development in the Eastern Cape, South Africa. Land Use Policy, 126, 106527.
https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106527.
Koopmansa, M., ElkeRogge, E., Karlheinz, K., & Sandra, S. (2019). The role of multi-actor governance in aligning farm modernization and sustainable rural development. Journal of Rural Studies, 59(4), 252-262. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.03.012.
Li, Y., Hans, W., & Yansui, L. (2019). Why some rural areas decline while some others not: An overview of rural evolution in the world. Journal of Rural Studies, 68(2), 135-143.
doi:10.1016/j.jrurstud.2019.03.003.
Lichfield, N. (1996). Community impact evaluation. Planning Theory , (1994/12). https://doi.org/10.4324/9780203991282.
Longman's Dictionary. (2023). https://www.ldoceonline.com/dictionary/participation
Lu, Y., & de Vries, W. T. (2022). A Discourse Analysis of 40 Years Rural Development in China. Sustainability, 14(9), 5206. https://doi.org/10.3390/su14095206.
Mottiar, Z., Karla, B., & Carol, K. (2019). The roles of social entrepreneurs in rural destination development. Journal of Annals of Tourism Research, 68(11), 77-88.
https://doi.org/10.1016/j.annals.2017.12.001.
Mubita, A., Libati, M., & Mulonda, M. (2017). The importance and limitations of participation in development projects and programmes. European scientific journal, 13(5), 238-2511. http://dx.doi.org/10.19044/esj.2017.v13n5p238.
MPerez, F. (2012). Represen tativeness and civic participation in rural development programme in Galicia, Spain, 41(3), 47-56. https://doi.org/10.5367/oa.2012.0098.
Nambiar, E.K. Sadanandan. (2019). Tamm Review: Re-imagining forestry and wood business: pathways to rural development, poverty alleviation and climate change mitigation in the tropics. Journal of Forest Ecology and Management, 448, 160-173. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2019.06.014.
Prabhakaran, S., Nair, V., & Ramachandran, S. (2014). Community participation in rural tourism: Towards a conceptual framework. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 144, 290-295. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.07.298.
Pomeroy-Stevens A, Shrestha MB, Biradavolu M, Hachhethu K, Houston R, Sharma I, et al. (2016). Prioritizing and funding Nepal’s multisector nutrition plan. Food Nutr Bull, 37(4), S151–69. https://doi.org/10.1177/0379572116674555.
Portillo, L., Fernandez, O., Nekhay, L., & Estepa, M. (2019). Use of the ANP methodology to prioritize rural development strategies under the LEADER approach in protected areas. The case of Lagodekhi, Georgia. journal of Land Use Policy, 88, 104-121. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.104121.
Ristic, D., Danijela, V., & Miroljub, M. (2019). Tourism and sustainable development of rural settlements in protected areas - Example NP Кopaonik (Serbia). journal of Land Use Policy, 89(7), 104-231. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.104231.
Sandwell, PH., Ned, E., & Jenny, N. (2019). What are the greatest opportunities for PV to contribute to rural development. Journal of Energy Procedia, 130(5), 139-146.
https://doi.org/10.1016/j.egypro.2017.09.416.
Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189. https://doi.org/10.1016/j.hrmr.2017.07.003.
Simpson, B., & Cal Verma, P. (2019). Rural development and land use land cover change in a rapidly developing agrarian South Asian landscape. Journal of Remote Sensing Applications: Society and Environment, 14(2), 138-147. https://doi.org/10.1016/j.rsase.2019.03.002.
Wang, L., & Yotsumoto, Y. (2019). Conflict in tourism development in rural China. journal of Tourism Management, 70, 188-200 . https://doi.org/10.1016/j.tourman.2018.08.012.
Xiaoxia, Zh., & Yonggui, L. (2011). Reflection on farmers participation in rural Community Cultural construction. Journal of Asian Social Science,7(9), 154-162. http://dx.doi.org/10.5539/ass.v7n9p240.
Ziaari, K., Mahdi, A., & Masoomzadeh, T. (2011). Mahabad urban development strategy. Regional plan, Mahabad municipality. https://doi.org/10.22059/jhgr.2020.105767.1006807.
فصلنامه نشریه علمی مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی
دوره شانزدهم، شماره (پیاپی 54)، بهار1400
شاپای چاپی 5968- 2538 شاپای الکترونیکی X595- 2538
http:// www.JSHSPiaurasht.ac.ir
صص.
تحلیل جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین)
تاريخ دريافت: | تاريخ پذیرش: |
چکیده
مقدمه: غفلت از تبیین تحولات روستایی و برآیند آن بر چشمانداز روستایی، روند توسعه‌پذیری روستایی را با مسائل و مشکلات جدی مواجه می نماید.
هدف پژوهش: هدف از پژوهش حاضر تحلیل جایگاه برنامهریزی مشارکت پذیر مردمی در چشمانداز سازی توسعه روستایی بر مبنای قابلیت‌ها و ظرفیتهای موجود توسعه آتی به‌ویژه از منظر مشارکت روستاییان و خواست آنان بر اساس وضعیت موجود در دهستان آبگرم شهرستان سرعین است.
روش‌شناسی تحقیق: روش مطالعه در این پژوهش که بر پژوهش موردی استوار است، توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن نیز ساکنین دهستان آبگرم در شهرستان سرعین است و اطلاعات آن بر مبنای مطالعات میدانی و کتابخانهای به دست آمده است. پنج شاخص اصلی مسائل توسعه، آماده بودن بستر مشارکت، نقش مدیریت روستایی در توسعه روستایی، ظرفیت پذیری مشارکت روستاییان در مدیریت و توسعه روستایی و همچنین اندازسازی توسعه روستایی با گویه های مختلف، محوریت سنجش موضوع این پایان‌نامه از میان ساکنین 384 نفر از ساکنین دهستان و مدیریت مجموعه بر اساس مدل کوکران بوده است. استفاده از مدل تحلیلی SWOT و همچنین نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های آماری متناسب با آن، زمینه‌های اصلی تحلیل این نوشتار است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش شامل ساکنین دهستان آبگرم در شهرستان سرعین میباشد.
یافتهها و بحث: نتایج این مطالعه در حوزه پژوهش میدانی نشان میدهد که سه چشمانداز دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، زيبا و با آسایش، دهستانی با هویت و فرهنگي، مشارکت‌جو و جذاب براي گردشگران و در نهایت دهستانی كشاورزي و دامدار مدار به‌عنوان چشماندازهای اصلی توسعه روستایی موردتوجه قرار گرفتند.
نتایج: مطابق با نتایج تحقیق میتوان گفت که مشارکت دادن روستاییان میتواند به عنوان فرآیندی است که از طریق آن تهیدستان و محرومان سازماندهی می شوند تا بتوانند از طریق این سازماندهی به تلاشهای توسعهای مبادرت ورزند و اگر بتوان اقشار مختلف روستایی را در ایجاد عرصه و سازماندهی مطلوب به خوبی راهنمایی و هدایت کرد، این عرصه و سازمانها برای روستاییان به ابزاری برای بیان خواستههایشان بدل میگردد که از این طریق میتوانند به خواستههای منطقی خود دست پیدا کنند که در نهایت بهبود و ارتقای سطح مشارکت روستاییان؛ بهبود وضعیت اقتصادی و درآمدی و توسعه و پایداری روستایی ایجاد می‌شود.
واژهگان کلیدی: توسعه روستایی، چشمانداز سازی روستایی، مدیریت مشارکتی روستایی، مدیریت روستایی، دهستان آبگرم شهرستان سرعین
مقدمه
مسائل و چالش‌های موجود پیرامون روستا و محیط اطراف آن، همواره از موضوعات مهم دنیای امروز پیرامون پایداری و توسعه پایدار بوده و هست (Li etal,2019:137). این مهم به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که از جمعیت روستایی بیشتری هم برخوردارند اهمیت بیشتری دارد (Bhalla etal,2019:495). امروزه بسیاری از مناطق روستایی در این کشورها با مسائل و مشکلاتی مواجه هستند که زمینه را برای برنامهریزی عمیق‌تر مهیا نموده است (Cebotari etal,2017:117). یکی از مهم‌ترین این مسائل و مشکلات که همواره ذهن برنامه ریزان توسعه و پایداری را به خود معطوف نموده است، توجه به اصل آینده‌نگری توسعه روستایی است (Lu et al, 2022). به همین دلیل، موضوع آینده و چشمانداز سازی توسعه روستایی در بطن مطالعات و برنامهریزی توسعه آتی آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است (Wang and Yotsumoto,2019:190).
تغییر و تحولات روستایی در بستر زمان و مکان، پدیدآورنده مسائل و موضوعاتی است که ماهیت امروزین و آتی چشمانداز و توسعه آن را مشخص و هویدا می‌نماید (Portillo etal,2019:114). در فرآیند تاریخی تحولات مربوطه به توسعه روستایی، در دهه‌های ابتدایی پس از جنگ جهانی دوم، تغییر از نگرش رشد به‌سوی توسعه اجتماعی و انسانی، دربردارنده این پیام بود که برنامهریزی متمرکز به‌تنهایی نمی‌تواند معادله توسعه را تبیین نماید (Fanzo,2019:292). در این دهه‌ها، بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه به‌منظور دستیابی به توسعه اجتماعی و اقتصادی، به‌ویژه در نواحی روستایی، روش‌هایی را تحت عنوان راهبردهای توسعه روستایی آزمودند (مطیعی لنگرودی،1385: 147). موضوع مشارکت (در معنا و مفهوم چندبعدی آن) از موضوعات بسیار پراهمیت در توسعه و پیشرفت محسوب میگردد (Simpson & Cala, 2019: 1). امروزه بیشتر صاحب‌نظران توسعه روستایی معتقدند که دستیابی به توسعه‌ی پایدار بدون در نظر داشت تحولات گذشته و امروزین آن ممکن نیست و به‌تبع آن چشمانداز توسعه روستایی، ازجمله موضوعات نوین امروزی با الگوبرداری از چشمانداز سازی توسعه شهری است که موردتوجه مدیریت توسعه روستایی قرار گرفته است. نقش اهمیت چشمانداز سازی روستایی در برنامههای توسعه روستا بدان حد است که می‌توانیم بگوییم که اگر چشمانداز سازی در برنامه‌ریزی‌های روستایی در میان اعضای جامعه روستایی نباشد و یا اندک باشد تعاملات و روابط میان افراد جامعه از تنظیم خارج می‌شود (ازکیا، 1388: 10).
لذا از يک طرف به خاطر "بهبود بخشيدن به روش‌های سنتي توليدات کشاورزي و بهره‌برداری بهينه از زمين و منابع توليد و توزيع محصولات کشاورزي و متعاقب آن تخفيف گرسنگي و محو فقر و از طرف ديگر به‌منظور نوسازي اجتماعي و فرهنگي روستاها که خود منبعث از توجه به مسائل انساني و ضرورت‌های سياسي است (Sandwell etal, 2019: 141)، موضوع توسعه روستايي و اهميت آن آشکار میگردد و براي همين هم هست که گفته‌اند مشکلات آينده جهان سوم اعم از بيکاري، فقر، کمبود درآمد، گرسنگي، کمبود توليد و غيره بايد در روستاها حل‌وفصل گردد (ابطحی، 1388: 11). از این رو بی‌توجهی به تحولات اقتصادی روستایی و متعاقب آن اهمیت به تغییر و تحولات و چشمانداز روستایی، همچنان مسائل و مشکلات موجود در روستا را به‌ویژه در مقایسه با شهرها نمایش خواهد داد (Ristic etal,2019:18). لذا تبیین تحولات اقتصادی روستا و آثار آن بر تغییرات و تحولات چشمانداز روستایی زمینه‌ساز توسعه عینی و پایدار روستا با محوریت مشارکت روستاییان خواهد بود.
