شناخت الگوی فضایی– کالبدی تابآوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: منطقه 2 کلانشهر کرج)
الموضوعات : Urban Futurologyعلیرضا رحیمی محمود آبادی 1 , نوید سعیدی رضوانی 2 , ایرج قاسمی 3
1 - گروه شهرسازی، واحد بین‌المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، کیش، ایران.
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده جامعه و رسانه، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - استادیار برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: تابآوری شهری, الگوی کالبدی-فضایی, پایداری, بازیابی, منطقه 2 کلانشهر کرج.,
ملخص المقالة :
جهان با شهرنشینی شتابان همراه است و تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها مشخصه‌ی اصلی این سازمان‌یابی فضایی و جمعیتی است. در چنین فرایندی نحوه مدیریت بحران و ایمنی فضای شهری روز به روز پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر شده است. کلانشهر کرج جمله شهرهایی است که طی چند دهه اخیر با جمعیت‌پذیری زیادی همراه بوده است. منطقه 2 این شهر با توجه به افزایش تراکم جمعیت، فرسودگی بافت و کاهش حجم فضای باز و سبز شهری، نیازمند تدوین الگویی فضایی -کالبدی به منظور مدیریت و توسعه درونی محلات این منطقه به سمت پایداری و تابآوری شهری است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری پژوهش متخصصان و کارشناسان آگاه و خبره به مسائل مدیریت بحران و مدیریت شهری کرج و بخصوص منطقه 2 این شهر بوده است. نمونه مطالعه شده، تعداد 30 نفر بوده است. نحوه جمع‌آوری داده‌های پژوهش با استفاده از پرسشنامه بوده است. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آماره‌های میانگین، انحراف از معیار و تحلیل عاملی تأییدی بوده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که الگوی تابآوری فضایی- کالبدی منطقه 2 دارای سه بعد پایداری، بازیابی و برنامه‌ریزی است که هرکدام از این ابعاد به مؤلفه‌ها و شاخص‌هایی تقسیم می‌شود. ضرایب عاملی این ابعاد به ترتیب 0.611، 0.612 و 0.512 به‌دست آمد که نشان از بارهای عاملی قابل قبول می‌باشد؛ بنابراین به منظور افزایش تابآوری فضایی- کالبدی منطقه 2 شهر کرج، نیاز است اقدامات مدیریت شهری و توسعه آن بر منطق الگوی پایداری، بازیابی و برنامه‌ریزی یکپارچه و عملیاتی استوار باشد.
منابع
اسدی عزیزآبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت الله؛ و وطن خواهی، محسن. (1397). سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری بافت های فرسوده شهری در برابر مخاطرات محیطی (نمونه موردی؛ بافت فرسوده کلان شهر کرج). نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9(35)، 111-122. https://sid.ir/paper/220294/fa
اسدی عزیزآبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت الله؛ و وطن خواهی، محسن. (1398). اولویت بخشی به ابعاد تابآوری بافت فرسوده شهری بر اساس مدل مکانی تاب آوری سوانح (نمونه موردی : بافت فرسوده شهر کرج). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(56)، 311-328. http://dx.doi.org/10.29252/jgs.20.56.311
آقاعلیخانی، زینب؛ و برکپور، ناصر. (1390). مقایسه ظرفیتهای اجتماعی و نهادی توسعه پایدار در شهرهای کرج و قزوین. فصلنامه مطالعات شهری، 1(4)، 81-94. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3667.html
امین‌زاده، بهناز. (1390). مجموعه مقالات توسعه شهری پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
پاشاپور، حجت اله؛ و پوراکرمی، محمد.(1396). سنجش ابعاد کالبدی تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله) (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 12(4)، 985-1002. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031012/FullText
پریزادی، طاهر؛ و فصیحی، حبیب اله. (1396). باقرشهر، شهر تاب آور؛ برنامه ریزی راهبردی ارتقاء تاب آوری شهری. طرح پژوهشی، مجری طرح: دانشگاه خوارزمی-کارفرما: شهرداری باقرشهر: تهران.
جاجرمی، کاظم. (1390). شهر، توسعه پایدار- توسعه ناپایدار. تهران: انتشارات شرکت بین المللی پژوهش و نشر یادآوران.
چیت ساز، محسن. (1387). از توسعه تا توسعه پایدار. پژوهشنامه توسعه پایدار و محیط زیست، 2(4)، 12- 31.
حمیدی، محمد. (1400). تبیین پایداری محله‌ای در روند گسترش فضایی شهر گرگان. تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی، استاد راهنما: دکتر محمد سلیمانی و احمد زنگانه.
رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی. (1395). مبانی و مفاهیم تاب آوری شهری (مدل ها و الگوها). مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران: تهران.
زبردست، اسفندیار؛ عزیزی، محمدمهدی؛ و باقرنژاد، الناز. (1399). تبیین ارتباط فرم‌‌شهری با تابآوری در برابر سوانح در سطح محلات کلانشهر تهران. مسکن و محیط روستا، 39(170)، 15-28. http://dx.doi.org/DOI:%2010.22034/39.170.15
سرابندی، زهرا. (1399). بررسی نظریه‌های (تابآوری شهری، شهر سالم، شهر زیست‌پذیر، شهر هوشمند) در برنامه‌ریزی شهری با تاکید بر اپیدمیCovid 19. چهارمین همایش ملی و نخستین همایش بین المللی کاربرد مدل‌های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین.
سرور، هوشنگ؛ و کاشانی اصل، امیر. (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله. فصل نامه آمایش محیط، 9(34)، 87-109. https://sanad.iau.ir/fa/Article/986147?FullText=FullText
فیضی، بهرام؛ سیاف زاده، علیرضا؛ احمدی، نرگس؛ و خلیلی. علی. (1393) . تأثیر سوانح طبیعی بر شکل شهرها و مشکلات امروزی آن‌ها. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایداری، مشهد.
قرائی، آزاده؛ زبردست، اسفندیار؛ و ماجدی، حمید. (1399). گونه شناسی فرم شهر و ساختار فضایی پایدار؛ با نظری بر کلانشهر تهران، فصلنامه هویت شهر، 14(41)، 17-32. magiran.com/p2100584
قرایی، فریبا؛ مثنوی، محمدرضا؛ و حاجی بنده، مونا. (1396). بسط شاخص‌های کلیدی سنجش تابآوری مکانی-فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری. باغ نظر، 14(57)، 19-32. https://www.bagh-sj.com/article_57876.html
قرخلو، مهدی؛ و حسینی، سیدهادی. (1386). شاخص‌هاي توسعه پايدار شهري. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 4(8)، 157-177. https://www.sid.ir/paper/1276571/fa
محمدی سرین‌‌دیزج، مهدی؛ و احدنژاد روشتی، محسن. (1400). تحلیل تاب آوری فیزیکی- کالبدی نواحی شهری برمبنای سناریو در زمان وقوع زلزله- مورد مطالعه: شهر زنجان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(60)، 65-85. https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-3589-1&slc_lang=fa&sid=1
محمدی، علیرضا؛ و پاشازاده، اصغر. (1396). سنجش تابآوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله مطالعه موردی: شهر اردبیل. فصلنامه پژوهش های دانش زمین، 8(2)، 112-126. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96257.html
محمدی، مهدی سرین دیزج؛ و روشتی احدنژاد. محسن. (1395). ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله (مورد مطالعه: شهر زنجان). فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(1)، 103-114. https://ensani.ir/fa/article/362448
معروفی، حسین، و برهانی، مهدیس. (1396). شناسایی و ارزیابی شاخص های تاب آوری در برابر زلزله و تبیین راهبردهای ارتقای آن (نمونه موردی محله الهیه مشهد). پنجمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری.
معمارزاده،، محمدرضا. (1397). تبیین و ارائه الگوی تابآوری شهری (مطالعه موردی: جزیره کیش). تهران: رساله دکتری، استاد راهنما: کرامت اله زیاری، دانشگاه تهران، پردیس بین المللی کیش.
مهدوی، افسون؛ و توسن، مریم. (1395). سنجش و ارزيابي ميزان تاب آوري كالبدي بافت فرسوده شهري در برابر زلزله (نمونه موردی: محله ناصریه شهر کرمان). دومین همایش ملی فرهنگ، گردشگری و هویت شهری، کرمان.
