بررسی باستان‌شناسی محوطه‌های اسلامی بخش مرکزی شازند

الموضوعات :

فاطمه مهدیخانی ¹ (دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ایران. )

تاريخ الإرسال : 22 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ التأكيد : 11 الأربعاء , شعبان, 1445 تاريخ الإصدار : 04 السبت , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: دوران اسلامی, بررسی, بافت استقرار, جوامع ساده, جوامع مرکب,

ملخص المقالة :

شهرستان شازند در غرب وجنوب غرب استان مرکزی ودر حاشیه شرقی زاکرس واقع شده انداز نظر فراوانی وپراکندگی محوطه ها وبقایای مربوط به دوره باستان شناسی دارای اهمیت ویژه ای هستند منطقه مورد مطالعه در19 کلیومتری بخش شرقی زاکرس مرکزی به حساب می اید وسیمای محیطی آن شامل دره ها،دشت های میان کوهی،وکوهستانی با مساحت 2645 کیلومتر مربع است یکی از معدود مناطق در ایران است که بسیاری از ویژگی های جوامع حکومی رادر خود بروز داده است در نتیجه بررسی باستان شناختی وبراساس داده های سطحی در مجموع 254 اثر ومکان باستانی از پارینه سنگی تا دوره اسلام متاخر در این منطقه شناسایی شده است ونتایج بدست امده از بررسی های باستان شناختی به افزایش استقرار های اسلامی ونیز شیوه های گوناگون معیشتی آن ها اشاره دارد که با کاوش در محوطه های کلیدی می توان مدارک بسیار مهمی را برای بازسازی معیشت اقتصادی وشیوه زندگی ساکنان آن ها بدست اورد نوشته حاضر به صورت مقدماتی به معرفی بعضی از این استقرارگاه ها در دشت شازند می پردازد .روش پژوهش در این مقاله به صورت میدانی،شامل بررسی سیستماتیک منطقه ی مورد مطالعه در نمونه برداری مواد فرهنگی،وهمچنین در مطالعات کتابخانه ای استفاده از گزارش ها،کتب ومقالات منتشر شده در زمینه ی استقرارهای دوره اسلامی است.

المصادر:

الن، جیمز ویلسون. (1383). سفالگری اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
اهلرز، اکارت. (۱۳۷۲). ایران مبانی کشورشناسی جغرافیایی، جلد اول: جغرافیایی طبیعی، ترجمه محمد تقی رهنمایی، تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی.
دارک، ک. (1387). مبانی نظری باستان‌شناسی، ترجمه کامیار عبدی، تهران: مرکز نشردانشگاهی.
رومن، گیرشمن. (1344). ایران از آغاز تا اسلام، مترجم محمد معین، تهران: علمی فرهنگی.
عبدالهی، مصطفی، سرداری، علیرضا. (1385). گزارش توصیفی مقدماتی فصل نخست بررسی و شناسایی شهرستان ازنا، مجموعه مقالات همایش بین الملی باستان‌شناسی ایران حوزه غرب. با کوشش دکتر حسن فاضلی نشلی. اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان لرستان.
عرب، حسنعلی. (1387). گزارش بررسی باستان‌شناسی شهرستان شازند، ارشیو میراث فرهنگی استان مرکزی، منتشر نشده.
کبیری هندی، احمد. (1356). بررسی باستان‌شناسی اراک، آرشیو سازمان میراث فرهنگی .
رهنمایی، محمد تقی. (1369). مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، جغرافیا، چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
ملک شهمیرزادی، صادق، (1387). "گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران: از دوران نوسنگی تا آغاز شهرنشینی"، باستان‌شناسی و تاریخ، سال ۹، شمارة ۲، صص. ۱۸ـ۲.
لوین، لوییس، د. (1381). عصرآهن، باستان‌شناسی غرب ایران، ویراستار فرانگ هول، مترجم زهرا باستی، تهران: سمت، ص448-496.
نورثج الستر، درک کنت. (1384). لایه سامرا مندرج در سفال اسلامی، گردآوری ناصر خلیلی ، مجموعه هنرهای اسلامی، جلد هفتم، ترجمه فرناز حایری، تهران: نشر کارنگ، موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
وندن برگ ، لوئی. (1387). باستان‌شناسی ایران باستان، چاپ سوّم، ترجمه عیسی بهنام، تهران: دانشگاه تهران.
یانگ، کایلر. (1382). بررسی عصر اهن کنگاور، ترجمه رقیه رحیمی، گزارش‌های باستان‌شناسی (2)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، صص: 306-316 .
یانگ، کایلر. (1966). بررسی عصر اهن کنگاور، ترجمه رقیه رحیمی، گزارشهای باستان شناس(2)، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص 306- 1344، ایران از آغاز تا اسلام، مترجم محمد معین، تهران: علمی فرهنگی.
Brumfiel, E. M., & Earle, T. K. (Eds.). (1987). Specialization, exchange and complex societies. Cambridge University Press.
Renfrew, C., & Bahn, P. G. (2007). Archaeology essentials: theories, methods, and practice. New York: Thames & Hudson.
Wason, P. K. (1994). The archaeology of rank. Cambridge University Press.

نص كامل:



چکیده

شهرستان شازند در غرب وجنوب غرب استان مرکزی ودر حاشیه شرقی زاگرس  واقع شده اند از نظر فراوانی وپراکندگی محوطه ها وبقایای مربوط به دوره  باستان شناسی دارای اهمیت ویژه ای هستند منطقه مورد مطالعه در19 کلیومتری بخش شرقی زاگرس مرکزی به حساب می آید وسیمای محیطی آن شامل دره ها،دشت های میان کوهی،وکوهستانی با مساحت 2645 کیلومتر مربع است یکی از معدود مناطق در ایران است که بسیاری از ویژگی های جوامع حکومتی رادر خود بروز داده است در نتیجه بررسی باستان شناختی وبراساس داده های سطحی در مجموع 254 اثر ومکان باستانی از پارینه سنگی تا دوره اسلام متاخر در این منطقه شناسایی شده است ونتایج بدست امده از بررسی های باستان شناختی به افزایش استقرار های اسلامی ونیز شیوه های گوناگون معیشتی آن ها اشاره دارد که با کاوش در محوطه های کلیدی می توان مدارک بسیار مهمی را برای بازسازی معیشت اقتصادی وشیوه زندگی ساکنان آن ها بدست اورد نوشته حاضر به صورت مقدماتی به معرفی بعضی از این استقرارگاه ها در دشت شازند می پردازد .روش پژوهش در این مقاله به صورت میدانی،شامل بررسی سیستماتیک منطقه ی مورد مطالعه در نمونه برداری مواد فرهنگی،وهمچنین در مطالعات کتابخانه ای استفاده از گزارش ها،کتب ومقالات منتشر شده در زمینه ی استقرارهای دوره اسلامی است.