اما آنچه در این رهگذار از واقعیت‌های امروزین توسعه روستایی کشورمان قابل حصول است و در بسیاری از طرح‌ها و برنامههای توسعه روستایی مشاهده میگردد، اجرای طرحهای آبادانی و توسعه روستایی در روستاها، بدون مشارکت روستایی است (ازکیا و غفاری،1388: 18). غفلت از تبیین تحولات روستایی و برآیند آن بر چشمانداز روستایی، روند توسعه‌پذیری روستایی را با مسائل و مشکلات جدی مواجه می‌نماید (Koopmansa etal,2019:255) و گاهاً با عنایت به فقدان جدی شناخت از پتانسیل‌های محیطی و اجتماعی توسعه روستایی، چشمانداز سازی آتی توسعه روستا نیز با مسائل و مشکلات جدی مواجه شده و فرصتهای توسعه را از دست میدهد. به‌طوری‌که پس از اتمام برنامه‌ها و پروژه‌ها، به دلیل عدم مشارکت روستائیان در جریان تصمیمگیری، برنامهریزی و اجرا، استقبالی در استفاده و بهره‌برداری از آن به عمل نمی‌آید (نجفی کانی و میرزاعلی،1391: 120). همچنین، ضرورت مشارکت جامعه محلی در فرآیند تصمیمگیری، علاوه بر مشارکت گسترده جامعه، به نفع خود آنهاست، زیرا اقدامات آمادهسازی بر زندگی جامعه تأثیر می‌گذارد که توسط بسیاری از اندیشمندان به تفصیل روشن شده است (Prabhakarana et al, 2014). بنابراین، نگارندگان با علم به اهمیت موضوع این تحقیق و با بررسی منابع متعدد در حوزه توسعه روستایی و تبیین تحولات روستایی بر چشمانداز سازی و مشارکت روستاییان به مطالعه این موضوع در میان دهستان آبگرم شهرستان سرعین پرداخته است که سوال اصلی عبارتست از اینکه نقش و جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی چگونه است؟
چشمانداز سازی:
مفهوم کلان چشمانداز سازی توسعه، عبارت است از آینده دور از دسترس و مطلوب یک فرد، شرکت و جامعه چشمانداز توسعه یک روستا، یعنی آرزوهایی برای آینده. چشمانداز کمک می‌کند که جایگاه آینده روستا خود را بهتر بشناسیم و از مزایا و فرصت‌هایی که در اختیارمان قرار می‌گیرد بهره‌مند شویم (زیاری و همکاران،1390: 247).
مشارکت:
مشارکت معادل اصطلاح participation انگلیسی است. این کلمه از ریشه part به معنی قسمت، جزء و بخش گرفته شده است. به معنای سهیم شدن در چیزی و یا گرفتن قسمتی از آن است. گاهی دو اصطلاح partnership,association نیز معادل با اصطلاح مشارکت آورده می‌شود (Longman's Dictionary, 2023).
مشارکت، پذیرش اصل برابری مردم است و هدف آن همفکری، همکاری و تشریک مساعی افراد در جهت بهبود کمیت و کیفیت زندگی در تمامی زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است (Shore et al, 2018). مشارکت چند بخشی شامل مشارکت ذینفعان از نهادهای مختلف دولتی، غیردولتی، جامعه مدنی، کمک کننده، دانشگاهی و خصوصی است (Pomeroy-Stevens et al, 2016). برنامه ریزی شهری و روستایی سابقه ای غنی در مشارکت عمومی و ایجاد اجماع دارند و بر این اساس از دهه 1960 متون بسیاری از دانشگاهیان و متخصصان منتشر شده است (Foroughi et al, 2023).
مشارکت روستایی:
مشارکت روستایی یعنی دخالت دادن مردم در فرایند تصمیم‌گیری‌ها و اجرای طرح‌ها و سهیم نمودن آنها در منافع طرحهای توسعه و مداخله آنها در ارزیابی طرح‌ها (Mubita et al, 2017). مشارکت روستایی میتواند در صورت مدیریت بهینه و اثربخش، پایداری روستا را سبب شود که هم به محیط گسترده‌تر جامعه یعنی عوامل: اجتماعی-اقتصادی، سیاسی، مشارکت اجتماعی؛ و هم عوامل سازمانی و محیطی تاثیرات مطلوبی را برجای گذارد (Colecraft et al, 2022). لیچفیلد1 معتقد است تنها زمانی مشارکت همه جانبه است که افراد محلی در روند برنامه ریزی مشارکت کامل داشته باشند (Lichfield, 1996). کایات2(2002) نیز بحث می‌کند که مشارکت عمومی به تنهایی در مورد وابستگی بین دولت محلی و جامعه محلی نیست. اما این یک فرآیند مجوز است که برای تصمیم گیری به جامعه محلی داده می‌شود (Prabhakaran et al, 2014).
توسعه روستایی:
در نگرش‌های نوین توسعه که بر توانمندسازی جامعه روستایی و مقوله‌های مشارکت و توسعه منابع انسانی تأکید می‌شود، توسعه روستایی را میتوان فرایندی همه‌جانبه از تحولات رو به تکامل ساختارهای شکل‌دهنده زندگی روستایی نامید که منجر به ارتقاء سطح زندگی مادی و معنوی روستائیان با عنایت به مقوله پایداری میگردد (فتحی و مطلق، 1389). بسیاری از تلقی ها بر این است که توسعه روستایی یعنی توسعه اقتصادی، اما واقعیت این است که توسعه روستایی صرفاً بر روی شاخص های اقتصادی تمرکز نیم کند بلکه سایر حوزه ها را نیز در بر دارد (Hebinck et al, 2023). هرچند باید گفت که از طریق توسعه کشاورزی موفق نیز الزاماً توسعه روستایی محقق نمی‌شود. چون اولاً فواید توسعه کشاورزی عاید همه روستاییان نمی‌شود (بیشتر عاید زمین‌داران، به‌خصوص مالکان بزرگ می‌شود)، ثانیاً افزایش بهره‌وری کشاورزی باعث کاهش نیاز به نیروی انسانی می‌شود (حداقل در درازمدت) و این خود باعث کاهش اشتغال روستاییان و فقر روزافزون آنان و مهاجرت بیشتر به سمت شهرها می‌شود (امینی، 1387: 13). برنامههای توسعه روستایی جزئی از برنامههای توسعه هر کشور به شمار می‌رود که برای دگرگون‌سازی ساخت اجتماعی ـ اقتصادی جامعه روستایی به کار می‌رود. این برنامه‌ها توسط دولت و کارگزاران آنها در مناطق روستایی اجرا می‌شود. این امر در میان کشورهای درحال‌توسعه، که دولت نقش اساسی در تلاش برای تجدید ساختمان جامعه به‌منظور هماهنگی با اهداف سیاسی و اقتصادی خاص به عهده دارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند (پاپلی یزدی و ابراهیمی،1385: 53).
نمودار 1: شمای کلی نقشه مفهومی تحلیل جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستای دهستان آبگرم شهرستان سرعین
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق بکار گرفته در آن نیز توصيفي- تحليلي و پیمایشی میباشد که بعد از بررسی مفاهیم و مبانی مرتبط با موضوع پژوهش، جهت گردآوری اطلاعات از روش مطالعه میدانی (توزیع پرسشنامه در میان جامعه آماری) استفاده خواهد. در این مطالعه، روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین، به‌عنوان محدودة پژوهش، بررسی و مطالعه خواهد گردید و در گام نخست جهت تحليل آن، مطالعات گسترده اسنادی و کتابخانهای صورت گرفته و در گام بعدی نیز تعداد 384 پرسشنامه (بر اساس مدل کوکران، در میان جامعه آماری، به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی، انجام خواهد گرفت. در نهایت با استفاده از مدل تحلیل SWOT تحلیل پرسشنامه‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و همچنین اطلاعات حاصل از آنالیز پرسشنامه‌ها، به بررسی عوامل مؤثر بر برنامهریزی مشارکت پذیر مردمی در چشمانداز سازی توسعه روستایی اردبیل و همچنین ارائه پیشنهادات کاربردی پرداخته شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش
دهستان آبگرم، بخشی از محدوده توریستی شهرستان سرعین استان اردبیل که امروزه به‌عنوان یکی از مناطق توریستی این شهرستان موردتوجه قرار دارد.
نقشه1: محدوده موردمطالعه در مقیاس ملی (مأخذ: نگارندگان،1398).
یافتهها و بحث
با عنایت به این مهم که نوشتار حاضر برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد میباشد و لزوم رعایت حجم مناسب و متناسب با ساختار فصلنامه یکی از الزامات مهم نگارشی آن به شمار می‌رود، از ذکر اطلاعات توصیفی خودداری شده و مستقیماً به بررسی ابعاد موضعی مهم‌تر پرداخته شده است.
تحلیل راهبردیSWOT به ما کمک خواهد نمود تا شناخت دقیقی از وضعیت موجود محیطی، درونی و بیرونی محدوده مورد مطالعه داشته باشیم. به همین دلیل در این بخش به این مهم از یافتههای اشاره شده است.
جدول1: ماتريس ارزيابي عوامل داخلی (نقاط قوت) جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی
شماره | گویه | مجموع وزنها | میانگین وزنها | وزن نسبی | رتبه |
O1 | آب‌وهوای مطبوع در فصل گرم سال | 45 | 4/5 | 0/042 | 5 |
O2 | جاذبه‌های ورزشی و تفریحی | 40 | 4 | 0/039 | 9 |
O3 | تنوع طبیعی و بکر بودن آنها و چشماندازهای متنوع جغرافیایی | 48 | 4/8 | 0/045 | 2 |
O4 | مستعد بودن برای سرمایهگذاری و برنامهریزی گردشگری | 43 | 4/3 | 0/041 | 6 |
O5 | وجود محیطی آرام و دور از هیاهوی شهری | 45 | 4/5 | 0/042 | 5 |
O6 | برخورداری از آب گرم معدنی | 45 | 4/5 | 0/042 | 5 |
O7 | فقدان محدودیت زمین برای استفاده گردشگری | 43 | 4/3 | 0/041 | 6 |
O8 | مهیا بودن حمل‌ونقل زمینی | 48 | 4/8 | 0/045 | 2 |
O9 | وجود امنیت برای مسافران روستایی | 46 | 4/6 | 0/044 | 4 |
O10 | وجود حس مهماننوازی روستاییان | 50 | 5 | 0/047 | 1 |
O11 | بهبود شاخصهای سواد، بهداشت و درمان، فرهنگی و ورزشی | 41 | 4/1 | 0/04 | 8 |
O12 | برخورداری روستاهای هدف از امکانات زیربنایی نظیر آب، برق، راه، ارتباطات، گاز و ... | 43 | 4/3 | 0/041 | 6 |
O13 | وجود نهاد مدیریتی دهیاری و شورای اسلامی در روستا | 50 | 5 | 0/047 | 1 |
O14 | وجود نیروی تحصیلکرده در داخل روستا | 32 | 3/2 | 0/03 | 14 |
O15 | وجود دانش بومی غنی مردم روستا در بخش کشاورزی | 23 | 2/3 | 0/029 | 15 |
O16 | انگیزه بالای روستاییان برای مشارکت در طرح های توسعهای | 39 | 3/9 | 0/037 | 10 |
O17 | دسترسی بالای مردم به امکانات و خدمات عمومی در روستا | 34 | 3/4 | 0/032 | 13 |
O18 | تمایل زنان برای مشارکت در فعالیتهای اجتماعی داخل روستا | 36 | 3/6 | 0/034 | 12 |
O19 | وجود شرکت تعاونی دهیاری در داخل روستا | 47 | 4/7 | 0/044 | 3 |
O20 | اجرای طرحهای توسعهای در داخل روستا (طرح هادی، طرح بهسازی و نوسازی مسکن روستایی و ...) | 21 | 2/1 | 0/023 | 16 |
O21 | دسترسی روستا به اینترنت | 38 | 3/8 | 0/036 | 11 |
O22 | وجود سرمایه بالقوه انسانی | 50 | 5 | 0/047 | 1 |
O23 | وجود روحیه تولید محوری در میان مردم | 42 | 4/2 | 0/04 | 7 |
O24 | نرخ بالای مشارکت زنان در امور اقتصادی | 50 | 5 | 0/047 | 1 |
O25 | همدلی و همراهی روستایی و نرخ بالای سرمایه اجتماعی | 48 | 4/8 | 0/045 | 2 |
مجموع | - | 104/7 | 1 | - | |
همانطور که در جدول فوق قابل ملاحظه است، عواملی چون وجود حس مهماننوازی روستاییان؛ وجود نهاد مدیریتی دهیاری و شورای اسلامی در روستا؛ وجود سرمایه بالقوه انسانی؛ نرخ بالای مشارکت زنان در امور اقتصادی از جمله مواردی هستند که دارای رتبه و وزن نسبی بالایی نسبت به سایر عوامل می‌باشند که از دید پاسخ دهندگان، مورد تاکید بوده‌اند.