نامجویان، فرخ، رضویان، محمد تقی؛ و سرور، رحیم. (1396). تابآوری شهری چارچوبی الزام آور برای مدیریت آینده شهرها.». فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 14(55)، 81-98. https://sanad.iau.ir/Journal/sarzamin/Article/822790
نصیری هنده خاله، اسماعیل. (1398). رتبه‌بندی تابآوری کالبدی-فضایی مناطق شهری (مطالعه موردی: کلان شهر کرج). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه های انسانی، 14(3)، 641-660. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031342
References
Aghaalikhani, Z., & Barakpour, N. (2011). Comparison of social and institutional capacities for sustainable development in the cities of Karaj and Qazvin. Quarterly Journal of Urban Studies, 1(4), 81-94. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_3667.html [In Persian]
Aminzadeh, B. (2011). Collection of articles on sustainable urban development. Tehran: Tehran University Press, second edition. [In Persian]
Asadi Aziz Abadi, M., Ziari, K. A., & Vatan Khahi, M. (2018). Measuring and evaluating the resilience of dilapidated urban textures against environmental hazards (case study; dilapidated textures of Karaj metropolis). Journal of Urban Research and Planning, 9(35), 111-122. https://sid.ir/paper/220294/fa [In Persian]
Asadi Aziz Abadi, M., Ziari, K. A., & Vatan Khahi, M. (2020). Prioritizing the dimension of resilient deteriorated urban fabric based on a disaster resilience of place model (case study: the deteriorated urban fabric of Karaj). Journal of Applied Researches in Geographical Sciences. 20(56), 311-328. http://dx.doi.org/10.29252/jgs.20.56.311 [In Persian]
Berke, P., Smith, G., & Lyles, W. (2012). Planning for Resiliency: Evaluation of State Hazard Mitigation Plans Under the Disaster Mitigation Act. Nat. Hazard. Rev., 13, 139–149. http://dx.doi.org/10.1061/(ASCE)NH.1527-6996.0000063
Biondini, F., Camnasio, E., & Titi, A. (2015). Seismic resilience of concrete structures under corrosion. Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 44(14), 2445-2466. https://doi.org/10.1002/eqe.2591
Chen, N., & Graham, P. (2011). Climate Change as a Survival Strategy: Soft Infrastructure for Urban Resilience and Adaptive Capacity in Australia’s Coastal Zones . http://dx.doi.org/10.1007/978-94-007-0785-6_38
Chitsaz, M. (2008). From development to sustainable development. Journal of Sustainable Development and Environment, 2(4), 12-31. [In Persian]
Dhar, T.K. and Khirfan, L. (2017) A Multi-Scale and Multi-Dimensional Framework for Enhancing the Resilience of Urban Form to Climate Change. Urban Climate, 19, 72-91. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2016.12.004
Diwakar, P., V, J., Veerubhotla, B., & Ramalingam, M. (2009). Geospatial Applications in Tsunami Disaster Management. International Journal of Ecology and Development, 12(9), 4–14. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/265652020_Geospatial_Applications_in_Tsunami_Disaster_Management
Eraydın, A., & Tasan-Kok, T. (2013). Resilience Thinking in Urban Planning. http://dx.doi.org/10.1007/978-94-007-5476-8
Feyzi, B., Sayafzadeh, A., Ahmadi, N., & Khalili, A. (2014). The impact of natural disasters on the shape of cities and their current problems. National Conference on Sustainable Architecture and Urban Landscape, Mashhad. [In Persian]
Gharaei, A., Zebardast, E. & Majedi, H. (2020). Typology of Sustainable Urban Form and Urban Structure, With a view to Tehran, Hoviate shahr, 14(41), 17-32. magiran.com/p2100584 [In Persian]
Gharai, F. , Masnavi, M. R. and Hajibandeh, M. (2018). Urban Local-Spatial Resilience: Developing the Key Indicators and Measures, a Brief Review of Literature. The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 14(57), 19-32. https://www.bagh-sj.com/article_57876.html [In Persian]
Godschalk, D. R. (2003). Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities. Nat. Hazard. Rev., 4(3), 136–143. https://doi.org/10.1061/(ASCE)1527-6988(2003)4:3(136)
Hamidi, M. (2021). Explaining neighborhood sustainability in the process of spatial expansion of Gorgan city. Tehran: PhD thesis, Kharazmi University, Supervisor: Dr. Mohammad Soleimani and Ahmad Zanganeh.