کلید واژه ها:دوران اسلامی،شازند ،بافت استقرار،جوامع ساده ومرکب

ویژگی های طبیعی منطقه شازند

شهرستان شازند دارای 5 شهر به نام های شازند، مهاجران، آستانه، توره، هندودر و دارای سه بخش مرکزی، زالیان و سربند می باشد. از شمال و شرق با شهرستان اراک، از جنوب شرقی با شهرستان خمین، از جنوب با شهرستان الیگودرز و از جنوب شرقی با شهرستان بروجرد از استان لرستان و از طرف غرب با شهرستان ملایر از استان همدان همسایه می باشد. از شهرستان های تابع استان مرکزی و در جنوب غربی این استان واقع شده است(رهنمایی، 1369: : 2) .شهر شازند در 37 کیلومتری جنوب غربی اراک و در عرض جغرافیایی 33 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 27 دقیقه طول شرقی با ارتفاع 2000 متر از سطح دریا واقع شده است. مساحت این شهر 411 هکتار می باشد و با مرکز استان (اراک)، 33 کیلومتر فاصله دارد. (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1372: 1) .استان مرکزی در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع شده است . ناهمواریهای این استان را قسمت هایی از کوه های مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل می دهد . پست ترین نقطه استان در دشتی در جنوب ساوه در منطقه مسیله ( با 950 متر ارتفاع ) و بلندترین نقطه آن قله شهباز ( با 3388 متر ارتفاع ) در رشته کوه های راسوند قرار دارد . دشت ها و نواحی عمده کشاورزی استان مرکزی شامل دشت ساوه ، دشت زرند ، دشت اراک و فراهان ، دشت شازند و دشت شراء ( اراضی اطراف قره چای در غرب منطقه ) می باشند .  مهم ترین ارتفاعات شمال استان از کوه های زرند به سمت غرب تا کوه های اینچه قاره که بلند ترین قله این قسمت است در بخش خرقان ساوه امتداد می یابد . بلندترین قله این ارتفاعات در بخش زرند ساوه ، به نام کوه قلیچ است .در قسمت غرب استان ، دو رشته کوه در دو سمت رود قره چایاز جنوب به شمال امتداد می یابد . رشته غربی قره چای به ارتفاعات الوند در همدان می پیوندد و رشته شرقی آن به تدریج ارتفاع خود را از دست داده و به کوه های وفس متصل می شود . از ارتفاعات مهم قسمت شرقی ، قله بزکش ، باباحاضر و   قله مودر در غرب شهر اراک را می توان نام برد جنوب استان را کوه های مرتفعی در بر می گیرد که مهم ترین آنها در جنوب غربی رشته کوه های راسوند و سفید خانی است و بلندترین قله در کوه های راسوند قله شهباز است امتداد این رشته کوه ها به طرف جنوب شرقی ، به کوههای الوند لکان در غرب کشیده شده است . ارتفاع کوههای منطقه بین 2700 تا 3388 متر از سطح دریا متغیر است . قله کوه دو خواهران با ارتفاع 3342 متر در جنوب غربی استان و قله کوه وفس با ارتفاع 2745 متر واقع در شمال استان از قله های معروف بشمار می روند.(جدول شماره1 )

مطالعات باستان شناسی منطقه شازند

استان مرکزی به سبب غنا و پتانسیل بالای زیست محیطی از دیر باز تاکنون مورد توجه باستان شناسان قرار داشته وگروه های مختلفی از باستان شناسان همواره در این منطقه به فعالیت پرداخته اند که در خلال این فعالیت ها شهرستان شازند نیز بارها توسط باستان شناسان مورد بازدید و بررسی قرار گرفته اند. در موردشهرستان شازند هم بایستی گفت که برای نخستین بار. به عنوان نمونه می توان به کاوش های کایلریانگ درتپه گودین،کونتنو و گیرشمن در تپه گیان و لوین در سه گابی اشاره نمود( کایلریانگ 1966؛ گیرشمن و کونتنو 1935؛ لوین1381). در نواحی مختلف زاگرس مرکزی نیز می توان به بررسی های باستان شناختی در دره ی کنگاور، ماهیدشت و لرستان اشاره نمود( به عنوان نمونه بنگرید: لوین 1381،  ؛ کایلر یانگ 1966 ؛ مورتنسن 1974). در نتیجه این مطالعات اکنون آگاهی ما از دوران اسلامی زاگرس مرکزی ایران افزایش فراوانی یافته است. با این وجود اطلاعات باستان شناختی در باره فرهنگ های مناطق شرقی تر منطقه زاگرس مرکزی به معدودی کاوش ها و بررسی های باستان شناختی محدود می شود (عبداللهی1384-1388). این مطالعات بیشتر مناطقی از ازنا و الیگودرز را در برگرفته اند، اما در باره منطقه شازند اطلاعات ما تنها محدود می شود به بررسی های باستان شناختی آقای احمد کبیری هندی که در سال های 1356-1362 در شهرستان شازند اقدام به بررسي باستان شناسي نمود و در حدود 60 اثر را شناسايي كرد، گزارش این بررسی در آرشیو سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی موجود است( کبیری هندی 1356-1362)علاوه بر بررسی ذکر شده، در سال 1387 بررسی دیگری به سرپرستی آقای حسنعلی عرب جهت مشخص نمودن وضعیت استقرارهای منطقه انجام گرفت(عرب ،1387 ) که در نهایت منجر به شناسایی 254 اثراز دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر گردید.

اهداف بررسی های باستان شناختی در منطقه ونتایج آن

بررسی های باستان شناسی در زمینه توزیع مکانی فرهنگهای دوره اسلامی مهم وسودمند بوده و می توان مسائلی همانند تراکم جمعیت،توزیع و پراکندگی استقرارها در هر دوره نسبت به دوره قبل،وسعت دهکده ها در هر دوره وبررسی روند توزیع کمی وکیفی روستاها در دوره اسلامی را مور مطالعه قرار داد.بررسی های باستان شناسی این امکان را می دهد تا در کنار روابط بین استقراری محل های پیش از تاریخ روابط درون استقراری این جوامع را نیز مورد مطالعه قرار دهیم.یکی از اهداف این طرح این بوده است تا با مطالعه کار ابزارهای این دوره در محل های اسلامی به تببین یکی از مقوله های مهم باستان شناختی یعنی تخصص پذیری بپردازیم .تخصص پذیری یکی از شاخصهای مهم جهت شناخت شکل گیری طبقات اجتماعی محسوب می شود بطوری که همراه تخصصی شدن جامعه از حالت پاره وقت به صورت تمام وقت یک چنین شکافی تشدید می گردد(waon.1994) دریک جامعه حاکم نشین فعالیت های گروههای انسانی بسیار متمرکز شده وشیوه های تولید و داد وستد فرآورده ها از نظم پراکنش دوباره تبعیت می کند(Renfrew and bahn.196.195)در واقع فعالیت های فنون ورشد تخصص پذیری می تواند مبنایی جهت مطالعه رشد پیچیدگی اجتماعی در دوران اسلامی به حساب اید یک چنین تخصص پذیری ممکن بوده است در دو نوع کالاهای منزلتی و کالاهای معیشتی انعکاس یافته باشد.کالاهای معیشتی شامل دارو،غذا وبه طور کلی در برگیرنده فرآورده هایی هستند که مرتبط با نیاز های اساسی خانگی است.حال انکه کالاهای منزلتی در برگیرنده اشیاء ویژه ائینی ومبادلاتی می باشند(brumfiel and earle.1987-4)به عبارتی در یک جامع پیچیده تحولات مهمی در تمامی ابعاد جوامع انسانی نسبت به یک جامعه ساده بروز کرده بود.رنفریو به چند مورد از تحول ساختاری چنین جوامعی اشاره دارد1-تبدیل جامعه به صورت اقشاری2-تراکم بیشتر جمعیت3-تولید بیشتر4-مراکز هم پایه ای که در زمینه های اجتماعی ودینی وهمچنین اقتصادی فعالیت دارد.5- برگزاری جشن های بزرگ و مراسم های ایینی که اهداف وسیعی را در جامعه تحت پوشش قرار می دهد6-رشد روحانیت7-تخصص پذیری8-سازماندهی و گسترش کارهای عام المنفعه8-پیشرفت در تخصص پذیری فن.هیآت  بررسی در طول یک فصل بررسیهای باستان شناسی خود در منطقه شازند و شهرستانهای ان حدود 254 محوطه از از تمام دوره ها مورد بررسی و مطالعه قرار دادند در تمام محوطه ها یافته های بررسی بیشتر سفال بوده است با مشاهده سفال دوره های محوطه ها مشخص شد ازتعداد 151 محوطه دوران اسلامی (اولیه .میانه. متاخر) 66محوطه چند دوره ای 85 محوطه به صورت تک دوره ای استفاده شده است.

شیوه بررسی 

امروزه باستان شناسان از شیوه های مختلفی جهت بررسی های باستان شناسی بهره می جویند.استفاده و انتخاب این شیوه های گوناگون ارتباط مستقیم با اهداف بررسی متغیر های محیطی هر منطقه دارد محوطه های شهرستان شازند اکثرا در میان باغات ومناطق نزدیک به محیط های روستا ها قرار دارد افزون بر این حفاریهای قاچاق و پاک سازی زمین های کشاورزی به جهت ایجاد مجتمع های کشاورزی همه از عواملی می باشند که در فرایند تخریب اماکن باستانی واقع در منطقه سهیم می باشند لذا با توجه به واقعیتهای موجود می بایستی استراتژی خاصی را جهت بررسی های باستان شناختی مورد انتخاب قرار داد.محوطه های مورد بررسی از لحاظ طول و عرض جغرافیایی با روشن کردن GPS ثبت شده اند .شیوه نمونه برداری به صورت تصادفی بوده است.این کارها باعث می شد بتوان از وضعیت استقراری محل اطلاعات دقیق ومنسجمی بدست اورد .