جدول2. ماتريس ارزيابي عوامل داخلی (نقاط ضعف) جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی
شماره | گویه | مجموع وزنها | میانگین وزنها | وزن نسبی | رتبه | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
W1 | نامناسب بودن محیط کالبدی روستاها به دلیل تأخیر در اجرای طرح هادی | 41 | 4/1 | 0/034 | 7 | |||||
W2 | کم توجهی به ظرفیتهای گردشگری و پایین بودن سهم گردشگری در اقتصاد روستایی | 50 | 5 | 0/041 | 1 | |||||
W3 | فقدان آمار و اطلاعات از ظرفیت و پتانسیل روستاها | 42 | 4/2 | 0/035 | 6 | |||||
W4 | ضعف بنیه مالی روستاییان در تأمین هزینه های مدیریت محلی | 49 | 4/9 | 0/04 | 2 | |||||
W5 | آسیبپذیری روستاییان در مقابل آسیبهای اجتماعی | 46 | 4/6 | 0/038 | 4 | |||||
W6 | فاصله زیاد با جاده های اصلی | 21 | 2/1 | 0/018 | 14 | |||||
W7 | ضعف تبلیغات | 41 | 4/1 | 0/034 | 7 | |||||
W8 | نبود مکانهای اقامتی مجهز و پذیرایی مناسب برای مسافران | 39 | 3/9 | 0/033 | 8 | |||||
W9 | وجود نرخ بالای بیکاری در جوانان داخل روستا | 47 | 4/7 | 0/038 | 4 | |||||
W10 | کم انگیزگی جوانان داخل روستا برای ماندگاری در روستا | 45 | 4/5 | 0/037 | 5 | |||||
W11 | عدم روحیه مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای اجتماعی داخل روستا | 19 | 1/9 | 0/015 | 16 | |||||
W12 | نامناسب بودن بهداشت عمومی داخل روستا | 20 | 2 | 0/016 | 15 | |||||
W13 | نداشتن فضای سبز عمومی در داخل روستا | 42 | 4/2 | 0/035 | 6 | |||||
W14 | محدودیت منابع مالی دهیاری برای اجرای طرح های اشتغالزایی در داخل روستا | 49 | 4/9 | 0/04 | 2 | |||||
W15 | کمبود آشنایی مردم با تکالیف شهروندی در روستا و حقوق و وظایف دهیاری در داخل روستا | 33 | 3/3 | 0/027 | 12 | |||||
W16 | نامناسب بودن شبکه حمل و نقل در داخل روستا | 36 | 3/6 | 0/029 | 10 | |||||
W17 | تطبيق نداشتن خدمات رفاهي، فرهنگي و اجتماعي با نيازهاي جامعه روستايي | 46 | 4/6 | 0/038 | 4 | |||||
W18 | مشخص نبودن سهم روستاها از سرجمع اعتبارات و تسهيلات | 47 | 4/7 | 0/038 | 4 | |||||
W19 | تبعيض در ارائه خدمات بين مناطق شهري و روستايي | 50 | 5 | 0/041 | 1 | |||||
W20 | فقدان مدل و برنامه جامع بومي براي توسعه مناطق روستايي | 35 | 3/5 | 0/028 | 11 | |||||
W21 | منسجم و کارا نبودن فعاليت هاي اجرايي ميان دستگاههاي اجرايي و خدمات رسان | 42 | 4/2 | 0/035 | 6 | |||||
W22 | کيفيت نا مناسب محيط کالبدي روستاها | 28 | 2/8 | 0/023 | 13 | |||||
W23 | نا مشخص بودن دارايي روستاييان؛ به ويژه اسناد مالكيت ملك و مسكن. | 38 | 3/8 | 0/031 | 9 | |||||
W24 | عدم اطلاع کافی از برنامه های توسعه روستایی | 48 | 4/8 | 0/039 | 3 | |||||
W25 | در اولويت نبودن مسائل روستا در ميان مسئولين کشوري و استاني | 39 | 3/9 | 0/033 | 8 | |||||
W26 | رقابتي و برنامه مدار نبودن محصولات متنوع توليدي در روستا | 49 | 4/9 | 0/04 | 2 | |||||
W27 | بهره گيري از روش هاي سنتي و به روز نشدن مهارت ها در امر توليدات روستايي | 50 | 5 | 0/041 | 1 | |||||
W28 | آسيب پذيري روستاها در مقابل حوادث و بلاياي طبيعي | 42 | 4/2 | 0/035 | 6 | |||||
W29 | گستردگي فقر در محيط هاي روستايي و روش هاي نامناسب توانمند سازي | 38 | 3/8 | 0/031 | 9 | |||||
W30 | آگاهي کمتر روستاييان به حقوق مدني و قانوني جهت اخذ مطالبات فردي و گروهي | 44 | 4/4 | 0/037 | 5 | |||||
مجموع | - | 121/6 | 1 | - | ||||||
مطابق با بررسی‌های به عمل آمده، عواملی چون کم‌توجهی به ظرفیتهای گردشگری و پایین بودن سهم گردشگری در اقتصاد روستایی؛ بهره‌گيري از روش‌هاي سنتي و به روز نشدن مهارت‌ها در امر توليدات روستايي به عنوان عوامل مهم در نقاط ضعف ارزيابي عوامل داخلي تعیین شدند. در جدول 3، ماتریس فرصتها از عوامل خارجی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
جدول3. ماتريس ارزيابي عوامل خارجی (فرصتها) جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی
شماره | گویه | مجموع وزنها | میانگین وزنها | وزن نسبی | رتبه |
|---|---|---|---|---|---|
O1 | اشتغالزایی و ایجاد درآمد در منطقه | 42 | 4/2 | 0/064 | 6 |
O2 | برف مناسب در فصل زمستان | 45 | 4/5 | 0/07 | 4 |
O3 | اجرای ماده 394 قانون برنامه پنجم و آئين نامه اجرايي آن | 32 | 3/2 | 0/05 | 11 |
O4 | بهسازی و بازسازی جاده های منتهی به منطقه | 36 | 3/6 | 0/055 | 10 |
O5 | امکان دسترسی و شناخته شدن در استان و کشور | 41 | 4/1 | 0/063 | 7 |
O6 | سرمایهگذاری در تاسیسات زیربنایی و روبنایی | 38 | 3/8 | 0/058 | 9 |
O7 | توسعه تاسیسات گردشگری به‌عنوان یکی از راهبردهای توسعه | 49 | 4/9 | 0/076 | 2 |
O8 | وجود امکانات سختت افزاری و نرم افزاری مناسب در منطقه برای تربیت نیروی متخصص و کارآمد | 29 | 2/9 | 0/045 | 12 |
O9 | امکان جذب سرمایهگذار در مناطق روستایی | 45 | 4/5 | 0/07 | 4 |
O10 | بهرهمندی از نظام مدیریت محلی در قالب شوراهای اسلامی و دهیاری ها | 43 | 4/3 | 0/066 | 5 |
O11 | وجود برنامه ها و طرح های توسعه و عمران روستایی | 26 | 2/6 | 0/041 | 14 |
O12 | حضور مردمي با فرهنگ اصيل و آموزه هاي ديني | 50 | 5 | 0/077 | 1 |
O13 | وجود كوه ها و ارتفاعات مناسب و نقش زيست محيطي آن ها | 39 | 3/9 | 0/06 | 8 |
O14 | استفاده از نیروهای متخصص و با تجربه در کادر اداری و پژوهشی گردشگری | 27 | 2/7 | 0/041 | 13 |
O15 | امكان افزايش بهره وري منابع آب، خاك، سرمايه و زيرساخت هاي موجود و بهره برداري مناسب از امكانات | 48 | 4/8 | 0/073 | 3 |
O16 | امكان سرمايه گذاري در مناطق روستايي با وجود زيرساخت هاي ايجاد شده | 38 | 3/8 | 0/058 | 9 |
O17 | نبود منابع و چشماندازهای طبیعی و فرهنگی در مناطق گردشگری رقیب | 21 | 2/1 | 0/033 | 15 |
مجموع | - | 64/9 | 1 | - | |
فرصتها به عنوان عوامل اصلی در محیط خارجی هستند که می توانند نقش بسزایی را ایفا کنند. مطابق با بررسی های به عمل آمده، عواملی فوق به عنوان فرصت های اصلی درنظر گرفته شده اند که عواملی چون توسعه تاسیسات گردشگری به‌عنوان یکی از راهبردهای توسعه؛ حضور مردمي با فرهنگ اصيل و آموزه هاي ديني به عنوان اصلی ترین عوامل در نظر گرفته شدند.
جدول4. ماتريس ارزيابي عوامل خارجی (تهدیدها) جایگاه برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی
شماره | گویه | مجموع وزنها | میانگین وزنها | وزن نسبی | رتبه | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
T1 | گسترش بی ضابظه تقاضای احداث خانه های دوم و ویلایی در منطقه | 43 | 4/3 | 0/066 | 6 | |||||
T2 | تهدیدهای زیست محیطی و ایجاد خسارت و زیان به آثار طبیعی مانند خشکسالی | 27 | 2/7 | 0/042 | 13 | |||||
T3 | کم توجهی به اجرای مصوبات طرحهای توسعه و عمران روستایی و سازوکارهای مورد نیاز آن. | 38 | 3/8 | 0/059 | 10 | |||||
T4 | عدم تناسب برنامههای آموزشی و ترویجی با نیازهای جامعهی روستایی | 42 | 4/2 | 0/065 | 7 | |||||
T5 | یخبندان در 5 ماه از سال | 31 | 3/1 | 0/048 | 12 | |||||
T6 | رقابت منطقهای با منطقه گردشگری سرعین و مناطق گردشگری دیگر در استان | 50 | 5 | 0/077 | 1 | |||||
T7 | پایین بودن سطح بهداشت و کمبود امکانات خدماتی | 20 | 2 | 0/03 | 14 | |||||
T8 | پراکنش نامناسب فصلی گردشگران | 46 | 4/6 | 0/071 | 3 | |||||
T9 | عدم تناسب راه با توجه به وسیله نقلیه مدرن امروزی | 39 | 3/9 | 0/06 | 9 | |||||
T10 | کمبود تشکل ها و انجمن های مردم نهاد در سطح منطقه | 45 | 4/5 | 0/069 | 4 | |||||
T11 | دگرگونی در ساختار اجتماعی دهستان آبگرم شهرستان سرعین | 47 | 4/7 | 0/073 | 2 | |||||
T12 | پایین بودن سهم منطقه درکارآفرینی و ایجاد فرصتهای شغلی جدید | 39 | 3/9 | 0/061 | 8 | |||||
T13 | کمبود مراکز آموزش و ترویج در بخشهای تولیدی در سطح منطقه | 44 | 4/4 | 0/067 | 5 | |||||
T14 | ضعف سازوکار موجود در حفظ، نگهداری و تحویل پروژه های عمرانی | 46 | 4/6 | 0/071 | 3 | |||||
T15 | ضعف باور و تمایل دستگاههای اجرایی به مشارکت روستاییان در برنامهریزی و اجرا | 43 | 4/3 | 0/066 | 6 | |||||
T16 | افزايش نرخ بيكاري | 12 | 1/2 | 0/019 | 15 | |||||
T17 | تهديد وتضعيف نهاد خانواده در روستاها | 36 | 3/6 | 0/056 | 11 | |||||
مجموع | - | 64/8 | 1 | - | ||||||
مأخذ: (نگارندگان:1398)
مطابق با بررسی های به عمل آمده، عواملی چون رقابت منطقه¬ای با منطقه گردشگری سرعین و مناطق گردشگری دیگر در استان؛ دگرگونی در ساختار اجتماعی دهستان آبگرم شهرستان سرعین؛ ضعف سازوکار موجود در حفظ، نگهداری و تحویل پروژه های عمرانی به عنوان اصلی ترین تهدیدهای دهستان آبگرم در زمینه برنامهریزی مشارکت پذیر مردمی و حتی توسعه روستایی می باشند که جهت تحلیل و بررسی، به مرحله بعد راه می یابند.
فرضیههای تحقیق
مطابق با بررسی‌های به عمل آمده و با عطف به موضوع و هدف تحقیق، فرضیههای ذیل مطرح می‌گردند:
فرضیه اصلی
برنامهریزی و مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان (مشارکت پذیری) در رابطه با مراحل اجرای طرح روستایی نقش داشته است.
فرضیههای فرعی
- مسائل اقتصادی، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات جهت توسعه روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل میباشد.
- مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در توسعه پایدار روستایی نقش داشته است.