Jajarami, K. (2011). City, Sustainable Development - Unsustainable Development. Tehran: Yadavaran International Research and Publishing Company. [In Persian]
León, J., & March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, ChileD. Habitat International, 43, 250–262. http://dx.doi.org/10.1016/j.habitatint.2014.04.006
Mahdavi, A., & Tosan, M. (2016). Measuring and evaluating the physical resilience of dilapidated urban fabric against earthquakes (case study: Naseriyeh neighborhood, Kerman city). Second National Conference on Culture, Tourism and Urban Identity, Kerman. [In Persian]
Marouf, H., & Borhani, M. (2017). Identifying and evaluating earthquake resilience indicators and explaining strategies for their improvement (case study of Elahieh neighborhood in Mashhad). Fifth International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development. [In Persian]
Memarzadeh, Mohammad Reza. (2018). Explaining and presenting the urban resilience model (case study: Kish Island). Tehran: PhD thesis, supervisor: Keramatollah Ziari, University of Tehran, Kish International Campus. [In Persian]
Mohammadi Sarindizaj, M., & Ahadnejad Roushati, M. (2021). Analysis of physical-structural resilience of urban areas based on scenarios during earthquakes - Case study: Zanjan city. Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 21(60), 65-85. https://jgs.khu.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-3589-1&slc_lang=fa&sid=1 [In Persian]
Mohammadi, A., & Pashazadeh, A. (2017). Measuring urban resilience against earthquake risk: Case study: Ardabil city. Quarterly Journal of Earth Science Research, 8(2), 112-126. https://esrj.sbu.ac.ir/article_96257.html
Mohammadi, M. S. D., & Roshti Ahadnejad, M. (2016). Assessing the level of urban physical resilience against earthquake hazards (Case study: Zanjan city). Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, 3(1), 103-114. https://ensani.ir/fa/article/362448 [In Persian]
Namjooyan, F., Rezavian, M. T., & Sarvar, R. (2017). Urban resilience: a binding framework for managing the future of cities.», Quarterly Journal of Land Geography, 14(55), 81-98. https://sanad.iau.ir/Journal/sarzamin/Article/822790 [In Persian]
Nasiri Hinde Khaleh, I. (2019). Ranking the physical-spatial resilience of urban areas (Case study: Karaj metropolis). Human Settlement Planning Studies, 14(3), 641-660. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031342 [In Persian]
Parizadi, T., & Fasihi, H. (2017). Baghershahr, Resilient City; Strategic Planning for Promoting Urban Resilience. Research project, Project Executor: Kharazmi University-Client: Baghershahr Municipality: Tehran. [In Persian]
Pashapour, Hojjatollah; and Pourakarmi, Mohammad. (2017). Measuring the physical dimensions of urban resilience against natural hazards (earthquake) (Case study: District 12 of Tehran). Quarterly Scientific-Research Journal of Human Settlement Planning Studies, 12(4), 985-1002. https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031012/FullText [In Persian]
Qarkhloo, M., & Hosseini, S. H. (2007). Sustainable Urban Development Indicators. Geography and Regional Development, 4(8), 157-177. https://www.sid.ir/paper/1276571/fa [In Persian]
Ramezanzadeh Lesboei, M. (2016). Fundamentals and Concepts of Urban Resilience (Models and Patterns). Tehran City Planning and Studies Center: Tehran. [In Persian]
Ribeiro, P., & Jardim Gonçalves, L. A. (2019). Urban Resilience: a conceptual framework. Sustainable Cities and Society, 50, 101625. http://dx.doi.org/10.1016/j.scs.2019.101625
Sarabandi, Z. (2019). A study of theories (urban resilience, healthy city, livable city, smart city) in urban planning with emphasis on the Covid-19 epidemic. The fourth national conference and the first international conference on the application of advanced spatial analysis models (remote sensing and GIS) in land planning. [In Persian]
Sarvar, H., & Kashani-Asl, A. (2016). Assessment of the physical vulnerability of Ahar city to earthquake crisis. Environmental Planning Quarterly, 9(34), 87-109. https://sanad.iau.ir/fa/Article/986147?FullText=FullText [In Persian]
Shao, W., Su, X., Lu, J., Liu, J., Yang, Z., Mei, C., Liu, C., & Lu, J. (2021). Urban Resilience of Shenzhen City under Climate Change. Atmosphere, 12(5), 537. https://doi.org/10.3390/atmos12050537
Sharifi, A., & Yamagata, Y. (2014). Resilient Urban Planning: Major Principles and Criteria. Energy Procedia, 61, 1491–1495. http://dx.doi.org/10.1016/j.egypro.2014.12.154
Singh-Peterson, L., & Underhill, S. (2016). A multi-scalar, mixed methods framework for assessing rural communities’ capacity for resilience, adaptation, and transformation. Community Development, 1–17. http://dx.doi.org/10.1080/15575330.2016.1250103
Tucker, B. (1994). Some Remark Concerning Worldwide Earthquake Hazard and Earthquake Hazard mitigation. Issues in urban Earthquake Risk.
UN Habitat. (2016). Resilience. In: https://unhabitat.org.
WCED. (1987). World commission on environment and development. Our common future, 17(1), 1-91.
Zebardast, E., Azizi, M. M., & Baghernejhad, E. (2020). Analyzing Relationship between Urban Form and Disaster Resilience at Tehran Metropolis Neighborhoods. JHRE. 39(170), 15-28. http://dx.doi.org/DOI:%2010.22034/39.170.15 [In Persian]
Zeng, X., Yu, Y., Yang, S., Lv, Y., & Sarker, M. N. (2021). Urban Resilience for Urban Sustainability: Concepts, Dimensions, and Perspectives. Sustainability, 14(5), 2481. https://doi.org/10.3390/su14052481