استقرار های دوران اسلامی بخش مرکزی شازند

تپه سرسختی 1 : از لحاظ جغرافیایی این تپه در ابتدای غربی دشتی قرار گرفته است که به سمت آستانه گسترش پیدا می‌‌کند. غرب تپه به مسافت حدود یک کیلومتر به کوه‌هایی عریان از پوشش گیاهی می‌‌رسیم ولی دشتی که تپه سرسختی در آن قرار گرفته است به لحاظ وجود آب‌های زیر زمینی و آب های سطحی مشروب می‌‌شود. در قسمت غربی آن باغ‌های انگور قرار دارند و از جهات دیگر محدود به زمین‌های کشاورزی می‌‌شود و احتمالاً منبع تامین آب این تپه آب راه‌ای است که از غرب آن می‌‌گذرد و آب آن از میان کوه‌های غربی سرچشمه می‌‌گیرد. پایه این تپه به صورت یک بیضی است با 200 متر طول در جهت شمالی- جنوبی و 50 متر عرض در جهت شرقی- غربی. پراکندگی سفال تا محدوده هایی بیشتر از این هم ادامه می‌‌یابد قسمت بالای تپه مسطح است و از جهات دیگر با شیب ملایمی به زمین‌های اطراف ختم می‌‌شود. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف در حدود 4 متر است. پراکندگی سفال در همه تپه کم است و دلیل عمده آن پوشش گیاهی است که همه تپه را فرا گرفته است. از این محوطه سه قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره سه طیف خاکستری و قهوه‌ای و نخودی می‌‌باشد، شاموت تمامی این سفال‌ها شن نرم و شن درشت می‌‌باشد، یک قطعه از این سفال‌ها دارای ذرات براق می‌‌باشد. با توجه به نمونه های بدست آمده این تپه دارای دوره‌های فرهنگی تاریخی و اسلامی می‌‌باشد. در پایین دامنه شمال شرقی تپه چاه کم عمقی ایجاد شده است دیگر قسمت‌های شمال شرقی تپه هم احتمالاً جهت برداشت خاک آن تخریب گردیده است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، دوران تاریخی ودوران اسلامی  بر روی محوطه قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

تپه گردنگاه :این تپه در 3 کیلومتری جنوب غربی روستای پاکل در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع شده است.طول جغرافیایی 345051و عرض جغرافیایی 3740491و ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 2340 متر جهت دسترسی به این تپه از طریق جاده که در جنوب غربی روستای پاکل و در شرق دره‌ای که از میان روستای پاکل می‌‌گذرد بایستی استفاده نمود. این جاده خاکی مستقیماً تا پای تپه ادامه می‌‌یابد. این تپه به لحاظ طبیعی در نقطه آغاز دشت میان کوهی قرار گرفته است که روستاهای پاکل و سرسختی در آن واقع هستند و دقیقاً این تپه در گردنه ورودی به دشت میان کوهی قرار گرفته است و شاید نام آن نیز برگرفته از همین موقعیت خاص استراتژیکی باشد. این تپه از تمام جهات با زمین‌های زراعی و باغات محدود و محصور شده است. در قسمت شرقی آن دره‌ای با آب دایمی قرار دارد و دقیقاً در دامنه غربی آن حوضچه‌ای بزرگ قرار دارد که از طریق آب چشمه‌ای که در همان محل واقع است ایجاد شده از لحاظ ظاهری این تپه به صورت یک بیضی است و طول آن در جهت شمالی- جنوبی 100 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 80 متر است. این تپه از جهت شرق با شیب تندی به دره ختم می‌‌شود ولی از دیگر جهات شیب آن ملایم‌تر است. ارتفاع آن حدود 8 متر است. همه تپه را پوشش گیاهی پوشانده است ولی دردامنه‌های آن می‌‌توان قطعات سفالی را مشاهده نمود هر چند از این لحاظ بسیار فقیر است. از این محوطه پنج قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف خاکستری و قهوه‌ای می‌‌باشد، شاموت اغلب سفال‌ها شن نرم و شن درشت می‌‌باشد که در مورد سفال ظریف شاموت شن نرم می‌‌باشد و در یک مورد نیز از خرده سفال نیز استفاده شده است در دو قطعه از این سفال‌ها دانه‌های گچ در خمیره موجودمی‌باشد در یک مورد نیز دارای دانه‌های ریز براق می‌‌باشد. این تپه متعلق به دوره‌های مس و سنگ، مفرغ جدید،  واحتمالا هخامنشی و اسلامی متاخر است.

تپه سر سختی 2:این اثر در 2 کیلومتری جنوب روستای سرسختی علیا و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است.طول جغرافیایی 348004 عرض جغرافیایی 3744078 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 2164 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی است که از داخل روستا به سمت جنوب آن و مزارع زراعی ادامه می‌‌یابد. این جاده از فاصله 500 متری ضلع شمالی تپه عبور می‌‌کند به این ترتیب پس از پیمودن حدود 5/1 کیلومتر به سمت جنوب بایستی مسافتی در حدود 500 متر را نیز با پای پیاده در میان مزارع به سمت جنوب پیمود. این تپه در میان زمین‌های ناهموار دره‌ای قرار دارد که دامنه‌های کوه‌های مجاور محسوب می‌‌شوند و به همین دلیل سطح زمین‌های هموار زیر کشت آن اندک بوده است. با این حال به دلیل وجود منابع آب کافی برخی زمین‌های کشاورزی و باغات در زمین‌های شیب دار ایجاد شده‌اند. دشت میان‌کوهی به طول 4 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر روستای سرسختی را در خود جای داده است. تپه سرسختی نیز در منتهی الیه جنوبی این دشت قرار گرفته است. دره‌هایی با آب دایمی در شرق و غرب تپه قرار دارند. به واسطه آب دایمی آنها دره‌ای سرسبز شکل گرفته است. با توجه به شرایط زیست‌محیطی منطقه و مکان‌گزینی تپه، احتمالاً منبع تامین آب این محوطه نیز از طریق همین دره بوده است. این تپه در دامنه‌های کوه ایجاد شده است و توسعه کشاورزی و شخم عمیق، سطوح فوقانی تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است و تمامی سطح تپه در معرض توسعه کشت و تسطیح قرار گرفته. به این ترتیب سطح این تپه دارای شیب ملایم به سمت شمال است. در قسمتی از دامنه جنوبی و غربی تپه باغ ایجاد شده است. ارتفاع آن از بالاترین قسمت تا پایین‌ترین قسمتی که آثار سفالی در آن پراکنده است در حدود 3 متر می‌‌باشد. طول آن در جهت شرقی- غربی، 180 متر و عرض آن در جهت شمالی- جنوبی 50 متر است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های سطح تپه به چشم می‌‌خورد. از این محوطه یازده قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره سه طیف نارنجی و قهوه‌ای و نخودی می‌‌باشد، شاموت سفال‌های ظریف شن نرم و شاموت سفال‌های خشن و متوسط علاوه بر شن نرم دارای شن درشت نیز می‌‌باشد، پوشش پنج قطعه از این سفال‌ها لعاب به رنگ‌های شیری، آبی، زرد و سبز می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری مفرغ جدید، اشکانی، ساسانی و اسلامی متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. این تپه در ارتباط منظری با تپه سرسختی 3 می‌‌باشد که در 2 کیلومتری شمال آن واقع شده است.

