بررسی عوامل تأثیرگذار بر تغییر بستر رودخانه مرزی هریرود در شمال شرق کشور

الموضوعات :

ابوالفضل بهنیافر ¹ , ‌هادی قنبرزاده ²

1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، گروه جغرافیا، مشهد، ایران
2 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، گروه جغرافیا، مشهد، ایران

تاريخ الإرسال : 30 الأربعاء , ربيع الأول, 1441 تاريخ التأكيد : 30 الأربعاء , ربيع الأول, 1441 تاريخ الإصدار : 04 الأربعاء , شوال, 1433

الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی:مرزهای رودخانه‌ای, تغییر بستر رودخانه, عوامل آنتروپوژن, هریرود, ژئوپلیتیک مرز,

ملخص المقالة :

چکیده یکی از مشکلات عمده مرزهای کشور از نظر ژئوپلتیک، درنظر گرفتن رودخانه‌ها به عنوان یکی از پدیده‌های دینامیکی برای تعیین مرز بوده که تقریبأ در اغلب مناطق کشور معضلات و منازعات ویژه‌ای را به وجود آورده است. طی چند دهه اخیر به دلیل خشکسالی‌های شدید حاکم بر استان‌های خراسان رضوی و شمالی تعداد زیادی از رودخانه‌های مرزی مانند هریرود، سومبار و اترک با تغییر بستر شدید همراه شده‌اند و پیامدهای زیادی را به بار آورده‌اند. منطقه مورد پژوهش، بخشی از حوضه آبریز تجن، منطبق بر رودخانه مرزی هریرود به طول78کیلومتر می‌باشد که مرز طبیعی جمهوری اسلامی‌ایران و جمهوری ترکمنستان را تشکیل می‌دهد. در این مطالعه از طریق روش تجربی– تحلیلی و با تکیه بر عملیات میدانی و در نظر گرفتن شاخص‌های مآندرشدگی و تغییر بستر رودخانه اقدام گردید. مهم‌ترین عوامل مداخله گر در منطقه عبارت بودند از، عوامل طبیعی(گسل هریرود، ژنتیک رودخانه، شرایط فیزیوگرافی و هیدرولوژیکی منطقه، منابع خاک و لیتولوژی)و عوامل آنتروپوژن(سکونتگاه‌های مرزی و تراکم جمعیت، تشدید کاربری و تخریب پوشش گیاهی، شخم اراضی) در تغییر بستر رودخانه هریرود است. بررسی‌های انجام شده در محدوده مطالعاتی نشان داد که طی سه دهه اخیر، خسارات وارده ناشی از روند تغییر بستر رودخانه هریرود بی‌سابقه بوده است. به طوری که آسیب دیدگی‌های جّدی به جاده مرزی، کنده شدن و تخریب میله‌های مرزی، فرسایش خاک و آسیب دیدگی سکونتگاه‌های روستایی و پاسگاه‌های مرزبانی از آثار مستقیم تغییرات مورفودینامیکی هریرود است. در این راستا نقش عوامل آنتروپوژن بیش از سایر عوامل طبیعی بوده است. بنابراین فرآیندهای مآندرشدگی و فلش سیلاب‌های سالانه می‌تواند سریعأ خط مرزی را تغییر داده و منجر به مناقشات ژئوپلتیک و حتی سیاسی در مرز شده وامید است در زمینه مدیریت کنترل رودخانه‌های مرزی از طریق همگرایی با کشورهای همسایه تدابیر ویژه‌ای، اتخاذ گردد تا این عامل دینامیکی تعیین مرز(یعنی رودخانه‌ها)قابل کنترل شوند.