تحلیل SWOT نشان میدهد که از دیدگاه مردم و مسئولین، مؤلفه وجود امنیت برای مسافران روستایی، وجود نهاد مدیریتی دهیاری و شورای اسلامی در روستا، وجود سرمایه بالقوه انسانی و نرخ بالای مشارکت زنان در امور اقتصادی در منطقه با میانگین رتبه‌ای 5 و وزن نسبی 047/0 به‌عنوان مهم‌ترین نقاط قوت داخلی در دهستان آبگرم شهرستان سرعین و بخصوص روستاهای اقبلق رستم خانی و اقبلاغ آقاجان خان مورد مطالعه قرار دارد. اجرای طرح-های توسعهای در داخل روستا (طرح هادی، طرح بهسازی و نوسازی مسکن روستایی و ...) با میانگین رتبه‌ای 1/2 و وزن نسبی 023/0 دارای کم امتیازترین نقطه قوت داخلی در تحقق چشمانداز سازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل میباشد که خود نیازمند توجه جدی به این مقوله میباشد. زیرا تحقق کامل و درست طرحهای توسعهای در روستاها به نوبه‌ی خود هم میتواند نیازهای روستاییان را مرتفع سازد و هم جلوه و چهره روستاهای موردمطالعه را شاخص‌تر سازد. علاوه بر این از دیدگاه مسئولین کم‌توجهی به ظرفیتهای گردشگری و پایین بودن سهم گردشگری در اقتصاد روستایی، تبعيض در ارائه خدمات بين مناطق شهري و روستايي و بهره‌گیری از روش‌های سنتي و به روز نشدن مهارت‌ها در امر توليدات روستايي با میانگین رتبه‌ای 5 و وزن نسبی041/0 به‌عنوان مهم‌ترین نقطه‌ضعف داخلی در زمینه تحقق چشمانداز سازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین است. نیز مؤلفه عدم روحیه مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای اجتماعی داخل روستا با میانگین رتبه‌ای 9/1 و وزن نسبی 015/0 کمترین اولویت را در نقاط ضعف داخلی داراست. همچنین مسئولین در مورد فرصتهای بیرونی اظهار داشته‌اند که حضور مردمي با فرهنگ اصيل و آموزه‌های ديني با میانگین رتبه‌ای 5 و وزن نسبی 077/0 به‌عنوان مهم‌ترین فرصت بیرونی و پس از آن توسعه تأسیسات گردشگری به‌عنوان یکی از راهبردهای توسعه با میانگین رتبه‌ای 9/4 با وزن نسبی 076/0 در اولویت بعدی میباشد. درحالی که نبود منابع و چشماندازهای طبیعی و فرهنگی در مناطق گردشگری رقیب با میانگین رتبه‌ای 1/2 و وزن نسبی 033/0 به‌عنوان گزینه کم اهمیت در فرصتهای بیرونی به‌منظور تحقق چشمانداز سازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین توسط مسئولین بیان شده است. همچنین اعتقاد بر این بوده است رقابت منطقهای با منطقه گردشگری سرعین و مناطق گردشگری دیگر با میانگین رتبه‌ای 5 و وزن نسبی 077/0 به‌عنوان مهم‌ترین تهدید خارجی و افزايش نرخ بيكاري با میانگین رتبه‌ای 2/1و وزن نسبی 019/0 در تهدیدات خارجی، کم اهمیت ترین گزینه در تحقق چشمانداز سازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین مطرح می‌شود.
چشمانداز سازی توسعه روستایی
چشمانداز بیانگر مقصد و نهایتی است که جامعه می‌خواهد در آینده به آن دست یابد. به بیان ساده‌تر چشمانداز بیانگر آن نقطه ایده آلی است که جامعه هدف در آرزوی رسیدن به آن است. از این جهت روستاها دارای چشمانداز، آینده مطلوب خود را خواهند آفرید، لیکن روستاهای فاقد چشمانداز، توسط روندهای موجود به سمت آینده سوق داده خواهند شد و بدین سبب امر تدوین و اجرای چشمانداز، دیگر نه یک انتخاب بلکه به یک ضرورت تبدیل شده است.
جدول5. توزیع پراکندگی پاسخگویان بر حسب میزان تحقق چشمانداز محتمل دهستان آبگرم با توجه به ظرفیتها و محدودیتهای محیطی
شماره گویه | بسیار زیاد | زیاد | متوسط | کم | بسیار کم | میانگین | ||||||||||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||||||
13 | 109 | 5/28 | 90 | 2/24 | 48 | 9/12 | 57 | 3/15 | 71 | 1/19 | 27/3 | |||||
24 | 128 | 7/34 | 112 | 4/30 | 41 | 1/11 | 45 | 2/12 | 43 | 7/11 | 64/3 | |||||
35 | 94 | 3/25 | 106 | 5/28 | 51 | 7/13 | 37 | 9/9 | 84 | 6/22 | 23/3 | |||||
46 | 99 | 5/26 | 153 | 9/40 | 32 | 6/8 | 40 | 7/10 | 50 | 4/13 | 56/3 | |||||
57 | 98 | 1/26 | 105 | 9/27 | 73 | 4/19 | 38 | 1/10 | 62 | 5/16 | 36/3 | |||||
68 | 102 | 4/27 | 90 | 2/24 | 76 | 4/20 | 32 | 6/8 | 72 | 4/19 | 31/3 | |||||
79 | 108 | 7/28 | 100 | 6/26 | 88 | 4/23 | 32 | 5/8 | 48 | 8/12 | 5/3 | |||||
810 | 98 | 6/26 | 109 | 5/29 | 65 | 6/17 | 32 | 7/8 | 65 | 6/17 | 38/3 | |||||
911 | 88 | 3/23 | 98 | 9/25 | 100 | 5/26 | 55 | 6/14 | 37 | 8/9 | 38/3 | |||||
مأخذ: (نگارندگان:1398)
مطابق اطلاعات موجود در جدول شماره 5 با توجه پاسخ پرسش شوندگان، از میان گویه های مربوط به چشمانداز محتمل، گویه شماره 2 "دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، بانشاط، زيبا و باآسايش" بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است. از دید روستاییان چشمانداز چهارم یعنی " دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب براي گردشگران" با توجه به شناخت ظرفیت ها و محدودیتهای محیطی برای آینده دهستان آبگرم امکان پذیرتر می-باشد. نمودار ذیل که بر اساس دیدگاه مستقیم مردم و مسئولین روستایی امر به دست آمده است، انعکاس حقیقی از آینده دهستان بر اساس واقعیت های موجود طبیعی، محیطی، فرهنگی، اقتصادی و در نهایت آرزو خواست ساکنین روستایی دهستان است. این مهم با توجه به اینکه بر اساس شناخت و توجه ویژه جامعه روستایی به محدوده زیستی خود مورد تأکید قرار گرفته است، نیازمند توجه استراتژیک و تدوین برنامه های عملیاتی برای اجرایی نمودن آن دارد. بر این اساس، در این بخش از پایان‌نامه، حسب دیدگاه مردم منطقه به بررسی پویش محیطی منطقه بر اساس راهبرد مناسب جهت تحقق چشمانداز سازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین پرداخته و این مسیر را با بهره گیری از نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای موجود، به تصویر کشیده است.
پس از مصاحبه ای نسبتا طولانی با گروه های مورد بحث در زمینة پتانسیل ها و مشکلات موجود دهستان که منجر به آماده سازی افراد جهت مشارکت در تدوین فرآیند چشمانداز سازی آتی دهستان شد، در این مرحله جهت تدوين چشمانداز10 ساله دهستان شرقی، سؤالی تعیین کننده با این مضمون از مخاطب پرسیده شد.
جدول6. نحوه ارزش گذاري گزينه هاي مربوط به فرم پرسشنامه چشم‌اندازهاي توسعه دهستان آبگرم
چشمانداز محتمل | پتانسيل بسياركم درصد | پتانسيل كم درصد | پتانسيل متوسط درصد | پتانسيل مناسب (درصد) | پتاسيل بسيار مناسب (درصد) | مجموع درصد رأي دهندگان به گزينه مناسب و بسيار مناسب | رتبه هر چشمانداز از ديدگاه ساکنین دهستان |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
دهستانی پاك، روان و سبز | 10 | 14/7 | 5/13 | 35 | 35 | 70 | 4 |
دهستانی خلاق و با مردمي مؤمن | 7/10 | 4/6 | 5/13 | 14/37 | 14/35 | 3/69 | 5 |
دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن و باآسايش | 14/12 | 2/4 | 10 | 4/46 | 8/27 | 28/74 | 1 |
دهستانی كشاورزي و دامدار مدار | 8/7 | 7/10 | 85/17 | 2/34 | 42/36 | 7/70 | 3 |
دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب | 5 | 2/14 | 14/7 | 14/42 | 4/31 | 57/73 | 2 |
مأخذ:(محاسبات نگارندگان بر مبناي پاسخ روستاییان؛ 1398)
جدول فوق که حاصل تلفیق نظرات دو گروه مورد مطالعه است، چشماندازهای مختلف مورد وفاق مردم، مسئولین و نخبگان دهستان آبگرم را نشان میدهد. در این میان سه مورد از میان چشماندازهای مطرح شده به‌عنوان سناریوهای اصلی، از مواردی بودند که می بایستی برای آن ها، برنامه های مختلف اجرایی پیاده شود. دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، زيبا و باآسايش، اولین چشمانداز مورد اشاره جامعة مورد مطالعه (مردم دهستان آبگرم) می باشد. حفظ سنن و آداب رسوم اصیل منطقه، همگنی بالای جمعیت شهرستان به لحاظ نزدیکی و مشابهت زبانی، فرهنگی و مذهبی، افزایش سطح آگاهی مردم، گسترش فضاهای فرهنگی، گسترش همکاری بین مردم و مدیریت روستایی، اعتماد سازی متقابل بین مردم و مسئولین، تقویت حس تعلق خاطر به دهستان، اجرایی تر شدن و یا تحقق بیشتراهداف تعیین شده توریستی و سرمایه های عظیم اجتماعی در روند تحقق اهداف تعیین شده، بهره زیادی از امکانات یا سرمایه های اجتماعی و ... از جمله مسائلی بودند که در مصاحبه با مردم و مسئولین، جهت انتخاب سناریوی اول چشمانداز دهستان موردتوجه قرار گرفتند. دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب براي گردشگران، دومین چشمانداز دهستان بود که با هدف ايجاد زمينه هایي جهت تبديل دهستان به یکی از مناطق اصلی تولییدکننده محصولات کشاورزی – دامداری و مبتنی بر دانش و اصول رقابتی می باشد که تلفیق نظرات گرو های سه-گانة مورد بحث در این زمینه را می توان در مسائلی چون فراهم بودن بستر محیطی، وضعیت دامی و همچنین اراده مدیران دهستان بر توسعه اقتصادی کشاورزی و دامداری برشمرد. دهستانی كشاورزي و دامدارمدار نیز به‌عنوان سومین چشمانداز مورد اشاره جامعة مورد مطالعه می باشد که ایجاد و تاسیس کارخانجات مرتبط با کشاورزی و صنایع غذایی، حمایت از بخش خصوصی و سرمایه گذاران داخلی و خارجی به سمت صنایع غذایی و مرتبط باکشاورزی، جذب مواد و منابع خام و تبدیل آنها به منابع و کالاها تمام شده (کشاورزی، خدماتی و منابع انسانی در جهت افزایش تولید ناخالص داخلی، جذب سرمایه گذاری های جدید به سوی دهستان بر اساس فرصت ها و ظرفیتهای جدید و جذب مواد و منابع خام و تبدیل آنها به منابع و کالاها تمام شده(کشاورزی، خدماتی و منابع انسانی در جهت افزایش تولید محصولات کشاورزی و دامی، زمینه های مهم توسعه دهستان بر مبنای اصلی توجه به زمنیه های کشاورزی و دامی است.
شکل1. اولویتهای توجه بر چشماندازسازی توسعه دهستان
دستیابی به این چشم‌اندازها که با دیدگاه و مشارکت مستقیم روستاییان به دست امده است، نیازمند تدوین و برنامهریزی دقیق با رویکرد مطالعات راهبردی توسعه روستایی است که در این بخش از مطالعه با توجه به محورهای فوق، بدان اشاره میگردد.