ظهیرآباد:این اثر در حاشیه جنوبی روستای ظهیرآباد و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی340563 عرض جغرافیایی 3751457 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 2171 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی داخل روستا است که با امتداد آن به سمت جنوب در انتهای جنوبی روستا می‌توان به آن دست یافت. کوچه داخل روستا از حاشیه ضلع شمالی تپه عبور می‌‌کند. روستای ظهیر‌آباد در منتهی الیه جنوبی دشت میان‌کوهی تقریبا وسیعی قرار دارد که شهر آستانه و روستاهای زیادی را در خود جای داده است. تپه ظهیر‌آباد نیز در حاشیه جنوبی این روستا انتهایی یا به تعبیری در ابتدای دشت واقع می‌‌باشد. به این ترتیب و به دلیل قرار گرفتن آن در میان این دشت وسیع و وجود منابع آب کافی، می‌‌توان تصور نمود که زمین‌های مساعد کشاورزی زیادی در اختیار ساکنین این محوطه بوده است. همچنانکه ظاهرتپه هم نشانگر استقرارهایی طولانی مدت در این نقطه از دشت است. دره‌ای با آب دایمی چشمه به نام باغچه به عمق 3 متر نسبت به سطح زمین‌های اطراف از شرق تپه عبور می‌‌کند. با توجه به شرایط زیست‌محیطی منطقه و مکان‌گزینی تپه، احتمالاً منبع تامین آب این محوطه نیز از طریق همین دره بوده است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان خانه‌های مسکونی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی 8 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 150 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 100 متر است. راس تپه به دلیل قرار گرفتن خانه‌های خشتی متروکه و تخریب آنها به صورت ناهموار است و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. به جز دامنه شرقی و جنوبی از دیگر جهات تپه دارای شیب ملایمی است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن اندک است. از این محوطه چهارقطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره سفال‌های ظریف نخودی می‌‌باشد، لعاب بکار برده شده در سه قطعه سفال به رنگ آبی می‌‌باشد از این محوطه یک سردوک سفالی بدست آمده که درای خمیره‌ی خاکستری می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری مفرغ جدید، ساسانی و اسلامی میانه را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. ساختمان‌های روستا بر روی عرصه تپه گسترش یافته و خاکبرداری با ماشین آلات سنگین در پیرامون تپه و جهات چهارگانه آن صورت گرفته است. اقدام روستاییان در تخریب و خاکبرداری بسیار چشمگیر است. بر اثر خاکبرداری و حفاری‌های غیرمجاز و توسعه ساخت و ساز صدمات فراوانی به لایه‌های باستانی وارد شده است. آزادی عمل در تخریب دامنه‌های شمالی و شرقی روند فرسایش را افزایش داده و برش‌های ایجاد شده در ضلع غربی حهت تعریض جاده داخل روستا خسارات غیر قابل جبرانی را وارد ساخته است. این روند طی سال‌های اخیر گسترش یافته است. تاکنون هیچ گونه تمهیداتی برای حفاظت و مراقبت از تپه توسط شورای محترم اسلامی و یا مراقبین آثار به عمل نیامده است و خاکبرداری همچنان انجام می‌‌گیرد. شایسته است با نصب تابلو و هشدارهای لازم، وظایف قانونی شورای محترم روستا نیز یادآوری گردد. ایجاد دیوار و فنس در مقاطع بوجود آمده ضروری است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

پرکله :این اثر در شمال روستای پرکله و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی 341175 عرض جغرافیایی 3754440 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 2231 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده داخل روستا است. این جاده از حاشیه جنوبی تپه عبور می‌‌کند. این تپه در میان زمین‌های ناهموار کوهپایه‌ای قرار دارد که دامنه‌های کوه‌های مجاور محسوب می‌‌شوند. چشمه‌های دایمی که در اطراف روستا قرار دارد علت وجودی روستای امروزین پرکله است و با اندکی تردید می‌‌توان علت وجودی تپه پرکله را نیز همین امر دانست. دشت وسیع آستانه را می‌توان دستی با قابلیت‌های زیاد برای کشاورزی آبی دانست. هر چند تپه پرکله در کوهپایه واقع شده ولی با توجه به موقعیت خاص آن کاملا مشرف بر دشت آستانه است و به احتمال فراوان زمین‌های زراعی فراوانی در دسترس ساکنین این محوطه بوده است. از این منظر نمی‌توان موقعیت ژئوپولیتیک مهمی را برای محوطه در نظر گرفت. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در سطحی شیبدار قرار گرفته است. اختلاف ارتفاع آن از از بالاترین سطح تا پایین‌ترین قسمت آن 4 متر است، طول آن در جهت شرقی- غربی، 120 متر و عرض آن در جهت شمالی- جنوبی 90 متر است. تپه با شیب ملایمی از شمال به سمت جنوب ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار سطحی محوطه نشان می‌‌دهد که در گذشته‌ای نه چندان دور روستای پرکله بر روی این تپه قرار داشته است .توضیحات کامل مشخصه‌های سفال در جدول مربوط به توصیفات آن آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن کم است. از سفالهای بدست آمده در این محوطه یک قطعه سفال جهت طراحی انتخاب شده است. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری اسلامی متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. وجود ساختمان‌های قدیمی روستا بر روی عرصه تپه و خاکبرداری با ماشین آلات سنگین در پیرامون آن باعث تخریب برخی از لایه‌های سطحی گردیده است. اقدام روستاییان در تخریب و خاکبرداری بسیار چشمگیر بوده است. این عمل روند فرسایش محوطه را افزایش داده و خسارات غیر قابل جبرانی را وارد ساخته است. این تپه در ارتباط منظری با تپه کوچیکه پرکله می‌‌باشد که در 2کیلومتری جنوب غربی آن واقع شده است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی(یافته های روی تپه )، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

تپه کوچیکه پرکله:این اثر در 2 کیلومتری جنوب غربی روستای پرکله و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی339450: عرض جغرافیایی 3753852 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد2195 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده آسفالته اصلی است که از سمت آستانه به سمت روستای کتیران بالا امتداد دارد. 5/1 کیلومتر پس از عبور از دوراهی روستای پرکله به سمت روستای کتیران در شمال جاده قابل دسترسی است. این جاده از فاصله 20 متری ضلع جنوبی تپه عبور می‌‌کند. این تپه در میان زمین‌های شیبدار دره‌ای قرار دارد که به دشت آستانه منتهی می‌‌گردد. با وجود وفور منابع آبی و زمین‌های کشاورزی مناسب در اطراف تپه، به دلیل موقعیت خاص آن می‌توان علت وجودی محوطه را راه ارتباطی مناطق غربی به دشت آستانه و شازند دانست. از این منظر می‌‌توان موقعیت ژئوپولیتیک مهمی را برای محوطه در نظر گرفت. هر چند می‌‌توان گزینه اقتصاد کشاورزی را نیز در علت وجودی آن در نظر داشت. دشت آستانه در 2 کیلومتری شرق آن قرار دارد. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح جاده آسفالته نسبت به ضلع جنوبی 2 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 30 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 20 متر است. با توجه به آثار سطحی به طور قطع عرصه این تپه بسیار فراتر از این ابعاد است. از تمام جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن در دامنه غربی تپه بیشتر است. از این محوطه هفت قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف نخودی و قهوه‌ای می‌‌باشد، شاموت تمامی سفال‌ها بغیر از یک نمونه سفال ظریف شن در شت و شن نرم می‌‌باشد که در برخی از سفال‌ها ذرات براق استفاده شده، سفال ظریف دارای لعاب آبی می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری اشکانی، ساسانی و اسلامی متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. متاسفانه می‌‌توان آثار و نشانه‌های حفاری غیرمجاز را در سطح این محوطه مشاهده نمود. به واسطه انجام این عمل و دپوی خاک در سطح تپه، قطعات سفالی زیادی از عمق تپه به بیرون آورده شده و در سطح و اطراف آن پراکنده شده است. نمونه‌ای از چاله حفاری غیر مجاز در سطح تپه و موقعیت آنها در تصویر توپوگرافی تپه آمده است. این عمل توسط بیل مکانیکی و به عمق 5/2 متر صورت گرفته است. همچنین قلوه سنگ‌ها و لاشه سنگ‌های درشت و ریز در سطح تپه قابل مشاهده است ولی هیچ گونه شواهد قابل استنادی بر وجود سازه‌های معماری در سطح تپه به چشم نمی‌خورد. توسعه کشاورزی و شخم عمیق سطوح فوقانی تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است و تمامی سطح تپه در معرض توسعه کشت و تسطیح قرار گرفته است. این تپه در ارتباط منظری با تپه پرکله می‌‌باشد که در 2 کیلومتری شمال شرقی آن واقع شده است. با توجه به آثار موجود در چاله حفاری غیر مجاز در عمق 5/2 متر می‌توان نشانه‌های لایه‌های باستانی را مشاهده نمود و با توجه به پراکندگی سفال در حول و حوش تپه وسعت زیادی نیز می‌‌توان برای آن متصور بود. بر این اساس پیشنهاد ثبت این تپه در فهرست آثار ملی را می‌‌نماییم.

