جایگاه خبر و انشای طلبی در انتقال اندیشه های تعلیمی خسرو و شیرین نظامی

الموضوعات :

سیده مریم روضاتیان ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان)
فرزانه امیرپور ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان)
حسین آقاحسینی ³ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان)

تاريخ الإرسال : 19 الخميس , محرم, 1438 تاريخ التأكيد : 19 الخميس , محرم, 1438 تاريخ الإصدار : 29 الخميس , ذو القعدة, 1437

الکلمات المفتاحية: نظامی, ادبیات تعلیمی, علم معانی, ادبیات غنایی, خسرو و شیرین,

ملخص المقالة :

حکیم نظامی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشه‌های تعلیمی توجه ویژه دارد. او در غنایی‌ترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره می‌کند و در این راه به نحو مؤثری از ابزارهای بلاغی و به‌ویژه علم معانی بهره‌ می‌برد. این شاعر بزرگ با استفاده از علم معانی و ابزارهای مناسب آن مانند جملات خبری، امری و پرسشی به شیوه‌ای مؤثر، موفق به انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیم آن‌ها به مخاطب خود شده‌است و در عین حال از این طریق حضور مخاطب در متن را نیز برجسته‌تر نشان داده‌است. در این پژوهش به بررسی این دسته از جملات و معانی ثانویه آن‌ها پرداخته شده، لطایف و ظرایف سه مبحث از علم معانی یعنی جملات خبری، امری، پرسشی و نقش و تأثیر آن‌ها در انتقال مؤثر اندیشه‌های تعلیمی شاعر در یک متن غنائی تبیین شده‌است.

المصادر:

1- ارسطو.(1371). ریطوریقا (فن خطابه). ترجمه پرخیده ملکی. تهران: اقبال.

2- آقا حسینی، حســین و براتی، محمود. (1390). اهمیت پرســش در متون عرفانی. مجله کاوش نامه. سال 12. شماره 22. ص.ص: 160 – 131.

3- تفتازانی، سعدالدین مسعود.(بی‌تا). مختصرالمعانی فی تلخیص المفتاح. قم: مصطفوی.

4- تقوی، نصرالله.(1363). هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی. اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.

5- رجایی، محمدخلیل.(1359). معالم ‌البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.

6- رزمجو، حسین.(1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.

7- رضانژاد، عبدالحسین. (1367). اصول علم بلاغت در زبان فارسی. قم: الزهرا.

8- رنجبر، احمد. (1385). معانی. تهران: اساطیر.

9- ریاحی، لیلی.(1358). قهرمانان خسرو و شیرین. تهران: امیرکبیر.

10- شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1372). انواع ادبی. مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شماره 32 ص.ص: 9 – 4.

11- شمیسا، سیروس. (1379). بیان و معانی. تهران: فردوس.

12- شهابی، علی‌اکبر. (1334). نظامی شاعر داستان‌سرا. تهران: ابن سینا.

13- صادقیان، محمدعلی. (1371). طراز سخن در معانی و بیان. یزد: ریحانه‌ الرسول.

14- کزازی، میرجلال الدین.(1385). معانی زیباشناسی سخن پارسی. تهران: کتاب ماد.

15- محمودی، مریم.(1393). بررسی اغراض بلاغی خبر و انشا در سبک تعلیمی ناصرخسرو (با تکیه بر دیوان قصاید). فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال هفتم. شماره دوم. شماره پیاپی 24. ص.ص. 266-251.

16- میرباقری فرد، علی اصـغر و محمدی، معصـومه.(1389). بررسی و تحلیل نقش پرسش در آثار عین القضات همدانی. مجله پژوهش‌های ادبی. سـال 7. شماره 29 و 30. ص.ص. 166-149.

17- نظامی، الیاس بن یوسف.(1391). خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

18- هاشمی، احمد.(1388). جواهر البلاغه. ترجمه حسن عرفان. قم: بلاغت.

19- همایی، جلال‌الدین.(1374). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.

20- یلمه­ها، احمدرضا.(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 3. شماره 11. ص.ص. 177-153.

1. Aristotle. (1371). Rhetorica. Tehran: Iqbal.


2. Agha Husseini, Hussein& Barati, Mahmood. (1390). The Importance of Question in Mystical Texts. Kavesh Name, 22, pp. 131-160.


3. Taftazani, Sa'd al-Din Masoud. Mokhtasar al-Ma'ani fi Talkhis al-Miftah. Qom: Mostafavi.


4. Taghavi, Nasrullah. (1363). The criterion of discourse in Persian Semantics, Expression, and Literariness, Isfahan: Farhangsara-ye- Isfahan.


5. Rajayee, Mohammad Khalil. (1359). Ma'alem al-Balagha. Shiraz: University of Shiraz.


6. Razmjoo, Hussein. (1382). Literary Kinds and Its Impacts on Persian. Mashhad: Qods-e-Razavi.


7. Reza Nejad, Abdul Hussein. (1367). Principles of Rhetorics in Persian. Qom: al-Zahra.  


8. Ranjbar, Ahmad. (1385). Semantics. Tehran: Asatir.  


9. Riahi, Leili. (1372). Heroes of Khosrow and Shirin. Tehran: Amir Kabir.


10. Shafee'ee Kadkani, Mohammad Reza. (1372). Literary Kinds and The Persian Poetry. The Progress of Persian Literature Education, 32, pp.4-9.


11. Shamisa, Siroos. (1379). Expression and Semantics. Tehran: Ferdows.


12. Shahabi, Ali Akbar. (1334). Nezami: The Storyteller Poet. Tehran: Ibn Sina.


13. Sadeghian, Mohammad Ali. (1371). The standard of Speech in Semantics and Expression. Yazd: Reyhana al-Rasool.


14. Kazzazi, Mir Jalal al-Din. (1385). The Meaning of Aesthetics in Persian. Thran: Ketab-e-Mad.


15. Mahmoodi, Maryam. (1393). Analysis of Rhetorical Functions of Announcement and Composition in Pedagogical Style of Naser Khosrow, Bahar-e-Adab, 2, pp. 251-266.


16. Mirbagheri fard, Ali Asghar& Mohammadi, Masoumeh. (1389). Study and Analysis of the role of Question in the Works of 'Ayn al-Qozat of Hamedan, Literary Investigations, 29,30, pp. 149-166.


17.  Nezami. (1391). Khosrow and Shirin. Qatreh.


18.  Hashemi, Ahmad. (1388). Javaher al-Balagha. Qom: Balaghat.


19. Homayee, Jalal al-Din. (1366). Semantics and Expression. Tehran: Homa.


20. Yalmeha, Ahmad Reza. (1390). Comparative Study of the Poetry of Ferdowsi and Hafez. The Bulletin for Pedagogical Literature at Azad University of Dehaqan, 11, pp.153-175.