جدول7.SWOT چشمانداز دهستانی توریستی پایدار، سالم، ایمن، با نشاط و زیبا
نقاط قوت | نقاط ضعف | فرصتها | تهدیدها | |
|---|---|---|---|---|
محیط زیست | تنوع در گونه های زیستی تنوع در توپوگرافی منطقه
| ضعف معرفی استعدادهای محیطی | توجه به پتانسیل های محیطی ایجاد پارک های مطالعاتی گونه های گیاهی و جانوری در راستای توسعه پایدار وجود پتانسیل آب معدنی | کم توجهی به توانهای محیطی عدم بهره برداری مناسب از استعدادهای منطقه تبدیل باغات و مزارع به کاربریهای دیگر |
امنیت | پیشینه تاریخی قوی و اصالت فرهنگی مردم پایبندی به فرهنگ بومی منطقه فراهم بودن بستر توسعه انسانی در مرکز دهستان
| گسترش فرهنگ غیر بومی عدم توجه و تبلیغ فرهنگ اصیل بومی گسترش فعالیتهای اقتصادی بازاری نهادهای نظامی افزایش میزان بیکاری ضعف توجه به نیازهای نسل امروز مهاجرت گسترده از سایر مناطق و روستاها | باروری فرهنگی جامعه با استفاده از قرابت فرهنگی مناطق همجوار ایجاد بستر مناسب برای جدب افراد تحصیل کرده و متعهد به منطقه کاهش نابرابریهای درآمدی | تهاجم فرهنگی بیگانه خود باختگی فرهنگی
|
پایداری | تنوع در چشمانداز های محیط طبیعی توجه به نما سازی ساختمانها ساماندهی فضاهای دهستان ساماندهی مشاغل در سطح دهستان | تغییر کابری اراضی دفع نامناسب زباله ها و نخاله های دهستان دفع نا مناسب آبهای سطحی عدم حاشیه سازی رودخانه مرکز شهر عدم وجود سرویسهای بهداشتی ـ رفاهی برای گردشگران چشمانداز بصری نامناسب برخی ساختمانهای حاشیه ای | توان مدیریتی بخش خصوصی در کنترل آلودگی محیطی
| بی توجهی به مدیریت فضاهای عمومی عدم توجه به آلودگی بصری
|
گردشگری | وجـود مـراکز عـمده گردشـــــگری ( تاریخی ـ طبیعی ) در منطقه ایجاد بستر مناسب برای استفاده از امکانات گردشگری و ایجاد مراکز اطلاع رسانی | عدم رسیدگی کافی به مراکز جذب گردشگر عدم معرفی مناسب سایتهای گردشگری عدم به چشمانداز بصری بازاری عدم مدیریت تورهای خرید روزانه کمبود امکانات رفاهی مسافران | گسترش صنعت توریسم توســعه زیــرساخت هـای گردشگری برای کل سال مقابله با روند افزایشی نرخ بیکاری جوانان | بی توجهی به مسائل زیست محیطی ضعف توجه به نیاز روز گردشگران
|
ایمنی | توجه به شاخصهای ایمن سازی نقاط توریستی دهستان ایمنسازی محدوده رودخانه ای | عدم اموزشهای لازم به‌ویژه در زمینه تورهای گردشگری در حوزه ایمنی عدم آموزشهای لازم ساکنین دهستان در زمینه آشنایی با اصول اولیه ایمنی کاری، زندگی و گردشگری | بکر بودن زمینه های توسعه ایمن سازی محیطی توسط پیمانکاران مختلف توسعه فعالیتهای آموزشی ایمن سازی محیطی توسط نهادهای دانشگاهی و دولتی | توسعه ساخت و ساز در منطقه بدون توجه به شاخصهای ایمن سازی ضعف توجه شهروندان و پیمانکاران توسعه گردشگری به ضوابط توسعه ایمنیدر منطقه |
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می شود، چشمانداز 1 تحت عنوان "دهستانی توریستی پایدار، سالم، ایمن، با نشاط و زیبا" دارای عواملی چون محیط زیست؛ امنیت؛ پایداری؛ گردشگری؛ ایمنی می باشد که در راستای چشمانداز تدوین شده اند.
جدول8. SWOT چشمانداز 2؛ دهستانی باهويت و فرهنگي، زيبا و جذاب براي گردشگران
موضوع | نقاط قوت | نقاط ضعف | فرصتها | تهدیدها |
|---|---|---|---|---|
هویت فرهنگی | حفظ سنن و آداب رسوم اصیل منطقه همگنی بالای جمعیت دسهتان به لحاظ قرابت زبانی، فرهنگی و مذهبی افزایش سطح آگاهی مردم گسترش فضاهای فرهنگی
| ضعف نسبی امنیت اجتماعی پایین بودن فرهنگ مشارکت عمومی کمبود امکانات آموزشی (پلاکارتها، بروشورها و برنامه های آموزشی )
| امکان متبلور شدن خلاقیت ها و استعداد های فردی افراد به دلیل فراهم بودن شرایط مشارکت وجود سرمایه های عظیم اجتماعی در روند تحقق اهداف تعیین شده | بالابودن نسبت بیسواد در میان زنان نسبت به مردان امکان کمرنگ شدن سایر کارکردها و عملکردهای روستایی به دلیل بهره مندی از هویتی فرهنگی غالب |
روستاییان مشارکت جو | گسترش همکاری بین مردم و مدیریت روستایی اعتماد سازی متقابل بین مردم و مسئولین
تقویت حس تعلق خاطر به روستا و منطقه اجرایی تر شدن و یا تحقق بیشتراهداف تعیین شده | - | حضور گروه های مختلف اجتماعی و سنی در فضاهای شهری مکان سازی یا ایجاد روستاهای با هویت موثر و مفید در روحیه ساکنین و عامل ترغیب کننده گردشگران به روستاها و عامل رونق اقتصادی امکان برنامهریزی برای طرح های بزرگ به دلیل بهره زیادی از امکانات یا سرمایه های اجتماعی و جنبه های مشارکتی مردم | امکان توقف کامل برنامه ها و طرح های روستایی به دلیل شرکت عقاید یا ایجاد تقابلات در بخشی از روند اجرای برنامه یا طرح |
روستامداری | مکان سازی یا ایجاد روستاهایی با هویت موثر و مفید درروحیه ساکنین و عامل ترغیب کننده گردشگران به روستاها و عامل رونق اقتصادی | - | - | وجود دیدگاه های متضاد و گوناگون بسیار زیاد و حتی گاهی در تقابل با هم |
گردشگری | وجـود مـراکز عـمده گردشـــــگری ( تاریخی ـ طبیعی ) در منطقه ایجاد بستر مناسب برای استفاده از امکانات گردشگری و ایجاد مراکز اطلاع رسانی | عدم رسیدگی کافی به مراکز جذب گردشگر عدم معرفی مناسب سایتهای گردشگری عدم به چشمانداز بصری بازاری عدم مدیریت تورهای خرید روزانه کمبود امکانات رفاهی مسافران | گسترش صنعت توریسم توســعه زیــرساخت هـای گردشگری برای کل سال مقابله با روند افزایشی نرخ بیکاری جوانان | بی توجهی به مسائل زیست محیطی ضعف توجه به نیاز روز گردشگران
|
در جدول فوق؛ عواملی چون هویت فرهنگی؛ روستاییان مشارکت جو؛ روستامداری؛ گردشگری به عنوان عوامل اصلی چشمانداز 2 تحت عنوان دهستانی باهويت و فرهنگي، زيبا و جذاب براي گردشگران می باشند که به عنوان عوامل موثر در راستای تدوین آن هستند.
جدول9.SWOT چشمانداز 3؛ دهستانی كشاورزي و دامدار مدار
موضوع | نقاط قوت | نقاط ضعف | فرصتها | تهدیدها |
|---|---|---|---|---|
مجتمع کشت و صنعت | امکان توسعه مجتمع کشت و صنعت سرعین تجمیع زمینهای کوچک کشاورزان
| فقدان مدیرت کارآمد در کشت و صنعت استفاده ناکارامد از توانها و پتانسیل های موجود محیطی
| تجمیع زمینهای کوچک کشاورزان الگوسازی برای کشاورزان خرده مالک برای تجمیع و اداره گروهی زمینهای کشاورزی برگزاری کارگاه های آموزشی برای دامداران و کشاورزان نیمه صنعتی | تاثیر منفی مدیریت مجتمع برای استفاده از تجربیات در زمینه های مهندسی مدیریت |
آموزش عالی | وجود مراکز آموزش عالی مختلف در شهرستان
| استفاده از رشته های غیر مرتبط با نیازهای منطقه عدم ارتباط قوی آموزش عالی با مراکز تولیدات کشاورزی و دامی
| ایجاد شرکتهای دانش بنیان در سطح منطقه ایجاد رشته های علوم دامی و کشاورزی در مقیاس بزرگ تبدیل اقتصاد کشاورزی ــ دامداری سنتی به صنعتی تربیت نیروی کار فنی متناسب با نیاز منطقه | تربیت کارشناسان بیکار و غیر فنی در منطقه تربیت جوانان در رشته های خدماتی بیش از نیاز
|
کشاورزی | وجود زمینهای حاصلخیز در مقیاس وسیع وجود منابع آب کافی در منطقه وجود نیروی کار و فعال | فعالیت نیروی کار در بخش خدماتی غیر بومی گسترش فعالیتی جوانان در بازار سیاه کالاهای وارداتی سرمایه گذاری بزرگان روستا در گسترش فعالیت مغازه داری | استفاده از سرمایه موجود در منطقه استفاده از نیروی انسانی کارآمد و خلاق توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی | وجود گروههای منسجم در گسترش کالاهای قاچاق سود آوری فعالیت در صنعت تجارت از نوع بازار سیاه عدم حمایت دولت از صنایع مرتبط |
دامداری | وجود مراتع حاصلخیز در گسستره منطقه وجود منابع آبب کافی در منطقه وجود نیروی کار و فعال | فعالیت نیروی کار در بخش خدماتی غیر بومی گسترش فعالیتی جوانان در بازار سیاه کالاهای وارداتی سرمایه گذاری بزرگان شهر در گسترش فعالیت مغازه داری | استفاده از سرمایه موجود در منطقه استفاده از نیروی انسانی کارآمد و خلاق توسعه صنایع تبدیلی دامداری | وجود گروههای منسجم در گسترش کالاهای قاچاق سود آوری فعالیت در صنعت تجارت از نوع بازار سیاه عدم حمایت دولت از صنایع مرتبط |
مأخذ: (نگارندگان:1398)
در جدول فوق، عواملی چون مجتمع کشت و صنعت آموزش عالی؛ کشاورزی؛ دامداری به عنوان عوامل موثر در چشمانداز 3 تحت عنوان دهستانی كشاورزي و دامدار مدار می باشند.
جدول10. راهبرد چشمانداز 1؛ دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، زيبا و باآسايش
§ شناسایی فضاهای نمونه گردشگری در سطح دهستان و حوزه نفوذ آن § ایجاد زیر ساخت های لازم جهت بهره گیری از فضاهای گردشگری دهستان و محدودة اطراف § ایجاد مجتمع ها و فضاهای نمونه گردشگری در تپه های مشرف به دهستان و محدودة اطراف § بهره گیری از پتانسیل های گردشگری طبیعی و فضاهای نمونه ی گردشگری دهستان و محدودة اطراف § هویت بخشی به سیمای دسهتان مبتنی بر ارزش های طبیعی § بازآفرینی و روزآمد سازی معماری ایرانی- اسلامی در دهستان و محدودة اطراف § فراهم سازی امکانات لازم جهت استفاده از جاذبه های گردشگری دهستان و محدودة اطراف § ارائه تسهیلات حمایتی جهت احداث هتل های سنتی و هتل- آپارتمان در راستای جذب گردشگر دهستان و محدودة اطراف § رونق بخشیدن به گردشگری از طریق تبلیغات و آموزش و کارهای فرهنگی § ایجاد زمینه های لازم جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی در بخش گردشگری دهستان و محدودة اطراف § بهره گیری از جدید ترین و مناسب ترین روش های جذب گردشگر در دهستان و محدودة اطراف § گسترش فعالیت های مرتبط با گردشگری در ایام نوروز در دهستان و محدودة اطراف § ایجاد فعالیت های مرتبط با گردشگری طبیعی و تاریخی- فرهنگی در دهستان و محدودة اطراف § ارتقای سطح فرهنگ و آموزش عمومی از طریق افزایش مراکز اطلاعرسانی در دهستان و محدودة اطراف § ایجاد نما و منظر مناسب و ترمیم اثرات منفی فعالیت های گذشته بر نما و منظر دهستان و محدودة اطراف § احیاء، بهسازی، باز سازی و نوسازی نماها و بافت های فرسوده در دهستان و محدودة اطراف § توسعه و ساماندهی بازارچه های نقطه ای در دهستان و محدودة اطراف § مطالعات طراحی، ساخت، تاسیس، ایجاد و نگهداری مبلمان روستایی § آموزش ساکنین با استفاده از رسانه های (صدا، سیما، روزنامه و ...) جهت مشارکت در زیبا سازی محیط دهستان و محدودة اطراف § ایجاد پایگاه اطلاعاتی مبلمان روستایی در محیط دهستان و محدودة اطراف § تبدیل صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از مهم ترین منابع تولید درآمد و ثروت دهستان و محدودة اطراف |
پس از احصای چشم‌اندازها نیاز است تا راهبردهای هریک از آنها مشخص شود که با عطف به ماهیت هر عامل خارجی و داخلی و شرایط دهستان آبگرم سرعین این استراتژی ها مطرح شدند.