 

 

 

 

تپه کوچیکه پرکله ( دید از جنوب .نگارنده1400)

تپه بخسار:این اثر در 1 کیلومتری شمال غرب شهر آستانه و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی: 347010 عرض جغرافیایی  ا3750913از سطح ابهای ازاد 2051 بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده آسفالته ارتباطی آستانه ( جاده کمربندی آستانه ) به روستای قلعه بالمان است. این تپه در جنوب ابتدای جاده ارتباطی روستای قلعه بالمان از جاده کمربندی آستانه است. این جاده از حاشیه شمالی تپه عبور می‌‌کند و آثار موجود نشان می‌‌دهد که قسمت عمده‌ای از محوطه توسط جاده از بین رفته است. روستای بالمان در دامنه‌های بلندیهای غرب دشت میان‌کوهی آستانه قرار دارد. موقعیت تپه بخسار نیز در حاشیه این دشت قرار می‌‌گیرد. پلان تپه نشان می‌‌دهد که محوطه بر روی سطحی شیبدار ایجاد شده است که شیب آن از جنوب به سمت شمال کاهش می‌‌یابد. اختلاف ارتفاع آن از بالاترین قسمت در جنوب تا سطح جاده آسفالته در شمال 10 متر طول آن در جهت شرقی- غربی، 400 متر و عرض آن در جهت شمالی- جنوبی 220 متر است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه شامل سفال و قطعات آجر می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های سفال در جدول مربوط به توصیفات آن آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن در دامنه شمال تپه بیشتر است. از این محوطه ده قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف نخودی و قهوه‌ای می‌‌باشد، شاموت بکار رفته در سفال‌های ظریف شن نرم و شاموت سفال‌های متوسط و خشن شن درشت و در برخی خرده سفال می‌‌باشد در برخی از خمیره سفال‌ها ذرات براق و در برخی نیز دانه‌های گچ وجود دارد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری ساسانی و اوایل اسلامی را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. همچنین قلوه سنگ‌های درشت و ریز در سطح تپه قابل مشاهده است ولی هیچ گونه شواهد قابل استنادی بر وجود سازه‌های معماری در سطح تپه به چشم نمی‌خورد. توسعه کشاورزی و شخم عمیق سطوح فوقانی جنوب و غرب تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است و تمامی سطح تپه در معرض توسعه کشت و تسطیح قرار گرفته است. ساختمان‌های روستا نیز بر روی عرصه تپه گسترش یافته و خاکبرداری با ماشین آلات سنگین در پیرامون تپه و سطوح مختلف آن صورت گرفته است. اقدام روستاییان در تخریب و خاکبرداری بسیار چشمگیر است. بر اثر خاکبرداری و حفاری‌های غیرمجاز و توسعه ساخت و ساز صدمات فراوانی به لایه‌های باستانی وارد شده است. به طوری که در قسمت‌هایی از شمال تپه جهت هم سطح کردن تپه با جاده در حدود 4 تا 5 متر خاکبرداری صورت گرفته است. هر چند ضخامت لایه‌های فرهنگی زیاد نیست ولی وسعت محوطه حاکی از اهمیت و ارزش بالای آن دارد. آزادی عمل در تخریب دامنه‌های شمالی و شرقی روند فرسایش را افزایش داده و برش‌های ایجاد شده در ضلع شمالی خسارات غیر قابل جبرانی را وارد ساخته است. برخی افراد فرصت طلب اقدام به خاکبرداری از سطوح مختلف تپه نموده که در واقع هدف اصلی آنها حفاری سود جوسانه می‌‌باشد. این روند طی سال‌های اخیر گسترش یافته است. تاکنون هیچ گونه تمهیداتی برای حفاظت و مراقبت از تپه توسط شورای محترم اسلامی و یا مراقبین آثار به عمل نیامده است و خاکبرداری همچنان انجام می‌‌گیرد. شایسته است با نصب تابلو و هشدارهای لازم، وظایف قانونی شورای محترم روستا نیز یادآوری گردد. ایجاد دیوار و فنس در مقاطع بوجود آمده ضروری است. این تپه ارزش ثبت در فهرست آثار ملی را دارا است. ارتباط این محوطه با محوطه ابودلف قابل بررسی است.

 

تپه بُخسار ( دید از شمال .عرب .1387)

قلعه بالمان:این اثر در حاشیه غربی روستای قلعه بالمان و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی 346232 عرض جغرافیایی3751421 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد: 2066 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده آسفالته اصلی روستا است. این جاده از حاشیه جنوبی تپه عبور کرده و به سمت غرب امتداد دارد. این تپه در میان زمین‌های ناهموار دره‌ای قرار دارد که دامنه‌های کوه‌های مجاور محسوب می‌‌شوند و به دشت آستانه منتهای می‌‌گردد. دره‌ای با آب دایمی به عمق 10 متر نسبت به سطح زمین‌های اطراف از 20 متری جنوب تپه عبور می‌‌کند. آب این دره از چشمه‌های بالا دست سرچشمه می‌‌گیرد و به واسطه آب دایمی آن دره‌ای سرسبز شکل گرفته است. با توجه به شرایط زیست‌محیطی منطقه و مکان‌گزینی تپه، احتمالاً منبع تامین آب این محوطه نیز از طریق همین دره بوده است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان خانه‌های مسکونی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح جاده جنوبی نسبت به ضلع جنوبی 6 متر طول آن در جهت شرقی- غربی، 280 متر و عرض آن در جهت شمالی- جنوبی 190 متر است. راس تپه ناهموار بوده و پوشیده از گیاهان خودرو می‌‌باشد و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. به جز دامنه جنوبی از دیگر جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه شامل سفال، آجر و دیوارهای خشتی می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های سفال در جدول مربوط به توصیفات آن آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد. از این محوطه سه قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره این سفال‌ها قهوه‌ای می‌‌باشد، شاموت شن نرم و شن درشت و در دو نمونه دارای ذرات براق می‌‌باشد که یکی از آنها علاوه براین دارای دانه‌های گچ نیزمی‌باشد، برای پوشش یک قطعه از این سفال‌ها از لعاب آبی استفاده شده است. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری اسلامی متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. همچنین قلوه سنگ‌های درشت و ریز در سطح تپه قابل مشاهده است که در ارتباط با دیوارهای خانه‌های مخروبه‌ای است که بر سطح محوطه وجود دارد. ساختمان‌های قدیمی بر سطح تپه و ساختمانهای جدید در شمال آن و بر روی عرصه تپه گسترش یافته و خاکبرداری در پیرامون تپه و جهات مختلف آن صورت گرفته و باعث تخریب لایه‌های باستانی محوطه گردیده است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد. 

تپه چشمه سار:این اثر در 5/1 کیلومتری غرب شهر شازند و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی 350558 عرض جغرافیایی 3757217 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد1922 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده آسفالته ارتباطی شازند شهر با روستای چشمه سار است. این جاده از فاصله 400 متری شمال تپه عبور می‌‌کند. دشت میان‌کوهی وسیع شازند محوطه‌ها و روستاهای زیادی را در بر گرفته است. تپه چشمه سار 1 نیز در حاشیه جنوبی این دشت قرار گرفته است و در حقیقت به دلیل نزدیکی آن به کوه‌ها به نوعی موقعیت کوهپایه‌ای نیز می‌توان برای آن قایل شد. در شمال شرق آن نیز تپه‌ای طبیعی به ارتفاع 50 متر با بستری صخره‌ای قرار دارد. برخلاف آنچه به نظر می‌‌رسید بر سطح این تپه طبیعی هیچ آثاری از استقرار مشاهده نشد. با این حال به دلیل قرار گرفتن آن در میان این دشت، می‌‌توان تصور نمود که زمین‌های مساعد کشاورزی زیادی در اختیار ساکنین این محوطه بوده است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی شمالی 4 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 80 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 70 متر است. راس تپه مسطح و یکدست بوده و پوشیده از گیاهان خودرو به صورت مرتعی می‌‌باشد و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. از تمام جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن اندک است. از این محوطه چهار قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف نخودی و قهوه‌ای می‌‌باشد، شاموت دو قطعه از این سفال‌ها شن نرم و شن درشت که دارای ذرات براق نیز هستند، یک قطعه فقط شن نرم و در یک قطعه نیز علاوه برشن نرم خرده سفال نیز بکار رفته، پوشش دو قطعه از این سفال‌ها لعاب سبز می‌‌باشد. ] تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. همچنین قلوه سنگ‌های درشت و ریز در سطح تپه قابل مشاهده است ولی هیچ گونه شواهد قابل استنادی بر وجود سازه‌های معماری در سطح تپه به چشم نمی‌خورد. متاسفانه می‌‌توان آثار و نشانه‌های حفاری غیرمجاز را در سطح این محوطه مشاهده نمود. به واسطه انجام این عمل و دپوی خاک در سطح تپه، قطعات سفالی از عمق تپه به بیرون آورده و در سطح و اطراف آن پراکنده شده است. نمونه‌ای از چاله حفاری غیر مجاز در سطح تپه و موقعیت آنها در تصویر توپوگرافی تپه آمده است. توسعه کشاورزی و شخم عمیق سطوح فوقانی اطراف تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است و عرصه درجه 2 تپه در معرض توسعه کشت و تسطیح قرار گرفته است که به نظر می‌‌رسد باعث وارد شدن آسیبهایی به لایه‌های فرهنگی گردد. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

