شیوه ‏های ترغیب در غزلیات عطار باتکیه بر نظریۀ «فرایند ارتباط کلامی» رومن یاکوبسن

الموضوعات :

شهین قاسمی ¹ ( استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی ،اهواز، ایران. )

تاريخ الإرسال : 14 الثلاثاء , صفر, 1443 تاريخ التأكيد : 14 الثلاثاء , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443

الکلمات المفتاحية: مخاطب, عطار, ارتباط کلامی, رومن یاکوبسن, اخلاق ترغیبی,

ملخص المقالة :

رومن یاکوبسن از برجسته ترین نظریه پردازان فرمالیسم روسی در نظریۀ الگوی ارتباط کلامی خویش اعلام کرد هرگونۀ ارتباط کلامی بین راوی و روایت شنو (مخاطب) بر وجود شش عاملِ فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی، تماس، رمز و موضوع استوار است. یکی از نقش های ارتباطی در الگوی اخیر، نقش ترغیبی است. جهت گیری پیام در نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می کوشد تا با کاربرد جمله های امر و نهی و منادا، با مخاطب ارتباط برقرار کند. در غزلیات عطار، در جایگاه گونه ای متنِ دارای ارتباط کلامی، باتکیه بر الگوی یاکوبسن سه نقش ترغیبی در محورهای پیام، درون مایه و مخاطب دیده می شود؛ به گونه ای که در ورای هریک از محورهای نام برده، شاعر با استفاده از ابزارهای زبانی به ترغیب پیامی در مخاطب می پردازد. این مقاله به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی شیوه های اخلاق ترغیبی و محورهای آن در غزلیات عطار براساس نظریۀ ارتباط کلامی رومن یاکوبسن می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ترغیب در غزلیات عطار جایگاه ویژه ای دارد و درون مایه های نقش ترغیبی بیشتر در سه محورِ دینی و حکمی، اجتماعی و فرهنگی نمود یافته است؛ شاعر در پس این نقش ها به ترغیب موضوعاتی مانند ترک دنیا، دوری از ریا و شادمانی و... می پردازد. علاوه بر رعایت امتیازات و آرایه های کلامی، که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده است، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب، در جایگاه یک شیوة آموزشی، بر غنای تعلیمی غزلیات عطار افزوده است.

المصادر:

. احمدی، بابک (۱۳۷۰)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

2. ـــــــــــــ (۱۳۷۱)، از نشانه‏های تصویری تا متن، تهران: مرکز.


3. باقری خلیلی، علی‏اکبر؛ ازاری، ساناز (1394)، «بررسی نقش ترغیبی در غزلیات حافظ شیرازی با تکیه بر نظریه ارتباط یاکوبسن»، دهمین همایش بین‏المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، (برگرفته از https://elmnet.ir).


4. پاینده، حسین (۱۳۸۳)، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، تهران: روزنگار.


5. پورنامداریان، تقی (۱۳۸۲)، گمشدة لب دریا، تهران: سخن.


6. ـــــــــــــــــ (1380)، در سایة آفتاب، تهران: سخن.


7. تادیه، ژان ایو (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة شیرین نونهالی، تهران: نیلوفر.


8. حاتمی، سعید؛ قاسم‏زاده، سیّد علی؛ امری، نجمه (1392)، «تحلیل رویکرد تعلیمی ابوسعید ابوالخیر بر مبنای نظریة ارتباطات کلامی یاکوبسن»، پژوهش‏نامه ادبیات تعلیمی، دورة 5، شمارة 17، 87‑114.


9. دیچز، دیوید (1379)، شیوه‏های نقد ادبی، ترجمة غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.


10. سجودی، فرزان (۱۳۸۰)، ساخت‌گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.


11. سعدی، مصلح بن عبدالله (۱۳۷۲)، کلیات سعدی، به تصحیح محمد فروغی، تهران: شهرزاد.


12. شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۶۸)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.


13. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱)، رستاخیز کلمات ـ درس‏گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت‏گرایان روس، تهران: سخن.


14. شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، چاپ هشتم، تهران: فردوس.


15. صفوی، کوروش (1380)، گفتارهایی در زبانشناسی، تهران: هرمس.


16. ــــــــــــــــ (۱۳۸۰)، از زبان‏شناسی به ادبیات، تهران: سورۀ مهر.


17. ــــــــــــــــ (۱۳۸۳)، از زبان‏شناسی به ادبیات، جلد اول، تهران: سوره مهر.


18. عطار، فریدالدین (1384)، دیوان اشعار، به کوشش تقی تفضلی، چ یازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.


19. علوی‏مقدم، مهیار (1377)، نظریه‏های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.


20. علیمددی، منا (1395)، «از مخاطب خاص تا عام» (نگاهی جامعه‏شناسـانه بـه تحـول طیـف مخاطبـان ادبیات تعلیمی فارسی باتکیه‌بر مرصادالعباد و کتاب احمد)، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارة اول، 51‑79.


21. گیرو، پی‏یر (۱۳۸۰)، نشانه‏شناسی، ترجمة محمد نبوی، تهران: آگاه.


22. لوته، یاکوب (۱۳۸۸). مقدمه‏ای بر روایت در ادبیات و سیما، ترجمۀ امید نیکفرجام، چاپ اول، تهران: مینوی خرد.


23. مکاریکا، ریما (۱۳۸۵)، دانش‏نامة نظریه‏های ادبی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.


24. میرزایی خلیل‏آبادی، بتول و دیگران (۱۳۹۰)، «الگوی ساختاری ـ ارتباطی حکایت‌های حدیقه»، پژوهش‏های زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، سال سوم، شمارۀ ۱، (پیاپی ۹)، ۵۵‑۷۴.


25. یاکوبسن، رومن و دیگران (۱۳۶۹)، زبان‏شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی.


26. ــــــــــــــــــــــــ (1380)،ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی (مجموعه‌مقالات)، ترجمه به سرپرستی فرزان سجودی، چاپ اول، تهران: حوزه هنری.


27. ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۶)، روند بنیادین در دانش زبان، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: هرمس.


28. وحیدیان کامیار، تقی (1383)، زبان چگونه شعر می‏شود؟، مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی و سخن‏گستر.


29. Genet, Gerard (1972), FiguresIII, Paris :Seoul.


30. Saville-Troike, M. (1994), "silence", In: The encyclopedia of language and linguistics, (eds.), R. E. Asher and J. M. Y. Simpson, Oxford: Pergamum Press: 9345-3947.


31. Todorov, Tzvatan (1981), Introduction of Poetics, Trans.Richard Howard, Minneapolis: Minnesota up.