جدول 11. راهبرد چشمانداز 2؛ دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب براي گردشگران
§ ارایه آموزش جهت نقش و مشارکت مردم در هویت فرهنگ تاریخ هنر اقتصاد و فضاهاهای روستایی منطقه § زمینه سازی برای سپردن نقش اصلی و محوری به مردم به ویژه جوانان در اجر و تعمیق توسعه پایدار در محدوده روستایی منطقه § متعادل سازی فضاهای روستایی و محرومیت زدایی و افزایش سطح بهداشت جسمانی و روانی. § استقرار الگوی دسترسی آسان به خدمات روستایی و حرکت پیاده محور. § جلب مشارکت وآموزش روستاییان جهت حفظ و احداث و توسعه فضای سبز خصوصی و عمومی. § تعیین ضوابط و معیارهای طراحی جهت محدوده پارکهای محلهای، ناحیهای، منطقهای، روستایی، رفیوژها، حریم، گسل ها، نهرها و شبکه های روستایی. § ایجاد سیاست های تشویقی برای توسعه فضاهای سبز روستایی. § تامین آب خام مورد نیاز فضای سبز و عدم وابستگی به آب شرب روستایی. § اعتلای کیفیت زیست ساکنان روستا و جلوگیری از تخریب محیط زیست. § ایجاد زمینه های لازم برای استفاده بانوان و کودکان از پارک ها. § کمک به متعادل ساختن دسترسی ساکنان روستا به امکانات اجتماعی و فرهنگی در سطح محلات یا منطقه. § توزیع مناسب و گسترش فعالیت های آموزسی در سطح روستا، با تکیه بر امکانات و اختیارات دهداری و بخشداری. § گسترش و ترویج فرهنگ بومی و محلی. § ایجاد نهاد های مدنی و سازمان های مردمی NGO های مرتبط با فرهنگ جامعه. § ایجاد زمینه های مناسب برای استفاده ی بهینه از اوقات فراغت. § ایجاد فرضیه سالم جهت مشارکت همه جانبه مردم در نظام تصمیم گیری و امور اجرایی روستایی. § اطلاع رسانی مدیریت روستایی به مردم و ارائه آگاهی به مردم جهت مسائل روستایی و حقوق روستاییان. § ایجاد زمینه های لازم فرهنگی در مردم و خانواده ها جهت حضور زنان در فعالیت اقتصادی اجتماعی وفرهنگی. § جلب مشارکت و ارتقای نقش تشکل ها مشتمل برای اتحادیه، اصناف در فرایند توسعه روستایی در چارچوب مدیریت یکپارچه و هماهنگ روستایی. § شناسایی مزیت های اجتماعی، اقتصادی، و کالبدی در هر منطقه روستا و توانمندسازی آنها. § ایجاد کاربریهای مختلط روستایی § رعایت استانداردها و اصول مهندسی در کلیه ساخت و سازها و ابعاد روستایی. § تعیین منطقه بندی ارتقاعی روستایی، رشد و توسعه مناسب و همگون روستایی در ابعاد مختلف. § کنترل انواع الودگی های زیست محیطی و الاینده های سمعی و بصری. § تبلیغ و ترویج مفاهیم سالم سازی و بهسازی محیط روستایی به‌منظور جلب مشارکت مردم. § ساماندهی مشاغل، کارگاه ها و صنایع مزاحم و الوده. § جمع آوری آب های سطحی از سطح روستا در فصول بارندگی. § ایجاد زمینه های مطالعه و پژوهش جهت استفاده از انرژی خورشیدی و بادی. § برقراری فرهنگ زیست محیطی در سطح روستا. § پایداری در ساخت و ساز ها. § بهره وریی پایدار از منابع طبیعی. § مبارزه با انواع آلودگی های زیست محیطی و ارتقاء شاخص های زیست محیطی. § آموزش های لازم به روستاییان جهت هویت بخشی به شهر. § ایمن سازی و بهینه سازی نظام حمل و نقل روستایی و توسعه آن طبق استانداردهای ملی § جلوگیری از سد معبر در سطح عبوری ساکنین روستایی § گسترش حمل و نقل عمومی از طریق بهبود آن در دهستان § فرهنگ سازی و آگاهی بخشی به ساکنین به ویژه کودکان در زمینه امور و حمل و نقل § ایجاد زمینه های لازم جهت اجرای نما و منظر مناسب روستایی § ارتقا سطح فرهنگ جامعه در مقابل با سوانح § ایجاد مبلمان روستایی § مقاوم سازی ساختمان ها در برابر بلایای طبیعی (زلزله و ...) § پیشگیری و کاهش آسیب های فردی و اجتماعی § شناسایی نقاط آسیب خیز و بحران زا و اصلاح آن ها § توانمند سازی مردم در برابر آسیب های اجتماعی § بهبود سلامت روستایین با تکیه بر دسترسی مناسب به امکانات تربیت بدنی برای آن ها. § ایجاد نهاد های مدنی وسازمان های مردم نهاد و ایجاد زمینه های لازم جهت مشارکت همه جانبه مردم در نظام تصمیم گیری ها § تبدیل و تغییر دید و نگرش به دهداری و بخشداری به‌عنوان یک سازمان مجری طرح ها به یک سازمان نظارتی و راهبر در جوامع روستایی در همه ی زوایای روستایی § ایجاد ارتباط و اعتماد همه جانبه بین مردم و مدیریت روستایی § هویت بخشی به سیمای روستا مبنی بر ارزشهای ایرانی اسلامی § ایجاد بستر مناسب برای استفاده از امکانات گردشگری و ایجاد مراکز اطلاع رسانی |
در راستا چشم اندار سوم یعنی چشم اندار دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب براي گردشگران؛ راهبردهای فوق تدوین می گردند. هریک از این موارد، با توجه به شرایط دهستان آبگرم سرعین تدوین شده اند.
جدول 12. راهبرد چشمانداز 3؛ دهستانی كشاورزي و دامدار مدار
§ بهبود بخشیدن به کشاورزی صنعتی § تبدیل کشاورزی سنتی و معیشتی به صنعت § کشت محصولات کشاورزی تجاری § ارتقا سطح مهارت و دانائی روستاییان در زمینه دامداری صنعتی از حداکثر و دوره های علمی § ایجاد و صنایع تبدیلی و مکمل بخش کشاورزی § ایجاد کارخانجات و فراورده های آبهای معدنی § ایجاد و تاسیس کارخانجات مرتبط با کشاورزی و صنایع غذایی § حمایت از بخش خصوصی و سرمایه گذاران داخلی و خارجی به سمت صنایع غذایی و مرتبط باکشاورزی § جذب مواد و منابع خام و تبدیل آنها به منابع و کالاها تمام شده(کشاورزی، خدماتی و منابع انسانی در جهت افزایش تولید ناخالص داخلی § جذب سرمایه گذاری های جدید به سوی دهستان بر اساس فرصت ها و ظرفیتهای جدید § جذب مواد و منابع خام و تبدیل آنها به منابع و کالاها تمام شده (کشاورزی، خدماتی و منابع انسانی در جهت افزایش تولید ناخالص داخلی § توسعه بخش کشاورزی و باغداری با اتکا بر ترکیب فعالیت ها و ظرفیتهای جدید § رشد بخش کشاورزی و باغداری با اتکا بر ترکیب فعالیت ها این بخش با بخش خدمات |
همانطور که در جدول فوق ملاحظه می شود؛ چشمانداز 3؛ دهستانی كشاورزي و دامدار مدار به عنوان عامل اصلی و غالب درآمد پایدار روستایی است و نیاز است تا در راستای دستیابی به این چشم انداز، راهبردهایی نیز تدوین و اجرا شوند. موارد فوق له عنوان راهبردهای اصلی این چشم انداز می باشند.
آمار استنباطی (آزمون فرضیهها):
در جهت آزمون فرضیههای تحقیق که در بخش قبلی مطرح شدند، در این قسمت با تکیه بر آمار استنباطی، روابط بین متغیرها و فرضیههای مذکور، مورد آزمون قرار گرفته شد.
آزمون فرضیه اصلی
برنامهریزی و مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان (مشارکت پذیری) در رابطه با مراحل اجرای طرح روستایی نقش داشته است.
جهت آزمون این فرضیه که آیا مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان (مشارکت پذیری) در رابطه با مراحل اجرای طرح روستایی داشته مناسبی داشته است یا بالاتر از حد متوسط است از آزمون T تک نمونهای استفاده شده است که در جدول شماره10 موردبررسی قرار گرفته است.
جدول13. آماره‌های توصیفی تی تک
شاخص | آماره | |||
N | Mean | Std.Deviation | Std.Error Mean | |
نقش مدیریت در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت | 384 | 43/2 | 62631/0 | 03196/0 |
مأخذ: (نگارندگان:1398)
جدول14. نمونه نتایج آماری آزمونTتک نمونه ای نقش مدیریت روستایی در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان در رابطه با مراحل اجرای طرح
شاخص | Test value=3 | |||
معنی‌داری (دو دامنه) | آماره T | درجه آزادی | تفاوت میانگین | |
نقش مدیریت در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت | 000/0 | 762/17- | 383 | 56771/0- |
مأخذ: (نگارندگان:1398)
با توجه به اینکه سؤالات در طیف لیکرت از بسیار کم تا بسیار زیاد طراحی شده و به هر کدام از گزینه‌ها یک امتیاز (بسیار کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد=4و بسیار زیاد =5) داده شده است وضعیت پاسخ‌ها با توجه به عدد 3 که حد متوسط (میانه نظری) است موردبررسی قرار گرفت. این عدد 3 در آزمون T تک نمونهای Test Value خوانده می‌شود. اگر میانگین پاسخ‌ها به‌گونه‌ای باشد که از عدد 3 بیشتر و به‌علاوه میزان (2-tailed) معنی داره دو دامنه کمتر از 0.05 باشد؛ میتوان ادعا کرد که شاخص مورد نظر در حد بالاتر از متوسط یا مطلوب قرار دارد. اما با توجه به نتایج این آزمون، میانگین (43/2) در شاخص مورد نظر پایینتر از میزان Test Value یعنی عدد 3 (عدد متوسط) است و میزان معنی‌داری دو دامنه نیز در این شاخص کمتر از آلفا 0.05 میباشد، این بدین معنا است که مدیریت روستایی در آمادهسازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان در رابطه با مراحل اجرای طرح نقش داشته ولی این نقش ضعیف بوده است. به عبارت دیگر مدیریت روستایی در برنامهریزی مشارکتپذیر مردمی در چشماندازسازی توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین ضعیف عمل کرده است. از آنجاییکه رشد و توسعه روستایی، ارتباطی زیادی با مشارکت روستاییان دارد، زیرا مشارکت کارآیی برنامههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کیفیت تصمیمگیری برای مناطق روستایی را افزایش میدهد. با توجه به نتیجه آزمون، ضعف مشارکت مردمی در دهستان آبگرم از پویایی روستاها میکاهد و رشد و شکوفایی روستاهای دهستان را با دشواری مواجه میسازد.
آزمون فرضیه فرعی اول
"مسائل اقتصادی، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات جهت توسعه روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل میباشد"
از آزمون فریدمن برای رتبهبندی مهم‌ترین مشکل جهت توسعه روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین استفاده شد. آزمون فریدمن نشان داد که اهمیت و رتبه ویژگی های مطرحشده در مورد مشکلات توسعه روستایی با یکدیگر متفاوت است (000/. >P، 2 = df، 82.789= مجذور کای).