تپه کاریز کوره:این اثر در 1 کیلومتری جنوب غرب روستای قدمگاه و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی: 357810 عرض جغرافیایی: 3758657ارتفاع ازسطح اب های ازاد1899 متربهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده آسفالته ارتباطی بین روستای ده پول و روستای قدمگاه است. این جاده از فاصله 30 متری ضلع شمال غربی تپه عبور می‌‌کند. این تپه در دشت میان کوهی وسیع شازند واقع است و به دلیل قرار گرفتن آن در میان این دشت و وجود منابع آب کافی، می‌‌توان تصور نمود که زمین‌های مساعد کشاورزی زیادی در اختیار ساکنین این محوطه بوده است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع شرقی 2 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 50 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 30 متر است. راس تپه مسطح و یکدست بوده و پوشیده از گیاهان خودرو می‌‌باشد و با وجودیکه در اطراف آن کشاورزی می‌‌شود و ارتفاع چندانی نیز ندارند، هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. از تمام جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. عمده‌ترین آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه سفال است. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن اندک است. از این محوطه سه قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف قهوه‌ای و نخودی می‌‌باشد، شاموت تمامی این سفال‌ها شن نرم و شن درشت می‌‌باشد در خمیره‌یک قطعه از سفال‌ها ذرات براق مشاهده شده است، پوشش دو قطعه از این سفال‌ها لعاب آبی و سبز می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره استقراری اسلامی متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. توسعه کشاورزی و شخم عمیق سطوح فوقانی برخی از قسمت‌های تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است. این تپه در ارتباط منظری با تپه کاریز کوره 2 می‌‌باشد که در 20 متری جنوب آن واقع شده.

تپه قدمگاه:این اثر در 400 متری شمال غرب روستای قدمگاه و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی358074 عرض جغرافیایی3759708 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 1892 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی فرعی است که از شمال جاده آسفالته روستای قدمگاه به روستای ده پول جدا شده و به سمت زمین‌های زراعی شمال روستا ادامه می‌‌یابد. کانال کاریز کوره کزاز از فاصله 300 متری جنوب آن عبور می‌‌کند. این تپه نیز در میان دشت وسیع شازند واقع است و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی آن، می‌‌توان تصور نمود که زمین‌های مساعد کشاورزی زیادی در اختیار ساکنین این محوطه بوده است. هیچ شواهدی مبنی بر منابع تامین آب این محوطه شناسایی نگردید. با توجه به وجود درختان بید در جنوب غربی تپه احتمال وجود منابع آب زیر زمینی در این قسمت زیاد است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی 6 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 190 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 110 متر است. راس تپه ناهموار بوده و پوشیده از گیاهان خودرو به صورت مرتعی می‌‌باشد و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. به جز دامنه شرقی از دیگر جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن در دامنه شمالی تپه بیشتر است. از این محوطه ده قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره سه طیف خاکستری، قهوه‌ای و نخودی می‌‌باشد. شاموت سفال‌های ظریف شن نرم و شاموت سفال‌های خشن و متوسط علاوه بر شن نرم، شن درشت می‌‌باشد، برخی از این سفال‌ها دارای ذرات ریزبراق می‌‌باشند، برخی نیز دارای دانه‌های گچ می‌‌باشند، پوشش یک قطعه از این سفال‌ها لعاب آبی فیروزه ای می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری مس و سنگ، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، اسلامی میانه و متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. همچنین قلوه سنگ‌های درشت و ریز در سطح تپه قابل مشاهده است ولی هیچ گونه شواهد قابل استنادی بر وجود سازه‌های معماری در سطح تپه به چشم نمی‌خورد. متاسفانه می‌‌توان آثار و نشانه‌های حفاری غیرمجاز را در سطح این محوطه مشاهده نمود. به واسطه انجام این عمل و دپوی خاک در سطح تپه، قطعات سفالی زیادی از عمق تپه به بیرون آورده شده و در سطح و اطراف آن پراکنده شده است. نمونه‌ای از چاله حفاری غیر مجاز در سطح تپه و موقعیت آنها در تصویر توپوگرافی تپه آمده است. این تپه در ارتباط منظری با تپه قرقرو قدمگاه می‌‌باشد که در 5/1 کیلومتری شرق آن واقع شده است قرار دارد. این تپه در سال 1356 در بررسی باستان شناسی کبیری با نام تپه قدمگاه شناسایی گردیده است و با توجه به آثار سطحی قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

 

تپه چال تپه قدمگاه ( دید از شرق .عرب 1387)

 

طرح نمونه‌های سفال‌های شاخص جمع آوری شده در بررسی سطحی تپه چال تپه قدمگاه.(عرب،1387 )

 

تپه قر قره و قدمگاه:این اثر در 700 متری شمال روستای قدمگاه و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی358463 عرض جغرافیایی 3760426ارتفاع از سطح آب‌های آزاد1898 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی است که برای عبور خط لوله گاز ایجاد شده. این جاده از 10 متری جنوب تپه عبور می‌‌کند. از داخل روستا نیز می‌توان با عبور از میان زمین‌های زراعی با پای پیاده به این تپه دست یافت. تقریبا این تپه در میانه‌های دشت وسیع میان کوهی شازند واقع است. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی نامنظم بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار دارد. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع جنوبی 3 متر طول آن در جهت شرقی- غربی، 50 متر و عرض آن در جهت شمالی- جنوبی 70 متر است. راس تپه مسطح و یکدست بوده و پوشیده از گیاهان خودرو می‌‌باشد. هر چند تلاشهایی جهت ایجاد باغ بر سطح آن انجام گرفته ولی هنوز آسیب جدی به لایه‌های فرهنگی تپه وارد نشده است. به جز قسمتی از دامنه جنوبی، از دیگر جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری تاریخی؟ را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. این تپه در ارتباط منظری با تپه چال تپه قدمگاه می‌‌باشد که در 5/1 کیلومتری غرب آن واقع شده است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

تپه قر قره وغنیره:این اثر در 500 متری شرق روستای رشان و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی359271 بهترین عرض جغرافیایی3757627 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد  1907 متر راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی است که از داخل روستا به سمت شرق و روستای غینر ادامه می‌‌یابد. این جاده از فاصله 15 متری شمال تپه عبور می‌‌کند. پلان تپه به فرم منحنی بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی 4 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 80 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 45 متر است. راس تپه پوشیده از گیاهان خودرو می‌‌باشد و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. به جز دامنه شرقی از دیگر جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه بیشتر شامل سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد هر چند تراکم آن اندک است. از این محوطه پنج قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره سه طیف قهوه‌ای، نخودی و خاکستری می‌‌باشد، شاموت تمامی این سفال‌ها بجز از نمونه ظریف شن نرم و شن درشت می‌‌باشد در یک قطعه از این سفال‌ها دانه‌های گچ نیز وجود دارد، پوشش دو قطعه از این سفال‌ها لعاب سبز و پوشش یک قطعه از این سفال‌ها لعاب سفید با خطوط آبی می‌‌باشد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری هخامنشی؟، ساسانی، اسلامی میانه و متاخر را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. متاسفانه می‌‌توان آثار و نشانه‌های حفاری غیرمجاز را در چند قسمت از سطح این محوطه مشاهده نمود. نمونه‌ای از چاله حفاری غیر مجاز در سطح تپه و موقعیت آنها در تصویر توپوگرافی تپه آمده است. شرق تپه تا سطح خاک بکر و به مقدار زیاد خاکبرداری شده است تا حدی که شکل اصلی تپه را نیز تغییر داده است. این خاکبرداری احتمالا توسط روستاییان جهت تخلیه آن در زمین‌های کشاورزی و یا جهت ساختمان سازی قورت گرفته است. این تپه در سال 1356 توسط احمد کبیری شناسایی شده است و توسط ایشان «در سطح تپه مقدار زیادی خشت خام با ابعاد 40×40 و قطر 15 سانتیمتر شناسایی شده است و حتی دیواری خشتی را در دامنه شرقی آن قابل مشاهده است». امروزه اثری از این خشت‌ها و دیوار خشتی در سطح تپه قابل مشاهده نیست. این تپه قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارا است.

