نقوش و نمادهای مذهبی (شیعی) در تعدادی از آثار فلزی عصر صفوی

الموضوعات :

محمد اسمعیل خلجی ¹

1 - دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی،‌ واحد ابهر،‌ دانشگاه آزاد اسلامی،‌ ابهر،‌ ایران.

تاريخ الإرسال : 19 الثلاثاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 18 السبت , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: فلزکاری, صفویه, فرم, نقش, نمادشناسی.,

ملخص المقالة :

آثار هنری سنتی ایران در ادوار مختلف، به ویژه پس از ظهور اسلام، با تأکید این دین بر علم‌آموزی و سواد، و همچنین رویکرد مثبت آن به هنر خوشنویسی، از تزئینات نوشتاری بهرة فراوانی برده‌اند. استفاده از خط‌نگاره‌ها در این آثار صرفاً جنبة تزئینی نداشته، بلکه بیشتر به منظور انتقال پیام و نشان‌دادن جایگاه موضوعات به کار رفته است. فلزکاری دورة صفویه از جمله هنرهایی است که دارای ارزش‌های هنری و مذهبی قابل‌توجهی در ابعاد مادی و معنوی است. هنرمندان این دوره از مضامین دینی، مفاهیم عرفانی و قرآنی در تزئینات آثار خود استفاده کرده‌اند و جلوه‌های رمزآلود عرفان اسلامی و مذهب تشیع را در آثار خود منعکس ساخته‌اند. در این پژوهش، نمونه‌هایی از اشیاء فلزی که حاوی خط‌نگاره‌هایی با محتوای قرآنی و دعاهای مذهبی هستند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که فلزکاری دورة صفویه علاوه بر جنبه‌های تزئینی، نقوش و فرم‌های خود را از تفکرات مذهبی رایج آن دوره، به‌ویژه مذهب تشیع، الهام گرفته است. این نقوش به‌صورت نمادین خلق شده‌اند و بازتاب‌دهندة باورها، آیین‌ها و اعتقادات دورة صفوی هستند. در اشیاء فلزی که آیات قرآنی به‌کار رفته‌اند، این آیات معمولاً با اهداف آیینی و مذهبی استفاده شده‌اند و محتوای آیات، کاربرد و اهمیت آن‌ها را تعیین کرده است. هنرمندان این دوره بیشتر از سوره‌های کوچک جزء سی‌ام قرآن، آیه‌الکرسی و آیات کوتاه با پیام‌های معنوی استفاده کرده‌اند. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای بوده و تنظیم مقاله با تکیه بر اسناد و به شیوة توصیفی ـ تحلیلی و مقایسه‌ای انجام شده است.

المصادر:

آذرم‌دل، کبری، وند شعاری، علی (1394). بررسی فرم و تزئینات کاسه‌های فلزی دورة صفوی. کنفرانس ملی مطالعات هنر و پژوهش‌های علوم انسانی.
آیت‌اللهی، حبیب (1377). مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
اردلان، نادر، بختیار، لاله (1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی (حمید شاهرخ، مترجم). تهران: خاک.
بورکهارت، تیتوس (1375). هنر اسلامی: زبان و بیان (مسعود رجب‌نیا، مترجم). تهران: سروش.
پوپ، آرتور (1380). شاهکارهای هنر ایران (پرویز ناتل خانلری، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی.
پورکها، تیتوس (1374). درآمدی بر آئین تصوف (یعقوب آژند، مترجم). تهران: مولی.
جوانی، اصغر، مطیع، مهدی، کاظم‌نژاد، حبیب‌الله (1391). بررسی تزیینات فلزکاری مذهبی عصر صفویه. مجله هنرهای تجسمی، 2(3)، 45-60.
ساریخانی، مجید (1392). پژوهشی تحلیلی بر جلوه‌های آیات قرآنی بر آثار فلزکاری ایران در دوره‌ی صفوی و قاجار (با استناد به آثار فلزی موزه‌ی ملی ایران). مجله پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 3(5)، 123-140.
سیوری، راجر (1398). ایران عصر صفوی (کامبیز عزیزی، مترجم، چاپ چهارم). تهران: مرکز.
کنبی، شیلا (1388). هنر و معماری صفویه (مزدا موحد، مترجم). تهران: فرهنگستان هنر.
کنبی، شیلا (1393). جزئیاتی از هنر اسلامی (افسونگر فراست، مترجم). تهران: فرهنگسرای میردشتی.
مددپور، محمد (1374). تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: امیرکبیر.
ملیکیان شیروانی، اسدالله سورن (1982). دعاها و اشعار روی برنزهای صفوی. در هنر و معماری صفویه.
نصر، سید حسین (1382). آموزه‌های صوفیان (حسین حیدری و محمدهادی امینی، مترجمان، چاپ دوم). تهران: قصیده‌سرا.
نوروزی‌طلب، علیرضا، افروغ، محمد (1392). بررسی فرم، تزیین و محتوا در هنر فلزکاری دوران سلجوقی و صفوی. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، (12)، 45-60.
Piotrovsky, M. B. (1999). Earthly beauty, heavenly art: Art of Islam. Amsterdam: Nieuwe Kerk; London: Lund Humphries Publishers.
Pope, A. U. (1930). A survey of Persian art (Vol. 12). London: Oxford University Press.