شیوه های ترغیب در غزلیات عطار باتکیه بر نظریۀ «فرایند ارتباط کلامی» رومن یاکوبسن
الموضوعات :
شهین قاسمی
1
1 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی،واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی ،اهواز، ایران.
تاريخ الإرسال : 14 الثلاثاء , صفر, 1443
تاريخ التأكيد : 14 الثلاثاء , صفر, 1443
تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443
الکلمات المفتاحية:
مخاطب,
عطار,
ارتباط کلامی,
رومن یاکوبسن,
اخلاق ترغیبی,
ملخص المقالة :
رومن یاکوبسن از برجسته ترین نظریه پردازان فرمالیسم روسی در نظریۀ الگوی ارتباط کلامی خویش اعلام کرد هرگونۀ ارتباط کلامی بین راوی و روایت شنو (مخاطب) بر وجود شش عاملِ فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی، تماس، رمز و موضوع استوار است. یکی از نقش های ارتباطی در الگوی اخیر، نقش ترغیبی است. جهت گیری پیام در نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می کوشد تا با کاربرد جمله های امر و نهی و منادا، با مخاطب ارتباط برقرار کند. در غزلیات عطار، در جایگاه گونه ای متنِ دارای ارتباط کلامی، باتکیه بر الگوی یاکوبسن سه نقش ترغیبی در محورهای پیام، درون مایه و مخاطب دیده می شود؛ به گونه ای که در ورای هریک از محورهای نام برده، شاعر با استفاده از ابزارهای زبانی به ترغیب پیامی در مخاطب می پردازد. این مقاله به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی شیوه های اخلاق ترغیبی و محورهای آن در غزلیات عطار براساس نظریۀ ارتباط کلامی رومن یاکوبسن می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که ترغیب در غزلیات عطار جایگاه ویژه ای دارد و درون مایه های نقش ترغیبی بیشتر در سه محورِ دینی و حکمی، اجتماعی و فرهنگی نمود یافته است؛ شاعر در پس این نقش ها به ترغیب موضوعاتی مانند ترک دنیا، دوری از ریا و شادمانی و... می پردازد. علاوه بر رعایت امتیازات و آرایه های کلامی، که ارزش ادبی فراوانی برای این اثر آفریده است، کاربست مناسب و پربسامد ترغیب، در جایگاه یک شیوة آموزشی، بر غنای تعلیمی غزلیات عطار افزوده است.
المصادر:
. احمدی، بابک (۱۳۷۰)، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
ـــــــــــــ (۱۳۷۱)، از نشانههای تصویری تا متن، تهران: مرکز.
باقری خلیلی، علیاکبر؛ ازاری، ساناز (1394)، «بررسی نقش ترغیبی در غزلیات حافظ شیرازی با تکیه بر نظریه ارتباط یاکوبسن»، دهمین همایش بینالمللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، (برگرفته از https://elmnet.ir).
پاینده، حسین (۱۳۸۳)، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، تهران: روزنگار.
پورنامداریان، تقی (۱۳۸۲)، گمشدة لب دریا، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــ (1380)، در سایة آفتاب، تهران: سخن.
تادیه، ژان ایو (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة شیرین نونهالی، تهران: نیلوفر.
حاتمی، سعید؛ قاسمزاده، سیّد علی؛ امری، نجمه (1392)، «تحلیل رویکرد تعلیمی ابوسعید ابوالخیر بر مبنای نظریة ارتباطات کلامی یاکوبسن»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورة 5، شمارة 17، 87‑114.
دیچز، دیوید (1379)، شیوههای نقد ادبی، ترجمة غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
سجودی، فرزان (۱۳۸۰)، ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
سعدی، مصلح بن عبدالله (۱۳۷۲)، کلیات سعدی، به تصحیح محمد فروغی، تهران: شهرزاد.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۶۸)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.
ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱)، رستاخیز کلمات ـ درسگفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، چاپ هشتم، تهران: فردوس.
صفوی، کوروش (1380)، گفتارهایی در زبانشناسی، تهران: هرمس.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۰)، از زبانشناسی به ادبیات، تهران: سورۀ مهر.
ــــــــــــــــ (۱۳۸۳)، از زبانشناسی به ادبیات، جلد اول، تهران: سوره مهر.
عطار، فریدالدین (1384)، دیوان اشعار، به کوشش تقی تفضلی، چ یازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
علویمقدم، مهیار (1377)، نظریههای نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.
علیمددی، منا (1395)، «از مخاطب خاص تا عام» (نگاهی جامعهشناسـانه بـه تحـول طیـف مخاطبـان ادبیات تعلیمی فارسی باتکیه‌بر مرصادالعباد و کتاب احمد)، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارة اول، 51‑79.
گیرو، پییر (۱۳۸۰)، نشانهشناسی، ترجمة محمد نبوی، تهران: آگاه.
لوته، یاکوب (۱۳۸۸). مقدمهای بر روایت در ادبیات و سیما، ترجمۀ امید نیکفرجام، چاپ اول، تهران: مینوی خرد.
مکاریکا، ریما (۱۳۸۵)، دانشنامة نظریههای ادبی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
میرزایی خلیلآبادی، بتول و دیگران (۱۳۹۰)، «الگوی ساختاری ـ ارتباطی حکایت‌های حدیقه»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، سال سوم، شمارۀ ۱، (پیاپی ۹)، ۵۵‑۷۴.
یاکوبسن، رومن و دیگران (۱۳۶۹)، زبانشناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی.
ــــــــــــــــــــــــ (1380)،ساختگرایی، پساساختگرایی و مطالعات ادبی (مجموعه‌مقالات)، ترجمه به سرپرستی فرزان سجودی، چاپ اول، تهران: حوزه هنری.
ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۶)، روند بنیادین در دانش زبان، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: هرمس.
وحیدیان کامیار، تقی (1383)، زبان چگونه شعر میشود؟، مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی و سخنگستر.
Genet, Gerard (1972), FiguresIII, Paris :Seoul.
Saville-Troike, M. (1994), "silence", In: The encyclopedia of language and linguistics, (eds.), R. E. Asher and J. M. Y. Simpson, Oxford: Pergamum Press: 9345-3947.
Todorov, Tzvatan (1981), Introduction of Poetics, Trans.Richard Howard, Minneapolis: Minnesota up.
_||_