 

تپه قرقرو غینر ( دید از شمال.عرب 1387 )

 

نقشه توپوگرافی و ناهمواری‌های سطحی تپه قرقرو غینر(عرب.1387 )

 

تپه کوره :این اثر در 800 متری جنوب غرب روستای غینر و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی358610 عرض جغرافیایی3755389 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد 1913 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی است که از داخل روستا به سمت جنوب غربی و زمین‌های زراعی باوانه ادامه می‌‌یابد. این جاده از فاصله 25 متری شمال تپه عبور می‌‌کند. این تپه در حقیقت در دشت میان‌کوهی وسیع شازند قرار دارد. پلان تپه به فرم تقریباً بیضی شکل بوده و در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی 3 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 70 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 60 متر است. از تمام جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است و از جهت جنوبی شیب آن ملایم‌تر است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه شامل تعداد اندکی سفال می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های سفال‌های بدست آمده در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. با توجه به تراکم اندک سفال سطح محوطه، از میان سفال‌های سطحی دو قطعه جهت طراحی انتخاب گردید، خمیره آنها دو طیف نخودی و قهوه‌ای می‌‌باشد یک قطعه ازاین سفال‌ها دارای ذرات براق و دانه‌های گچ می‌‌باشد. ] تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. توسعه کشاورزی و شخم عمیق سطوح فوقانی تپه را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است و تمامی سطح تپه در معرض توسعه کشت و تسطیح قرار گرفته است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.

تپه ده نو:این اثر در 2 کیلومتری شمال شهر شازند و در بخش مرکزی شهرستان شازند واقع است. طول جغرافیایی354963 عرض جغرافیایی 3755866 ارتفاع از سطح آب‌های آزاد: 1915 متر بهترین راه دسترسی به این تپه از طریق جاده خاکی است که از داخل شازند به سمت شمال و زمین‌های زراعی ده‌نو ادامه می‌‌یابد. این جاده قبل از تپه به پایان می‌‌رسد. این تپه در حقیقت در دشت میان‌کوهی وسیع شازند قرار دارد و از طرفی در 600 متری جنوب جاده آسفالته شازند به اکبرآباد قرار دارد ولی به علت ارتفاع کم قابل مشاهده نیست. پلان تپه به صورت دو قسمتی و در جهت شمال غربی- جنوب شرقی می‌‌باشد. قسمت کوچک‌تر در شمال غربی قرار دارد و از سمت شمال با زایده‌ای به قسمت دیگر متصل می‌‌گردد. فاصله بین دو قسمت در حدود 10 متر است. این محوطه در میان مزارع کشاورزی قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح زمین‌های اطراف نسبت به ضلع غربی 2 متر طول آن در جهت شمالی- جنوبی، 90 متر و عرض آن در جهت شرقی- غربی 50 متر است. راس تپه مسطح و یکدست بوده و پوشیده از گیاهان خودرو به صورت مرتعی می‌‌باشد و هیچ گونه کشت و زرعی بر روی آن صورت نمی‌گیرد. از تمام جهات تپه با شیب ملایمی تا سطح زمین‌های اطراف ادامه یافته است. وضعیت توپوگرافی تپه و موقعیت کلی جغرافیایی این محوطه و نماهای مختلف آن در تصاویر زیر نمایش داده شده است. آثار بدست آمده از بررسی سطحی محوطه شامل سفال به تعداد اندک می‌‌باشد. توضیحات کامل مشخصه‌های آنها در جدول مربوط به توصیفات سفال آمده است. پراکندگی سفال در تمام قسمت‌های تپه به چشم می‌‌خورد. از این محوطه سه قطعه سفال جهت طراحی و مطالعه تفکیک گردیده، خمیره دو طیف قهوه‌ای و نخودی می‌‌باشد، شاموت شن نرم و شن درشت می‌‌باشد، در یک قطعه از این سفال ذرات براق و در یک قطعه نیز دانه‌های گچ در خمیره وجود دارد، پوشش یک قطعه از این سفال‌ها لعاب کرم رنگ می‌‌باشد در سطح خارجی یک قطعه از این سفال‌ها نقش اوریب بصورت خراش وجود دارد. نمونه های سطحی این محوطه دوره‌های استقراری اسلامی میانه را نشان می‌‌دهند. تصویر کلیه نمونه‌های شاخص جمع‌آوری شده و طراحی فنی آنها در طرح سفال ارایه شده نمایش داده شده است. متاسفانه می‌‌توان آثار و نشانه‌های حفاری غیرمجاز را در سطح این محوطه مشاهده نمود. نمونه‌ای از چاله حفاری غیر مجاز در سطح تپه و موقعیت آنها در تصویر توپوگرافی تپه آمده است. توسعه کشاورزی و شخم عمیق در اطراف تپه، قسمت عمده‌ای از آن را به شدت در معرض فرسایش قرار داده است. این محوطه دارای سابقه مطالعاتی و پژوهشی نمی‌باشد و با توجه به آثار سطحی، قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد

برآیند:

هیئت بررسی موفق شدند 14محوطه استقراری دوران اسلامی را شناسایی نماید مواد فرهنگی محوطه ها در برگیرنده دوره های استقراری دوران اوایل اسلام.اسلام میانه ومتاخر از هر محوطه نمونه سفال شاخص انتخاب وشناسایی وطراحی ومشخصات انها ثبت وضبط شد .بیشتر محوطه ها ی دوره استقراری مربوط به دوران اوایل اسلام . دوران متاخر اسلام هستند سفال های شاخص هر محوطه جهت مطالعه انتخاب وضمن طراحی شدن تمامی مشخصات انها ضبط وبه صورت پایگاه اطلاعاتی وارد کامپوتر شد با توجه با اینکه این این استقرارها از لحاظ مکانی هم دیگر را پوشش می دهند این امکان را به ما می دهد تا نسبتا روابط درون وبین فرهنگی این استقرها را تبیین ومطالعه نمائیم.اگرچه این داده ها بایستی در مراحل بعدی تجزیه وتحلیل شوند امید است با چند مرحله بررسی وتکمیلی استقرار های دوران اسلامی در منطقه شناسایی ومطالعه شده وسپس در گامهای بعدی مطالعات باستان شناختی واز جمله حفاریهای باستان شناسی در این استقرارهاآغار شود.

 

مهمترین کوهها و قلل استان مرکزی

نام کوه قله	ارتفاع به متر	موقعیت
شهباز ( راسوند )	3300	آستانه
غلیق	3170	دلیجان
گوجه	3140	تفرش
سفید خانی	3118	جنوب شهر اراک
برف شاه	2959	هفتاد قله
دو خواهران	2921	تفرش
فنقال	2865	اراک
هفت سواران	2774	خمین
تخته کوه	2713	رباط ترک اراک
تخت حصار	2756	راهجرد اراک
سله بهر	2689	اراک
شاه پسند	2750	ساوه
کلی داغ	2050	ساوه
اینچه قاره	3000	نوبران ساوه

 

 

شماره قطعه	محوطه های دوران اسلامی بخش مرکزی شازند
سرسختی 1	لبه، خمیره قهوه‌ای، شاموت شن نرم وشن درشت و دارای ذرات ریزبراق، پوشش سطح داخلی، رقیق قهوه‌ای، پوشش سطح خارجی، غلیظ نخودی، متوسط، از نظر ضخامت، ظریف&
2	لبه، خمیره نخودی، شاموت شن نرم وشن درشت، پوشش سطح داخلی وخارجی، رقیق نخودی، متوسط، از نظر ضخامت&
3	لبه، خمیره خاکستری، شاموت شن نرم وشن درشت، پوشش سطح داخلی وخارجی، دوده زده، متوسط، از نظر ضخامت، متوسط&
1کردنگاه	لبه، خمیره خاکستری، شاموت شن درشت دارای ذرات ریز براق، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&
2	لبه؛ خمیره خاکستری، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، پوشش رقیق قهوه‌ای، سطح خارجی، پوشش ندارد، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&
3	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت کانی شن نرم دارای ذرات آهک یا گچ، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، ظریف، از نظر ضخامت، متوسط&
4	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت خرده سفال و شن درشت دارای ذرات گچ یا آهک، سطح داخلی، لعاب سبز، سطح خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، خشن، از نظر ضخامت، ضخیم&
5	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت شن نرم و شن درشت، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق قهوه‌ای، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&

