سنجش میزان تمایل به مهاجرت در خانوارهای روستایی نواحی مرزی شرق کشور (مطالعه موردی: شهرستان تربت جام)
الموضوعات :
1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: سکونتگاه‌های روستایی, شهرستان تربت جام, نواحی مرزی, تمایل به مهاجرت, جمعیت اهل تسنن,
ملخص المقالة :
مقدمه: روستاهای مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می روند که از جهات مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی دارای ویژگی های خاص و منحصربه فرد هستند. مهاجرت روستاییان ساکن مرز، این مناطق را از جمعیت تولیدکننده و حافظ مرزهای کشور خالی می کند و مشکلاتی در مقصد مهاجرت ایجاد می کند.هدف: پژوهش حاضر درصدد سنجش میزان تمایل به مهاجرت خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی شهرستان تربت جام که بیش از 95 درصد اهل تسنن هستند، می باشد.روش‌شناسی تحقیق: روش تحقیق توصیفی تحلیلی و از نوع کاربردی – توسعه ای است. گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و میدانی با استفاده از پرسشنامه بوده است. حجم نمونه 214 خانوار اهل تسنن ساکن در 17 روستای واقع در 10 کیلومتری مرز ایران و افغانستان است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش، روستاهای واقع در 10 کیلومتری مرز ایران و افغانستان در شهرستان تربت جام استان خراسان رضوی طبق تقسیمات کشوری سال 1395 و قبل از تفکیک شهرستان صالح آباد می باشد.یافته ها: مطابق یافته ها میانگین سازه تمایل به مهاجرت با 98/1 پائینتر از میانه نظری بوده و در طیف لیکرت در حد کم سنجش شده است. دلیل این امر دوگانگی مذهبی مقصد با مبداء مهاجرت است که موجب ایجاد هزینه های اجتماعی زیادی برای مهاجر در مقصد می گردد لذا در بین ساکنان روستاهای مرزی شهرستان، مهاجرت به عنوان راهبردی تدافعی در مواجهه با چالش های معیشتی و آخرین راهبرد برای دستیابی به استانداردهای حداقلی معیشتی مطرح است.نتایج: این مطالعه نشان داد تنها وجود برخی از محرومیت ها موجب مهاجرت نمی شود، چراکه برای روستاییان اهل تسنن مرزنشین، دلایل فرهنگی (سکونت در زادگاه و با افراد هم مذهب) موجب تمایل پایین به مهاجرت می گردد. از آنجا که جمعیت در روستاهای مرزی به عنوان ذخیره استراتژیک کشور محسوب می شوند، تلاش جهت رفع مشکلات معیشتی خصوصا با توجه به تمایل کم ساکنان به مهاجرت و پایداری نسبی جمعیت، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
اسماعیل زاده، عبدالسلام. (1390). مرزها و امنیت جامعه، مشکلات مناطق مرزی و راه حل آن. مجله انتظامی استان کردستان، 1(4)، 50-23.
آقایاری هیر، محسن؛ کریمزاده، حسین و خالقی، عقیل. (1397). تحلیل عوامل مؤثر در تصمیمگیری به مهاجرت روستاییان در قلمرو جغرافیای رفتاری (مورد مطالعه: دهستان سینا، شهرستان ورزقان). فصلنامه پژوهشهای روستایی، 9(1)، 57-42.
بروکی میلان، عادل و عینالی، جمشید. (1395). تحلیل عوامل مؤثر بر مهاجرت روستاهای مرزی (مطالعه موردی: روستاهای مرزی دهستان چالدران جنوبی)، فصلنامه علوم و فنون مرزی، 7(4)، 83-63.
پرگاری، صالح؛ یوسفیفر، شهرام و ریاحی، اعظم. (1395). تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی مذهبی در مهاجرت بلوچها از زاهدان به آن سوی مرز(در دورهی پهلوی اول)، تحقیقات تاریخ اجتماعی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 6(2)، 60-41.
جمعه پور، محمود. (1394). مقدمهای بر برنامهریزی توسعه روستایی، دیدگاهها و روشها. تهران، انتشارات سمت.
خطیر، اشکان؛ رضائیمقدم، کورش و زمانی، غلامحسین. (1395). عوامل مؤثر بر نیت مهاجرت جوانان روستایی عضو و غیرعضو تعاونیهای کشاورزی شهرستان مرودشت. مجله علوم و ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 12(2)، 35-19.
رستمعلیزاده، ولیاله. (1396). جاذبه و دافعه ی روستایی و تأثیر آن بر ماندگاری یا تمایل به مهاجرت در میان جوانان روستایی شهرستانهای هشترود و اسکو، فصلنامه توسعه محلی روستایی شهری، 9 (16)، 145-170.
زاهد زاهدانی، سعید. (1373). مهاجرت و توزیع جمعیت در ایران 1355-1365. مجموعه مقالات سمینار جامعه شناسی توسعه، جلد دوم، تهران: انتشارات سمت.
زرقانی، سیدهادی و بخشی شادمهری، فاطمه. (1393). تحلیل فرصتها و چالشهای روستاهای مرزی در امنیت مرزهای استان خراسان رضوی با مدل SWOT. همایش ملی مرزنشینی، توسعه پایدار و فرصتهای سرمایه گذاری، 1-16.
زرقانی، سیدهادی و موسوی، زهرا. (1392). مهاجرتهای بین المللی و امنیت ملی. فصلنامه مطالعات راهبردی، 16(59)، 26-7.
زرقانی، هادی؛ حسینی، مصطفی؛ قنبری، محمد و قیاسی، محمدحسین. (1395). بررسی و تحلیل الگوی مهاجرت در استان خراسان رضوی. فصلنامه علمی ترویجی مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، 11(2)، 105-77.