Test Statisticsa | |
|---|---|
N | 382 |
Chi-Square | 82.789 |
df | 2 |
Asymp. Sig. | .000 |
a. Friedman Test | |
مقایسه میانگین رتبه ها بیان میدارد که از نظر روستاییان،دهستان آبگرم شهرستان سرعین به ترتیب با مشکلات اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و در آخر محیطی روبه رو است. میانگین رتبه‌این زیرشاخصها به ترتیب 2.18، 2.15 و 1.67 است. مقایسه میانگین رتبه ها نشانگر این است که بالاترین میانگین رتبه (2.18) به مسائل و مشکلات اقتصادی اختصاص دارد که بدین معناست که مشکلات اقتصادی نسبت به دو مشکل دیگر در روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین نمایان تر بوده و روستاییان بیشتر از این مسئله رنج میبرند و در واقع مهم‌ترین مشکل موجود در روستاهای مورد مطالعه مشکل اقتصادی میباشد. لازم به ذکر است که میانگین رتبه با میانگین حسابی تفاوت دارد و نحوه محاسبه این دو میانگین متفاوت است. در جدول بعد میانگین و انحراف استاندارد متغیرها ارائه شده است. دامنه میانگین از0 تا 5 است. مقایسه میانگین مهم‌ترین مسائل و مشکلات توسعه روستایی نشان میدهد که بالاترین میانگین (3.27) متعلق به مشکلات اقتصادی و پایینترین میانگین (2.75) متعلق به مسائل و مشکلات کالبدی-محیطی موجود در دهستان است.
جدول16. میانگین رتبه مهم‌ترین مسائل و مشکلات توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل
Ranks | |
|---|---|
| Mean Rank |
economic problem | 2.18 |
culture-Social problem | 2.15 |
environment problem | 1.67 |
مأخذ: (نگارندگان:1398)
جدول17.جدول توصیفی مهم‌ترین مسائل و مشکلات توسعه روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل
Descriptive Statistics | |||||
Maximum | Minimum | Std. Deviation | Mean | N |
|
5.00 | 1.00 | . 97587 | 3.2760 | 384 | economic problem |
5.00 | 1.00 | .87090 | 3.2565 | 384 | culture-Social problem |
5.00 | 1.00 | .88574 | 2.75788 | 384 | environment problem |
آزمون فرضیه فرعی دوم دوم
مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در توسعه پایدار روستایی نقش داشته است.
جهت آزمون این فرضیه که آیا مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در توسعه پایدار روستایی نقش مناسبی داشته است یا بالاتر از حد متوسط است از آزمون T تک نمونهای استفاده شده است که در جدول15 موردبررسی قرار گرفته است.
جدول18. آماره‌های توصیفی تی تک
شاخص | آماره | ||||
N | Mean | Std.Deviation | Std.Error Mean | ||
نقش مدیریت روستایی دهستان آبگرم در توسعه پایدار روستایی | 384 | 41/2 | 69937/0 | 03569/0 | |
جدول19. نمونه نتایج آماری آزمونTتک نمونه ای نقش مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در توسعه پایدار روستایی
شاخص | Test value=3 | |||
معنی‌داری (دو دامنه) | آماره T | درجه آزادی | تفاوت میانگین | |
نقش مدیریت روستایی در توسعه پایدار روستایی | 000/0 | 345/16- | 383 | 58333/0- |
مأخذ: (نگارندگان:1398)
با توجه به اینکه سؤالات در طیف لیکرت از بسیار کم تا بسیار زیاد طراحی شده و به هر کدام از گزینه‌ها یک امتیاز (بسیار کم=1، کم=2، متوسط=3، زیاد=4و بسیار زیاد =5) داده شده است وضعیت پاسخ‌ها با توجه به عدد 3 که حد متوسط (میانه نظری) است موردبررسی قرار گرفت. این عدد 3 در آزمونT تک نمونهای Test Value خوانده می‌شود. اگر میانگین پاسخ‌ها به‌گونه‌ای باشد که از عدد 3 بیشتر و به‌علاوه میزان (2-tailed) معنی داره دو دامنه کمتر از 0.05 باشد؛ میتوان ادعا کرد که شاخص مورد نظر در حد بالاتر از متوسط یا مطلوب قرار دارد. اما با توجه به نتایج این آزمون، میانگین (41/2) در شاخص مورد نظر پایینتر از میزان Test Value یعنی عدد 3 (عدد متوسط) است و میزان معنی‌داری دو دامنه نیز در این شاخص کمتر از آلفا 0.05 میباشد، این بدین معنا است که مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در توسعه پایدار روستایی نقش داشته ولی این نقش ضعیف بوده است.
شکل2. بیانیه چشمانداز
بحث و نتیجهگیری
در جمع بندی از این مطالعه که با سختی های بسیار زیادی نیز در خصوص دریافت اطلاعات از ساکنین محلات مختلف همراه بود، مشخص گردید که دهستان مورد مطالعه از ابعاد مختلفی دارای پتانسیل ها، ظرفیت ها، فرصت ها و البته کاستی ها و ضعف هایی است که زمینه های مطالعاتی جدی در خصوص توسعه پایدار روستایی و البته چشماندازسازی توسعه روستایی را مطرح نموده است. نتایج مطالعاتی میدانی در این زمینه با توجه به اینکه شناخت جامعی توسط ساکنین محلی از ابعاد و ویژگی های مختلف محلی در اختیار درند نشان دهنده این مهم است که امروزه با وجود قرار گیری این محدوده (سرعین) در نقطه ثقل گردشگری استان، هنوز هم کاستی های مختلفی وجود دارد که برای مدیران استانی و محلی، مسیر پر تلاطمی از کار و تلاش را برای ترقی و توسعه محلی و منطقه ای ایجاب می نماید. در مطالعات عینی از ابعاد مختلف این محدوده مشخص گردید که مردان با مشارکت حدود 84 درصدی بیشترین جامعه آماری را در قیاس با زنان حدود 16درصدی داشتند. گروه سنی30-39 سال بیشترین جامعه آماری و افراد با تحصیلات زیر دیپلم نیز بیشترین حاضرین در این مطالعه بودند. همچنین از بعد وضعیت اقتصادی مشارکت کنندگان مشخص گردید که اغلب افراد شرکت کننده در این مطالعه، دارای درآمدی بین یک میلیون تا یک میلیون پانصد هزار تومان هستند که اکثرا نیز از وضعیت درآمدی خود رضایت نداشتند، اگرچه از حیث دارا بودن ملک شخصی در وضعیت مناسبی قرار داشتند. مطالعات عینی از این محدوده نشان میدهد که آسیب پذیری بالای فعالیتهای کشاورزی و دامداری، درآمد پایین سالانه روستائیان، کمتر بودن دستمزد کارگران کشاورزی نسبت به سایر کارگران، از جمله مهم‌ترین مسائل و مشکلات اقتصادی خانوار ساکن در این محلات است. پر واضح است که این عوامل موجب آسیب پذیری خانوارها و جوامع دارای اقتصاد متکی بر کشاورزی گردیده است. ناپایداری معیشت، فقر و نابرابری اجتماعی نیز نیز باعث شده ساکنان این مناطق به میزان بیشتری در معرض آسیب پذیری قرار گیرند. بررسی ابعاد اقتصادی موجود در دهستان آبگرم شهرستان سرعین گویای این واقعیت می باشد که عدم توانایی در پرداخت هزینه های تفریحی و مسافرت وعدم تنوع شغلی در روستا از دیگر مشکلات اقتصادی می باشد که در روستاهای این دهستان وجود دارد. بررسی میانگین تمامی گویه های مربوط به سنجش وضعیت مشکلات اقتصادی نشاندهنده این واقعیت می باشد روستاییان دهستان آبگرم شهرستان سرعین از مشکلات اقتصادی موجود در منطقه رنج می برند که نیازمند توجه جدی می باشد. در بعد مشکلات اجتماعی- فرهنگی محدوده مورد مطالعه مشخص گردید که، مساکن غیراستاندارد در روستاهای مورد مطالعه (به لحاظ متراژ، تعداد اتاق، استحکام، زیبایی و...)، بزهکاری، خلاف، جرم در روستا و تعداد ناکافی پزشک در روستاهای دهستان آبگرم در اولویت مسائل و مشکلات ساکنین از حیث مزبور دارد . همچنین بررسی گویه ها و ابعاد فرهنگی و اجتماعی حاکی از آن می باشد که همبستگی و اتحاد میان روستایان، مسئولیت-پذیری اجتماعی روستاییان در کمک به یکدیگر به هنگام بروز مسائل و مشکلات و حضور پر رنگ روستاییان در آخرین انتخابات محلی و ملی که از ابعاد سرمایه اجتماعی می باشند در دهستان آبگرم شهرستان سرعین از وضعیت مناسبی برخوردار می باشند که این اتحاد و انسجام و همبستگي می تواند به‌عنوان يكي از عوامل مهم توسعه محدوده باشد. بررسی وضعیت موجود کالبدی این محدوده نشان میدهد که بیشترین میزان مشکلات کالبدی و محیطی موجود در دهستان آبگرم شهرستان سرعین مربوط مدیریت نامناسب پسماند و سیستم دفع بهداشتی فاضلاب و پسماند در روستا، تغییرات زیاد اراضی مرتعی طی سال های گذشته در روستاها و میزان زیاد تولید مواد زاید جامد تعلق دارد. از دیگر مشکلات جدی که روستاییان بخصوص اهالی روستای آق قلعه و کلخوران ویند که شغل اصلی آنها کشاورزی و باغبانی است و کمتر به شغل دامداری و زنبورداری، به آن اشاره داشتند، کمبود آب در منطقه می باشد که روستاییان دهستان آبگرم را هم در انجام کار روزمره و هم در کشاورزی دچار معضل نموده است. از آن سو، دیگر روستاییان معتقدند مبارزه با حشرات موذی ناشی از وجود دام در روستا بخوبی مدیریت گردیده و سیمای بسیار زیبای روستاهای دهستان آبگرم از جمله کنزق که دارای دره های متعددی می باشد که این دره دارای تعدادی چشمه طبیعی بوده و با درختان گلابی و گیاه گیلیدیک و آب روانی که از میان دره می‌گذرد، امروزه تفرجگاه بسیاری از مسافران این منطقه شده است. تبیین وضعیت میزان آماده سازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان در رابطه با مراحل اجرای طرح روستایی توسط مدیران روستایی نیز نشان می دهد که مشارکت روستاییان در جلسات مختلف به‌عنوان بومی محلی طرح های روستا، مشارکت در اجرا و نگهداری، میزان آشنایی روستاییان با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی روستا و وظایف نحوه همکاری، مشارکت در بهره برداری، حفظ، مراقبت، تعمیر و نگهداری از طرح ها و پروژه ها، مشارکت در مراقبت، تعمیر و نگهداری از طرح های مختلف روستا در اولویت برنامهریزی بایستی قرار گیرد. همچنین بررسی نقش مدیریت روستایی در توسعه پایدار محیطی از دیدگاه روستاییان به‌عنوان دیگر متغیر مهمی است که درتحقیق حاضر مورد سنجش قرار گرفته شد. نتایج بررسی های د راین زمینه نشان میدهد که موفقیت مدیران روستا در ارائة دانش و نوآوريها در زمينة كشت محصولات روستا، موفقیت در نوسازي زيرساختهاي بهداشتي و آموزشي مانند؛ مدرسه، خانه بهداشت و غيره، عملکرد موفق مدیران روستای شما در زمینه روشنایی و نو در معابر و فضاهای عمومی، در اولویت مطالعاتی این محدوده است. بررسی میزان تمایل روستاییان به مشارکت در طرح های توسعه روستایی محدوده مورد مطالعه نشان میدهد که علاقه به مشارکت در تصمیم گیری در تهیه طرح های روستا، تلاش شخصی برای ایجاد بستر توسعه گردشگری در روستا، علاقه به نگهداری تأسیسات عمومی و اموال و دارایی های روستا، در صدر مطالعاتی این محدوده قرار دارند. همچنین در این مقاله با بررسی زوایای مختلف محلی به این نتیجه رسید که برنامهریزی برای داشتن یک دهستان توریستی، پايدار، سالم، ايمن، زيبا و باآسايش در اولویت چشماندازسازی آتی روستایی قرار دارد. ضمن اینکه دهستانی باهويت و فرهنگي، مشارکت جو و جذاب براي گردشگران در وهله دوم اهمیت توسعه و چشمانداز سازی توسعه روستایی قرار دارد و در نهایت دهستانی كشاورزي و دامدار مدار، سومین اولویت توسعه روستایی در این دهستان است. در ادامه با توجه فرضیه های مطرح شده، آزمون های آماری متناسبی مورد استفاده قرار گرفت و ابعاد مختلف این فرضیه های موردبررسی قرار گرفت. همچنین در بخش یافته های استنباطی در این مطالعه مشخص گردید که مدیریت روستایی دهستان آبگرم شهرستان سرعین در آماده سازی بستر لازم برای مشارکت روستاییان (مشارکت پذیری) در رابطه با مراحل اجرای طرح روستایی نقش داشته است، اما این نقش ضعیف بوده است. ضمن این که مشخص گردید مسائل اقتصادی، به‌عنوان مهم‌ترین مسائل و مشکلات جهت توسعه روستاهای دهستان آبگرم شهرستان سرعین شهرستان اردبیل می باشد.