 

1خرابه		لبه خمیره نخودی، شاموت کانی شن نرم، سطح داخلی، لعاب آبی، سطح خارجی، پوشش رقیق نخودی در قسمت بالایی دارای لعاب آبی، ظریف&
1کوچک	لبه و دسته، خمیره نخودی، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق نخودی، متوسط&
2	لبه، خمیره نارنجی، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، پوشش رقیق نارنجی، سطح خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، خشن&
3	لبه، خمیره قهوه‌ای، شاموت کانی شن نرم و شن درشت متوسط دارای ذرات ریز براق، دارای دانه‌های گچ، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای&
1بخسار	قسمتی از ظرف، خمیره نخودی، شاموت شن نرم دارای ذرات ریز براق، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق نخودی، ظریف&
2	لبه و دسته، خمیره نخودی، شاموت کانی شن نرم و ظریف دارای ذرات ریز براق، سطح خارجی، پوشش رقیق نخودی سطح داخلی، پوشش رقیق قهوه‌ای&
3	لبه، خیره نخودی، شاموت کانی شن نرم و شن درشت خشن دارای ذرات ریز براق، سطح خارجی، پوشش غلیظ نخودی، سطح داخلی، پوشش غلیظ نخودی&
1بالمان	لبه، خمیره قهوه‌ای، شاموت کانی شن نرم و شن درشت دارای ذرات ریز براق، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق نخودی، متوسط، از نظر ضخامت، متوسط&
2	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، لعاب آبی، سطح خارجی، پوشش غلیظ نخودی، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&
1تپه کوره	لبه، خمیره نخودی، شاموت شن نرم و شن درشت دارای ذرات ریز براق و دارای دانه‌های گچ یا آهک، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق نخودی، متوسط&
2	لبه، خمیره نارنجی، شاموت کانی شن نرم و شن درشت دارای ذرات براق ریز و دارای دانه‌های گچ یا آهک، سطح داخلی، ندارد، سطح خارجی، پوشش رقیق نخودی، خشن&
3	بدنه، خمیره نخودی، شاموت شن نرم و شن درشت، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش ندارد، خشن&
1 کوره	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت، کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، پوشش رقیق نخودی، سطح خارجی، پوشش غلیظ نخودی، متوسط، از نظر ضخامت&
2	کف، خمیره نخودی، شاموت، کانی شن نرم و شن درشت دارای ذرات براق، دارای دانه‌های گچ یا آهک، پوشش سطح داخلی وخارجی، پوشش رقیق نخودی، متوسط، از نظر ضخامت، ضخیم&
1 ده نو	بدنه، خمیره نخودی، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، لعاب کرم، سطح خارجی، لعاب زمینه سبز با نقش گل سیاه و آبی، متوسط&
2	کف، در دو طرف قهوه‌ای در وسط خاکستری، شاموت شن نرم و شن درشت دارای ذرات ریز براق، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش ندارد، خشن&
3	کف، خمیره نخودی، شاموت کانی شن نرم و ذرات ریز آهک، پوشش سطح داخلی و خارجی، رقیق نخودی، متوسط، قسمت سطح خارجی خراش بصورت اوریب&
1سر سختی 2	لبه، خمیره نارنجی، شاموت شن نرم و درشت، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش رقیق نارنجی، متوسط&
2	لبه، خمیره قهوه‌ای، شاموت شن نرم و درشت و ذرات آهک، پوشش سطح داخلی و خارجی، لعاب سبز، خشن&
3	خمیره نخودی، شاموت شن نرم، پوشش سطح داخلی و خارجی، لعاب زرد، ظریف&
1کردنگاه	لبه، خمیره خاکستری، شاموت شن درشت دارای ذرات ریز براق، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&
2	لبه؛ خمیره خاکستری، شاموت کانی شن نرم و شن درشت، سطح داخلی، پوشش رقیق قهوه‌ای، سطح خارجی، پوشش ندارد، خشن، از نظر ضخامت، متوسط&
3	بدنه، خمیره قهوه‌ای، شاموت کانی شن نرم دارای ذرات آهک یا گچ، پوشش سطح داخلی و خارجی، پوشش غلیظ قهوه‌ای، ظریف، از نظر ضخامت، متوسط&

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منبع :عرب.1387

 

تپه سرسختی1 ( دید از شرق نگارنده 1399. ) 

تپه گردنگاه و برکه کنار آن ( دید از شمال.عرب1387 ) 

تپه سرسختی 2 ( دید از غرب ) 

تپه خرابه پرکله ( دید از شمال عرب.1387 )

 

تپه بُخسار ( دید از شمال نگارنده1400) تپه قلعه بالمان ( دید از شرق1400.)

منابع

-الن،جمیزویلسون،1383 ،سفالگری اسلامی،ترجمه شایسته فر،تهران:موسسه مطالعات هنر اسلامی.

-اهلرز،اکارت ،ایران مبانی کشورشناسی جغرافیایی،جلد اول :جغرافیایی طبیعی ،ترجمه محمد تقی رهنمایی،تهران :موسسه جغرافیایی وکارتوگرافی.

-دارک ،ک،1387 ،مبانی نظری باستان شناسی ،ترجمه کامیار عبدی ،تهران :مرکز نشردانشگاهی .

-رومن ،گیرشمن، 1344، ایران از آغاز تا اسلام، مترجم :محمد معین، علمی فرهنگی.

-عبدالهی ،مصطفی ،سرداری،علیرضا،1385،گزرارش توصیفی مقدماتی فصل نخست بررسی وشناسایی شهرستان ازنا ،مجموعه مقالات همایش بین الملی باستان شناسی ایران حوزه غرب .با کوشش دکتر حسن فاضلی نشلی.

-عرب، حسنعلی، 1387، گزارش بررسی باستان شناسی شهرستان شازند، ارشیو میراث فرهنگی استان مرکزی، منتشر نشده.

-کبیری ،1356، بررسی باستان شناسی اراک، آرشیو سازمان میراث فرهنگی .

- رهنمایی ،محمد تقی ، 1369 ،مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، جغرافیا ،چاپ اول، تهران :وزارت مسکن و شهرسازی.

 

-ملک شهمیرزادی، صادق، 1387، "گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران: از دوران نوسنگی تا آغاز شهرنشینی"، مجلۀ باستان شناسی و تاریخ، تهران:مرکز نشر دانشگاهی، شماره 18، صص 18.

-لوین،لوییس،د،1381 ،عصرآهن،باستان شناسی غرب ایران،ویراستار:فرانگ هول،مترجم:زهرا باستی،تهران،انتشارات سمت،ص448-496

-نورثج الستر ،درک کنت، 1384 ، لایه سامرا مندرج در سفال اسلامی، گردآوری ناصر خلیلی ، مجموعه هنرهای اسلامی، جلد هفتم، ترجمه فرناز حایری ، نشر کارنگ ، موسسه انتشارات دانشگاه تهران .

- وندن برگ ، لوئی ،1387 ، باستان شناسی ایران باستان ،چاپ سوّم ، ترجمه ، عیسی بهنام ، ناشر : موسسه انتشارات دانشگاه تهران .

-یانگ، کایلر، 1382، بررسی عصر اهن کنگاور، ترجمه رقیه رحیمی، گزارشهای باستان شناسی (2 ) ، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص: 306-316 .

-یانگ، کایلر، 1966، بررسی عصر اهن کنگاور، ترجمه رقیه رحیمی، گزارشهای باستان شناس(2 ) ، سازمان میراث فرهنگی کشور، صص 306- 1344، ایران از آغاز تا اسلام، مترجم محمد معین، علمی فرهنگی

 

 

Brumfiel.E.M.and earle.T.1987.specialization.exchange and compiex.soeties.cambridge university press.cambridge

Renfiew.c.and.p.bhan.1996.archaeology.theorics.melhod and practice thams and lludson

Wason.p.k.1994.the archaeology of rank.cambridge university press. camb

---