سلمانی، محمد؛ رضوانی، محمدرضا؛ پورطاهری، مهدی و ویسی، فرزاد. (1390). نقش مهاجرت فصلی نیروی کار در معیشت خانوارهای روستایی (مطالعه ی موردی: شهرستان سروآباد-استان کردستان). فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی، 77، 127-111.
طاهرخانی، مهدی. (1381). بازشناسی عوامل مؤثر در مهاجرتهای روستاشهری با تأکید بر مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین. فصلنامه مدرس، 6(2)، 60-41.
قاسمی اردهائی، علی. (1385). بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران با فراتحلیل پایان نامه های تحصیلی (مقطع زمانی 1359-83). فصلنامه روستا و توسعه، 9(1)، 80-51.
قاسمینژاد، حسین؛ سرداریان، صفورا و جاجرمی، حسن. (1393). تأثیر آمایش سرزمین روستاهای واقع در مناطق مرزی کشور در برنامهریزی توسعهای. همایش ملی توسعه پایدار در افق 1404، شرکت توسعه سازان گردشگری اصفهان، 10-1.
قدمگاهی، مرضیه بیگم؛ وطن پرست، غلامرضا و پیشگاهی فرد، زهرا. (1389). مقایسه اثرپذیری مناطق مرزی و مرکزی کشور از مواد مخدر و تأثیر آن بر اقتصاد خانوار (مطالعه موردی: تایباد و تهران). فصلنامه پژوهشی جغرافیای انسانی، 2(4)، 132-119.
قدیری معصوم، مجتبی و جهان محمدی فیروز، غلامرضا. (1387). نقش برنامههای عمرانی پیش از انقلاب در مهاجرت های روستا-شهری کشور (با تاکید بر اهمیت درآمدهای نفتی). فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی، 63، 80-67.
مرکز آمار ایران (1390). سالنامه آماری استان خراسان رضوی. .https://www.amar.org.ir
مرکز آمار ایران، (1395). نتایج عمومی سرشماری عمومی نفوس و مسکن .www.amar.org.
مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، (1397). سازمان هواشناسی کشور..http://ndwmc.irimo.ir
موسوی، میرنجف و رحیمی، مارال. (1396). تبیین نقش اسکان جمعیت در تحقق توسعهی پایدار مناطق مرزی (مطالعهی موردی: استان آذربایجان شرقی). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 26(101)، 23-5.
موسوی، میرنجف؛ ویسپان، محمد و خلیفیپور، حکیمه. (1395). اولویتبندی راهبردهای امنیت پایدار در آمایش مناطق مرزی؛ مطالعه موردی: استان کردستان. مجله پژوهشهای جغرافیای سیاسی، 1(2)، 77-55.
میرزامصطفی، سیدمهدی و قاسمی، پروانه. (1392). عوامل مؤثر بر مهاجرتهای استانی با استفاده از مدل جاذبه. فصلنامه سیاستهای مالی و اقتصادی، 1(3)، 96-71.
میرلطفی، محمودرضا؛ بندانی، میثم؛ شهرکی، سعیده و بردبارگلوی، اعظم. (1394). بررسی تأثیر روانی مهاجرت بر ناپایداری اجتماعی-اقتصادی مناطق روستایی (مطالعه موردی: منطقه سیستان). فصلنامه روستا و توسعه، 18(3)، 64-47.
ویسی، فرزاد؛ قربانی، محمدصدیق و داستوار، عدنان. (1396). تحلیل اثر بازاچههای مرزی بر معیشت پایدار پسکرانههای روستایی (مورد مطالعه: بخش خاومیرآباد شهرستان مریوان). فصلنامه پژوهشهای روستایی، 8(3)، 535-518.
Anssi Paasi. (1996). Territories, boundaries, and consciousness: The changing geographies of the Finnish-Russian boundary (Vol. 1). Wiley.
Collins, F. L. (2018). Desire as a theory for migration studies: temporality, assemblage and becoming in the narratives of migrants. Journal of Ethnic and Migration Studies, 44(6), 964-980.
Dandy, J., Horwitz, P., Campbell, R., Drake, D., & Leviston, Z. (2019). Leaving home: place attachment and decisions to move in the face of environmental change. Regional Environmental Change, 1-6.
Esipova, N., Srinivasan, R., & Ray, J. (2016). Global desires to migrate. Adjusting to a World in Motion: Trends in Global Migration and Migration Policy, 21-57.
Francis, R. D. (2022). Movin’On Up? The Role of Growing Up Rural in Shaping Why Working-Class Men Do—and Don’t—Seek to Improve Their Labor-Market Prospects. RSF: The Russell Sage Foundation. Journal of the Social Sciences, 8(4), 68-86.
Husa, A., & Morse, C. E. (2022). Rurality as a key factor for place attachment in the great plains. Geographical Review, 112(1), 27-45.
Manchin, M., & Orazbayev, S. (2018). Social networks and the intention to migrate. World Development, 109, 360-374.
Méndez, L. (2017). So dissatisfied to leave? The role of perceptions, expectations and beliefs on youths’ intention to migrate (No. 17-12).
Naufal, G., & Malit Jr, F. (2018). Exploitation and the Decision to Migrate: The Role of Abuse and Unfavorable Working Conditions in Filipina Domestic Workers' Desire to Return Abroad.
Passi, A. (1996). Territories, Boundaries, and Consciousness: The Changing Geographies of the Finnish- Russian Border. John Wiley & Sons Ltd, Chic ester.
Sirkeci, I., & Esipova, N. (2013). Turkish migration in Europe and desire to migrate to and from Turkey. Border Crossing, 3(1), 1-13.
_||_