منابع فارسی
1. ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا. (۱۳۸۸). توسعۀ روستایی با تأکید بر جامعۀ روستایی ایران،چاپ سوم، تهران: نشر نی.
2. اميني، امير مظفر، اسماعيلي فلاح، مريم (1387). موفقيت شركتهاي تعاوني استان اصفهان و ارزيابي سازه هاي موثر بر آن. مجله علوم و فنون كشاورزي و منابع طبيعي، شماره 46، ص 275.
3. پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر. (1385). نظریه های توسعه روستایی. تهران: انتشارات سمت.
4. سرور، رحیم و موسوی؛ میرنجف و دانیالی، تهمینه.(1390). رابطه مشارکت محلی و توسعه روستایی: مطالعه موردي بخش مرحمت آباد. فصلنامه روستا و توسعه. (2)14، 137-117.
5. فتحی، سروش؛ مطلق، معصومه. (1389). رويكرد نظري بر توسعه پايدار روستايي مبتني بر فنآوري اطلاعات و ارتباطات(ICT). فصلنامه علمي پژوهشي جغرافياي انساني – سال دوم، شماره دوم، بهار 1389.
6. مطیعی لنگرودی، حسن. ( ۱۳۹۰ ). برنامهریزی روستایی با تأکید بر ایران. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ پنجم.
7. نجفی کانی و محمد میرزاعلی، (1391)، بررسی و سنجش میزان مشارکت مردم و نقش آن در توسعه روستایی (مطالعه موردي: دهستان سلطانعلی شهرستان گنبدکاووس)، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، سال ششم، شماره20، صص 118 -13.
English References
1. Amini, A.M, Ismaili Fallah, M. (2007). The success of cooperative companies in Isfahan province and the evaluation of structures affecting it. Journal of Agricultural Sciences and Techniques and Natural Resources, No. 46, p. 275. (In Persian).
2. Azkia, M., Ghaffari, Gh. (2010). Rural Development with Emphasis on Iran's Rural Society, (3th Ed.)Tehran: Ney Publishing. (In Persian).
3. Bhalla, K., Tarun, K., Jananee, R. (2019). An Integrated Rural Development Model based on Comprehensive Life-Cycle Assessment (LCA) of Khadi-Handloom Industry in Rural India,, Procedia CIRP, 69(5), 493-498
4. Cebotari, S., Marius, C., Ciprian, M., Florin, Z., (2017). Renewable energy's impact on rural development in northwestern Romania, homepage:www.elsevier.com, Energy for Sustainable Development, 6( 37), 110-123.
5. Colecraft, E. K., Marquis, G. S., & Pinto, C. M. (2022). Growing and Learning Together in Fostering Multisectoral Participation for Sustaining Interventions: Lessons from 3 Successive Integrated Multidisciplinary Interventions in Rural Ghana. Current Developments in Nutrition, 6(9), nzac124.
6. Eftekhari, R., Sajasi, H. (2010). Rural Development with Emphasis on Entrepreneurship, Tehran: Samat. (In Persian).
7. Estealaji, A., Khani, A., Allahgolikhani, M. (2011). The role of villages in rural development. Journal of Encyclopedia, 4(3), 15-22. (In Persian).
8. Fanzo, J. (2019), The role of farming and rural development as central to our diets, Journal of Physiology & Behavior, 193(1), 291-297.
9. Fathi, S; & Motlagh, M. (2010). Theoretical approach on sustainable rural development based on information and communication technology (ICT). Human geography scientific research quarterly - second year, second issue, spring 2010. (In Persian).
10. Foroughi, M., de Andrade, B., Roders, A. P., & Wang, T. (2023). Public participation and consensus-building in urban planning from the lens of heritage planning: A systematic literature review. Cities, 135, 104235.
11. Gabakhloo, R., Moradnejadi, H. (2001). Self-help and rural community. Journal of Jihad, 22(91), 87-93. (In Persian).
12. Hebinck, P., Smith, L., & Aliber, M. (2023). Beyond technocracy: The role of the state in rural development in the Eastern Cape, South Africa. Land Use Policy, 126, 106527.
13. Koopmansa, M., ElkeRogge, E., Karlheinz, K., Sandra, S. (2019). The role of multi-actor governance in aligning farm modernization and sustainable rural development, Journal of Rural Studies, 59(4), 252-262
14. Li, Y., Hans, W., Yansui, L. (2019). Why some rural areas decline while some others not: An overview of rural evolution in the world , Journal of Rural Studies, 68(2), 135-143.
15. Lichfield, N. (1996). Community impact evaluation. Planning Theory, (1994/12).
16. Longman's Dictionary. (2023). https://www.ldoceonline.com/dictionary/participation
17. Lu, Y., & de Vries, W. T. (2022). A Discourse Analysis of 40 Years Rural Development in China. Sustainability, 14(9), 5206.
18. Moomen Safaei, Z., Kazematein, F. (2012), investigating the role and position of women's participation in rural development (Case study: Evaluating women's participation in rural development). First National Electronic Conference on Agriculture and Sustainable Natural Resources, Ravand Institute of Higher Education (1-14), Tehran, Iran. (In Persian).
19. Motieei, H. (2011). Rural planning with emphasis on Iran. (5th Ed.) Mashhad: University Jihad Publications. (In Persian).
20. Mottiar, Z., Karla, B., Carol, K. (2019). The roles of social entrepreneurs in rural destination development, Journal of Annals of Tourism Research, 68(11), 77-88
21. Mubita, A., Libati, M., & Mulonda, M. (2017). The importance and limitations of participation in development projects and programmes. European scientific journal, 13(5), 238-2511.
22. MPerez, F.(2012)"Represen tativeness and civic participation in rural development programme in Galicia ,spain , 41(3) ,47-56.
23. Najafi Kani, A & Mohammad Mirza A, (2013). Study and assessment of people's participation in rural development(case study: soltanali rural district of Gonbab Kavus). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 7(20), pp. 118-13. (In Persian).
24. Nambiar, E.K. Sadanandan. (2019). Tamm Review: Re-imagining forestry and wood business: pathways to rural development, poverty alleviation and climate change mitigation in the tropics, Journal of Forest Ecology and Management, 448, 160-173
25. Okli, P., Mardsen, D. (2001), Approaches to participation in rural development. Rural and Development, Publishing Series, Translator: Mansour Mohammadnejad, Publishing: Rural Research and Studies Center - Ministry of Jihad Sazandegi. (In Persian).
26. Papoli Yazdi, M.H., Ebrahimi, M.A. (2006). Rural development theories. Tehran: Samat Publications. (In Persian).
27. Prabhakaran, S., Nair, V., & Ramachandran, S. (2014). Community participation in rural tourism: Towards a conceptual framework. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 144, 290-295.
28. Pomeroy-Stevens A, Shrestha MB, Biradavolu M, Hachhethu K, Houston R, Sharma I, et al. (2016). Prioritizing and funding Nepal’s multisector nutrition plan. Food Nutr Bull 2016;37(4 Suppl):S151–69
29. Portillo, L., Fernandez, O., Nekhay, L., Estepa M. (2019).Use of the ANP methodology to prioritize rural development strategies under the LEADER approach in protected areas. The case of Lagodekhi, Georgia, journal of Land Use Policy, 88, 104-121.
30. Rezvani, M., Ahmadi, A. (2009). Rural Islamic Councils, People's Participation and Rural Development (Case Study: Hakimabad Rural District, Zarandieh County, Markazi Province). Journal of New Attitudes in Human Geography, 1(4), 35-49. (In Persian).
31. Ristic, D., Danijela, V., Miroljub,M. (2019). Tourism and sustainable development of rural settlements in protected areas - Example NP Кopaonik (Serbia), journal of Land Use Policy, 89(7) , 104-231.
32. Rostami, K. (2003). The role of public participation in rural development; emphasizing traditional and new partnerships. Master Thesis. Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. (In Persian).
33. Sandwell, PH., Ned, E., Jenny, N. (2019). What are the greatest opportunities for PV to contribute to rural development, Journal of Energy Procedia, 130(5), 139-146
34. Sarvar, R., Moosavi, M.N., Danyali, T (2012). The Relationship between Local Participation and Rural Development: A Case Study of Merhamatabad Ward. Journal of Village and Development, 14(2), 117-137. (In Persian).
35. Shore, L. M., Cleveland, J. N., & Sanchez, D. (2018). Inclusive workplaces: A review and model. Human Resource Management Review, 28(2), 176-189.
36. Simpson, B. Cal Verma, P. (2019). Rural development and land use land cover change in a rapidly developing agrarian South Asian landscape, Journal of Remote Sensing Applications: Society and Environment, 14(2), 138-147.
37. Wang, L., Yotsumoto, Y. (2019). Conflict in tourism development in rural China, journal of Tourism Management, 70, 188-200 .
38. Xiaoxia, Zh, Yonggui, L. (2011). Reflection on farmers participation in rural Community Cultural construction. Journal of Asian Social Science,7(9), 154-162.
39. Ziaari, K., Mahdi, A., Masoomzadeh, T. (2011). Mahabad urban development strategy. Regional plan, Mahabad municipality.
An Analysis of the Position of Popular Participatory Planning in Rural Development Prospect
(Case Study: Village Spa Towns of Sarein)
Received: Accepted:
Introduction
Neglecting the explanation of rural developments and their outcome on the rural landscape, the process of rural development faces serious issues and problems.
Research purpose: The purpose of the current research is to analyze the role of participatory planning in rural development based on the existing capabilities and capacities of future development, especially from the perspective of the villagers' participation and their wishes based on the current situation in the spa village of Sarein.
Research methodology: The study method in this research, which is based on a case study, is descriptive-analytical, and its statistical population is the residents of Spa district in Sarein city, and its information is obtained based on field and library studies. The five main indicators of development issues, the readiness of the platform for participation, the role of rural management in rural development, the capacity of villagers' participation in rural management and development, as well as the measurement of rural development with different items, the centrality of the assessment of the subject of this thesis among the residents of 384 residents of the village. And the management of the collection was based on Cochran's model. The use of SWOT analytical model as well as SPSS software and corresponding statistical tests are the main fields of analysis of this article.
The geographical scope of the research: The geographical scope of the research includes the residents of Abgarm village in Sarein city.
Findings and discussion: The results of this study in the field of research show that there are three visions of a tourist village, sustainable, healthy, safe, beautiful and comfortable, a village with an identity and culture, cooperative and attractive for tourists, and finally an agricultural and livestock-oriented village as The main perspectives of rural development were considered.
Results: According to the results of the research, it can be said that the participation of the villagers can be a process through which the poor and the disadvantaged are organized so that they can undertake development efforts through this organization, and if possible, different strata Guide and guide the village in creating the desired arena and organization, this arena and organizations become a tool for the villagers to express their demands, and in this way they can achieve their logical demands. find that ultimately improving and improving the level of participation of villagers; Improvement of the economic and income situation and rural development and stability is created.
Key words: Rural Development, Rural Vision, Rural Participatory Management, Rural Management, Sarein Spa Villages.
[1] . Lichfield
[2] . Kayat
[3] . دهستانی با نظام مديريت يكپارچه هماهنگ، برنامه محور، توانمند و مردم مدار
[4] دهستانی توریستی، پايدار، سالم، ايمن، بانشاط، زيبا و باآسايش
[5] دهستانی با اقتصاد پويا، توانمند، دانش محور و رقابتي
[6] دهستانی باهويت و فرهنگي، زيبا و جذاب براي گردشگران
[7] دهستانی با اقتصاد کشاورزی- دامداری مبتنی بر دانش محور و رقابتی
[8] دهستانی پاك، روان و سبز
[9] دهستانی كشاورزي و دامدار مدار
[10] دهستانی خلاق و با مردمي مشارکت جو
[11] . دهستانی كارا و پاسخگو
