دگراندیشی در اشعار اسماعیل شاهرودی(از 1332 تا 1357)
الموضوعات :حمیدرضا قربانی 1 , محمد خدادادی 2
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یزد (نویسنده مسئول)
الکلمات المفتاحية: اسماعیل شاهرودی, شعر نو, دگراندیشی,
ملخص المقالة :
دگراندیشی، شیوۀ نگرش متفاوت و ناسازگار با اصول حاکمیت، باورهای دینی و سنّت‌های اجتماعی است که با رویکردی تعقلی و تخیّلی، دیدگاهی تازه بیان می‌دارد. این رویکرد با سلطۀ استبداد، استمرار جهل و تحجّر جهت‌گیری متضاد دارد و جنبه‌های ستیزه‌جویانۀ آن مؤلّفه‌های متنوّعی در افکار شاعران نوپرداز پدید می‌آورد. با تحلیل و توصیف محتوای مجموعۀ اشعار اسماعیل شاهرودی به روش کتابخانه‌ای مشخص خواهد شد که در زمینه‌های فکری این شاعر به ظاهر گمنام چه اندیشه‌ها و آرمان‌های تأثیرگذار و برجسته اخلاقی و تعلیمی وجود دارد. در نتیجه متناسب با تأثیرات حوادث مهم تاریخی از وی، مبارزی عدالت‌طلب، آزادی‌خواه و الهام‌بخش تصویر می‌گردد. او مبارزه را برای مساوات، آگاهی را برای آزادی‌خواهی و دانایی را برای گذار از کاستی‌های سنّت به کار می‌بندد. با مطالعۀ زمینه‌های فکری مساوات جو، فساد ستیز، ضد استعماری، جهل ستیز، صلح‌طلب و انسان‌مدار شاهرودی در مقایسه با شاعران غیر متعهد، لذت‌طلب، وابسته به حاکمیت و فردگرا، کارکرد ارزش‌های اخلاقی و انسانی ازیادرفته برجسته می‌گردد و پیوند تاریخی اصالت‌های فکری فرهنگ ایرانی پایدار می‌ماند. افکار دگراندیشانۀ شاهرودی، نواقص سنّت‌های اجتماعی را نمودار می‌سازد، ریشه‌های ساختار حاکمیت استبداد را بر ملا می‌نماید و توانمندی‌های نهاد دین را برای هماهنگی با نیازهای روزآمد آشکار می‌کند.
1. آجودانی، ماشاءاله. (۱۳۸۱). یا مرگ یا تجدد. چ۳. لندن: انتشارات فصل کتاب.
2. آدمیت، فریدون. (۱۳۶۳). فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران. چ۳. تهران: نشر پیام.
3. آل احمد، جلال. (۱۳۵۷). در خدمت و خیانت روشنفکران. تهران: انتشارات خوارزمی.
4. اسکات، ویلبور. (۱۳۴۸). دیدگاه‌های نقد ادبی. ترجمۀ فریبرز سعادت. تهران: امیرکبیر.
5. امین‌پور، قیصر. (1386). سنت و نوآوری در شعر معاصر. چ۳. تهران: علمی و فرهنگی.
6. باباچاهی، علی. (1387). زیباتری از جنون. تهران: ثالث.
7. براهنی، رضا. (1371). طلا در مس. تهران: نویسنده.
8. بروجردی، مهرزاد. (۱۳۷۷). روشنفکران ایرانی و غرب. ترجمۀ جمشید شیرازی. تهران: فروزان‌روز.
9. تاکمن، باربارا. (1391). تاریخ بی‌خردی. ترجمۀ حسن بامشاد. چ۳. تهران: کارنامه.
10. حسین‌پور چافی، علی. (۱۳۹۰). جریان‌های شعر معاصر فارسی. چ۳. تهران: امیرکبیر.
11. حقوقی، محمد. (۱۳۸۱). شعر زمان ما. چ۳. تهران: نشر آگاه.
12. دستغیب، عبدالعلی. (13۴۸). سایه‌روشن شعر نو پارسی. تهران: انتشارات فرهنگ.
13. دستغیب، عبدالعلی. (1371). گرایش‌های متضاد در ادبیات معاصر. تهران: خنیا.
14. دستغیب، عبدالعلی. (1388). «نقد و بررسی اسماعیل شاهرودی». مجلۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ 281ـ280، 36ـ49.
15. روزمبرگ، دونا. (1375). اسطوره‌های خاور دور. ترجمۀ مجتبی عبداله‌نژاد. مشهد: ترانه.
16. زرقانی، مهدی. (1384). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. چ۲. تهران: ثالث.
17. زرین‌کوب، حمید. (1357). چشم‌انداز شعر نو فارسی. تهران: نشر توس.
18. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). تاریخ مردم ایران. چ۵. جلد اول، تهران: امیرکبیر.
19. شافعی، خسرو. (۱۳۸۰). صد شاعر. تهران: نشر کتاب خورشید.
20. شاهرودی، اسماعیل. (1390). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.
21. شاهرودی، اسماعیل. (1381). ویران سراییدن. تهران: چشمه.
22. شایگان، داریوش. (1380). بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. چ۴. تهران: امیرکبیر.
23. شمس لنگرودی، محمد. (۱۳۷۷). تاریخ تحلیلی شعر نو. تهران: نشر مرکز.
24. طبری، احسان. (1366). کژراهه. تهران: امیرکبیر.
25. عزیز مصطفی، امید. (1400). «بازنمایی واقعیت در شعر دو شاعر حزبی کردی و فارسی، اسماعیل شاهرودی و عبدالله گوران». مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، ۱۱(۱)، 174ـ178.
26. کاظمی، عباس. (۱۳۸۳). جامعه‌شناسی روشنفکری دینی در ایران. تهران: طرح نو.
27. لنگرودی، شمس. (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو. چ۲. تهران: مرکز.
28. مختاری، محمد. (1393). چشم مرکب. چ۲. تهران: مرکز.
29. مختاری، محمد. (1392). انسان در شعر معاصر. چ۳. تهران: توس.
30. مسکوب، شاهرخ. (1384). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. چ۳. تهران: فرزان‌روز.
31. مؤمنی، باقر. (۱۳۸۶). نواندیشی و روشنفکری در ایران. کُلن. ناشر: مؤلف، چاپخانۀ مرتضوی.
32. میشل، آندره. (1383). جنبش زنان. ترجمۀ هما زنجانی‌زاده. مشهد: نیکا.
33. نوری علا، اسماعیل. (1348). صور و اسباب در شعر امروز ایران. تهران: بامداد.
34. نجاتی، غلامرضا. (1371). از کودتا تا انقلاب. چ۳. تهران: رسا.
35. وبستر، راجر. (1380). درآمدی بر پژوهش نظریۀ ادبی. ترجمۀ مجتبی ویسی. تهران: سپیدۀ سحر.
36. همتی، امیرحسین. (1398)، «سبک‌شناسی اشعار اسماعیل شاهرودی». فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی و تحلیل نظم و نثر فارسی، 12(۱)، 2۹ـ۵۹.
37. یوشیج، نیما. (1364). مجموعۀ آثار. به کوشش سیروس طاهباز. تهران: نشر ناشر.
