فضایل اخلاقی در کتاب اخلاق محسنی( بر مبنای تقسیم بندی خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب اخلاق ناصری)

الموضوعات :

رهف صفایا ¹ , امید مجد ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران (نویسنده مسؤول)

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , شعبان, 1444 تاريخ الإصدار : 02 الإثنين , ذو القعدة, 1444

الکلمات المفتاحية: اخلاق ناصری, فضایل اخلاقی, اخلاق محسنی, خواجه نصیرطوسی, ملاواعظ کاشفی,

ملخص المقالة :

کتاب اخلاق محسنی یکی از آثار ارزشمند سده نهم و دهم هجری است. ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری این کتاب را با هدف تعلیمی به رشتۀ نگارش درآورد. کاشفی به تعلیم آموزه‌های اخلاقی اهتمام ورزیده و پند و اندرز حاکمان را بر مبنای حکمت، جوهره اصلی کتاب خود قرار داده است. وی در مقدمه کتاب صراحتا اعلام می‌کند که مخاطبانش شاهان و ملازمان آنهاست و در ادامه به این موضوع اشاره می کند که داشتن چهل صفت بارز اخلاقی است که شاه را شاه کرده و شاه نگاه داشته کاشفی این آموزه‌های اخلاقی را تحت تاثیر تعلیمات در کتاب اخلاق ناصری یاد می کند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق بیان حکایت و تمثیل، مخاطب خود را به سوی فضایل اخلاقی سوق می‌دهد. پژوهش حاضر در نظر دارد فضایل اخلاقی موجود ‌در کتاب اخلاق محسنی را با توجه به تقسیم‌بندی موازین اخلاقی در کتاب اخلاق ناصری مورد بحث و بررسی قرار دهد تا مشخص کند کاشفی در تدوین این کتاب تا چه اندازه به تقسیم بندی‌های خواجه نصیرطوسی نزدیک بوده است. نوع رویکرد نگارنده در این مقاله توصیفی– تحلیلی و بر مبنای مرور تفکرات تعلیمی خواجه نصیر در اخلاق ناصری و تطبیق آنها با اخلاق محسنی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در بین فضایل اخلاقی که در کتاب مطرح شده عدالت و شجاعت جایگاه خاص و ویژه‌ای دارند و در زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش تعیین کننده ایفا می‌کنند. برخی فضایل مانند عبادت جنبۀ فردی دارند و برخی مانند عدالت جنبۀ اجتماعی که با رعایت این موازین جامعه روی آبادانی می‌بیند.

المصادر:

قرآن کریم.
نهج‌البلاغه (1386)، ترجمة محمد دشتی، قم: شهاب‌الدین.
نهج‌الفصاحه (1382)، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: دنیای دانش.
غررالحکم (1337)، ترجمة محمدعلی انصاری، تهران: نشر محمدعلی انصاری.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1393)، نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو، تهران: هرمس.
انوشه، حسن (1376)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
ایزدی، حسین (1377)، مبانی ارزش‌ها از دیدگاه فرزانگان، بی‌جا: احسن الحدیث.
ایرانی، دینشاه (1334)، اخلاق ایران باستان، تهران: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
حضرتی، حسن؛ مقیمی، غلامحسین (1388)، «نگاهی اجمالی به حیات و اندیشة سیاسی ملاحسین واعظ کاشفی»، فصلنامة حکومت اسلامی، شمارة نهم، 151‑125.
زمانی، کریم (1393)، میناگر عشق، تهران: نی.
سعادت، اسماعیل (1384)، دانشنامة زبان و ادبیات فارسی، ج 3، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
عنبرانی، محمود (1370)، «مروری بر زندگی کاشفی»، مجلة کیهان اندیشه، شمارة 40، 89‑83.
غزالی، امام محمد (1357)، کیمیای سعادت، به‌کوشش حسین خدیو، تهران: دانشگاه ملی.
کاشفی، فخرالدین علی (1356)، رشحات عین‌الحیات، به‌کوشش علی‌اصغر معینیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
طبسی، محبوبه (1388)، ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺷﺮح اخلاق محسنی، ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎمة ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
طبری، محمدعلی (1372)، زبدةالآثار، تهران: امیرکبیر.
ناصری، عبدالمجید (1378)، تشیع در خراسان عهد تیموری، مشهد: نشر بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
نراقی، مولی مهدوی (1389)، علم اخلاق اسلامی، ترجمة جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
نصیرالدین طوسی (1373)، اخلاق ناصری، تصحیح و توضیح: مجتنبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
میرزایی اقدم، حبیبه (1396)، بررسی مضامین حکمی و اخلاقی دیوان صالح بن عبدالقدوس و مقایسة آن با آثار سعدی (با تکیه بر گلستان)، پایان‌نامة دکتری، تهران: دانشگاه تهران.